Badania z pogranicza literatury i innych dziedzin sztuki, prowadzone w instytucie sztuki PAN

Danuta Kuźnicka

Badania z pogranicza literatury i

innych dziedzin sztuki, prowadzone

w instytucie sztuki PAN

Biuletyn Polonistyczny 20/4 (66), 59-67

BADANIA Z POGRANICZA LITERATURY I INNYCH DZIEDZIN SZTUKI

PROWADZONE W INSTYTUCIE SZTUKI PAN

O rg a n ic z n ie z w ią z a n a z k u ltu r ą s z tu k a sło w a s ta le w ch o d z i w z w ią z ­ k i z innym i d z ie d z in a m i a r ty s ty c z n y m i, a badania w s z e lk ic h d y sc y p lin tw ó rc z y c h s ą c z ę s to u w ik ła n e w lite r a tu r o z n a w s tw o . L in g w isty k a d o s t a r ­ c z a m etod do b a d a n ia n ie ty lk o l i t e r a t u r y , a le i in n y c h s z tu k . Z ja w isk a te z n a jd u ją w y ra z m .in . w p r a c a c h p ro w a d z o n y c h w In s ty tu c ie S z tu k i P o ls k ie j A kadem ii N au k .

M etody ję z y k o z n a w c z e s to s u je w sw y ch p r a c a c h G rz e g o r z Sinko z P ra c o w n i T e a tr u W s p ó łc z e sn e g o Z ak ład u H is to r ii i T e o r ii T e a t r u . N a j­ n o w sze o s ią g n ię c ia w s p ó łc z e s n e j lin g w is ty k i św ia to w e j i se m an ty k i g e n e - r a ty w n e j z a s to s o w a ł on n p . w b a d a n iu d ra m a tu w s p ó łc z e s n e g o w sw ej n o ­ w ej k s ią ż c e p t. " K ry z y s ję z y k a w d ra m a c ie w sp ó łc z e sn y m . R z e c z y w is to ś ć c z y z łu d z e n ie " (W ro cła w 1977) w c e lu k o n f ro n ta c ji te z y o k r y z y s ie ję z y ­ ka ze sta n em b a d a ń ję z y k o z n a w c z y c h . Sw e r o z w a ż a n ia o p ie r a na a n a liz ie w y b ra n y c h d ram a tó w ś w ia ta o s ta tn ic h l a t . W k s ią ż c e znajdujem y om ów ie­ n ie d z ie ł m .in . P e t e r a H a n d k e g o , E u g e n e ’a Io n e s c o , S am u e la B e c k e tta .

O b ec n ie G r z e g o r z S in k o p r a c u je n a d se m io lo g iczn y m i i a n tro p o lo g ic z ­ nym i p o d sta w a m i z a p is u i r e k o n s tr u k c ji p r z e d s ta w ie n ia te a tr a l n e g o , s ł u ż ą ­ cym i r o z w ią z a n iu k lu c zo w y ch p ro b lem ó w te o r e ty c z n y c h le ż ą c y c h u p o d sta w o p isu i z a p is u sp e k ta k lu w ję z y k u n a tu ra ln y m .

W Z a k ła d z ie H is to r ii i T e o r ii M uzyki M ic h ał B r i s t i g e r p ro w a d z i te o ­

r e ty c z n e s tu d ia nad zw iązk am i m uzyki ze sło w e m , u w z g lę d n ia ją c e z a g a d ­

n ie n ia lin g w is ty k i i p o e ty k i. O grom nie i n te r e s u ją c a j e s t m eto d o lo g ia te j p r a c y : punktem w y jś c ia a n a liz y m uzykologa s ą p o s z c z e g ó ln e poziom y j ę ­ zykow e, i ta k i w ła ś n ie - ję z y k o z n a w c z y — u k ła d o b o w iąz u je w c a ło ś c i.

w iad o m o ści o ś w ie c ie , w któ ry m p o w s ta ł d an y u tw ó r . A n a liz a d z ie ła s z t u ­ k i sło w a m oże s łu ż y ć p o z n a n iu s ty lu ż y c ia , ob y czajó w i z a ch o w a ń w d a w ­ n y ch w ie k a c h , a n aw e t z ja w is k ta k u lo tn y c h , ja k g e s t i m im ika. T ak ą w ła ś n ie p r ó b ą r e k o n s tr u k c ji daw nego a k to rs tw a w o p a r c iu o te k s ty l i t e ­ r a c k ie p r e z e n tu je Ja c e k L ip iń s k i w sw ej k s ią ż c e " S z tu k a a k to r s k a w P o l ­ s c e " . Tom p ie r w s z y , d o ty c z ą c y o k r e s u 1 5 0 0 -1 6 3 3 , z o s ta ł ju ż w ydany

(W a rsz a w a 1974-), n a to m ia s t tom d r u g i - o b ejm u ją cy la ta 1634--1764- - p r z e k a z a n y b ę d z ie do w y daw nictw a w p o ło w ie ro k u 1979. Z aplan o w an y j e s t te ż tom t r z e c i , k tó r y o bejm ie o k r e s 1764--1830. M a te ria łe m a n a liz y j e s t tu w d u ż e j m ie r z e ik o n o g ra fia p o św ię c o n a p o sta c io m sc e n ic z n y m , ic h gestom i r u c h o w i, a le tr z o n z a s a d n ic z y d o c ie k a ń a u to r a sta n o w i t e k s t , k tó r y , ja k s i ę o k a z u je , j e s t ź ró d łe m w ie lu in fo rm a c ji o s z tu c e a k t o r s k i e j daw nych w iek ó w .

C ie k a w e , że m ożliw y j e s t ta k ż e z a b ie g o d w ro tn y - u k a z a n ie pew n y ch w alo ró w l i t e r a t u r y w w yniku a n a liz y Innej d y s c y p lin y a r ty s t y c z n e j. T a k ie p ró b y s ą s z c z e g ó ln ie u z a s a d n io n e w ła ś n ie w t e a t r z e , g d zie d z ie ło tw o rz y w s p ó łd z ia ła n ie w ie lu śro d k ó w a r ty s ty c z n y c h .

Budow a s c e n y te a tr a l n e j o d z w ie r c ie d la k u ltu r ę i u m y sło w o ść lu d z i, k tó r z y ją tw o r z ą ; odpow iada sp o so b o w i w id z e n ia ś w ia ta , k tó re m u d a ją o n i w y ra z w p is a n y c h d la te j s c e n y u tw o ra c h li t e r a c k i c h .

S p e c ja liz u ją c a s i ę w z a g a d n ie n ia c h a r c h ite k t u r y t e a t r a l n e j w Z a k ła ­ d z ie H is t o r i i i T e o r ii T e a tr u B a r b a r a K ró l-K a c z o ro w s k a p ro w a d z i b a d a ­ n ia n ad budynkam i te a tr a ln y m i w P o ls c e w XX w ie k u . P rz y g o to w u je te ż p u b lik a c ją p o św ię c o n ą ro z w o jo w i i fu n k c ji budynku te ą tr a ln e g o w P o ls c e na tle p r z e m ia n t e a t r u e u r o p e js k ie g o .

A le słow o w s z tu c e s c e n ic z n e j j e s t n ie ty lk o jednym z tw o rzy w w y ­ p o w ie d z i a r ty s t y c z n e j - b a rd z o c z ę s to ono w ła ś n ie d e c y d u je o je j k s z t a ł ­ c ie i c h a r a k t e r z e . D latego te ż w s z e lk ie p r a c e te a tr o lo g ie z n e łą c z ą s i ę w r ó ż n y s p o s ó b z lite r a tu r o z n a w s tw e m . C h a r a k te r d z ie d z in y te a tr a l n e j im p lik u je b a d a n ia p o g r a n ic z n e .

C a ło k s z ta łto w i stu d ió w te a tr o lo g ie z n y c h p o św ię c o n y j e s t w ydaw any p r z e z In s ty tu t S z tu k i PAN k w a r ta ln ik "P a m ię tn ik T e a tr a ln y " , re d a g o w a ­ ny p r z e z B ohdana K o rz e n ie w sk ie g o i Z bigniew a R a s z e w s k ie g o .

b a d a n ia n a d s z tu k ą s c e n ic z n ą , w tym ta k ż e p r a c e p o św ię c o n e d ra m a to w i. 1 ta k , L e c h S o k ó ł p rz y g o to w u je r o z p r a w ę o m a w iają cą k o n c e p c ję t e a t r u i d ra m a tu S ta n is ła w a Ignacego W itk ie w icz a i A u g u sta S tr i n d b e r g a . J e s t to p r a c a k o m p a ra ty s ty c z n a , u k a z u ją c a p o g lą d y obu tw ó rcó w n a tle w s p ó ł­ c z e s n y c h im z ja w is k lit e r a c k i c h i do k o n ań te a tr a l n y c h . W ażnym elem entem te j p r a c y j e s t u k a z a n ie w d z ie ła c h W itk ie w icz a i S trin d b e r g a pew n y ch o g ó ln o e u ro p e js k ic h , in try g u ją c y c h w ątk ó w , n p . w am p iry zm u . P lanow anym term in em z a k o ń c z e n ia b a d a ń j e s t r o k 1980.

T w ó rc z o ś ć S ta n is ła w a Ignacego W itk ie w icz a b y ła p rze d m io te m z a in te ­ r e s o w a n ia L e c h a S o k o ła ju ż u p rz e d n io : j e s t on a u to re m k s ią ż k i p t . " G r o ­ te s k a w t e a t r z e S ta n is ła w a Ignacego W itk ie w ic z a " (W ro cław 1973). K on­ ty n u u je te ż sw o je b a d a n ia n ad g r o te s k ą , dok o n u jąc p r z e g lą d u t e o r i i te g o zja w isk a e s te ty c z n e g o w a s p e k c ie h isto ry c z n y m — od p o ja w ie n ia s i ę t e r ­ minu n a p rz e ło m ie XV i XVI w ie k u , p o p rz e z p ie rw s z e p r a c e te o re ty c z n e z ro k u 1761 i ro z w ó j stu d ió w w w ie k a c h n a s tę p n y c h .

Z n a c z e n ie k s z ta łtu języ k o w eg o d ra m a tu d la r e a l i z a c j i s c e n ic z n e j j e s t p rz e d m io te m z a in te re s o w a n ia D anuty K u ź n ic k ie j, k tó r a p rz y g o to w u je do d ru k u om ów ienie now ego tłu m a c z e n ia "H a m le ta" W illiam a S h a k e s p e a r e a , dokonanego p r z e z M a c ie ja S ło m c z y ń sk ie g o , o r a z k o n se k w e n c ji zm ian in s c e n iz a c y jn y c h i in te r p re ta c y jn y c h p ro p o n o w a n y c h w tym p r z e k ła d z ie .

D zieje s c e n ic z n e d ram a tó w G ira u d o u x i ic h z n a c z e n ie w e w o lu c ji n a ­ s z e j s c e n y om aw ia M a ria O lga B ieńka w w y d an ej n iedaw no k s ią ż c e " G ira u d o u x w t e a t r z e p o lsk im " (W ro cław 1976).

S p ra w o m l i t e r a t u r y p o ls k ie j na o b ce j s c e n ie p o św ię c o n a j e s t n a t o ­ m ia st p r a c a T a d e u s z a S i v e r t a , k tó re g o p rz e d m io te m z a in te re s o w a n ia s ą o b ec n ie t e a t r a l i a p o ls k ie w e F r a n c ji na p rz e ło m ie XIX i XX w ie k u . W p rzy g o to w y w a n e j p r z e z n ieg o k s ią ż c e " P o la c y w P a r y ż u " zn a jd z iem y r o z d z ia ł p o św ię c o n y ad a p ta c jo m sc e n ic z n y m H e n ry k a S ie n k ie w ic z a : "Quo va d is " i tr y lo g ii .

S p o ś ró d o p ra c o w a ń z d ziejó w t e a t r u p o lsk ie g o h isto ry k ó w l i t e r a t u r y z a in te r e s u ją zapew ne z n a jd u ją c e s i ę w p rz y g o to w a n iu do d ru k u "A kta c e n z u r y 1 8 1 5 -1 9 1 5 ", a u to rs tw a H e n ry k i S e c o m s k ie j. P rz e d s ta w io n e w n ic h b ę d ą , w fo rm ie d ru k u b ib lio fils k ie g o , d z ie je c a r s k i e j c e n z u r y t e a t r a l n e j i lite r a c k ie j-. W c e n tru m z a in te re s o w a n ia a u to r k i z n a jd u je s i ę " w ie s z c z y "

o k r e s p o ls k ie g o d ra m a tu i p o e z ji - ro m a n ty z m , a p ó ź n ie j dw ie w ie lk ie e p o k i, pozytyw izm i M łoda P o ls k a , g d zie znów now e ja k o ś c i l i t e r a c k i e w s p ó łtw o rz y ły now ą s c e n ę . Z g ro m ad zo n y i o p ra c o w a n y p r z e z S eco m sk ą m a te r ia ł w y k a z u je , iż c e n z o r z y c z ę s to k r o ć b a r d z ie j w n ik liw ie n iż k r y t y ­ c y o c e n ia li d z ie ła a r ty s t y c z n e , b y w ali od n ic h w r a ż liw s i n a n a js u b te ln ie j zakam uflow ane t r e ś c i ideow e i e m o c jo n a ln e .

W śró d p r a c P ra c o w n i H is to r ii T e a tr u z n a jd u ją s i ę p u b lik acje* p o d ­ sta w o w y c h ź r ó d e ł d o ty c z ą c y c h s z tu k i s c e n ic z n e j w n aszy m k r a ju . S z c z e ­ g ó ln ie w aż n ą p o z y c ję sta n o w ią tu p u b lik o w a n e w p o s ta c i p o w ie la n e j, a s p o r z ą d z a n e p r z e z w ie lu a u to ró w , r e p e r t u a r y s c e n zaw odow ych w r ó ż ­ n y ch e p o k a c h . J e s t to n ie o c e n io n e kom pendium d la h is to ry k a l i t e r a t u r y in te r e s u ją c e g o s i ę p odłożem k u ltu ra ln y m l i t e r a t u r y d a n e j e p o k i. R e p e r tu ­ a r y s ą na pew no n ie z b ę d n e b adaczom d ra m a tu , d la k tó r y c h d z ie je s c e ­ n ic z n e p o s z c z e g ó ln y c h utw o ró w sta n o w ią p ro b le m n ie b a g a te ln y . O b ec n ie p r a c e te k o n c e n tr u ją s i ę w okół s c e n y p rz e ło m u XIX i XX w ie k u . H e n r y ­ ka S eco m sk a p rz y g o to w u je r e p e r t u a r te a tr ó w w a r s z a w s k ic h la t 1890-1900} k o n ty n u a c ję p o d ją ł P i o t r D om ański, k tó r y z a ją ł s i ę o k re s e m 1 9 0 1 -1 9 1 8 . Je d en z te a tr ó w w a r s z a w s k ic h - T e a tr Ludow y w la ta c h 1 8 9 9 -1 9 0 6 — o p ra c o w u je M a ria W o s ie k . T a k ż e inne s c e n y p o ls k ie z n a jd u ją s i ę w p l a ­ n a c h b a d a w cz y ch P ra c o w n i: r e p e r t u a r T e a tr u M ie jsk ie g o w K ra k o w ie pod d y r e k c ją T a d e u s z a .P a w lik o w s k ie g o , a n a s tę p n ie Jó z efa K o ta r b iń s k ie ­ g o , z e s ta w ią J e rz y G ot i Em il O rz e c h o w s k i, r e p e r tu a r e m t e a t r u lu b e l­ sk ie g o w la ta c h 1 8 6 4 -1 9 0 0 z a ją ł się S te fa n K ru k .

W s p ó łc z e sn e ż y c ie s c e n y w n aszy m k r a ju r e j e s t r u j e "A lm anach S c e n y P o ls k ie j" , re d a g o w a n y o b e c n ie p r z e z K a z im ie rz a A n d rz e ja W y s iń sk ie g o . W ydaw nictw o to p r z y n o s i c o r o c z n ą e w id e n c ję w s z y s tk ic h p r e m i e r , a ta k ż e z n a jd u ją c y c h s i ę w r e p e r t u a r z e sz tu k z sezo n ó w p o p r z e d n ic h , w s z y s t­ k ic h te a tr ó w d ra m a ty c z n y c h , m u zy cz n y ch i la lk o w y ch w k r a j u . "A lm anach S c e n y P o ls k ie j" w ydaw any j e s t od s e z o n u 1 9 5 9 /1 9 6 0 do d z i ś . U z u p e łn ie ­ niem in fo rm a c ji z p ie r w s z y c h p ię tn a s tu l a t p o w o jen n y c h , 1 9 4 4 -1 9 5 9 , z a j ­ m uje się D anuta K u źn ic k a.

D zieje t e a t r u n ie r o z e r w a ln ie łą c z ą s i ę z d z ie ja m i d ra m a tu . W in s t y ­ tu c ie S z tu k i PAN p o w s ta je p ięcio to m o w a " H is to r ia t e a t r u p o ls k ie g o " , n ad k tó r ą p r a c u je w ie le o só b z c a łe g o k r a j u . R e d a k c ją c z ę ś c i h is to r y c z n e j

zajm uje s i ę T a d e u s z S i v e r t , w s p ó łc z e s n e j — S ta n is ła w M a rc z a k - O b o r s k i. A u to rk ą tom u I - " T e a tr w P o ls c e w XVIII w ie k u " , j e s t K ary n a W ie r z ­ b ic k a - M ic h a ls k a . Tom te n , w ydany w b ie żą cy m ro k u (W a rsz a w a 1977), z n a jd u je s i ę ju ż w k s ię g a r n ia c h . W tom ie II, red ag o w an y m p r z e z Z b ig n ie ­ wa Ja b ło ń s k ie g o , z a m ie sz c z o n o te k s ty w ie lu a u to ró w p o św ię c o n e dziejo m t e a t r u p o ls k ie g o od 1795 do 1864- r o k u . P o d o b n ie tom y III i IV to p r a c e z b io ro w e : tom III - "D z ie je t e a t r u p o ls k ie g o od r . 1865 do sc h y łk u XIX w ie k u " , tom IV - " D z ie je t e a t r u p o ls k ie g o w la ta c h 1 9 0 0 -1 9 1 8 ", r e ­ dag u je T a d e u s z S i v e r t (tom IV - z Romanem T a b o rs k im ). R e d ak to re m t o ­ mu V, " D z ie je t e a t r u p o ls k ie g o od 1918 r o k u " , j e s t S ta n is ła w M a rc z a k -

- O b o rs k i.

P rz e d m io te m sz c z e g ó ln e g o z a in te re s o w a n ia te g o b a d a c z a j e s t o k r e s m ięd zy w o jen n y i c z a s y o k u p a c ji. A u to r " T e a tr u c z a s u w ojny" (W a rsz a w a 1967) i " Ż y c ia te a tr a ln e g o w P o ls c e w la ta c h 1944—1964" (W a rsz a w a 1968) o p ra c o w u je o b e c n ie " Ż y c ie t e a t r a l n e w P o ls c e w la ta c h 1 9 18-1939", g d zie w ie le m ie js c a p o św ię c o n e b ę d z ie sp raw o m d r a m a tu r g ii i k r y ty k i t e a t r a l n e j o r a z ic h zw iązkom z ó w czesn y m i w y d a rz e n ia m i a rty s ty c z n y m i.

U p o d ło ż a s z tu k i t e a t r u le ż y d z ie ło l i t e r a c k i e , i n ie m ożna go po m i­ n ą ć w ż a d n y ch b a d a n ia c h te a tr o lo g ie z n y c h . D zieło film ow e ró w n ie ż p o w s ta je n a b a z ie s c e n a r iu s z a lit e r a c k ie g o , le c z z r e g u ły n ie fu n k cjo n u ­ je on d z iś ja k o o d rę b n y u tw ó r l i t e r a c k i . B a d an ia l i t e r a c k i e n ie w y p ły ­ w a ją w o c z y w is ty sp o s ó b z tw o rz y w a film u , i d la te g o z w ią z k i l i t e r a t u r y i s z tu k i e k r a n u c h c ę tr a k to w a ć ja k o z d e r z e n ie dwu d y s c y p lin a r t y s t y c z ­ n y c h . F ilm m oże o c z y w iś c ie , i b a r d z o c z ę s to j e s t ta k w i s t o c ie , łą c z y ć s i ę z l i t e r a t u r ą n a jg łę b s z y m i k a n a ła m i k u ltu ro w y m i, k ie d y to e k s p lo a tu je s f e r ę m itu c z y tro p ó w a r ty s ty c z n y c h . I to j e s t w ła ś n ie in te r e s u ją c a n a s tu g a łą ź b a d a ń in te r d y s c y p lin a r n y c h .

W tym z a k r e s ie o b s z a r p o g r a n ic z a p e n e tr u je od daw na A le k s a n d e r J a c k ie w ic z . W o s ta tn ic h la ta c h o g ło s ił on "N ie b e z p ie c z n e z w ią z k i l i t e r a ­ tu r y i film u " (W a rsz a w a 1971), " H is to r i ę l i t e r a t u r y w moim k in ie " (W a r­ sz a w a 1974), a w r e s z c ie k s ią ż k ę z p o g r a n ic z a l i t e r a t u r y , s o c jo lo g ii, film o z n aw stw a i w ie d z y o k u ltu r z e — "A n tro p o lo g ia film u" (K raków 1975). O b ec n ie w ra m a c h te m atu "F ilm p o ls k i w r e l a c j a c h z innym i d z ie d z in a m i tw ó r c z o ś c i" p rz y g o to w u je s y n te z ę n a te m at "Z w iązk ó w film u z l i t e r a t u r ą

i t e a tr e m " , g d z ie k w e s tie te o re ty c z n e om aw iane b ęd ą n a p r z y k ła d z ie ś w ia ­ tow ego film u i t e a t r u o r a z l i t e r a t u r y p o w s z e c h n e j. C elem b a d a ń j e s t u k a ­ z a n ie , ja k w film ie o d z w ie r c ie d liły s i ę d z ie je s z tu k in n y c h .

Z ap lan o w an a ja k o d z ie ło w ielotom ow e " T e o ria k in a " , te g o sam ego, a u t o r s t w a , w tom ie tr z e c im z a w ie r a ć b ę d z ie z a g a d n ie n ie "F ilm w k u ltu ­ r z e " , g d zie ro z w a ż a n e b ę d ą z w ią z k i X M uzy z innym i d z ie d z in a m i tw ó r ­ c z o ś c i a r t y s t y c z n e j.

Z e s ta w ie n ie dwu d z ie d z in s z tu k i d o s ta r c z a w ie lu n ow ych w ia d o m o śc i o k a ż d e j z n ic h , u ja w n ia w a lo ry c z a s e m w rę c z z a s k a k u ją c e . R ów nie in ­ s p ir u ją c e m oże być u k a z a n ie zw iązków p a r u k o n k re tn y c h d z i e ł. P o z w a la to p r z e ś l e d z i ć w zajem ne w p ły w y , u s t a l i ć ro d o w ó d k tó r e g o ś z n ic h c z y w r e s z c ie d o tr z e ć do n a jg łę b s z y c h w a rs tw s p o so b u is tn ie n ia d z ie ła s z tu k i.

Z w iąz k am i p la s ty k i i l i t e r a t u r y zajm uje s i ę W iesław J u s z c z a k z Z a k ła ­ du H i s t o r i i i T e o r ii S z tu k P la s t y c z n y c h . P rz y g o to w u je on o b e c n ie p u b li­ k a c ję p t. " W itra ż e w a w e ls k ie " , k tó r e j tem atem j e s t om ów ienie w y b ra n y c h d ram a tó w i ra p so d ó w S ta n is ła w a W y sp ia ń sk ie g o w zw iązk u z p ro g ra m e m ik o n o g ra fic z n y m w itr a ż y w a w e ls k ic h . W d z ie le tw ó rcz y m W y s p ia ń sk ie g o s y n te z a s z tu k , ic h w zajem n e z w ią z k i e s te ty c z n e b yły is to tą w y p o w ied z i

a r t y s t y c z n e j . S ym b o lik a d ram a tó w i ic h n a jg łę b s z y s e n s n ie is tn ia ły b y

bez w zajem n eg o p r z e n ik a n ia s i ę p la s ty k i s c e n ic z n e j, m uzyki i s ło w a . P r a c a , w k tó r e j om aw ia s i ę " L e g e n d ę " , " B o le s ła w a Ś m ia łe g o " i r a p s o d y w o p a r c iu o a n a liz ę g e n ia ln y c h s z k ie ł z k a te d r y w a w e ls k ie j, to n ie ty lk o c ie k a w e p o s ta w ie n ie p ro b le m u , a le ta k ż e p ró b a w n ik n ię c ia w s p o s ó b m y­ ś le n ia W y sp ia ń sk ie g o i u ja w n ie n ia je g o k a t e g o r ii tw ó r c z y c h , śm iem t w i e r ­ d z ić , że c z y s to lit e r a c k a a n a liz a d z ie ł S ta n is ła w a W y sp ia ń sk ie g o n ie m o­ że w y ja ś n ić p e łn i je g o m y śli i ic h a r ty s t y c z n e j g łę b i.

W ie sła w J u s z c z a k j e s t te ż a u to re m a rty k u łu " L e k c ja p e jz a ż u w ed łu g ^ K r ó la - D u c h a * " , d ru k o w a n eg o w " T e k s ta c h " w r . 1976. W p r a c y te j u k a z u je fa s c y n u ją c e m a la r s k ie w iz je J u liu s z a S ło w ack ieg o n a tle m o ż li­ w o ś c i te c h n ic z n y c h w s p ó łc z e s n e j mu p la s ty k i.

P od o b n y c h a r a k t e r r e p r e z e n t u j e , p o św ię c o n e cz a so m d a w n ie jsz y m , o p ra c o w a n ie S ta n is ła w a M o ssa k o w sk ie g o z Z ak ład u H is to r ii i T e o r i i S z tu k P la s ty c z n y c h - " D rz w i G n ie ź n ie ń s k ie a ► K ro n ik a 4 m is tr z a W in­ c e n te g o " , fra g m e n t o d d an ej do d ru k u k s ią ż k i p t. " S z tu k a ja k o ś w ia d e c tw o

c z a s u " (W yd. " A rk a d y " ). W a r ty k u le tym a u to r u k a z u je ś c i s ł e z w ią z k i obu d z ie ł s z tu k i z ak tu a ln y m i p rą d a m i um ysłow ym i e p o k i i z m y ślą p o l i ­ ty c z n ą o r a z k u ltu r ą in te le k tu a ln ą r o d z im e j, p o ls k ie j e l ity . D rzw i G n ie ź ­ n ie ń s k ie i " K ro n ik a " W in ce n teg o K adłubka w y k az u ją u d e r z a ją c e p o d o b ie ń ­ stw o s tr u k tu r y : w obydw u - w każdym o c z y w iś c ie innym i, w łaściw y m i d a n e j d z ie d z in ie s z tu k i ś ro d k a m i - te m at głów ny o p a trz o n y j e s t k o m e n ta ­ rz e m słu ż ąc y m sfo rm u ło w a n iu o g ó ln y c h p ra w d m o ra ln y c h . A n alo g icz n y

j e s t s to s u n e k ic h tw ó rcó w do d z ie d z ic tw a s t a r o ż y tn o ś c i i n a t u r y , a

zd e cy d o w a n ie zdum iew a m o ż n o ść o d n a le z ie n ia w D rz w ia c h G n ie ź n ie ń s k ic h i " K ro n ic e " ty c h sa m y ch m e ta fo r z w ie r z ę c y c h i r o ś lin n y c h . P r a c a S t a ­ n is ła w a M o ssa k o w sk ie g o u k a z u je z w ią z k i l i t e r a t u r y i p la s ty k i w XII w ie ­ ku ja k o p r z e ja w ia ją c y s i ę w k u ltu r z e r y s ó w c z e sn e g o sp o so b u w id z e n ia ś w i a t a .

P r z e ś le d z e n ie zw iązków i w zajem n y ch w pływów d z ie ł s z tu k i n ie j e s t zad an iem łatw ym . N ić w ią ż ą c a d z ie ła w yw odzi s i ę c z a s e m ze w sp ó ln e g o p o d ło ż a k u ltu ro w e g o , k ie d y in d z ie j ze z b liżo n e g o sp o so b u m y ś le n ia , c z y w r e s z c ie z n a jo g ó ln ie js z e j i n s p i r a c j i . Z ja w isk iem p ow szechnym i w s z e c h ­ o g a rn ia ją c y m w k u ltu r z e j e s t w zajem ne o d d z ia ły w a n ie na s ie b ie o so b o w o śc i a r ty s ty c zny c h .

I ta k , z w ią z k i W o jc ie c h a W e issa ze S ta n is ła w e m P rz y b y s z e w s k im s ą jednym z elem entów a n a liz y W iesław a J u s z c z a k a w jego m o n o g ra fii p t. "M łody W e is s " , k tó r e j celem j e s t u k a z a n ie n a r o d z in e k s p re s jo n iz m u . Ś ro d o w isk o a r ty s t y c z n e K rakow a p rz e ło m u w ieków było ta k z w a rte , że p r z e d s ta w ie n ie s i e c i w zajem n y ch w pływów j e s t nieo d zo w n e dla d o ta r c ia do p ra w d y ta m ty c h c z a s ó w . W p ro w ad z en ie do p ią te g o tomu s e r i i " A u rig i" - " M a la rs tw o p o l s k i e " , p o św ię c o n e g o m o d e rn izm o w i, k tó r e p rz y g o to w a ł r ó w n ie ż W iesław J u s z c z a k , w d u ż e j m ie rz e p r e z e n to w a ć b ę d z ie t ę p r o b l e ­ m a ty k ę.

U kazane tu z ja w is k a łą c z ą s i ę ś c i ś l e z życiem ś ro d o w is k tw ó rc z y c h , g d z ie pow inow actw o duchow e ma c z ę s to w ym iar p o sta w y a r ty s t y c z n e j, s ą ­ du o ś w ie c ie . P o g lą d y tw ó rcó w r ó ż n y c h d z ie d z in na s z tu k ę to s p e c ja ln y w y cin e k o b s z a r u p o g r a n ic z a . C z ase m o d k ry w c z e s p o jr z e n ie innego a r t y s t y p o z w a la u ja w n ić w d z ie le p i s a r z a w a lo ry n ie o c z e k iw a n e . R ów nież s ą d y p i s a r z y o u tw o ra c h z in n y ch d z ie d z in m ają z n a c z e n ie jako p r o b ie ż ich

w ra ż liw o ś c i c z y u p o d o b ań , a ta k ż e w s k a z u ją na sp o s ó b fu n k cjo n o w a n ia danego d z ie ła .

P ra c o w n ic y Z ak ła d u H is to r ii i T e o r ii S z tu k P la s ty c z n y c h p r z y g o to ­ w ują s z e r e g a n to lo g ii e u r o p e js k ie j m y śli o s z tu c e . " F r a n c u s k ą k r y ty k ę a r ty s ty c z n ą XIX w iek u - R om antyzm . R e alizm " o p ra c o w u je H anna M o ra w ­ s k a . W tym trzytom ow ym w ydaw n ictw ie z n a jd ą s i ę , m . i n . , w y p o w ied z i E m ila Z o li, H o n o riu s z a B a lz a k a i b r a c i G o n co u rtó w . Z o li p o św ię c o n a j e s t n ad to o so b n a p u b lik a c ja te j sam ej a u to r k i p t. "Z o la o s z t u c e " .

"A n g ie lsk a m y śl o s z tu c e w XVIII w iek u " - to z b ió r te k stó w p r z y ­ gotow yw anych p r z e z S te fa n a M o ra w sk ie g o i W iesław a J u s z c z a k a . W p l a ­ n a c h zn a jd u je s i ę te ż a n to lo g ia W iesław a J u s z c z a k a "B la k e o s z tu c e " o r a z w ią ż ą c y s i ę z k rę g ie m tw ó rcó w e p o k i M łodej P o ls k i z b ió r te k s tó w 0 m a la r z a c h p t. "A n to lo g ia p o ls k ie j k r y ty k i a r ty s t y c z n e j 1 8 9 0 - 1 9 1 8 " , g d zie z a m ie s z c z o n o , m ię d zy innym i, w y p o w ied zi Jana K a s p r o w ic z a , M a r ii K o n o p n ick iej, Z enona P r z e s m y c k ie g o .

Z jaw isk iem ró w n ie isto tn y m , ja k w p ły w ają ce n a k s z ta ł t d z ie ł o p in ie o d b io rc ó w , j e s t funkcjo n o w an ie c u d z e j tw ó r c z o ś c i w k r e a c ja c h d a n e g o a r t y s t y . W ażkie elem e n ty d la a n a liz y z n a c z e n ia l i t e r a t u r y w d z i a ła ln o ś c i tw ó rcó w in n e j d z ie d z in y zn a jd z iem y w p r a c y J e rz e g o T im o s z e w ic z a , z a j­ m u jącego s i ę o b e c n ie w ielk im p o lsk im a r t y s t ą t e a t r u , L eonem S c h ille r e m . O p ra co w u ją c s p u ś c iz n ę te g o r e ż y s e r a , T im o sz e w ic z p rz y g o to w u je r ó w ­ n ie ż e d y c ję je g o pism z la t 1908-1954-. T ru d n o p r z e c e n i ć w a g ę z a w a r ty c h w n ic h p r z e m y ś le ń i r o z w a ż a ń S c h ill e r a na te m at d r a m a tu r g ii p o ls k ie j 1 o b c e j.

P odobny c h a r a k t e r m a ją stu d ia L id ii K uchtów ny, k tó r a p rz y g o to w u je m o n o g ra fię p t. " S z tu k a a k t o r s k a i d z ia ła ln o ś ć Ire n y S o ls k ie j na tle t e n ­ d e n c ji a r ty s ty c z n y c h e p o k i" . Jednym z is to tn y c h elem entów te j p r a c y j e s t u k a z a n ie r o l i w ie lk ie j a k to r k i w p e r c e p c j i r e p e r t u a r u m o d e rn is ty c z n e g o . P o e ty c z n o ś ć g r y S o ls k ie j, w y c z u c ie sym bolu i s k ła d a ją c y s i ę n a n i e ­ zw ykłą o so b o w o ść je j " n a rk o ty c z n y " ta le n t w y w ie ra ły o lb rz y m i w pływ na tw ó r c z o ś ć d r a m a to p is a r s k ą e p o k i. W la ta c h p ó ź n ie js z y c h a r t y s t k a b y ła n ie z ró w n a n ą r e c y ta to r k ą w ie r s z y fu tu ry s tó w i sk a m a n d ry tó w .

W k ró tc e u k a ż ą s i ę t e ż , o p ra c o w a n e ró w n ie ż p r z e z L id ię K u ch tó w n ę , " P a m ię tn ik i Ire n y S o ls k ie j" .

Innem u w ielk iem u a k to ro w i p o św ię c o n e b ę d z ie studium M a r ii W o siek , k tó r a z a k o ń c z y ła ju ż e ta p p r a c m a te ria ło w y c h n ad s y lw e tk ą tw ó r c z ą K a­ r o la A d w en to w ic za .

P r z e d s ta w io n e tu b a d a n ia w y k az u ją r ó ż n e g o typu łą c z n o ś ć w ie lu g a ł ę ­ zi s z tu k i z lite r a tu r o z n a w s tw e m . O w nik an iu w o b rę b studiów z w ielu d z ie d z in p ro b le m a ty k i lit e r a c k i e j d ec y d o w ać m oże c h a r a k t e r d an e j d y s c y ­ p lin y , w k tó r e j słow o o b ec n e j e s t ja k o ś r o d e k w yp o w ied zi a r ty s t y c z n e j. C z ase m n ie j e s t ono b e z p o ś re d n io d a n e , a le m oże tk w ić u p o d sta w d z ie ­ ła . Bywa te ż i ta k , że c h a r a k t e r k u ltu r y p ew nej e p o k i im plik u je p r z e n i ­ k a n ie w zajem n e ró ż n y c h s z tu k — w ó w czas p r a c e z p o g r a n ic z a s ą p o d s ta ­ wowym elem entem z ro z u m ie n ia ó w c z e sn y c h z ja w is k . C z ase m znów o d k ry w ­ c z e z e s ta w ie n ie k ilk u d z ie ł u ja w n ia p ro w e n ie n c ję k tó r e g o ś z n ic h b ąd ź u m o żliw ia i n t e r p r e t a c j ę .

B a d an ia in te r d y s c y p lin a r n e m ogą, d o c ie r a ją c do n a jg łę b s z y c h k a te g o ­ r i i e s te ty c z n y c h , w ie le pom óc w w y ja ś n ie n iu s p o so b u fu nkcjonow ania d z ie ła s z tu k i.

M gr D anuta K uźnicka

BADANIA CZYTELNICTWA

W DOROBKU I PROGRAMIE PRAC INSTYTUTU KSIĄŻKI I CZYTELNICTWA BIBLIOTEKI NARODOWEJ

Głównym z a m ia re m , k tó re g o r e a l i z a c j ę sta n o w i n in ie js z y t e k s t , je s t z a p re z e n to w a n ie - z k o n ie c z n o ś c i s k ró to w e - d o ro b k u i z a m ie rz e ń b a ­ d a w c z y c h p la c ó w k i naukow ej z a jm u ją c e j s i ę p oznaw aniem w ie lu r ó ż n o ­ r o d n y c h z ja w isk p o w s ta ją c y c h w p r o c e s ie sp o łe c z n e g o fu nkcjonow ania k s ią ż k i .

In s ty tu t K s ią ż k i i C z y te ln ic tw a z o s ta ł u tw o rz o n y - ja k o je d e n z d z i a ­ łów B ib lio te k i N aro d o w ej — w 1955 r o k u . W te n sp o s ó b w zbogacono r e ­ p e r t u a r p r a c b ad a w c z y c h c z o ło w e j p la c ó w k i b ib lio te k a rs tw a p o ls k ie g o , r o z s z e r z o n o i u w sp ó łc z e śn io n o z a k r e s je j nau k o w y ch z a in te re s o w a ń w tym o k r e s i e , w nowym s ta tu c ie B ib lio te k i N aro d o w ej sfo rm u ło w an o z a d a n ia n a