"Z tajników naszego "ja". Typologia osobowości wg R. Le Senne'a", Janusz Tarnowski, Poznań 1987 : [recenzja]

Barbara Murawska

"Z tajników naszego "ja". Typologia

osobowości wg R. Le Senne’a", Janusz

Tarnowski, Poznań 1987 : [recenzja]

Collectanea Theologica 57/3, 199-200

R E C E N Z JE ₁₉₉

k s. J a n u s z T A R N O W S K I, Z ta j n ik ó w n a sze g o „ ja”. T y p o lo g ia o so b o w o śc i w e d łu g R . L e S e n n e ’a, P o z n a ń 1987, K s ię g a r n ia św . W o jc ie c h a , s. 368.

K a ż d y z n a s z w y k le z a d a je sobie p y ta n ie : J a k i je s te m ? J a k z a r e a g u ję n a k o n k r e tn e s y tu a c je ży cio w e? O c zy w iście po g łę b s z y m z a s ta n o w ie n iu m o ż n a sfo rm u ło w a ć p e w ie n s ą d o c e c h a c h w ła s n e j oso b o w o ści, p ró b o w a ć je o p isać.

N ie w ą tp liw ą je d n a k p o m o c ą o p o z n a w a n iu w ła s n e g o „ ja ” je s t m o żliw o ść s k o r z y s ta n ia z is tn ie ją c y c h ty p o lo g ii p sy c h o lo g ic z n y c h i p rz y p is a n ia sie b ie do ja k ie g o ś ty p u p sy ch iczn eg o .

O d p o w ie d ź n a t e n ro d z a j z a p o tr z e b o w a n ia s ta n o w i n a jn o w s z a p u b li k a ­ c ja ks. J a n u s z a T a rn o w s k ie g o p t. Z ta j n ik ó w n a sze g o „ja”. J e s t o n a p o sz e ­ rz e n ie m i ro z w in ię c ie m m o n o g ra fii z a ty tu ło w a n e j T y p o lo g ia c h a r a k te r u p o ­

m o c ą d la k a te c h e ty i s p o w ie d n ik a , k tó r a u k a z a ła się w 1967 r o k u w K s ię ­

g a r n i św . W o jc ie c h a ja k o część p ra c y z b io ro w e j R o z w a ż a n ia d u s z p a s te r s k o -

- k a te c h e ty c z n e .

K s ią ż k a Z ta jn ik ó w n a sz e g o „ja” s k ła d a się z tr z e c h części. P ie r w s z a n o si t y t u ł W p r o w a d z e n ie w ty p o lo g ią o so b o w o śc i w g H e y m a n s a — W ie r s m y —

L e S e n n e ’a. A u to r o m a w ia w n ie j p o d s ta w o w e z a ło ż e n ia te j ty p o lo g ii o ra z

p o d d a je ją o c e n ie k ry ty c z n e j.

Is tn ie je w ie le in n y c h te o rii, b a rd z ie j a k tu a l n y c h (np. H. J. E y se n e k a , R. B. C a tte la czy J . P . G u ilfo rd a ) je d n a k ty p o lo g ia , k tó r ą z a jm u je się ks. T a rn o w s k i, p o s ia d a n ie z a p rz e c z a ln e z a le ty . J e s t b o w ie m a k tu a ln a , p o n ie w a ż „w o s ta tn ic h la ta c h d o k o n a n o b a rd z o szc z ę śliw e j re w iz ji p o d s ta w o w y c h d la s y s te m u p o ję ć , łą c z ą c ty p o lo g ię le s e n n o w s k ą z p o ję c ie m o so bow ości, d z ię k i czem u , m im o że p o c z ą tk i je j są sto s u n k o w o d a w n e , m oże śm ia ło b y ć z e s ta ­ w io n a z n o w y m i, d z is ie jsz y m i te o r ia m i” (s. 42).

J e s t o tw a r t a i e la s ty c z n a , bo w sw o ic h r a m a c h m ie śc i b o g a c tw o in n y c h te o r ii i k la s y f ik a c ji (s. 42.)

L e S e n n e ro z ró ż n ia tr z y w a r s tw y p sy c h ic z n e rz e c z y w is to śc i lu d z k ie j: w a r s tw ę n a jn iż s z ą , czy li c h a r a k t e r ; ś r e d n ią , czyli in d y w id u a ln o ś ć ; w y ższą, czyli oso b o w o ść (s. 14). T rz y p o d s ta w o w e w ła śc iw o ś c i p sy c h ic z n e : e m o c jo n a ln o ś ć , a k ty w n o ś ć o ra z f u n k c ję p r y m a ln ą lu b s e k u n d a ln ą p r z y ją ł L e S e n n e od H e y m a n s a i W ie rsm y , n a z y w a ją c je d y sp o z y c ja m i. D o d a ł on jeszcze ja k o c z w a rtą d y sp o z y c ję sze­ ro k o ś ć lu b w ą s k o ś ć p o la św ia d o m o śc i. T rz y d y sp o z y c je p o d s ta w o w e tw o rz ą osiem ty p ó w p sy c h ic z n y c h . S ą to : n e rw o w ie c , s e n ty m e n ta ln y , c h o le ry k , p a ­ sjo n a t, s a n g w in ik , fle g m a ty k , a m o r fik i a p a ty k . K a ż d y z w y m ie n io n y c h t y ­ p ó w m o że by ć sz e ro k i lu b w ą sk i. T y p c z ło w ie k a c h a r a k te r y z u ją p o za d y ­ sp o z y c ja m i p o d s ta w o w y m i w ła śc iw o ś c i u z u p e łn ia ją c e , p rz y czy m lis ta ich je s t o b s z e rn a i o tw a r ta . P o z w a la to n a c ią g łe w z b o g a c a n ie ty p o lo g ii.

Z a s to s o w a n ie o m a w ia n e j ty p o lo g ii, z g o d n ie z in te n c ją a u to r a , m oże s t a ­ n o w ić je d y n ie p u n k t w y jś c ia do p o z n a n ia sie b ie : „p rzez ro z p a trz e n ie d y s p o ­ z y c ji p s y c h ic z n y c h — ... — d o jść do p rz e a n a liz o w a n ia ty p ó w , n a s tę p n ie ro z ­ p a tr z y ć r o d z in y p o d ty p ó w i n a k o n ie c d o p ro w a d z ić do id io g ra fii, czy li p o ­ z n a n ia i o p is a n ia k o n k r e tn e j, n ie p o w ta r z a ln e j o soby lu d z k ie j” (s. 3?).

C h a r a k te r y s t y k a p o szczeg ó ln y ch ty p ó w o so b o w o ści z n a jd u je się w części d ru g ie j, z a ty tu ło w a n e j: T y p y o ra z ic h w y c h o w a n ie . P r e z e n ta c ja k a ż d e g o z ty p ó w z a w ie r a o p is sp o so b ó w z a c h o w a n ia się o k re ś lo n y tw o rz ą c y m i go p o ­ sz c z e g ó ln y m i d y s p o z y c ja m i i o d p o w ie d n ie w s k a z a n ia w y c h o w a w c z e , co n a d a je k sią ż c e z a ró w n o w a rto ś ć p sy c h o lo g ic z n ą , ja k p e d a g o g ic z n ą . C e le m zaś b a d a n ia sw eg o „ ja ” je s t „ p o su w a n ie się k u id e a ło w i e w a n g e lic z n e m u , k tó r y m je s t w e d łu g L e S e n n e ’a w z a je m n e p o z n a n ie p ro w a d z ą c e do m iłości. A te u s iło w a ­ n ia n ie b y ły b y w a r te — jeg o z d a n ie m — n a w e t g o d z in y tr u d u , g d y b y nie m o g ły p o m ó c w d o s k o n a le n iu c z y n ó w lu d z k ic h ” (s. 7).

W ła ś n ie d z ię k i z n a jo m o śc i d o d a tn ic h i u je m n y c h p rz e ja w ó w p o szczeg ó l­ n y c h d y sp o z y c ji, k a ż d y m oże w sp o só b św ia d o m y k ie r o w a ć sw o im p o s tę p o ­ w a n ie m . J e s t to ró w n ie ż w ie d z a , k tó r ą m o g ą w y k o rz y s ta ć ro d z ic e o ra z w y ­

c h o w a w c y w p ro c e s ie in s p iro w a n ia i p ie lę g n o w a n ia r o z w o ju d z ie c k a i m ło ­ d eg o czło w ie k a.

O p isy ty p ó w o so b o w o ści w z b o g a c a k s. T a r n o w s k i b a rd z o d o k ła d n y m i b o ­ g a to ilu s tr o w a n y m i p s y c h o g r a fia m i. A u to rz y ty c h n ie z w y k le s z c z e ry c h d o ­ k u m e n tó w to p rz e w a ż n ie u c z e s tn ic y z a ję ć z p e d a g o g ik i n a A T K . U m ieszcza t u a u t o r ró w n ie ż w ła s n ą p sy c h o g ra fię , p o k a z u ją c , ja k m o ż n a w ż y c iu co­ d z ie n n y m w y k o rz y s ta ć z a le ty w ła sn e g o c h a r a k te r u i s k u te c z n ie w a lc z y ć ze s w o im i w a d a m i.

T rz e c ią część k s ią ż k i s ta n o w i d o k u m e n ta c ja d ia g n o s ty c z n a . K w e s tio n a ­ riu s z e i te s ty są b a rd z o ła t w e do z a s to s o w a n ia ta k ż e d la c z y te ln ik ó w n ie b ę d ą c y c h s p e c ja lis ta m i. N ie n a le ż y je d n a k z a p o m in a ć , że „ n a jg łę b s z e «ja» lu d z k ie n ie d a się z a m k n ą ć w ja k ie k o lw ie k f o r m u ły p sy c h o lo g ic z n e , je s t b o ­ w ie m o d b la s k ie m B o g a, ta je m n ic ą , k tó r e j n a le ż y się n a jg łę b s z y s z a c u n e k ” <s. 7). Z t a j n ik ó w n a sze g o „ ja” o d p o w ia d a o c z e k iw a n io m s z e ro k ie g o g ro n a o d ­ b io r c ó w (w y c h o w a w c ó w , n a u c z y c ie li, d u s z p a s te rz y ), g d y ż je s t p o z y c ją w y ­ j ą t k o w ą w e w sp ó łc z e s n y m p iś m ie n n ic tw ie p o ś w ię c o n y m p sy c h o lo g ii o so b o ­ w o ści. O d s tr a s z a n ie c o i m y li s z a ta g ra f ic z n a w y d a w n ic tw a . U m ie sz c z o n e n a o k ła d c e z e z o w a te oczy n a p o m a r a ń c z o w y m tle z w ró c o n e n a z a m k n ię te d rz w i s e jfu , w s k a z y w a ły b y ra c z e j n a p ro b le m y o k u lis ty k i b ą d ź l i te r a t u r ę sc ie n c e

fic tio n , n ie z aś n a k lu c z do p o z n a w a n ia m e c h a n iz m ó w w p ły w a ją c y c h n a n a ­

s z ą m y śl, o d c z u w a n ie i d z ia ła ln o ś ć .