Dorota Klembowska
Rola agencji nieruchomości rolnych
w zakresie aktywizacji bezrobotnych
w województwie
warmińsko-mazurskim
Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania 8, 129-135
Dorota Klembowska
ROLA AGENCJI NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH W ZAKRESIE AKTYWIZACJI BEZROBOTNYCH W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM
Wprowadzenie
Na podstawie ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nie-ruchomościami rolnymi Skarbu Państwa powołano Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa. Na mocy ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 roku o kształtowaniu ustroju rolnego zmieniono nazwę na Agencję Nieruchomości Rolnych (ANR). Głównym zadaniem Agencji było przejęcie i rozdysponowanie mienia Skarbu Państwa. Agencja realizuje zadania w zakresie:
tworzenia oraz poprawy struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych; a)
tworzenia warunków sprzyjających racjonalnemu wykorzystaniu poten-b)
cjału produkcyjnego Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa;
restrukturyzacji oraz prywatyzacji mienia Skarbu Państwa użytkowanego c)
na cele rolnicze;
obrotu nieruchomościami i innymi składnikami majątku Skarbu Państwa d)
użytkowanymi na cele rolne;
administrowania zasobami majątkowymi Skarbu Państwa przeznaczo-e)
nymi na cele rolne;
zabezpieczenia majątku Skarbu Państwa; f )
inicjowania prac urządzeniowo-rolnych na gruntach Skarbu Państwa oraz g)
popierania organizowania na gruntach Skarbu Państwa prywatnych go-spodarstw rolnych1.
1 Ustawa o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa z dnia 19
130 ROZWÓJZASOBÓWKAPITAŁULUDZKIEGOOBSZARÓWWIEJSKICH
Od początku istnienia aż do 2004 roku Agencja była ustawowo zobligowana do tworzenia nowych miejsc pracy w związku z restrukturyzacją państwowej gospodarki rolnej. Miała również obowiązek wspierania działań mających na celu udzielenie pomocy byłym pracownikom państwowych przedsiębiorstw rolnych i członkom ich rodzin w przezwyciężaniu trudnej sytuacji życiowej.
Celem artykułu jest przedstawienie oraz próba oceny działań o charakterze społecznym Oddziału Terenowego Agencji Nieruchomości Rolnych (OT ANR) w środowisku byłych pracowników państwowych gospodarstw rolnych w woje-wództwie warmińsko-mazurskim.
1. Aktywizacja zawodowa byłych pracowników
państwowych gospodarstw rolnych i członków ich rodzin
Jednym z zadań agencji było tworzenie miejsc pracy w związku z restruktu-ryzacją państwowej gospodarki rolnej2 oraz wspieranie działań mających na celu udzielanie pomocy byłym pracownikom państwowych przedsiębiorstw rolnych i członkom ich rodzin w przezwyciężaniu trudnej sytuacji życiowej3. Główne kierunki działalności Agencji skierowane były na:
zachowanie i ochronę miejsc pracy w sprzedawanych lub dzierżawionych a)
gospodarstwach rolnych;
wspieranie rozwoju działalności pozarolniczej w małych i średnich przed-b)
siębiorstwach.
W 2004 roku zmieniono zakres działań ANR4. Do zadań agencji nie należy już tworzenie nowych miejsc pracy w związku z restrukturyzacją państwowej gospodarki rolnej. Utrzymano jedynie w mocy wcześniej podpisane umowy mające na celu tworzenie miejsc pracy do momentu ich wygaśnięcia lub rozwiązania.
Działania oddziału olsztyńskiego ANR wsparte były współpracą z urzędami pracy, jednostkami samorządu terytorialnego, ośrodkami pomocy społecznej oraz ośrodkami doradztwa rolniczego.
Oddział olsztyński ANR wspierał tworzenie nowych miejsc pracy poprzez refundację pracodawcom kosztów zatrudnienia, jeśli zatrudniali osobę bezrobotną,
2 Ustawa o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa z dnia 19
paździer-nika 1991 r. (DzU 1991, nr 107, poz. 464), art. 6, pkt. 8.
3 Ustawa z dnia 6 maja 1999 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami
rolny-mi Skarbu Państwa oraz o zrolny-mianie niektórych ustaw (DzU z 1999, nr 49, poz. 489).
4 Ustawa o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa
która wcześniej była pracownikiem państwowego gospodarstwa rolnego. Refun-dowano 50% lub 100% kwoty najniższego wynagrodzenia. W latach 2000-2005 oddział zawarł łącznie 740 umów na refundację utworzonych 4110 stanowisk pracy. Łącznie wypłacono na refundację 31 103 tys. zł. Na utworzenie jednego stanowiska pracy dla bezrobotnego przypadało wsparcie ze strony ANR w kwocie 7567,60 zł. Refundacje polegają na stosowaniu fi nansowych zachęt wobec praco-dawców, aby zatrudniali osoby bezrobotne. Subwencjonowanie zatrudnienia jest kosztownym sposobem na oddziaływanie na wielkość przepływów pomiędzy bezrobociem a zatrudnieniem. W tworzeniu programów na zatrudnianie bezro-botnych – byłych pracowników PGR brały udział również inne instytucje, takie jak starostwa powiatów, gminy, straż graniczna. W ramach zawartych programów bezrobotni byli zatrudniani do wykonywania prac związanych z naprawą dróg, melioracjami, czyszczeniem granicy państwowej z Obwodem Kaliningradzkim. Programy rynku pracy oparte na zatrudnieniu subwencjonowanym są kosztow-ne i nie gwarantują przejścia uczestników tych programów do standardowego zatrudnienia, ale przynoszą korzyści tak dla samych uczestników – umożliwiają integrację lub reintegrację ze zbiorowością pracujących – jak też przyczyniają się do rozwoju lokalnej infrastruktury5.
Przekształcenia społeczno-gospodarcze w latach dziewięćdziesiątych wpłynęły znacząco na rynek pracy oraz na pozycję ekonomiczną kobiet. Bezrobocie kobiet w Polsce cechuje kilka właściwości: kobiety stanowią większość bezrobotnych, stopa bezrobocia kobiet jest wyższa niż stopa bezrobocia mężczyzn, pracy nie może znaleźć co druga kobieta w wieku 20-24 lata i co piąta w wieku 25-34 lata. Kobiety przeciętnie dłużej poszukują pracy niż mężczyźni6. Badania wykazują, że bezrobocie kobiet ma negatywny wpływ na funkcjonowanie rodziny, powoduje pogorszenie warunków bytu i powoduje zróżnicowanie poziomu życia rodzin i grup społecznych7.
W województwie warmińsko-mazurskim większość bezrobotnych stanowią kobiety (56%). W czterech powiatach: nidzickim, Nowe Miasto, działdowskim, iławskim 60% ogółu bezrobotnych to kobiety8. Wysoki udział kobiet wśród ogółu bezrobotnych wskazuje na słabą pozycję kobiet na rynku pracy.
5 E. Kryńska, Dylematy polskiego rynku pracy, Wyd. IPiSS, Warszawa 2001.
6 Praca kobiet w sektorze prywatnym. Szanse i bariery, red. B. Balcerzak-Paradowska, Wyd.
IPiSS, Warszawa 2003.
7 Sytuacja społeczno-zawodowa bezrobotnych kobiet. Bariery i stymulatory ich aktywizacji
zawo-dowej, red. A. Kurzynowski, Wyd. SGH, Warszawa 2001.
132 ROZWÓJZASOBÓWKAPITAŁULUDZKIEGOOBSZARÓWWIEJSKICH
ANR OT w Olsztynie wraz z organizacją pożytku publicznego Caritas Ar-chidiecezji Warszawskiej współuczestniczy w realizacji programu „Promocja zawodowa dziewcząt”. Agencja Nieruchomości Rolnych odpowiada za nabór kandydatek do projektu, skompletowanie wymaganej dokumentacji i zakwali-fi kowanie do uczestnictwa w projekcie oraz współzakwali-fi nansuje projekt, natomiast Caritas AW realizuje cele projektu zgodnie z założeniami określonymi w umowie, koordynuje działania w ramach projektu i aktywnie uczestniczy w promowaniu projektu na terenie Polski.
Program skierowany jest do młodych kobiet w wieku 18-25 lat. Jednym z istot-nych warunków uczestnictwa w programie jest udokumentowanie, że przynajmniej jeden z rodziców bądź też dziadków pracował w PGR przez okres co najmniej trzech lat. Program trwa do 6 miesięcy. Celem programu jest intensywna akty-wizacja młodych kobiet poprzez organizację szkoleń grupowych jak i indywidual-nych z zakresu metod poszukiwania pracy, zasad pisania curriculum vitae i listów motywacyjnych, elementów prawa pracy, sytuacji na warszawskim rynku pracy. Realizowane są również zajęcia dotyczące asertywności, radzenia sobie ze stresem, savoir-vivre’u oraz bilansu własnych możliwości. Zajęcia prowadzone są przez psychologów oraz doradcę zawodowego i stwarzają możliwość zdobycia istotnych umiejętności z punktu widzenia procesu poszukiwania pracy. Zaletą programu jest to, że uczestniczki mają możliwość częstego kontaktu ze specjalistami, któ-rzy pomagają w rozwiązywaniu problemów związanych z poszukiwaniem pracy. W trakcie trwania programu uczestniczki biorą udział w zajęciach warsztatowych, poszukują pracy, spotykają się z potencjalnymi pracodawcami.
W latach 2000-2006 w programie uczestniczyło 819 kobiet w wieku 18-25 lat (w tym 192 kobiety były w trakcie trwania programu). Od początku funkcjono-wania programu 456 młodych kobiet ukończyło program, znalazło zatrudnienie i usamodzielniło się w Warszawie (tabela 1). W analizowanym okresie co piąta osoba nie ukończyła programu. Uczestniczki rezygnują dobrowolnie w różnych momentach programu, bądź są z niego usuwane za nieprzestrzeganie zasad pro-gramu. W 2002 roku połowa rezygnacji z uczestnictwa spowodowana była zna-lezieniem stałej pracy w Warszawie bądź też uzyskaniem oferty pracy w miejscu zamieszkania. Zdarza się, że uczestniczki kończą program – biorą udział we wszystkich zajęciach aktywizujących w Warszawie i decydują się na powrót do miejsca stałego zamieszkania.
Tabela 1. Uczestnicy programu „ Promocja zawodowa dziewcząt” w latach 2002-2006
Wyszczególnienie 2002* 2003 2004 2005 2006
Liczba uczestników 161 165 170 179 144
Liczba osób, które ukończyły program
i usamodzielniły się – ogółem 75 101 94 104 82
Rezygnacja i usunięcie z programu 46 24 36 38 27
W trakcie trwania programu 40 40 40 37 35
* dane z 13 miesięcy od 30.11.2001 r. do 31.12.2002 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań z realizacji programu za lata 2002, 2003, 2004, 2005, 2006.
ANR OT w Olsztynie od samego początku uczestniczy w realizacji programu9. Najwięcej młodych kobiet, które ukończyły w pełni program i usamodzielniło się, pochodzi z województwa warmińsko-mazurskiego. Z terenu działania ANR oddziału w Olsztynie program ukończyło 40% kobiet (tabela 2). Z roku na rok coraz więcej oddziałów terenowych Agencji Nieruchomości Rolnych realizowało program (w 2006 roku w projekcie uczestniczyło 8 oddziałów).
Tabela 2. Uczestnicy programu według terenu działania OT ANR w latach 2002-2006
Wyszczególnienie 2002 2003 2004 2005 2006 2002-2006
Oddział ANR Olsztyn 38 48 39 38 20 183
Oddział ANR Suwałki 10 12 10 1 0 33
Oddział ANR Gdańsk 27 13 17 15 17 89
Oddział ANR Koszalin 0 28 10 0 0 38
Oddział ANR Szczecin 0 0 18 4 10 32
Pozostałe oddziały 0 0 0 46 35 81
Źródło: jak wyżej.
Osoby zamieszkałe na wsi cechują się niską mobilnością, spowodowaną głów-nie brakiem możliwości migracji do miast oraz głów-niechęcią do zmiany miejsca zamieszkania, ze względu na wysokie koszty wynajmu mieszkań w mieście10.
9 Program rozpoczął się 30 listopada 2001 r.
10 J. Hybel, Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju rynku pracy w Polsce w perspektywie
134 ROZWÓJZASOBÓWKAPITAŁULUDZKIEGOOBSZARÓWWIEJSKICH
Uczestniczki programu mają zapewnione mieszkanie w bursie, wyżywienie oraz bilet komunikacji miejskiej. Udział w programie jest dla wielu kobiet jedyną szansą na podjęcie pracy i zdobycie pierwszego doświadczenia zawodowego, ale wymaga mobilności przestrzennej i przeprowadzenia się do Warszawy. Najistotniejszym motywem decyzji migracyjnych jest perspektywa uzyskania w nowym miejscu zamieszkania łatwiejszej dostępności do pracy oraz wyższej zapłaty za pracę. Okoliczności te stwarzają możliwość poprawy warunków życia uczestniczek programu, który jest również istotnym czynnikiem stymulującym migracje.
Ocena efektywności programów skierowanych do osób bezrobotnych jest trudna. Do pomiaru efektywności programu można zastosować podejście mi-kroekonomiczne polegające na określeniu wpływu programu na późniejszą sytu-ację zawodową. Pozycja na rynku pracy jest określana najczęściej poprzez status osób po zakończeniu programu (czy posiadają status zatrudnionego) lub poprzez wysokość osiąganych dochodów po zakończeniu programów11. Bazując na kry-terium statusu na rynku pracy można stwierdzić, że program cechuje się wysoką efektywnością, gdyż po jego ukończeniu zmienił się status z osoby bezrobotnej na zatrudnioną, w tym 72% uczestniczek programu znalazło pracę w Warszawie i usamodzielniło się12.
Podsumowanie
Od początku istnienia aż do 2004 roku Agencja była ustawowo zobligo-1.
wana do tworzenia nowych miejsc pracy w związku z restrukturyzacją państwowej gospodarki rolnej, jak również była zobligowana do wspar-cia działań mających pomóc pracownikom PGR i członkom ich rodzin w trudnej sytuacji życiowej.
Oddział Terenowy ANR w Olsztynie poprzez refundację wynagrodzenia 2.
zachęcał do zatrudniania byłych pracowników PGR. W latach 2000-2005 oddział zawarł łącznie 740 umów na refundację utworzonych 4110 stano-wisk pracy.
Od listopada 2001 roku Oddział Terenowy ANR w Olsztynie realizo-3.
wał program aktywizacji zawodowej kobiet w wieku 18-25 lat, których rodzice bądź dziadkowie byli pracownikami państwowych gospodarstw
11 R.G. Fay, Enhancing the Eff ectiveness of Active Labour Market Policies: Evidence from
Pro-gramme Evaluations in OECD Countries, „Labour Market and Social Policy Occasional Papers” no 18, OECD, Paris 1996.
rolnych. Program skierowany był do osób młodych, gdyż mają one naj-większe szanse na zmianę mentalności, cechują się wyższą mobilnością przestrzenną i adaptacją do nowych warunków.
W latach 2002-2006 dzięki uczestnictwu w programie 456 młodych ko-4.
biet znalazło zatrudnienie i usamodzielniło się w Warszawie (w tym 40% kobiet pochodzi z terenu działania OT ANR w Olsztynie).
Obecnie do zadań ANR nie należy już tworzenie nowych miejsc pracy 5.
i pomoc byłym pracownikom PGR i członkom ich rodzin. Od 2004 roku OT ANR realizował tylko te umowy, które zostały podpisane przed ro-kiem 2004.
ROLE OF THE AGRICULTURAL PROPERTY AGENCY IN STIMULATING PROFESSIONAL ACTIVITY AMONG THE UNEMPLOYED PEOPLE
IN THE AREA OF WARMIAN AND MAZURIAN VOIVODESHIP
Summary
Th e article presents means of stimulating professional activity undertaken by the Agricultural Property of the State Treasury. In the article diff erent programs from the years 2000-2006 in the area of Warmian and Mazur-ian voivodeship were discussed. Th e benefi ciaries of those programs are the ex-members of the National Agricultural Cooperatives. Th e most eff ective (in terms of permanent employment found by the benefi ciary) was a project concerning activation of young women coordinated by the Agency with the help of the Polish Charity Organisation „Caritas”.
