Biuletyn misjologiczno-religioznawczy

Władysław Kowalak

Biuletyn

misjologiczno-religioznawczy

Collectanea Theologica 46/4, 181-195

C o llecta n ea T h eologica 46(1976) f. IV

BIULETYN MISJOLOGICZNO-RELIGIOZNAWCZY

Zawartość: ZGROMADZENIE KSIĘŻY WERBISTÖW (1875—1975). I D Z IA ­ ŁA LN O ŚĆ M ISY JN A . 1. P o c z ą tk i i rozw ój zg rom ad zen ia. 2. P r o w in c je i reg ie. 3. P rzeg lą d d zia ła ln o ści. II. D ZIA Ł A L N O ŚĆ W D ZIED ZIN IE ETN O LO G II. 1. C zasopism o .A n th r o p o s”. 2. In sty tu t A n th rop os. 3. P rzegląd działalności.*

ZGROMADZENIE KSIĘŻY WERBISTÓW I. D ZIA Ł A L N O ŚĆ M ISY JN A 1. Początki i rozwój Zgromadzenia

W e w r z e śn iu 1975 r. m in ę ło sto la t o d c h w ili, k ie d y k s. A rn old J a n s s e n (1837— 1909), k a p ła n d iecez ji M ü n ster (N ad ren ia P n .-W e stfa lia ), w ś w ię to N a ­ rod zen ia N M P dnia 8 w r z e śn ia 1875 r. p o św ię c ił n o w y dom m isy jn y w S te y l nad rzek ą M ozą (H olandia); dom te n , t o sta ra gosp od a, słu żą ca n ieg d y ś ja k o sc h ro n ien ie p ra cu ją cy m n a rzece p rzew oźn ik om . P o św ię c e n ie te g o d om u sta ło s ię p o czą tk iem is tn ie n ia Z grom ad zen ia S ło w a B o żeg o (Societas Verbi D ivini — S V D , K sięża W erb iści), k tó reg o g łó w n y m i za sa d n iczy m cele m je s t „ g ło szen ie S ło w a B o żeg o w śró d lu d ó w n iech rze ścija ń sk ich ” к W k a z a n iu w y g ło szo n y m do s w y c h p ie r w sz y c h w sp ó łp r a c o w n ik ó w i za p ro szo n y ch n a p o św ię c e n ie dom u gości ks. A rn old p ow ied ział: „ Jest to je d y n a w sw o im rod zaju i o so b liw a uro­ czystość. C hodzi tu o p o czą tek św ię te g o i B o g u p o św ię c o n e g o dzieła (...). G łó w n y m b o w ie m cele m te g o dom u je s t k sz ta łc e n ie m łod ych m isjo n a rzy , k tórzy b ęd ą g ło s ili E w a n g e lię lu d om n iezn a ją cy m p r a w d ziw eg o B oga (...). M am y n a d zieję, że d obry B óg d ostarczy n am w sz y stk ie g o , co b ęd zie nam p o ­ trzeb n e. P o z o sta n ie coś z te g o dom u , b ęd ziem y za to B ogu d zięk o w a li; j e ś li n ic z teg o n ie b ęd zie, u d erzy m y s ię w p ie r si i p o k o rn ie u zn am y, że n ie b y ­ liś m y tej ła s k i g o d n i” 2. T eraz w s t o la t p óźn iej od teg o p a m iętn eg o dnia m ożna p o w ied zieć, że za ło żen ie d om u m isy jn e g o w S te y l i Z grom ad zen ia

* N in ie jsz y b iu le ty n red a g u je ks. W ła d y sła w K o w a l a k S V D , W arszaw a. 1 F o n te s h is to r ic i S o c ie ta tis V erb i D iv in i 1(1964)25.

* H. F i s c h e r , Arnold Janssen: Gründer des S teyler M issionswerkes,

S te y l 1919, 124; por. te ż F. B o r n e m a n n , Arnold Janssen der Gründer des S teyler M issionswerkes 1837— 1909, R o m a e 1969; K. M ü l l e r , Die Gesellschaft des Göttlichen W ortes, N o v a e t v e te r a 3(1974)19— 34; H. R z e p k o w s k i ,

H undert Jahre S teyler Mission, D ie K a th o lisch en M ission en 94(1975)164— 168; B. K o z i e ł — F. B o r n e m a n n , Beiträge zur G eschichte der Provincia Po­ lonica Societatis V erb i Divini, R om ae 1972; 50 lat w erbistów w Polsce: Polska Prowincja Zgrom adzenia Slow a Bożego 1922— 1972, P ie n ię ż n o 1973.

182

K sięży W erb istó w sta ło się źródłem z b a w ie n ia i b ło g o sła w ie ń stw a dla m ilio ­ n ó w lu d zi.

D z ie ło ks. A rn old a zaczęło się szy b k o rozrastać. Już cztery la ta po zało­ żen iu p ie r w sz e g o dom u w y je c h a ło dw óch p ierw szy ch m isjo n a rzy do Chin (1879), ,a jeszcze za życia ks. A rn old a — do A r g e n ty n y (1889), B r a z y lii (1895), T ogo (1892), na N o w ą G w in eę (1896), do C h ile (1900), S ta n ó w Z jed n oczon ych (1905) oraz do J a p o n ii (1907). N a p rzełom ie w ie k ó w zgrom ad zen ie lic z y ło 805 człon k ów : 189 k sięży , 366 b raci, 76 k le r y k ó w , 123 b ra ci n o w ic ju sz ó w oraz 51 k le r y k ó w n o w icju szó w . D o szy b k ieg o ro zw o ju dzieła ks. A rn old a w dużej m ierze p rzy czy n iło się w y k o r z y sta n ie p ra sy , co b y ło na ó w czesn e cza sy p r z e d się w z ię c ie m bardzo n o w a to rsk im . Od 1879 r. ks. A rn old zaczął red agow ać i w y d a w a ć do dziś u k a zu ją cy się m ie się c z n ik „M iasto B o że” (Stadt G ottes). W S te y l zaś p o w sta ła n o w o czesn a d ru k arn ia, jed n a z n a jw ięk szy ch w H o ­ la n d ii. P rócz teg o d ru k arn ie ró w n ież p o w sta ły w M ödling (A ustria), G órnej G rupie (P olska), H adzor (A nglia), E ste lla (H iszpania), T ech n y (S ta n y Zjedn.), V illa C a lza d a (A rgen tyn a), Ju iz de F ora i P o rto A leg re (B razylia), P ek in ie (C hiny), M a n ili (F ilip in y), E nde (In d on ezja), In d ore (Indie), A k ra (G hana), B an d u n d u (Rep. Zairu). L iczb a c zło n k ó w zgrom ad zen ia sy ste m a ty c z n ie w zra­ sta ła , z w y ją tk ie m la t 1939— 1945, k tó re dla zgrom ad zen ia b y ły pod w ie lo m a w z g lę d a m i tragiczn e.

W stu le tn ie j h is to r ii istn ie n ia zgrom ad zen ia liczb a c zło n k ó w o sią g n ęła p u n k t sz c z y to w y w 1966 r. i w y n o siła 5734 (2993 k sięży , 829 k le r y k ó w p ro fe- s ó w i 371 n o w icju szó w , 1410 b ra ci p r o fe só w o ra z 131 n o w ic ju s z ó w )8.

Tab. 1. R ozw ój zgrom ad zen ia

Rok K sięża

B r a c i a K l e r y c y

R azem

prof. n ow ie. prof. n ow ie.

1875 2 2

_

W roku śm ie r c i ks. A rn old a (t 1909) w y je c h a li m isjo n a rze n a F ilip in y , n ieco p óźniej do P a r a g w a ju (1910), M ozam b ik u (1911) i In d o n ezji (1913), a n a ­ stę p n ie do K an su (1922) i H onan (1923 — C hiny), In d ore (1932 — In d ie), A k ry (1938 — G hana), K a n a d y (1949), K en g e (1951 — K ongo), T a iw a n (1953), K o lu m b ii (1962), E k w ad oru (1962), M ek sy k u (1964) i A n g o li (1965).

Z g ro m a d zen ie r o zw ija s ię ró w n ież w E uropie. P o w sta ją k o le jn o dom y m isy jn e , a n a stęp n ie tzw . reg ie i p ro w in cje w A u str ii (1913), H o la n d ii (1910), n a W ęgrzech (1916), w S z w a jc a r ii (1920), P o lsc e (1922), C zech o sło w a cji (1922), 3 C a ta lo g u s so d a liu m S o c ie ta tis V e r b i D iv in i, S te y l 1975; J. В о b e r g (red.),

T h e W o r d in th e W o r ld , T ech n y 1975; J. S c h m i t z (red.), S te y le r M issio n s- Chronik 1976, S te ÿ l 1976.

B IU L E T Y N M IS J O L O G IC Z N O -H E L IG I O Z N A W C Z Y '

₁₈₃

B e lg ii (1927), A n g lii (1930), W łoszech (1938), Ir la n d ii (1939), H iszp a n ii (1945), P o r tu g a lii (1949) i J u g o sła w ii (1970). D ziś zgrom ad zen ie je s t w sp ó ln o tą w y ­ b itn ie m ięd zy n a ro d o w ą , k tó reg o czło n k o w ie pochodzą z w szy stk ich k o n ty ­ n e n tó w i p racu ją w 34 k rajach św ia ta .

Tab. 2. P o ch o d zen ie czło n k ó w zgrom ad zen ia

1900 1925 1950 1975 z E uropy 805 2 360 3 346 3 055 z A m ery k i P n . i Pd. — 142 851 972 z A zji — 4 135 1204 z O ceanii — — 11 45 z A fry k i — — — 21 R azem 805 2 506 4 343 5 297

Z n am ien n ą cech ą je s t w zro st p o w o ła ń w A zji; jed n a czw a rta czło n k ó w zgrom ad zen ia to A zjaci, przed e w sz y stk im z In d ii, In d o n ezji i F ilip in , z k tó ­ rych ok . 80°/o lic z y m n iej n iż 35 lat. J e st to fa k t dla zgrom ad zen ia bardzo p o ciesza ją cy , ro k u ją cy n a d zieję na p rzyszłość. Od k ilk u la t reg ie a zja ty ck ie s y ste m a ty c z n ie w y sy ła ją m isjo n a rzy do in n y ch k ra jó w św ia ta .

2. Prow incje i regie (1975)

Z grom ad zen ie K sięży W erb istó w lic z y o b e c n ie 5 297 człon k ów . T w orzą on i 44 p ro w in cje i reg ie zak on n e w 34 k ra ja ch św ia ta n a w sz y stk ic h k o n ­ ty n en tach .

E u r o p a

P r o w in c ja A u stria ck a (sied zib a p ro w in cja ła w M ödling к. W ied n ia), P r o ­ w in cja D o ln o n iem ieck a (St. A u g u stin k. B onn), P r o w in cja G órn on iem ieck a (St. W endel), P r o w in cja H olen d ersk a (S oesterb erg), R egia B e lg ijsk a (L euven), P r o w in c ja P o lsk a (P ien iężn o), P r o w in c ja S ło w a c k a (N itra), R eg ia W ęgiersk a (K öszeg), P r o w in c ja S zw a jca rsk a (R heineck), R eg ia W łosk a (P ad w a), R egia A n g ielsk a (L iverp ool), R egia Irlan d zk a (D ublin), P r o w in c ja H iszp ań sk a (P am ­ p lon a), P r o w in c ja P o rtu g a lsk a (F atim a).

13 w y ż sz y c h se m in a r ió w d u ch o w n y ch i n o w ic ja tó w , 23 in te r n a ty i n iższe sem in a ria , 40 p la c ó w e k sp e c ja ln y c h , 12 p a ra fii, 3 in s ty tu ty n a u k o w o -b a d a w cze, 5 d om ów stu d en ck ich , 3 dru k arn ie. 1836 człon k ów : 981 k się ż y , 558 braci, 190 k lery k ó w , 107 n o w icju szy .

A m e r y k a P n .

P ro w in cja P ó łn o cn o a m ery k a ń sk a (T echny), P r o w in cja W sch o d n io a m ery - k a ń sk a (W ashington), P r o w in c ja P o łu d n io w o a m ery k a ń sk a (B ay S t. L uis), P ro­ w in cja Z ach o d n io a m ery k a ń sk a (Los A n g eles), R egia M ek syk ań sk a (C iudad de M exico).

3 w y ż sz e se m in a r ia d u ch ow n e i n o w ic ja ty , 11 in te r n a tó w i n iższych s e m i­ n a rió w , 15 p la c ó w e k sp e c ja ln y c h , 1 d iecezja, 44 p a ra fie, 2 dom y stu d en ck ie. 469 człon k ów : 286 k się ż y , 130 braci, 35 k le r y k ó w , 18 n o w icju szy .

184

A m e r y k a P d .

P r o w in c ja P o łu d n io w o a r g e n ty ń sk a (R a fa el C alzada), P r o w in c ja P ó łn o cn o - a r g en ty ń sk a (E sp eran za, S. F e), R eg ia W sch o d n io a rg en ty ń sk a (P osadas), P r o ­ w in c ja P ó łn o c n o b r a z y lijsk a (J u iz de F ora), P r o w in c ja S ro d k o w o b ra zy lijsk a (Säo P a u lo ), P r o w in c ja P o łu d n io w o b r a z y lijsk a (C uritiba), P r o w in c ja C h ilijsk a (S an tiago), R eg ia P a r a g w a jsk a (A su n ción ), R egia K o lu m b ijsk o -E k w a d o rsk a (Q uito).

7 w y ż sz y c h se m in a r ió w d u ch ow n ych i n o w ic ja tó w , 18 in te r n a tó w i n iż ­ szy ch s e m in a r ió w , 11 p la c ó w e k sp e c ja ln y c h , 1 in s ty tu t n a u k o w o -b a d a w c z y , 8 d iecez ji, 185 p a ra fii i s t a c ji m isy jn y c h , 112 sz k ó ł p o d sta w o w y ch , 38 szk ół śred n ich , 11 o śr o d k ó w sp o łeczn y ch , 3 d ru k arn ie. 755 człon k ów : 616 k sięży , 99 b ra ci, 32 k le r y k ó w , 8 n o w icju szó w .

T ab. 3. Z grom ad zen ie w p o szczeg ó ln y ch k rajach

K sięża K le ­

ry c y B ra cia

N o w i­

cju sze R azem

A n g lia 10 10 7 _„ 27 A n g o la 3 — •— — 3 A r g e n ty n a 234 4 49 2 289 A u stra lia 22 3 10 — 35 A u stria 98 28 84 15 225 B elg ia 30 2 13 — 45 B razylia 229 2 47 1 279 C hile 54 — 14 — 68 C hiny (T aiw an ) 53 2 14 — 69

C zech osłow acja 32 — 23 — 55

E k w ad or 13 — 1 — 14 F ilip in y 288 113 50 71 522 G hana 88 5 10 3 106 H iszp a n ia 35 16 9 6 66 H olan d ia 83 1 35 — 119 H ong K ong 3 — — — 3 India 145 142 53 57 397 In d o n ezja 321 104 105 50 580 Irlan d ia 22 26 6 15 69 Jap on ia 93 9 6 7 115 K olu m b ia 9 3 1 — 13 M ek syk 20 9 2 — 31 N R D 6 — 3 — 9 P a p u a — N . G w in ea 198 6 81 — 285 P a ra g w a j 62 14 10 5 91 P o lsk a 113 57 25 51 246 P o rtu g a lia 31 10 3 5 49 R FN 410 32 283 16 741 S zw a jca ria 29 — 25 — 54 U S A i K an ad a 285 35 120 18 458 W ęgry 14 — 10 — 24 W łochy 82 8 43 1 134 Zair 55 1 20 — 76 3 170 642 1 162 323 5 297

B IU L E T Y N M I S J O L O G IC Z N O - R E L IG I O Z N A W C Z Y

₁₈₅

A z j a

R egia C hińska (T aipei, T aiw an ), R egia Jap oń sk a (N agoya), P ro w in cja M a n ilsk a (M anila), R eg ia A b ra -C a g a y a n (B an gu ed ), R ed ia M indoro (C alap an )x R egia E nde (E nde, In d on ezja), R e g ia R u ten g (R uten g), R egia T im or (N en u g ), R eg ia B a li-L o m b o w (D en p asar), R egia In d o re (Indore, India), R eg ia S a m b a l- pur (Jh arsu gu n da), R egia P o łu d n io w o in d y jsk a (B om bay).

12 w y ż sz y c h se m in a r ió w d u ch o w n y ch i n o w ic ja tó w , 16 in te r n a tó w i n iż­ szy ch se m in a r ió w , 15 p la có w ek sp e c ja ln y c h , 12 d iecez ji, 333 p a r a fii i sta cji m isy jn y c h , 4 u n iw e r sy te ty , 2 in s ty tu ty k a te c h e ty c z n e , 3 in s ty tu ty n a u k o w o - -b a d a w cze, 2 d om y stu d e n c k ie , 958 szk o ły p o d sta w o w e , 208 szk o ły śr e d n ie , 16 o śro d k ó w sp o łeczn y ch , 3 dru k arn ie. 1671 człon k ów : 890 k się ż y , 227 b ra ci, 370 k le r y k ó w , 184 n o w icju szó w .

O c e a n i a

R egia A u str a lijs k a (Epping), R egia N o w o g w in e js k a (A lex ish a fen ). 2 w y ższe sem in a ria d u ch ow n e, 1 n iższe se m in a r iu m , 8 p la c ó w e k sp e c ja l­ n y ch , 4 d ie c e z je , 137 p a r a fii i s t a c ji m isy jn y c h , 2 w y ż sz e sz k o ły p e d a g o g ic z n e , 5 in s ty tu tó w k a te ch ety czn y ch , 3 in s ty tu ty n a u k o w o -b a d a w cze, 853 szk o ły p o d sta w o w e, 23 sz k o ły śred n ie, 4 o śro d k i sp o łeczn e, 1 drukarnia. 316 czło n ­ ków : 216 k się ż y , 91 b raci, 9 k lery k ó w .

A f r y k a

R egia G h ań sk a (A kra), R egia Z airsk a (Bandundu).

1 w y ż sz e se m in a r iu m d u ch o w n e i n o w icja t, 4 in te r n a ty i n iższe se m in a ­ ria, 4 p la c ó w k i sp e c ja ln e , 2 d iecez je, 50 p a r a fii i s t a c ji m isy jn y ch , 4 in s ty tu ty n a u k o w o -b a d a w cze, 2 se m in a r ia n a u c z y c ie lsk ie , 499 szk o ły p o d sta w o w e, 28 szk o ły śred n ie, 2 o śro d k i sp o łe c z n e , 2 dru k arn ie. 221 człon k ów : 162 k się ż y , 50 b raci, 6 k le r y k ó w , 3 n o w ic ju sz y .4

3. P rzeg lą d d zia ła ln o ści

Z g ro m a d zen ie K się ż y W erb istó w je s t zg ro m a d zen iem w y b itn ie m isy jn y m . W edług k o n sty tu c ji o p ra co w a n y ch n a I X K a p itu le G en eraln ej w R zy m ie (1967— 1968) w e r b iśc i działają przede w sz y stk im ta m , „gdzie E w a n g elia n ie je s t je szcze g ło szo n a a lb o gło szo n a je s t w sto p n iu n iew y sta rcza ją cy m i gd zie K o śció ł n ie r o zw in ą ł s ię je szcze w ż y w y K o śció ł m ie jsc o w y ” (por. DM nr 6). D la teg o „za d zied zin y d zia ła ln o ści zgrom ad zen ia n a le ż y uw ażać:

a) m isje w śró d lu d ó w n iech rze ścija ń sk ich ; b) d zia ła ln o ść w A m ery ce Łac. i n a F ilip in ach ;

c) n ie s ie n ie p o m o cy m isy jn ej m n iejszo ścio m n a ro d o w y m i k u ltu row ym ; d) o p ie k a n ad ty m i, k tórzy p ochodząc z k r a jó w m isy jn y c h , ze w z g lę d u na stu d ia , p ra k ty k ę tech n iczn ą i p racę za w o d o w ą , p rzeb y w a ją na n aszych teren a ch .” (K onst. 105).

P r z e sz ło jed n a tr z e c ia ogólnej liczb y 5 297 czło n k ó w zgrom ad zen ia pracuje- w k rajach u ch od zących za ty p o w o m isy jn e A zji, A fr y k i i N o w ej G w in ei, a ta k ż e A m e r y k i Ł ac. Z grom ad zen ie r ea lizu je o b o w ią zek m isy jn y K o ścio ła na z a sa d zie m ięd zy n a ro d o w ej w sp ó łp ra cy i w y m ia n y p erso n elu . N a czeln y m w y ­ m o g iem k o n sty tu c ji zgrom ad zen ia je s t, aby „ w szy scy b y li g o to w i pod jąć s ię w ła śc iw e j i b ezp ośred n iej p r a c y m isy jn ej zg rom ad zen ia, m im o że słu żb a taka w y m a g a op u szczen ia o jczy zn y , języ k a o jc z y ste g o i rod zim ych ob yczajów . G o­ to w o ść ta je s t isto tn ą cech ą n a szeg o p o w o ła n ia m isy jn e g o ’* (K onst. 102). F a k ­ 4 W p o w y ższej sta ty sty c e n ie u w zg lęd n io n o s e te k o środ k ów m e d y e z n o - -s a n ita r n y c h i różn ego ty p u p o ra d n i p ro w a d zo n y ch p rzez m isjo n a rzy .

186

ty czn ie 54% czło n k ó w zgrom ad zen ia ż y je i p ra cu je poza g ra n ica m i k raju , w k tó ry m s ię u rod zili. P rócz teg o w ie lu z ty ch , k tórzy d ziałają w k ra ju ro­ d zim ym , p ra cu je w śró d lu d n o ści o o d m ien n ej k u ltu rze i m ó w ią cej in n ym języ k iem , ja k to m a m ie jsc e np. w In d ia ch , In d o n e z ji i na F ilip in a ch .

N a p o d sta w ie ta b e li 2 i 3 m ożn a za u w a ży ć w zro st i u k ieru n k o w a n ie d zia ła ln o ści m isy jn e j zgrom ad zen ia w św ie c ie w o sta tn ic h 75 latach ; n a p o ­ czątk u o b ecn eg o stu le c ia 73°/o o g ó łu p e r so n e lu p ra cu ją ceg o b y ło zatru d n ion ym w k rajach eu ro p ejsk ich , p odczas gdy w 1975 r. sto su n e k ten sp ad ł do 36% z czego 6% sta n o w ią czło n k o w ie w o k r e sie fo r m a c ji o r a z em e r y c i. W 1900 r. ty lk o 8% p ra c o w a ło w A zji, n a to m ia st w 1975 r. — 26%, z czego 5% je s t w form acji. A k tu a ln ie w e r b iśc i czy n n ie p racu ją (1975 r.):

Tab. 4 L iczba % w E u rop ie 1551 30 w A m e r y c e Pn. 402 7,5 w A m ery ce Pd. 752 14 w A zji 1 133 21 w O ceanii 311 5,5 w A fry ce 197 4 R azem 4 346 82

P o z o sta łe 18% (951 czło n k ó w Z grom ad zen ia) je s t w o k r e sie form acji: n o w icju sze, k le r y c y i b ra cia w ślu b a ch cza so w y c h oraz em ery ci.

S z c z e g ó ło w e a n k ie to w a n ie zgrom ad zen ia p rzep row ad zon e w 1971 r. w y ­ k azało w su m ie o g r o m n ie szero k i zak res p rac w y k o n y w a n y c h p rzez p o szcze­ g ó ln y ch cz ło n k ó w zgrom ad zen ia. W yk on u ją o n i p rzeszło 200 różnego rodzaju p rzed sięw zięć. Z d ecy d o w a n a w ięk szo ść c zło n k ó w w y k o n u je w ięcej n iż jed n o g łó w n e zajęcie: Tab. 5 2 250 człon k ów — w y k o n u je 2 różn e zajęcia 924 — 3 różn e zajęcia 539 — 4 271 — 5

J e śli w e ź m ie m y pod u w a g ę ty lk o p ra cę głó w n ą i zasad n iczą, tzn. p o ch ła ­ n iającą n a jw ię c e j czasu, w te d y otrzy m a m y n a stęp u ją ce dane: 37% c zło n k ó w zgrom ad zen ia je s t za a n g a żo w a n y ch b ezp o śred n io w d u szp a sterstw ie; 19% p ełn i fu n k c je k ie r o w n ic z e i p ra cu je w ad m in istra cji; 16% je s t za an gażow an ych w sz k o ln ic tw ie w y ż sz y m , śred n im i n iższym , z czego 13% p racu je w s z k o l­ n ic tw ie poza zg rom ad zen iem ; 4— 6% w y k o n u je n a stęp u ją ce zaw od y: m e c h a ­ n ik a, te c h n ik a , ro ln ik a , śro d k i m a so w eg o przek azu ; ty lk o 0,8% je s t za a n g a ­ żo w a n y ch w d z ia ła ln o śc i dla ro zw o ju sp o łeczn eg o i ek on om iczn ego.

N ie m a l p o ło w a cz ło n k ó w zgrom ad zen ia za a n g a żo w a n y ch b ezp ośred n io w d u sz p a ste r stw ie p ra cu je w śr o d o w isk a ch w ie js k ic h , m isy jn y ch , w buszu. W iększość z tych d u szp a sterzy je s t o d p o w ied zia ln a za ośrod k i, w k tórych ży je ponad 5 000 m ieszk a ń có w , a jed n a p ią ta d u szp a sterzy p racu je w o śr o d ­ k a ch p rzek ra cza ją cy ch 20 000 m ieszk ań ców .

B I U L E T Y N m i s j o l o g i c z n o-r e l i g i o z n a w c z y

187

Tab. 6 L u d n ość w ośrod k ach

d u szp a stersk ich % ogółu du szp asterzy p oniżej 1000 3 1 000— 2 500 5 2 500— 5 000 13 5 000— 10 000 26 10 000—20 000 22 20 000— 40 000 18 40 000—80 000 5 ponad 80 000 8

Z ta b eli w y n ik a , że zg rom ad zen ie p ra cu je w ośrod k ach , g d zie je s t w ie lk i brak k sięży. W sp om n ian a a n k ieta z 1971 r. w y k a z a ła ró w n ież, że d u szp asterze p racu ją w śród lu d n o ści n a leżą cej do n iższej k la s y w s k a li sp o łe c z n o -e k o n o ­ m iczn ej; o k o ło jed n a tr zecia d u szp asterzy d ziała w śró d lu d n o śc i b ia łe j, jed n a trzecia w śród lu d n o ści śred n io zam ożn ej, a ty lk o 4% d u szp a sterzy p ra cu je w śro d o w isk u zam ożn ych . 33% d u szp a sterzy d ziała w śro d o w isk a ch , w k tó ­ rych p rzeszło p o ło w ę lu d n o ści sta n o w ią k a to licy . M a to m ie jsc e przede w sz y stk im w A z ji i A m e r y c e Łac. W ielu sp ośród d u szp a sterzy oprócz k o ścio ­ łó w p a ra fia ln y ch o b słu g u je po k ilk a lu b k ilk a n a śc ie k a p lic i sta c ji m isy jn y ch .

Tab. 7. L iczb a d u szp asterzy ob słu g u ją cy ch s ta c je m isy jn e L iczba

d u szp asterzy

L iczba sta cji m isy jn y ch

182 1— 5 173 6— 10 96 11— 15 63 16— 20 35 21—25 44 ponad 26

P r a c u ją c y w d u szp a sterstw ie, sz c z e g ó ln ie w A zji, A fr y c e i n a N o w ej G w in ei, p rzeży w a ją p o w a żn e tru d n ości d otyczące k o m u n ik a cji i tran sp ortu : 233 spośród d u szp a sterzy d ociera do sta cji m isy jn y ch „per p ed es A p o sto lo ­ ru m ”; 101 n a k on iu ; 48 ro w erem ; 92 m o to cy k lem , a 61 łód k ą lu b in n ym śro d k iem lok om ocji.

N a ogóln ą liczb ę 500 w y c h o w a w c ó w m n iej w ię c e j d w ie trzecie spośród n ich p racu je w szk o ła ch śred n ich , a jed n a trzecia w sz k o ln ic tw ie poza średnim . W ielu w y c h o w a w c ó w , k tórych g łó w n y m zad an iem je s t n au czan ie oraz w y ­ c h o w y w a n ie , a n g a żu je s ię do p racy d u szp a stersk iej, k tó ra s ta n o w i ich drugie p o le d ziałan ia. R ó w n ież w ie lu d u szp a sterzy p o św ię c a się n a u cza n iu i w y c h o ­ w y w a n iu (np. w szk o ła ch p a ra fia ln y ch ); 31% zatru d n ion ych b ezp ośred n io w d u sz p a ste r stw ie w A zji je s t r ó w n o cześn ie za a n g a żo w a n y ch w a d m in istra cji szk o ln ej; w A fr y c e i n a N o w ej G w in ei — 18%, a w A m e r y c e Ł ac. — 10%. P r o w a d z e n ie sz k ó ł p a r a fia ln y c h w m isja ch je s t r eg u łą p o w sz e c h n ie p ra k ty ­ kow an ą.

188

T ab. 8. In sty tu c je n a leżą ce do zgrom ad zen ia

P a ra fie 744 69 20 19 4 N iższe S em in a ria W yższe S em in a ria K o leg ia (C olleges) U n iw e r sy te ty 856

N ie c o m n iej c zło n k ó w zgrom ad zen ia je s t za tru d n io n y ch w p racy dla roz­ w o ju sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n e g o oraz przy środ k ach m a so w e g o p rzekazu, choć a n k ie ta z 1971 r. w y k a z a ła , że i tu zg ro m a d zen ie m a sw o ic h p rzed sta w icieli; tra k tu ją o n i je d n a k tę p racę ja k o za d a n ie drugorzęd n e. Ś ro d k a m i m a s o w e g o p rzek azu za jm u je s ię 164 czło n k ó w (3%), z k tó ry ch 94 je s t za a n g a żo w a n y ch w d ru k a rn ia ch , 52 z a jm u je s ię p isa r stw e m , w y d a w n ic tw e m , k a rto g ra fią , fo to ­ g ra fik ą , tłu m a c z e n ie m itp., 7 p ra cu je w rad io i k in e m a to g r a fii, a 11 p ełn i fu n k cje p ok rew n e.

W p ra cy dla ro zw o ju sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n e g o je s t zatru d n ion ych 45 czło n k ó w (0,8%), z k tó ry ch 19 p ra cu je w r o ln ic tw ie (u n o w o cześn ia n ie u p raw y roli), a 26 za jm u je s ię w y p r a c o w y w a n ie m n o w o c z e sn y c h m etod p rzy sp ieszen ia ro zw o ju sp o łeczn o -ek o n o m iczn eg o . W A z ji z w sz y stk ic h c zło n k ó w za tru d n io ­ n ych b ezp o śred n io w d u sz p a ste r stw ie 32% r e a liz u je (drugorzędnie) ró żn e p rz e d się w z ię c ia dla ro zw o ju sp o łeczn eg o , w A fr y c e i na N o w ej G w in ei — 27%, a w A m e r y c e Ł ac. — 19%.

G łó w n y m za d a n iem , do k tó reg o zg ro m a d zen ie p rzy w ią zu je szc z e g ó ln ą w a g ę w se n s ie o so b iste g o za a n g a żo w a n ia , je s t p raca d u szp a stersk a w k rajach m isy jn y c h (n iech rześcija ń sk ic h ), rek ru ta cja i fo rm a cja czło n k ó w zgrom ad zen ia oraz praca w y c h o w a w c z a poza zgrom ad zen iem . T em u zad an iu p o św ięca się 80% w sz y stk ic h a k ty w n ie p racu jących c zło n k ó w zgrom ad zen ia.

„D ziałaln ość m isy jn a je s t p o d sta w ą i cele m n a sz e g o zgrom ad zen ia, ta k że p oprzez w s z e lk ie s w e p race, ja k k o lw ie k o d m ien n e i zró żn ic o w a n e, w y p e ł­ n ia m y m isy jn y o b o w ią zek K o ścio ła ” (K o n sty tu cje, W stęp),

Jed n y m z za sa d n iczy ch w a ru n k ó w o w o cn ej p ra cy m isy jn ej je s t d ok ład n a zn ajom ość tr a d y c ji k u ltu ro w ej i relig ijn ej lu d ó w , w śró d k tó ry ch m isjo n a rzo m p rzyszło działać. „ K to k o lw iek b o w iem m a zam iar u d ać s ię do in n e g o n arodu, p o w in ien m ieć w w ie lk im p o sza n o w a n iu je g o sp u śc iz n ę n arod ow ą, jeg o języ k i o b y c z a je ” (DM nr 26). O ty m ja k dobrze zro zu m ia ł i d o c e n ił zn a czen ie b a ­ dań e tn o lo g ic z n y c h i lin g w isty c z n y c h w d zia ła ln o ści m isy jn ej K ościoła ks. A rn old J a n s s e n , z a ło ż y c ie l w e r b istó w , św ia d c z y jeg o p o p a rcie, jak iego u d z ie la ł ks. W ilh e lm o w i S c h m i d t o w i w c z a sie je g o sta ra ń (w latach 1902— 1906) zm ierza ją cy ch do za ło żen ia m ięd zy n a ro d o w eg o cza so p ism a „A n­ th ro p o s” ł. I n ic ja ty w ie , p r a c o w ito śc i i ogrom nej e r u d y c ji W. S c h m i d t a za w d zięcza Z g ro m a d zen ie S ło w a B ożego zarów n o u k ie r u n k o w a n ie , ja k i d a l­ sz y rozw ój b ad ań e tn o lo g iczn y ch , k tóre w raz z d zia ła ln o ścią m isy jn ą sta n o w ią o jeg o sp e c y fic e .

1 A. J a n s s e n , A u s B rie fe n : D ie A n fä n g e d e s A n th r o p o s , V erb u m 8(1966) 121— 148.

k s. W ła d y s ła w K o w a la k S V D , W a r s z a w a

B IU L E T Y N M I S J O L O G I C Z N O - R E L IG IO Z N A W C Z Y

189

1. C zasopism o „A n th rop os”

P la n założen ia cza so p ism a n a r a sta ł p o w o li i o r g a n ic z n ie oraz b y ł w y n i­ k ie m k o n ta k tó w W. S c h m i d t a z w e r b ista m i p ra cu ją cy m i w T ogo (od 1892) i n a N o w ej G w in e i (od 1896) o ra z jeg o stu d ió w nad m a te r ia ła m i z zakresu lin g w is ty k i i e tn o g r a fii p rzesy ła n y m i m u p rzez m is jo n a r z y 2. W 1905 r. za­ w ia d o m ił o n w sz y stk ic h b isk u p ó w m isy jn y ch o p lan ach za ło żen ia p ism a, pro­ sząc ró w n o cześn ie, ab y p o le c ili sw o im m isjo n a rzo m w sp ó łp ra cę z ty m c z a ­ so p ism em . N a to m ia st w b roszu rze a d resow an ej do m isjo n a r z y p o d k reśla ł z n a ­ czen ie p ro w a d zo n y ch p rzez n ich badań e tn o lo g iczn y ch i lin g w isty c z n y c h , w y ­ ja ś n ia ł cel i organ izację p ism a o ra z zap raszał w sz y stk ic h do w sp ó łp ra cy i p re­ n u m era ty s.

A p el sp o tk a ł s ię z ogóln ą aprobatą i p ra w ie w s z y stk ie za k o n y i zgro­ m a d zen ia m isy jn e w y r a z iły chęć w sp ó łp ra cy . W 1906 r. u k a za ł s ię p ierw szy to m czasop ism a „A n th rop os”, k tó reg o 7 0 -letn ia h isto ria je s t d ow od em ś c i­ słego w sp ó łd zia ła n ia m isjo n a r z y z e tn o lo g a m i4.

P ierw szo rzęd n y m cele m p ism a b yło z a in te r e so w a n ie m isjo n a rzy zw y c z a ­ jam i, k u lta m i i w ie r z e n ia m i lu d ó w , w śród k tórych p racu ją oraz zach ęcen ie do d ok ład n ych b ad ań e tn o lo g ic z n o -lin g w is ty c z n y c h p op rzez u m o ż liw ie n ie im p u b lik a c ji prac e tn o lo g iczn y ch i lin g w isty c z n y c h . W ten sposób czasop ism o „A n th rop os” o d p o czą tk u słu ży ło w sp osób p o śred n i d zia ła ln o ści m isy jn e j K o ścio ła , p rzy g o to w u ją c m isjo n a rzy do sp o tk a n ia , k o n fro n ta cji i n aw iązan ia d ia lo g u z in n y m i k u ltu r a m i i r e lig ia m i św ia ta . N ie m a ono jed n a k — w m y śl założeń W. S c h m i d t a — ch a rak teru teo lo g iczn eg o , a le zgod n ie z p o d ty tu ­ łem je s t „ m ięd zyn arod ow ym cza so p ism em te tn o lo g ic z n y m i lin g w isty c z n y m ”. N ie m a ją c na oku b ezp o śred n ich c e ló w p ra k ty czn y ch , słu ż y n au ce u d o stęp n ia ­ jąc s w e sz p a lty e tn o lo g o m , o k tó ry ch w sp ó łp ra cę W. S c h m i d t u s iln ie z a ­ b ie g a ł i p ra k ty k o m -m isjo n a rzo m 5.

O p in ie s p e c ja lis tó w zgod n e s ą co do je g o w y so k ie j ra n g i n au k ow ej: L. F r o b e n i u s u w a ża j e za „ n a jw a rto ścio w sze cza so p ism o e tn o lo g ic z n e ” 8; w e d łu g R. H. L ' O w i e ’ e g o „ etn o lo g ia w in n a je s t S c h m i d t o w i w d z ię c z ­ n ość za za ło że n ie A n th ro p o su , czasop ism a ja k ie g o d ru giego n ie m a na tym p o lu ” 1; W. E. M ü h l m a n n zalicza „A n th rop os” do „jed n ego z n a jw a ż n ie j­ szy ch , n a jb o g a tszy ch i n ajb ard ziej w p ły w o w y c h cza so p ism w tej d zied zin ie” 8. 2 P or. J. H e η n i n g e r, I m D ie n ste d e r M ission : 60 J a h re A n th ro p o s

(1906— 1966), N ZM 23(1967)207; T. C h o d z i d ł o , „ A n th ro p o s w s łu ż b ie m is ji,

C oli T h eol 41(1971) f. II, 150; W. S c h m i d t , H isto ris c h e T a tsä c h lic h k e ite n

d e s Z u s ta n d e k o m m e n s m e in e s „ U rsp ru n g d e r G o tte s id e e ”, A n th ro p o s 23(1928)

471. P ie r w sz e cztery p u b lik a cje n a u k o w e W. S ch m id ta u k a za ły s ię w 1899 r.; por. F . B o r n e m a n n , V e r z e ic h n is d e r S c h r ifte n v o n P. W. S c h m id t S V D

(1868— 1954), A n th ro p o s 49(1954)387.

3 In v ita tio n à la c o lla b o ra tio n e t à l’a b o n n e m e n t à l’A n th r o p o s , stro n 40; broszura ró w n ie ż u k azała s ię w ję z y k u n iem ieck im , a n g ielsk im i w ło sk im , A. J a n s s e n , a rt. c y t., 138; R. R a h m a n , F ü n fzig J a h re „ A n th ro p o s”, A n ­ th ro p o s 51(1956)2 i przyp. 5.

4 N a zw ę cza so p ism a za p ro p o n o w a ł W. S c h m i d t o w i w ę g ie r sk i b isk u p A u g u sty n F i s c h e r - C o l b r i e , por. R. R a h m a n n , a rt. c y t., 2.

5 Por. J. H e n n i n g e r, a rt. c y t., 206, 214— 221; R. R a h m a n n, a rt. c y t., 2— 6; A. B u r g m a n n , S e c h zig J a h re A n th r o p o s , A n th rop os 61(1966)1— 4; T. C h o d z i d ł o , 6 0 -le c ie „ A n th ro p o s”, C o li T h eo l 38(1968) f. I, 142— 145; t e n ż e , „ A n th ro p o s” w s łu ż b ie m is ji, C o li T h eo l 41(1971) f. II, 149— 155; H. Z i m o ń , Z y c ie i d zia ła ln o ść n a u k o w a o. W ilh e lm a S c h m id ta S V D (1868—

1954), C oli T h eo l 45(1975) f. I, 52.

• D er E rd b all 5(1931)279, cyt. za R. R a h m a n n e m , a rt. c y t., 7. ’ H is to r y o f E th n o lo g ica l T h e o ry , N e w Y ork 1937, 192.

190 B IU L E T Y N M IS J O L O G IC Z N O - R E L IG IO Z N A W C Z Y 2. In s ty tu t A n th rop os

O sią g n ięcia n a u k o w e W. S c h m i d t a i w y d a w a n ie czasop ism a „A nthro­ p o s” n ie b y ły b y m o ż liw e b ez p om ocy in n y ch , tzn. w sp ó łb ra ci, c z ło n k ó w Z gro­ m a d zen ia S ło w a B ożego, p racu jących n a u k o w o w d zied zin ie etn o lo g ii. W la ­ tach 1906— 1922, g d y W . S c h m i d t b y ł red a k to rem o d p o w ied zia ln y m , w p ra ­ cach red a k cy jn y ch p o m a g a li m u od początk u A. M. V ö l i m e c k e i Th. S t r a t m a n n , a szc z e g ó ln ie F. H e s t e r m a n n 9. W 1913 r. do p racy w re­ d a k cji z o sta ł p rzy d zielo n y W. K o p p e r s , k tó ry ró w n o c z e śn ie w la ta ch 1913— 1917 stu d io w a ł e tn o lo g ię , in d o lo g ię i lin g w isty k ę na U n iw e r sy te c ie W ied eń ­ skim .. W. K o p p e r s p rzez w ie le la t b y ł n a jb liższy m w sp ó łp ra co w n ik iem W. S c h m i d t a . P ó źn iej do p ra cy red a k cy jn ej d o łą czy ł D. K r e i c h g a u e r , a po p ierw szej w o jn ie św ia to w e j b y li m isjo n a r z e z M ozam b ik u P . S c h e b e - s t a (od 1920) i M. S e h u l i e n (od 1924). W la ta c h 1923— 1931 red a k cję cz a ­ so p ism a „A n th ro p o s” p rzeją ł W. K o p p e r s . Od 1923 r. w sk ła d red ak cji w c h o d z ili K r e i c h g a u e r , S c h e b e s t a , S c h u l i e n , a później ró w n ież G. H ö l t k e r (od 1927), Th. B ö r i n g (od 1928), M. G u s i n d e (od 1930) 10. N iek tó rzy c zło n k o w ie red ak cji, częścio w o za n a m o w ą i p op arciem W. S c h m i d t a , p rzep ro w a d zili ek sp e d y c je n a u k o w e do In d ian Z iem i O gnistej A m ery k i Pd. ( G u s i n d e , K o p p e r s ) oraz N e g r y tó w a zja ty ck ich i P ig m ejó w a fry k a ń sk ich ( S c h e b e s t a ) 11.

W c elu k o o rd y n a cji i lep szej o rgan izacji prac red a k cy jn y ch i b a d a w czy ch zesp o łu zeb ran ego i rozb u d o w a n eg o w sp osób n a tu ra ln y i sp o n ta n iczn y z a ­ łożon o w 1931 r. In s ty tu t A n th rop os, k tó reg o p ie r w sz y m d y rek to rem został W. S c h m i d t , a je g o zastęp cą W. K o p p e r s 12. R ed ak torem czasop ism a w y ­ b ra n o G. H ö l t k e r a, a k o m p e te n c je in n y ch czło n k ó w red a k cji z o sta ły u śc i­ ślo n e g eo g r a fic z n ie i t e m a t y c z n ie 13. Od 1935 r. do zesp o łu red a k cy jn eg o d oszli m ło d si w sp ó łp ra co w n icy : F. B o r n e m a n n , J. H e n n i n g e r i R. R a h m a n n. N a c z e ln y m i red a k to ra m i cza so p ism a b y li w k o lejn o ści: G. H ö l t ­ k e r (1932— 1935), R. R a h m a n n (1936), W. S c h m i d t (1937— 1949), F. В o r- n e m a n n (1950— 1955), R. R a h m a n n (od fa sc. 4— 6 1955— 1959), A. B u r g - m a n n (od fa s c . 3—4 1959— 1969), W. S a a k e (1970) — w ch arak terze d y rek ­ to ra in sty tu tu , J. F. T h i e l (od 1971).

9 R. R a h m a n n , a rt. c y t., 10; J. H e n n i n g e r , P . W ilh e lm S c h m id t

S V D (1868— 1954). E in e b io g r a p h isc h e S k iz z e , A n th rop os 51(1956)43; A . B u r g ­

m a n n , P r o fe s s o r D r. W ilh e lm K o p p e r s , A n th ro p o s 56(1961)723; A rn o ld J a n ­ s s e n w liśc ie do W. S c h m i d t a z dnia 27 lip ca 1906 r. w sp o m in a rów n ież o D. K r e i c h g a u e r z e ja k o jeg o w sp ó łp ra co w n ik u (art. c y t., 146— 147).

10 P or. W. S c h m i d t, D ie E rrich tu n g d e s ,„ A n th ro p o s -In stitu te s”, A n th ro ­ pos 27(1932)275; zob. te ż k a r ty ty tu ło w e czasop ism a „A n th rop os”.

11 W. S c h m i d t , D ie F o rsc h u n g se x p e d itio n v o n P . P. S c h e b e s ta S V D in

1924/1925 b e i d en S em a n g -P yg m 'd en u n d d en S e n o i- P y g m o id e n a u f d e r H a lb ­ in s e l M a la k k a (B ritish M a la ya ), A n th rop os 20(1925)718— 720.

12 O p ierając s ię na a r ty k u le W. S c h m i d t a o p u b lik o w a n y m w 1932 r. p od aje s ię często rok 1932 ja k o rok za ło żen ia in sty tu tu . W. S c h m i d t pisze jed n a k w y r a ź n ie w ty m ż e artyk u le: „und d iese E rw ä g u n g en sin d dann au ch im L a u fe des v e r g a n g e n e n J a h res (a w ię c w 1931 r.) zu ein em g e w iss e n A b ­ sc h lu ss g e la n g t in der E rrich tu n g des „ A n th r o p o s-In stitu te s” (art. cyt., 276). R ó w n ież m a te r ia ły A rch iw u m In s ty tu tu A n th rop os w sk a zu ją na rok 1931 jak o rok za ło żen ia in sty tu tu . N a stęp cą W. S c h m i d t a na sta n o w isk u d yrek tora in sty tu tu zo sta ł w 1950 r., zg o d n ie z je g o prop ozycją, F . B o r n e m a n n , a ob ecn ie fu n k c ję d y rek to ra od 1960 r. p e łn i W. S a a k e ; por. H. Z i m o ń ,

a rt. c y t., 56; A. B u r g m a n n , S e c h zig J a h re A n th r o p o s , 4.

13 W. S c h m i d t , D ie E rrich tu n g d e s „ A n th r o p o s -I n s titu te s ”, 276— 277; por. ró w n ież M. H e y d r i с h, A n th r o p o s -I n s titu t, E th n o lo g isch er A n zeiger 2(1929— 1932) 341.

B IU L E T Y N M IS J O L O G IC Z N O -R E L IG IO Z N A W C Z Y

191

3. P rzegląd d zia ła ln o ści

C złon k am i In s ty tu tu A n th rop os m ogą być je d y n ie w erb iści, c z y li czło n ­ k o w ie Z grom ad zen ia S ło w a B ożego, m ia n o w a n i na p rop ozycje d yrek tora przez p rzełożonego g en e r a ln e g o i radę g en era ln ą . C elem in sty tu tu je s t d ziałaln ość n a u k o w a na p o lu e tn o lo g ii i p o k rew n y ch d y scy p lin n a u k o w y ch ja k lin g w is ty ­ ka, r e lig io z n a w stw o , p reh isto ria , a n tro p o lo g ia fizyczn a.

C el ten je s t r e a liz o w a n y przez:

— w y d a w a n ie cza so p ism a „A n th ro p o s” i in n y ch p u b lik a cji sery jn y ch , — b ad an ia teren o w e,

— p u b lik a cje n a u k o w e,

— d ziałaln ość n a u k o w o -d y d a k ty czn ą w różnych u n iw e r sy te ta c h i w y ż ­ szy ch sem in a ria ch d u ch ow n ych ,

— pracę n au k ow ą w m u zeach etn o lo g iczn y ch ,

— p o p u la ry za cję w y n ik ó w badań e tn o lo g iczn y ch za pom ocą od czytów , k u rsó w i w y s ta w m u zealn ych .

C zło n k o w ie in sty tu tu w y k o n u ją p o w y ższe zad an ia p rzeb y w a ją c w s ie d z i­ b ie in s ty tu tu lu b p racu jąc w różn ych p la có w k a ch n a całym św ie c ie . S ied zib a in sty tu tu z n a jd o w a ła się p ie r w o tn ie w W yższym S em in a riu m D u ch ow n ym K sięży W erb istó w w dom u św . G ab riela w M öd lin g pod W ied n iem (do 1938), n a stę p n ie w F r o id v ille -P o s ie u x k o ło F ryb u rga S ż w a ic a r sk ie g o (1938— 1962), a od 1962 r. w W yższym S em in a riu m K sięży W erb istó w w S t. A u g u stin k oło B o n n 14. W in sty tu c ie zn a jd u je się b ib lio tek a e tn o lo g iczn a liczą ca ok . 80 ty s. w o lu m e n ó w i n a leżą ca do n a jw ię k sz y c h b ib lio te k s p e c ja lis ty c z n y c h te g o typ u w E uropie.

L iczb a ży ją cy ch i zm arłych człon k ów In s ty tu tu A n th rop os do początku sty czn ia 1976 r. w y n o siła 37. Z m arli czło n k o w ie to: W. S c h m i d t , W. K ö p ­ p e r s , P. S c h e b e s t a , M. G u s i n d e , P. A r n d t , D. K r e i c h g a u e r , M. S c h u l i e n , H. B a d e r , B. V r o k l a g e , Th. В r ö r i n g, M. H e r ­ m a n n s , D. S c h r ö d e r , G. H ö l t k e r .

A k tu a ln i czło n k o w ie in sty tu tu (w g p rzy n a leżn o ści p a ń stw o w ej): M. E d e r, J. F r i c k , S. F u c h s , H. H o c h e g g e r , A. V o r b i c h l e r (A ustria); J. V. C e s a r (B razylia); C. v a n d e r L i n d e n , E. V e r s t r a e l e n (H olandia); K. F. N u m a z a w a (Japonia); T. C h o d z i d ł o , J. G l i n k a , H. Z i m o ń (Polska); H. A u f e n a n g e r , E. B ö n i n g , F. B o r n e m a n n , A. B u r g ­ m a n n , A. L ä m m e r h i r t , J. M a r i n g e r , R. R a h m a n n, W. S a a k e (RFN); J. H e n n i n g e r, H. H u b e r , J. Z’ g r a g g e n (S zw ajcaria); L. L u z - b e t а к (S ta n y Zjedn.).

Jed n y m z n a jw a ż n ie jsz y c h zadań in sty tu tu je s t r e d a g o w a n ie czasop ism a „A nthropos”. Z p ow od u liczb y i o b szern o ści n a d sy ła n y ch m a teria łó w W. S c h m i d t rozp oczął w y d a w a n ie 2 s e r ii (obie p rzerw a n e i n ie k o n ty n u o w a ­ n e po w o jn ie): In te r n a tio n a le S a m m lu n g E th n o lo g isc h e r M o n o g ra p h ien (w la ­ tach 1909— 1940 u k a za ło się 16 to m ó w , z te g o 2 to m y n a p isa n e przez w erb i­ stó w ) oraz I n te r n a tio n a le S a m m lu n g L in g u istisc h e r M o n o g ra p h ien (w latach

1914— 1938 uk azało się 14 to m ó w , z te g o 1 n a p isa n y p rzez w e r b is t ę ) 15. O b ec­ n ie in sty tu t w y d a je 3 se r ie p u b lik acji: S tu d ia I n s titu ti A n th r o p o s (od 1951, z 29 p o zy cji w e r b iśc i są a u toram i 16); M ic r o -B ïb lio th e ç a A n th r o p o s (od 1952, z. 44 m ik r o film ó w za w iera ją cy ch w a r to śc io w e m a n u sk ry p ty , szc z e g ó ln ie lin ­

14 P or. H. Z i m o ń , a rt. c y t., 54— 55; t e n ż e , W d w u d z ie s tp le c ie ś m ie rc i

o. W ilh e lm a S c h m id ta , Z e sz y ty N a u k o w e K U L 17(1974) nr 3, 136.

192

g w isty c z n e , 12 p och od zi o d w erb istó w ); C o lle c ta n e a I n s titu ti A n th r o p o s (od 1967, d otych czas u k azało s ię 8 to m ó w , z teg o 2 n a p isa n e p rzez w e r b is t ó w )lł.

W zak res d zia ła ln o ści c zło n k ó w in sty tu tu w c h o d z i ró w n ież p raca n a u k o ­ w o -d y d a k ty c z n a i p ro w a d zen ie k a ted r e tn o lo g ic z n o -r e lig io z n a w c z y c h n a róż­ n ych u n iw e r sy te ta c h . W. S c h m i d t jak o d o cen t (od 1921), a p óźn iej jak o p rofesor n a d zw y cza jn y (1924) p r o w a d ził w y k ła d y w la ta c h 1922— 1938 na U n i­ w e r sy te c ie W ied eń sk im , a w la ta ch 1939— 1951 ja k o p ro feso r z w y c z a jn y (od 1942) na U n iw e r s y te c ie F ry b u rsk im w S z w a j c a r ii17. W. K o p p e r s b y ł p ie r w ­ sz y m p ro feso rem założon ej w 1928 r. k a te d r y e tn o lo g ii, ja k r ó w n ież w latach 1929— 1957, tzn. d o p rzejścia na em ery tu rę, p ie r w sz y m d y rek to rem In sty tu tu E tn o lo g ii n a U n iw e r s y te c ie W ie d e ń s k im 18. D zia ła ln o ść n a u k o w o -d y d a k ty czn a b yła lu b je s t p r o w a d zo n a n a u n iw e r sy te ta c h i w y ż sz y c h u czeln ia ch w P e k i­ n ie ( B a h m a n n , E d e r), T a ip ei (T aiw an — E d e r ) , N a g o y a (N u m a z a w a, A u f e n a n g e r , M a r i n g e r , S c h r ö d e r , L ä m m e r h i r t ) , D jak arcie (G 1 i n к a), C ebu ( R a h m a n n, V e r s t r a e l e n , F u c h s , v a n d e r L i n - d e n), W a szy n g to n ie ( G u s i n d e , L u z b e t a k ), N ijm eg en (V r o k l a g e ) , F ryb u rgu S z w a jc a r sk im ( H e n n i n g e r , H ö l t k e r , R a h m a n n, H u b e r ) , B a z y le i (H ö 1 1 к e г), L u b lin ie ( C h o d z i d ł o , Z i m o ń ) , H am b u rgu (V o r b ί­ ο h 1 e r), W ied n iu ( S c h e b e s t a , V o r b i c h l e r ) .

W ie lk ie z n a c z e n ie czło n k o w ie in sty tu tu p rzy w ią zu ją do w y k ła d ó w w W y ż­ szych S em in a ria ch D u ch o w n y ch K sięży W erb istó w , m a ją cy ch na celu p rzy g o ­ to w a n ie m isjo n a rzy do p ra cy w k ra ja ch T rzecieg o Ś w ia ta i b u d zen ie w śród k le r y k ó w z a in te r e so w a ń etn o lo g iczn y ch z m o ż liw o śc ią p rzyszłej p ra cy n a u ­ k o w ej n a teren a ch m isy jn y c h i w In sty tu c ie A n th rop os.

N a le ż y r ó w n ie ż w sp o m n ieć o p ra cy n au k ow ej czło n k ó w in s ty tu tu w m u ­ zeach etn o lo g iczn y ch . W ty m w zg lęd zie szc z e g ó ln ie z a słu ż y ł s ię W. S c h m i d t, k tó r y w 1924 r. z o sta ł za p ro szo n y p rzez P i u s a X I do z o rg a n izo w a n ia e tn o ­ logiczn ej w y s ta w y m isy jn e j w W a ty k a n ie, a p óźn iej do u rząd zen ia P o n tific io M u seo M issio n a rio E tn o lo g ico w L a tera n ie. W 1926 r. W . S c h m i d t został m ia n o w a n y p ie r w sz y m d y rek to rem teg o m u zeu m , k tó reg o o tw a rcie nastąp iło 31 gru d n ia 1927 r. M. S c h u l i e n b y ł jeg o a sy ste n te m , a od 1939 r. n astęp cą na sta n o w isk u d y r e k to r a 19.

P oza w y d a w a n ie m cza so p ism a „A n th rop os” n a jw ię k s z y rozgłos I n s ty tu ­ to w i A n th rop os w ś w ie c ie n a u k o w y m p rzy n io sły e k sp e d y c je b a d a w cze jeg o człon k ów . W o k r e sie m ięd z y w o je n n y m w b a d a n ia ch te r e n o w y c h w s ła w ili się sz czeg ó ln ie M. G u s i n d e , W. K o p p e r s i P. S c h e b e s t a . M. G u s i n d e p ro w a d ził w la ta c h 1918/19, 1919/20, 1921/22, 1923/24 cztery w y p r a w y b a d a w ­ cze do sz c z e p ó w In d ia n Z iem i O gn istej A m ery k i P d . J a m a n ó w (Jagan), S e lk - n a m ó w (Ona) i H a la k w u lu p (A lak u lu f). W y n ik i b ad ań n ad lu d a m i, k tóre

16 D w ie p ie r w sz e s e r ie z trzech o b ecn ie w y d a w a n y c h p o w sta ły z in ic ja ty ­ w y F . B o r n e m a n n a , n a stęp cy W. S c h m i d t a n a s ta n o w isk u dyrek tora in sty tu tu ; por. R. R a h m a n n, F ü n fzig J a h re „ A n th r o p o s ”, 13; F. B o r n ε ­ πί a η η, M ic r o -B ib lio th e c a A n th r o p o s , A n th ro p o s 48(1953)260—262.

17 P or. H. Z i m o ń , Z y c ie i d zia ła ln o ść n a u k o w a o. W ilh e lm a S c h m id ta , 53, 55— 56.

18 P or. J. H e n n i n g e r , P r o fe s s o r P . W ilh e lm K o p p e r ś S V D . B io g ra p h i­

sc h e S k iz z e u n d W ü rd ig u n g se in e s w is s e n s c h a ftlic h e n L e b e n s w e r k e s , M ittei­

lu n g e n der A n th ro p o lo g isch en G e s e llsc h a ft in W ien 91(1961)3— 4.

19 P o śm ierci M. S c h u l i e n a 1968 r. n o m in a cję n a d yrek tora m u zeu m m isy jn o -e tn o lo g ic z n e g o o trzy m a ł Józef P e n k o w s k i SV D , m ieszczą ceg o się o b ecn ie w n o w y m gm ach u i b ęd ącego częścią M uzeum W atyk ań sk iego; por. W. S c h m i d t , I m m e m o r ia m P a p s t P iu s X I , A n th rop os 34(1939)1— 3; W. S a- a k e , I m m e m o ria m M ich ael S c h u lie n S V D 1888— 1968, A n th rop os 63— 64 (1968—1969) 982— 984; В. G i e 1 a t a, P o n tificio M useo M issio n a rio E tn ologico, C oli T h eol 42(1972) f. 2, 192— 194.

B IU L E T Y N M IS J O L O G IC Z N O -R E L IG IO Z N A W C Z Y *

193

w k ró tce w y m a rły , zo sta ły o p u b lik o w a n e w 3 tom ach (1931— 1939), a p ierw szą część tom u III o H a la k w u lu p w y d a n o p o śm iertn ie w 1974 r. P u b lik a c je te, bardzo p o z y ty w n ie o cen io n e p rzez k ry ty k ó w , z a p e w n iły a u to ro w i w y so k ą i trw a łą p ozycję w e tn o lo g ii *°.

W trzeciej e k sp e d y c ji d o S e lk n a m ó w i J a m a n ó w G u s i n d e m u to w a ­ rzy szy ł W. К o p p e r s. Od p a źd ziern ik a 1938 r. do gru d n ia 1939 r. p row ad ził on ró w n ie ż (razem z L. J u n g b l u t e m ) b ad an ia nad lu d a m i p ierw o tn y m i (szczególn ie B h ilam i) w In d iach Ś r o d k o w y c h 81,

W d ziele pt. D ie S te llu n g d e r P y g m ä e n in d e r E n tw ic k lu n g s g e s c h ic h te d e r

M e n sc h h e it (S tu ttgart 1910) W. S c h m i d t n a w o łu je n a u k o w có w do badań

nad P ig m eja m i. J eg o ap el p o czą tk o w o n ie został p o d jęty przez b ad aczy. D o­ piero P. S c h e b e s t a , na prop ozycję W. S c h m i d t a w 1923 r. rozpoczął b ad an ia n a d lu d a m i k a r ło w a ty m i p rzep ro w a d za ją c w la ta c h 1924— 1955 d w ie e k sp ed y cje n a u k o w e do a zja ty ck ich N e g r y tó w (S em a n g ó w na P ó łw y sp ie M a - la jsk im i szczep u A eta na F ilip in a c h — 1924/25, 1938/39) o ra z cztery w y p r a w y do P ig m e jó w B a m b u ti w dorzeczu Itu ri w A fry ce Ś rod k ow ej (1929— 30, 1934— 35, 1949— 50, 1954—5 5 ) 22. P. S c h e b e s t a s ta ł s ię sła w n y m i za słu żo ­

20 R. L o w i e p isze: „T he m o st con sp icou s resu lt o f th e s e reserch es is D u - sin d e ’s m a g n ific e n t m on ograp h on th e O na, n ow su p p lem en ted b y h is p a ra llel s tu d y o f th e Y agh an ”, T h e H is to r y o f E th n o lo g ica l T h e o ry , L ondon 1937, 192— 193. O d ru gim to m ie p o św ięco n y m Jam an om (1937), m im o p e w n y c h uw ag k ry ty czn y ch , K. Th. P r e u s s w y p o w ia d a się p o zy ty w n ie: „ A lles in a llem ein W erk, d as zu d en b ed eu ten d sten d er eth n o lo g isch en L itera tu r g e h ö r t”; por. jego recen zję w A n th rop os 45(1950)978—981.

Por. też M. G u s i n d e, P . M. G u sin d e’s v ie r te R e ise zu m F e u e rla n d s ta m m

d e r Y a g a n , A n th rop os 16— 17(1921— 1922)966— 977; P . M. G u sin d e ’s v ie r te R eise zu m F e u e rla n d s ta m m d e r O na u n d sein e e r s te R e ise z u m S ta m m d e r A la k a - lu f, A n th rop os 18— 19(1923— 1924)522—248; R. R a h m a n n , V ie r P io n ie re d e r V ö lk e rk u n d e . D en P a tr e s P a u l A r n d t, M a r tin G u sin d e, W ilh e lm K ö p p e r s u n d P a u l S c h e b e sta z u m s ie b z ig s te n G e b u rsta g , A n th rop os 52(1957)264— 265; W.

S а а к e, P ro fe s so r D r M a r tin G u sin d e S V D z u m 75. G e b u r ts ta g , A nthropos 57(1962)321— 323; F. B o r n e m a n n , P. M a r tin G u sin d e S V D (1886— 1969). Eine

b io g ra p isc h e S k iz z e , A n th rop os 65(1970)742— 747, 749— 751; J. H e n n i n g e r,

P. W ilh e lm S c h m id t S V D , 32, przyp. 18.

21 W. K ö p p e r s , D re i F a h rte n zu d e n F eu erlä n d ern , A n th rop os 14— 15 (1919— 1920)1130— 1132; t e n ż e , D ie F e u e rla n d re ise v o n G u s in d e -K o p p e r s zu

A n fa n g 1922, A nthropos 16— 17(1921— 1922)520— 524; t e n ż e , U n te r F eu erla n d In d ia n ern . E ine F o rsch u n g sreise z u d e n s ü d lic h ste n B e w o h n e r n d e r E rd e m it M. G u sin d e , S tu ttg a rt 1924; p o r. recen zję W. S c h m i d t a w A n th rop os

20(1925)803— 806; t e n ż e , G o tte s g la u b e u n d G e b e te d e r Y a m a n a a u f F eu er­

la n d , D ü sseld o rf 1926. Co do badań w In diach zob. W. К o p p e r s, M ein e v ö lk e r k u n d lic h e F o rsch u n g sreich e zu d e n P r im itiv s ta m m e n Z e n tra lin d ie n s 1938— 1939, In tern a tio n a les A rch iv fü r E th n ograp h ie 41(1942)141— 152. Por.

ró w n ież R. R a h m a n n , V ie r P io n ie re d e r V ö lk e r k u n d e , 265— 266, 271— 274; A. B u r g m a n n , P ro fe s so r D r W ilh e lm K ö p p e r s , 721— 736; J. H e n n i n g e r,

P ro fe s so r P. W ilh e lm K ö p p e r s S V D , 1— 14; t e n ż e , P ro fe s so r P . W ilh e lm K ö p ­ p e r s S V D . B ib lio g ra p h ie , W ien er v ö lk erk u n d lich e M itteilu n g en 12(1965)1— 17;

Т. С h o d z i d ł о, О. W ilh e lm K ö p p e r s S V D (8 II 1886 — 23 I 1961), C oli T h eol 38(1968) f. 1, s. 147— 148.

22 P ierw sza ek sp ed y cja o ch arak terze o rien ta cy jn y m do P ig m e jó w a fr y ­ k ań sk ich trw a ła 20 m ie się c y (styczeń 1929 — w rzesień 1930), N a jd łu żej p rze­ b y w a ł w te d y S c h e b e s t a nad rzeką Itu ri w śród P ig m ejó w B am b u ti. K ilk a m iesięc y p rzeb y w a ł ró w n ież u k a rłó w B a tw a w R u a n d a -K iw u i u k a rłó w B a ćw a w ów czesn ej p ro w in cji ek w a to ria ln ej Z airu. W d ru giej podróży do P ig m e jó w B a m b u ti to w a r z y sz y li m u M. G u s i n d e , k tó ry p rzejął badania

194 B IU L E T Y N M I S J O L O G I C Z N O - R E L IG IO Z N A W C Z Y

n ym w św ie c ie n a u k o w y m p rzez te p io n ie r sk ie s y s te m a ty c z n e b a d a n ia N e - g r y tó w a zja ty ck ich , a sz czeg ó ln ie P ig m e jó w B a m b u ti oraz n a u k o w e p u b li­ k a cje n a te m a t ty ch że lu d ó w . C. M. T u r n b u l l , b adacz P ig m e jó w B am b u ti i k r y ty k S c h e b e s t y b a rd zo p o z y ty w n ie o c e n ia jeg o dorobek n au k ow y: „D zieła S c h e b e s t y o P ig m e ja c h B a m b u ti są n ajb ard ziej k o m p letn y m i n a j­ p ełn iej n a k reślo n y m obrazem , ja k i dotąd p o sia d a m y o w ita ln y m i w ażn ym w ś w ie c ie lu d z ie ” 23.

P oza b a d a n ia m i lu d ó w p ierw o tn y ch , w te r m in o lo g ii S ch m id to w sk iej tzw . p ra k u ltu ry , n a le ż y w sp o m n ieć o b a d a n ia ch te r e n o w y c h p row ad zon ych przez p o zo sta ły ch c zło n k ó w In s ty tu tu A n th rop os w różn ych częścia ch św iata: na N o w ej G w in e i ( H ö l t k e r , A u f e n a n g e r , N u m a z a w a , L u z b e t a k ) , w In d o n ezji ( A r n d t , B a d e r , M a r i n g e r — F lo r e s, V r o k l a g e — T i­ m or, G l i n k a — w y sp a P alu e), na F ilip in a ch ( R a h m a n n , V e r s t r a e l e n ) , w Ja p o n ii ( M a r i n g e r , E d e r ) , na T a iw a n ie ( S c h r ö d e r ) , w C hinach i T y ­ b e c ie ( H e r m a n n s , S c h r ö d e r , F r i c k ) , In d ia ch ( F u c h s , H e r ­ m a n n s ) , A fr y c e ( S c h u l i e n , H u b e r , V o r b i c h l e r , H o c h e g g e r , Z i m o ń ) , B r a z y lii ( S a a k e , C e s a r ) i C hile ( B ö n i n g ) .

W ielk ie z n a c z e n ie m ają ró w n ie ż b ad an ia m isjo n a r z y -w e r b istó w , w części p o p iera n e p rzez In s ty tu t A n th rop os i p row ad zon e n a te ren a ch m isy jn y ch : na N o w ej G w in e i (J. R e i b e r , F. V o r m a n n , J. S c h m i d t , F. K i r s c h - fa a u m, A. K a s p r u ś , H. M e y e r , A. G e r s t n e r , W. R o s s , A. A u f i n - g e r , J. B l a e s , J. G e h b e r g e r , W. T r a n e 1, L. M e i s s e r , J. W e i s e , J. S c h w a b , A. B e c k e r , G. A. M. B u s , H. J. K ö s t e r , K. L a u m a n n, J. N i l l e s , A. S c h ä f e r , M. v a n S t i j n , J. B a r t o s z e k ) , w In d o n ezji (Th. V e r h o e v e n , J. V e r h e i j e n , H. G z e l l a , S. W r o s z , Cz. O s i e c k i , S. O g r a b e k — F lo res, P. W. W o r t e l b o e r , T. B a r t k o w i a k — T i­ m or, E. S c h m u t z — B a li), C hinach (P. S t e n z , A. V o 1 p e r t, J. T r i p ­ p e r , P. C w i c k , F. E i c h i n g e r, F. G i e t , W. G o l o m b , F. K o r n f e l d , J. К u b e, A. О b e r 1 e, J. T e r n a y, J. U 1 b r i с h), J a p o n ii (J. S c h w i e n-an trop ologiczn e nad P ig m eja m i oraz b e lg ijsk i lek a rz J. J a d i n, k tó ry p ro w a ­ d ził b ad an ia sero lo g iczn e nad P ig m eja m i. T rzecia i czw arta ek sp ed y cja do P ig m e jó w B am b u ti p o św ięco n e b y ły b ad an iom lin g w isty czn y m .

23 F a th e r S c h e b e s ta ’s W o r k am on g th e B a m b u ti-P y g m ie s , w : F e sts c h rift

P a u l S c h e b e sta z u m 75. G e b u r ts ta g g e w id m e t v o n M itb r ü d e r n , F re u d e n urid S c h ü le rn , W ien -M öd lin g 1963, 3. Por. te ż W. S c h m i d t , D ie F o rsc h u n g se x p e ­ d itio n v o n P. P. S c h e b e sta , 718—739; P . S c h e b e s t a , Ü b e r d ie S em a n g au f M a la k k a , A n th rop os 18— 19(1923— 1924)1002— 1011; t e n ż e , B e i d e n I tu r i- P y g - m ä e n (zw isc h e n L in d i u n d I tu r i), A n th rop os 24(1929)1091— 1095; t e n ż e , E rste M itte ilu n g e n ü b e r d ie E rg e b n isse m e in e r F o rsch u n g sreise b e i d e n P y g m ä e n in B e lg isc h -K o n g o , A n th rop os 26(1931)1— 16; t e n ż e , M ein e z w e ite F o rsch u n g s­ e x p e d itio n z u d e n I tu r i- P y g m ä e n , A n th rop os 30(1935)825— 829; t e n ż e , B e ric h t ü b e r m e in e le tz te F o rsch u n g sreise zu d e n o sta sia tis c h e n N e g rito , A nthropos

35— 36(1940— 1941)750— 752; t e n ż e , V e r b e r ic h t ü b e r P. S c h e b e sta s f ü n f te P y g -

m ä e n -E x p e d itio n , A n th rop os 46(1951)257—259. W yn ik i badań P. S c h e b e s t a

p rzed sta w ił w liczn y ch a rty k u ła ch i k siążk ach , a szczeg ó ln ie w zn an ych m o ­ nografiach : D ie B a m b u ti-P y g m ä e n v o m Itu ri. E rg e b n isse z w e ie r F o rsch u n g s­

re ise n zu d e n z e n tr a la fr ik a n is c h e n P y g m ä e n , 2. t, B r ü sse l 1938— 1950; D ie N e ­ g r ito A sie n s , 2 t., W ien -M öd lin g 1952— 1957.

O dorobku n a u k o w y m P. S c h e b e s t y por. R. R a h m a n n , V ie r P io ­

n ie r e d e r V ö lk e r k u n d e , 266— 267, 274— 276; A. V o r b i c h l e r , P r o fe s s o r D r P au l S c h e b e sta S V D , A n th rop os 62(1967)665— 685; W. D u p r é , P au l Jo a ch im S c h e b e sta 1887— 1967, A m erica n A n th rop ologist 70(1968)537— 545; T. C h o d z i -

d ł o , О. P a w e l S c h e b e sta S V D (20 III 1887 — 17 I X 1967), C oli T h eol 38(1968) f. 1, 145— 146; S. Ł y s i k , P a w e l S c h e b e sta — p io n ie r s k i b a d a c z P ig m e jó w