Przemysł w procesach aktywizacji regionu

(1)

Marek Tkaczuk

Przemysł w procesach aktywizacji

regionu

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 24,

135-143

(2)

L U B L IN -P O L O N IA

V O L X X IV ,13_______________ S E C T IO H________________________ 1990 Zakład Planowania Społecznego, Gospodarczego i Przestrzennego

Wydziału Ekonomicznego UMCS

M arek T K A C Z U K

P r z e m y s ł w procesach aktywizacji regionu Industry in the Processes of the Region’s Activation

" P ro c e sy rozw ojow e stanow iły od d aw n a p rz ed m io t społecznego za in te re so w a n ia i p ra c naukow o-badaw czych. Z akresem b a d a ń ob ejm o w an o zw łaszcza ro d z a je ty c h procesów , ich c h a ra k te r, dy n am ik ę i s tru k tu rę , d ąż ąc do w y k ry c ia praw idłow ości p o jaw ian ia się określonych zjaw isk rozw ojow ych o raz ich p rzeb ieg u w p o p rzed n ich okresach, ja k też do u s ta la n ia k ieru nk ów rozw o ju . W ykry cie praw idłow ości w y stęp u jący ch w toku procesów rozw ojo w ych łączyło się b ezp o śred n io z an alizą źródeł i przy czyn ich p o w staw a n ia. D aw ało to p o d sta w ę do w nioskow ania o m ożliw ościach o d d ziały w a n ia n a te ź ró d ła i p rzyczyny, a ty m sam y m stw arzało p erspek ty w y ste ro w a n ia rozw o je m , a w ięc n a d a w a n ia m u p o żąd an eg o k sz ta łtu o d p o w iad a ją cem u za raz em

k ry te r iu m ce lu ” . 1

W y stęp o w an ie nierów nom ierności w p rz estrze n n y m zag o sp o d aro w a n iu k ra jó w je s t często uznaw an e za o b iek ty w n ą konieczność, i to bez w zględu n a u stró j sp o łeczno-po lityczn y, czy też o siągnięte s ta d iu m rozw oju, choć w śró d ich p rz y czy n z n a jd u ją się rów nież subiek ty w n e p rzesłanki. O gólnie rzecz u jm u ją c , w śród źródeł zróżnicow ań w ym ienić m ożna:

1K. Secomski: Teoria regionalnego rozwoju i planowania. PW E. Warszawa 1987, s. 9.

(3)

136 Marek Tkaczuk

1) n a tu ra ln e - zw iązane z w y stępo w aniem n iejedn ak ow ych w aru n k ó w k lim atycznych , hip som etry czn y ch , surow cow ych i t p . ,

2) h isto ry czn e - łączące się z k sz ta łto w a n ie m d y sp ro p o rc ji rozw ojo w ych w m inionych okresach, irn m an e n tn e d la sto su nkó w u stro jo w y ch (np. kapitalisty czn y ch ) oraz zw iązane z b łędam i p o lity k i lo kalizacy jnej,

3) inercyjne - odnoszące się do specyficznej cechy p rz e strz e n i ekono m icznej: pew nego bezw ładu o dd ziału jąceg o n a u trw a la n ie z a sta n y c h s tr u k tu r p rz estrze n n y ch .

S ku tkam i ta k k sz ta łtu ją c y c h się nierów nom ierności w rozw oju ekono m icznym są n a poszczególnych o b sza rac h zjaw iska: zaco fan ia społecznego, rozpiętości w w arunkach życia i szan sach aw an su , d e p o p u lac ji czy u ta jo n e g o bezrobocia.

D y sproporcje rozwojowe u ja w n ia ją się znacząco p rz y ro z p a try w a niu coraz m niejszych je d n o ste k te ry to ria ln y c h , szczególnie silne w y s tę p u ją m iędzy m iastem a w sią.2 W Polsce pogłębiła je refo rm a p o d ziału ad m in i stra c y jn e g o z 1975 roku. P rzy n io sła o n a szereg n eg a ty w n y ch sku tk ó w p o d k reślan ych głównie w now szych o p ra co w an ia ch .3

Z drugiej stro n y zróżnicow anie w rozw oju (o ile nie je s t z b y t d ra sty czn e ) może p o siad ać rów nież a sp e k t p o zy ty w n y - w zró żnicow an iu tk w i źródło p o stęp u ; u jaw niać się m ogą in icjaty w y i m echan izm y p rzy sp ie szając e rozw ój.

P ro b lem aktyw izacji obszarów g o sp o d arczo niero zw in ięty ch to k la syczny obiekt za in te reso w a n ia p o lity k i region alnej. P o d p o jęcie m ty m k ry ją się d z ia ła n ia d y n am izu jąc e odnoszące się d o 4:

- regionów o tra d y c y jn e j s tru k tu rz e ro lniczej, nisko up rzem y sło w io n y ch i słab o zagospodarow anych oraz w ykazujących cechy p rz e lu d n ie n ia a g ra r nego;

- regionów rezerw b o g aty ch w zasoby n a tu ra ln e , o sła b y m za lu d n ie n iu ; 2J. Waszczyński: Zacofanie i rozwój (aspeki regionalny). Ann.Uniw. Mariae Curie-Skłodowska sectio H, vol. XVIII, 7, 1984, s. 131-132; H. Sasinowski: Istota

oraz kształtowanie obszarów opóźnionych w rozwoju na świecie i w Polsce. "N auka

i P raktyka” 2, 1986, s. 219.

3Skutkami tymi były: odcięcie aglomeracji miejskich od ich stref żywicielskich, ukształtowanie się różnych stru k tu r zarządzania przecinających się i nieskoordyno wanych z granicami województw, zniszczenie lub osłabienie trw ających od pokoleń więzi w ramach powiatów, skazanie województw na chroniczną niesamodzielnos'c, kooperację, pomoc z zewnątrz, proces polaryzacji województw relatywnie boga tych i biednych. Zob. B. Jałowiecki: Kształtowanie polskiej przestrzeni w latach

osiemdziesiątych. ” Biuletyn KPZK PAN” z. 118, 1982, s. 30-31.

(4)

- obszarów ju ż ogólnie zagospodarow anych i uprzem ysłow ionych, w k tó ry c h rezerw y w zro stu tk w ią w intensyfikacji procesów ekonom icznych.

C zęsto p o d k re śla się p o trze b ę d o starc zen ia ty m tere n o m odpow ie d n io silnego im p u lsu , k tó ry w yrw ałby je ze sta n u rów now agi s ta g n a c y jn e j i w p ro w ad ził n a sp iralę rozw o ju .5 Im puls te n p rzy ró w n ać m ożna do zn anego z teo rii w z ro stu ” m an ew ru p rzy sp ieszan ia” .6

W p o cz ątk o w y m okresie rozw oju stosunków k ap italisty czn y c h u jaw n ia ła się te n d e n c ja do pełnego lib eralizm u - p ań stw o nie ingerow ało w przebieg zjaw isk g o spodarczy ch. Zgodnie z ideam i klasyków ekonom ii b u rż u azy jn ej niem ożliw y był w zrost niezrów now ażony w ujęciu p rz e s trz e n nym . Z czasem o b serw acja realn y ch procesów ekonom icznych n asu w ała je d n a k o d m ien n e konkluzje: siły rynkow e d zia ła ją w k ieru n k u n a r a s ta n ia nieró w no ści i n a ogół nie w y stęp u je te n d e n c ja do a u to m a ty c z n e g o sta b iliz o w a n ia u k ładów g o spodarczy ch. W yjaśnieniem przyczyn ow ych nieró w n om ier- ności zajęło się szereg teo re ty k ó w , zarów no z pozycji k a p italisty czn y c h , ja k i m a rk sisto w sk ic h .7 K onieczne stały się d zia ła n ia in terw en cy jn e p a ń s tw a w celu łag o d ze n ia p o g łęb iający ch się dy sp ro p o rcji. Ew olucji p o d leg ały sto sow ane n a rz ę d z ia p o lity k i regionalnej: od o rg anizow ania ro b ó t p u b licz n y ch , p op rzez różnicow anie sto p y p odatko w ej, p o lity k ę k re d y to w ą d o lo kalizo w an ia n a w y b ra n y ch tere n a c h inw estycji p ań stw ow ych, p o cz ątk o w o d o ty c z ą c y c h sfery in fra s tru k tu ra ln e j i ro ln ictw a, a z czasem o b ejm u jący c h różn e gałęzie p rzem y słu , do ty ch najnow ocześniejszych w łącznie, a tak że usługi.

N a o kreślonym e tap ie rozw oju społeczno-ekonom icznego procesy in d u stria liz a c ji n ależ ą do w iodących działań przysp ieszający ch p rz em ian y s tr u k tu r y p rz estrze n n ej regionów . W ynika to z fa k tu szczególnej roli p rze m ysłu. Je g o ro z b u d o w a w pływ a znacznie szybciej n a w zro st d o c h o d u n a ro dow ego, niż rozw ój p ro d u k c ji rolnej czy innch działów g o sp o d ark i n aro d o w ej.

W a ru n k u je on i p o b u d z a rozwój gospodarczy i w isto tn y sposób o d d ziału je n a w a ru n k i życia ludności.

Z re alizac y jn y m a sp e k te m p o lity k i u p rzem y słow ienia w iążą się d w a p ro b lem y :

- d o b o ru lokalizacji d la określonej działaln ości przem ysłow ej; - d o b o ru ro d z a ju działaln ości do określonej lokalizacji. 5 Waszczyński: op.cit., s. 138.

6B. Winiarski: Czynniki i etapy podnoszenia intensywności obszarów nterozwi-

niątych. "Biuletyn KPZK PAN” z. 31, 1964. s. 26-27.

7Zob. prace G. Myrdala, W. Rostowa, E.M. Hoovera, A. Loscha oraz P. Swe- ezy’ego, P.A. Barana, M. Dobba i O. Langego.

(5)

Pierw szy z nich - to o b iek t za in tereso w an ia teo rii lo kalizacji.8 N ato m iast kw estia dopasow ania ro d zaju przem ysłu do dan ej lokalizacji nie je s t zb y t szeroko o m aw ian a w lite ra tu rz e p rz ed m io tu . N ależy stw ierd zić, iż nie w szystkie gałęzie c h a ra k te ry z u ją się jed n ak o w ą p o d a tn o ś c ią lo k alizac y jn ą .9 E lem en tam i j ą og ran iczający m i są: zdolność poszczególnych gałęzi do ab sorpcji zasobów siły roboczej o różny ch kw alifikacjach, w rażliw ość n a w a ru n k i i o g raniczenia geograficzno-przyrodnicze (d o s tę p do surow ców , zao p a trze n ie w w odę), n a s ta n zainw estow ania podstaw ow ego te re n u (w a ru n k i tra n sp o rto w e , energetyczn e) oraz o siąg n ięty poziom rozw oju społeczno- gospodarczego (w aru n k i d la k o o p eracji, m ożliwość u zy sk an ia w sp a rc ia o śro d ków naukow o-badaw czych i k ształc en ia k ad r w ysoko kw alifikow anych) a także wielkość i skala ekonom icznie u zasad n io n y ch now ych u ru c h o m ie ń p ro dukcji i stopień podzielności p od staw ow y ch u rz ąd ze ń te c h n ic z n y c h .10 Z tego p u n k tu w idzenia w yróżnić m o ż n a 11:

a) gałęzie o lokalizacji geograficznie zw iązanej, b) gałęzie o lokalizacji określonej,

c) gałęzie o lokalizacji luźnej alb o sw o bo dn ej.

O g ran iczen ia w sw obodzie lokalizacyjnej p oszczególnych gałęzi p rze m ysłu nie p rzeszk ad zają je d n a k w o d g ry w a n iu przez szereg z nich specy ficznej roli określanej ja k o m o to ry cz n o ść .12 P rzez m o to ry cz n o ść gałęzi p rze m ysłu należy rozum ieć ich zdolność do p rz y sp ie sz a n ia rozw oju społeczno- ekonom icznego.13 Zdolność t a m oże p rzejaw iać się w ra m a c h całej gospo dark i naro d o w ej, regionu czy też w skali lokalnej.

Z estaw gałęzi u znaw anych za m o to ry cz n e zm ien ia się w czasie, je s t też specyficzny d la ty p u g o sp o d ark i, a tak że d la o siąg n ięteg o e ta p u rozw oju. N a szczeblu ogólnokrajow y m p rz y jm u je się za w ażn ą cechę w y ró ż n ia ją c ą gałęzie m o to ry czn e w yk orzystyw anie now oczesnych czy nn ikó w w z ro stu i ich kreo

8Zob. szczególnie prace na ten tem at A. Webera, A. Loscha, W. Isarda.

9Zob. E.M. Hoover: Lokalizacja działalności gospodarczej. PW N. W arszawa 1962, s. 346.

10 Winiarski: Połityka regionalna, op.cit., s. 243.

UZ. Prochowski: Lokalizacja zakładu przemysłowego. ŁTN. Łódź 1964, s. 128-9. 12W literaturze polskiej zaprezentował to pojęcie B. W iniarski za M ihaikm ćem , jednak jego początków należałoby szukać w teoriach dynamicznych nawiązujących do dorobku J.M. Keynesa, w których wykorzystuje się pojęcie inwestycji autono micznych jako tych, które kreują efekty mnożnikowe, szczególnie w sferze popytu zaopatrzeniowego i konsumpcyjnego. Na wykorzystanie gałęzi motorycznych wska zywali również twórcy teorii polaryzacji mówiąc o jednostkach napędowych.

13Zob. B. Trzcińska: Inwestycja wiodąca jako biegun wzrostu ośrodka uprze

(6)

w anie. W w a ru n k ach polskich - ja k się w ydaje - cecham i ch a ra k te ry z u ją c y m i przem ysły d y n am izu jąc e rozwój w skali regionalnej przez długi okres były:

1) zdolność w yw oływ ania dużego efektu ty pu ku m ulacy jn ego ,

2) p rio ry teto w o ść inw estycji (możliwość uzyskania środków n a d z ia łalność u z u p e łn ia ją c ą ),

3) m ożliwość zap ew n ien ia w ysokich plac (konsekw encja p o lity k i płacow ej p a ń stw a , wysokiej w ydajności pracy, pozycji m o n op olistycznej n a ry n k u itp .) ,

4) u zy skiw anie w ysokich zysków z prow adzonej działalności gospo darczej (tzw . b o g a ty za k ła d ),

5) te c h n ic z n a konieczność d y spono w an ia n iew y k o rzy stan ą całkow icie in f r a s tr u k tu r ą ek onom iczną - ja k o czynnik ułatw iający w prow adzenie d z ia łalności k o m p le m e n ta rn e j,

6) asy m etry c zn o ść s tru k tu ry z a tru d n ie n ia w edług płci - konieczność z a tr u d n ie n ia u zu p ełn iająceg o w y korzystującego resztę zasobów siły roboczej w o p arciu o n ow ą działalność,

7) m ożliw ość u ru c h o m ie n ia p rodukcji ubocznej dzięki specyfice p ro cesu technologiczn ego,

8) istn ie n ie zacofanego przem ysłu rolno-spożyw czego - konieczność je g o d y n a m iz a c ji poprzez aktyw izację bazy surowcowej.

Je d n a k d ec y d u ją cy m w arunkiem u ru ch o m ien ia sił m o to ry czn y ch je s t d o p aso w an ie ro zp o czy n an ej działalności gospodarczej do sw oistych cech re gionu (tra d y c je , m ożliwości, m entaln ość spo łeczeństw a itp .) i um ożliw ienie ro zw in ięcia specjalizacji w skali k ra ju czy regionu.

M ierzenie m otoryczności poszczególnych gałęzi przem ysłu (szczególnie ex a n te ) nie je s t sp ra w ą p ro stą . O -ile w p rz y p ad k u całej g o sp o d ark i n a ro dow ej za ta k ie wskaz'niki m ożna uznać n a p rzy kład : d y n am ik ę nak ład ó w in w e sty c y jn y c h , d y n am ik ę p ro d u k c ji w ujęciu w artościow ym , poziom w zro stu w y d a jn o śc i pracy , d y n am ik ę funduszu płac, u dział w w y tw a rzan iu d o ch o d u n aro d o w eg o , zak res k o o p eracji, nakłady n a p o stę p techn iczn y i o rg a n iz a cy jn y czy poziom u zb ro je n ia pracy żyw ej, o tyle n a szczeblu regionu s y tu a c ja u leg a k o m plikacji. W y b ra n a gałąź' m oże się okazać m o to ry cz n ą w je d n y m re gionie, w in n y m n a to m ia s t nie spełni swego za d an ia. W zw iązku z ty m sens o k re śla n ia siły m o to ry czn ej gałęzi je s t ograniczony. M ożna co p ra w d a b ad a ć k sz ta łto w a n ie się określonych relacji, n a p rzyk ład: n ak ład y inw estycy jn e a zw iększenie w y dajno ści pracy, a ro zbudow a in fra s tru k tu ry , a w zro st z a tr u d n ie n ia , a w z ro st p ro d u k c ji w poszczególnych regionach. B ad an ie ty ch re la cji m o ż n a prow adzić w o d niesieniu do różnych gałęzi p rzem ysłu , je d n a k bez m ożliw ości form u ło w ania zb y t dalek o idących uogólnień. P o d o b n e p ro b lem y

(7)

n a p o ty k a analiza produk ty w n o ści p rz em y słu .14

C iekaw ą koncepcję w yb oru d ziałalności m o gących p o b u d z a ć włzro st w regionach zaprezen tow ał L. H. K la a sse n .15 O p ie ra ła się o n a n a tezie, że d la decyzji lokalizacyjnych n ajb ard ziej is to tn e s ą nie k oszty tr a n s p o r tu , lecz szeroko rozum ianej kom unikacji. Założył on, że d la każdego ro d z a ju działalności m o żn a obliczyć jed en w spółczynnik p rz y c ią g a n ia p o p y tu i ty le w spółczynników p rz y ciąg an ia p od aży , ile je s t zasad n iczy ch w kładów przy tej działalności. S konstru o w an e ró w n anie p rz y c ią g a n ia um o żliw ia określenie zdolności eksp an syjnych poszczególnych gałęzi.

A nalizując zdolność gałęzi przem ysłu do ak ty w iza cji ob szaró w zaco fanych, o k reślan ą niekiedy ja k o " p o d a tn o ś ć a k ty w iz a c y jn ą ” 16, należy w yjść od pro b lem u w yboru ty p u s tra te g ii rozw oju.

Ja k w iadom o ”s tra te g ia rozw oju ekonom icznego to zespół w zajem nie zgodnych, po dstaw ow ych rozw iązań społeczno-ekonom icznych d o ty czą cy ch : celów działalności gosp odarczej, dróg i m e to d ich o sią g a n ia o raz śro dk ów i in stru m e n tó w d z ia ła n ia ” . 17 W y ró żn ia się n a ogół d w a p o d staw o w e ty p y s tr a te g ii.18

- rozw oju -ekstensyw nego (a b s o rp c ja ilościow ych czynn ikó w w z ro stu : siły roboczej, zasobów n a tu ra ln y c h za p o m o cą inw estycji p rzem y słow y ch);

- rozw oju in ten syw nego (użycie czynników' now oczesnych: p o s tę p u n a ukowego, techniczneg o i o rg an izacy jn eg o w celu bard ziej efek ty w n eg o w yko rz y sta n ia zasobów regionalnych).

Na ty m tle p o jaw ia się d y le m a t: czy zastosow ać gałęzie o w ysokim poziom ie technologicznym i tolerow ać n a d a l b ezro b o cie (jaw n e czy u ta jo n e ), czy też oprzeć się n a p rzem ysłach o w ysokiej p ra co ch ło n n o ści i m ak sy m aln ie (ale ekstensyw nie) w yko rzy stać siłę ro b o c zą reg io n u nierozwrin ię te g o .19

P ew n y m rozw iązan iem je s t m ożliw ość w y k o rz y s ta n ia m o d elu m iesza-l4Zob. P. Eberhardt: Koncentracja przestrzenna osadnictwa a produktywność

przemysłu. "Biuletyn KPZK PAN” 1978, z. 97, P roblem atyką "przemysłów

dominujących” zajmował się W. G. Hoffmann: The Growth of Industrial Economies. M anchester University Press 1958, s. 38-41, 110-136.

l5Zob. L. H. Klaassen: Methods for Selecting Industries for Location in Depressed

Areas. Paryż 1967.

16 Winiarski: Czynniki i etapy..., op.cit., s. 85.

17J. Pajestka: Problemy strategii rozwoju ekonomicznego Polski. [w:J Problemy

strategii gospodarczej (red. A. Płocica). PW E. Warszawa 1971, s. 73.

18K. Secomski: Elementy polityki ekonomicznej. PW E. Warszawa 1972, s. 280. 10B. Winiarski: Aktywizacja regionów gospodarczo nie rozwiniętych. PW G. W ar szawa 1961, s. 80.

(8)

n e g o .20 M am y w n im do czynienia z elem entam i in tensyw nego g o sp o d aro w a n ia w gałęziach rozw ojow ych (m otorycznych) o p arteg o o selekcję celów, a tak że fo rm y z a tru d n ie n ia , przy k tó ry ch angażuje się dużo p racy ludzkiej.

J e d n y m z p o stu la tó w staw ianych w opracow aniach naukow ych je s t do p aso w a n ie ilos'ci tw orzonych m iejsc pracy do op ty m aln ej s tru k tu ry ludności, uzyskanej p o uw zględnieniu m igracji nadw yżek siły ro b o czej.21 J a k się je d n a k w y d a je , tego ty p u ta k ty k a m a pow ażną w adę: z regionu n ierozw iniętego o d p ły w a p rz ed e w szy stk im ludność m ło da, najb ard ziej d y n am icz n a, a więc n a jc e n n ie jsz a w p row adzeniu d ziałań aktyw izujących.

Nie u lega w ątpliw ości fa k t, iż nie każda gałąź' może znaleźć za sto so w a nie w d y n am izo w a n iu rozw oju regionów zacofanych. U w zględnienia w y m ag a tu głów nie zgodność w ym ogów technologiczno-organizacyjnych d an eg o p rze m ysłu z w a ru n k a m i w y stęp u jąc y m i w regionie w ym ag ający m ak ty w iza cji.

Z p u n k tu w id ze n ia p o trz e b regionalnych szczególnie cenn e b ęd ą gałęzie, k tó re c h a ra k te ry z u ją się w zględnie najw yższą zdolnością a b s o rp c y jn ą czyn ników nie dość inten sy w n ie w ykorzystyw anych w regionie. P o żąd a n e b ę d ą ta k ż e te , k tó re zapew nić m ogą trw ałe p o d staw y d la rozw oju regionu w p rzyszłości, w ykazyw ać zgodność z w y stęp u jący m p o p y te m i d ysp on ow ać z d o ln o ścia m i do rozbudow y. C zęsto w ym ienia się w arun ek zdolności kreo w a n ia re la ty w n ie w ysokich dochodów społeczeństw a, a tak że konieczność ko r z y s ta n ia z istn ie ją ceg o środow iska w sposób ja k najm niej k o nflik to gen ny .22 N ależy rów nież w spom nieć o p o trze b ie w ykorzy sty w an ia w p ro cesach akty w iz a c y jn y c h n a ogół m niejszych inw estycji (nie ty lk o o znaczeniu lokal n y m , ale i być m oże lokalnych jed y n ie efek tach ), gdyż w iększym , szczególnie p o cz ątk o w o , p rzeciw d ziałają b ra k i w u zbrojen iu tere n u .

P oniew aż często d ziałan ia dy n am izu jące sta n o w ią pew ne o b ciążen ie d la g o sp o d a rk i n aro d o w ej (szczególnie gdy są realizow ane n a je j k o szt), w ażne je s t u w zględnienie możliwości obn iżenia rozm iarów ty ch w y d a tk ó w , głów nie p o p rzez uniknięcie n ad m iern ej u rb a n iz acji z jej w ysokim i ko sztam i sta ły m i. W ty m p rz y p a d k u należy również położyć nacisk na przem ysły o niskiej k ap itało ch ło n n o ści oraz n a stosow anie technologii ang ażu jącej dużo siły robo czej o niższych kw alifikacjach.

W a rto tak że uw zględnić istn ien ie w spółzależności m iędzy s tr u k t u r ą g ałęziow ą p ro g ra m u inw estycyjnego gospodarki narodow ej a s tr u k tu r ą

prze-20O. Lange: Niektóre problemy planowania gospodarczego w krajach nie rozwiniętych. [W:] Problemy wzrostu ekonomicznego krajów słabo rozwiniętych.

PW G . Warszawa 1958, s. 491.

21 Winiarski: Polityka regionalna, op.cit., s. 208-209. 22 Winiarski: Czynniki i etapy..., op.cit., s. 85.

(9)

strz e n n ą w n a stę p u ją c y c h a sp e k ta c h 23:

- w iększych szans p rzep ro w a d zen ia procesów a k ty w iza cji przy ukie ru nk ow aniu p ro g ra m u n a rozwój przem ysłu rolno-spożyw czego, lekkiego, m aszynow ego i częściowo chem icznego, ze w zględu n a w y so k ą chłonność siły roboczej i niski sto p ień zw iązan ia z w a ru n k am i środow iska;

- relacji m iędzy inw esty cjam i po leg ający m i n a no w y m bu d o w n ictw ie, k o n ty n u acja ch oraz n a rozbudow ie;

- zn aczen ia w pływ u ogólnej s y tu a c ji rynkow o-pieniężnej n a m ożliw ość p o d jęcia akty w izacji.

Z ap oczątkow ane g ru n to w n e p rzem ian y sy ste m u g o sp o d arczeg o i p o litycznego P olski w p ły n ą w sposób zn aczący n a p rz ew arto śc io w an ie i uw spółcześnienie sp o jrz e n ia n a regiony problem ow e. Z m niejszenie roli cen tru m przy jed n o cz esn y m u ru c h o m ie n iu ak ty w n o ści sam o rz ąd ó w lokalnych w sferze g o sp o d aro w an ia n a p o dległym im o b szarze zm usi do p o szu k iw a n ia ró ż n o ro d n y ch i rów nopraw n ych sposobów fin an so w an ia rozw o ju regio nalnego , o k tó ry m w znacznie w iększym sto p n iu p o cz n ą decydow ać czyn niki endogenne, u zależniające ten rozw ój od m iejscow ych zaso bó w , inicja- tyw ności i przedsiębiorczości. A k ty w iza cja g o sp o d arcza o b szarów zacofa nych będzie m ogła być sty m u lo w an a przez p a ń stw o głów nie za p o m o cą in stru m e n tó w ekonom icznych ty p u p o średn ieg o (ulgi p o d a tk o w e , p re fere n cyjne k re d y ty itp .), a ty lk o w yjątkow o pop rzez in w estow an ie (d la za p ew n ien ia realizacji celów ogóln og o sp o d arczy ch ). Inw estycje p o d ejm o w an e ze środków teren ow ych b ęd ą w zn aczny m sto p n iu n ak iero w an e n a za sp o k a janie m iejscow ych p o trz e b . N a stą p ić też p o w in n a z m ia n a w ich s t r u k t u rze n a rzecz p rz ed sięb io rstw m ałych i śred n ich . W z ro sn ą te n d e n c je do p o lary zacji poziom u rozw oju regio nalneg o, w ty m w aru n k ó w życia lu dn ości (g ro źb a ” zak lęteg o kręgu u b ó stw a ” obszarów za co fan y ch ). N a ry n k a ch p ra cy (szczególnie regionów n iero zw inięty ch) w y stą p ić m o g ą d u że n ap ięc ia zw iązane z lik w id acją przedsięw zięć n iere n to w n y ch , p rz e d łu ż a ją c ą się recesją i u w a ln ian ie m siły roboczej z a tru d n io n e j w n isk o to w aro w y m , p rz e lu d n io n y m rolnictw ie. P ogłębione one z o sta n ą o g ra n iczo n y m i m ożliw ościam i p rz ep ły w u ludności, m iędzy innym i zw iązany m i z n iew ydo lnością b u d o w n ic tw a m ie szkaniow ego i w ysokim i k o sztam i u zy sk a n ia m ieszk an ia. S łab o ść g o s p o d a r cza m ałych je d n o s te k p o d ziału a d m in istra c y jn e g o (gm in) m oże zm usić do tw o rz en ia ró ż n o ro d n y ch fo rm in teg ra cji w ujęciu p rz e s trz e n n y m .

A n a liza w y k o rz y sta n ia przem ysłu ja k o n a rz ę d z ia d y n am izu jąc eg o p rz em ian y zacofanych s tr u k tu r p rz e strz e n n y c h n ie p o w in n a sugerow ać k o n kluzji, iż je s t on p a n a c e u m n a w szelkie tego ty p u bo lączki u k ła d u re g io n a l

(10)

nego. J a k każde n arzęd zie polityki regionalnej dostosow any pow inien być do p o trz e b i mozliwos'ci a także do osiągniętego poziom u rozw oju społeczno- ekonom icznego regionu. Nie zawsze oznacza to koniecznosc p o d jęcia in te n syw nych procesów in d u stria liz a c ji, a ty lk o - być może - ja k o k o m p le m e n ta r nych w sto su n k u do działalności w iodącej o o dm ien n y m profilu.

SUMMARY

The aim of the paper is a general characterization of the problems connected with the choice of proper industrial activity for the needs of an economically underdeveloped region. On the basis of the bibliography as well as the author’s own thoughts an outline of the activity manouvre is presented which is made more detailed only when confronted with the general economic reality and the region’s specific character.