Teresa Brzozowska, Helena
Kapełuś, Jadwiga Czachowska,
Roman Zimand, Zofia
Wołoszyńska, Alina Witkowska,
Barbara Winklowa, Bolesław W.
Lewicki, Michał Witkowski
Sprawozdania z podróży naukowych
za granicę
Biuletyn Polonistyczny 11/32, 171-184
IV. SPRAWOZDANIA Z PODRÓŻY NAUKOWYCH ZA GRANICĘ
1 . SPRAWOZDANIE Z WYJAZDU SŁUŻBOWEGO NA KONFERENCJĘ KARPACKA,W SMOLENICACH
/SŁOWACJA, ČSR/ /11 - 13 IX 1 9 6 7 /
P ie rw sz y i t r z e c i d z ie ń k o n f e r e n c j i , o rg a n iz o w a n e j p r z e z N áro d o p isn ý Ú sta v SAV w B r a ty s ła w ie i Ú s ta v p ro e t n o g r a f i i a f o l k l o r i s t i k u ČSAV w P r a d z e , pośw ięcone b y ły zag ad n ie n io m o -
gólnym, związanym z k u l t u r ą ludow ą, m a t e r i a ln ą i s p o łe c z n ą
K a rp a t. D zień d r u g i z a w ie r a ł w pro g ram ie obrady s e k c y jn e : de l e g a t k i IBL w z ię ły u d z i a ł w p ra c a c h S e k c j i F o l k l o r y s t y c z n e j , k t ó r a o b rad o w ała pod przew odnictw em p r o f . d r a J u l i a n a K rzy ża now skiego . W ygłoszone r e f e r a t y kolegów s ło w a c k ic h i c z e s k ic h
d o ty c z y ły z a g a d n ie ń s y s te m a t y z a c j i o p o w ie śc i w ie rz e n io w y c h
o b s z a ru K a rp a t /B .B e n e á /, a d a p t a c j i wątków h is to r y c z n y c h /V .
G a á p a rík o v á /, opowiadań z b ó jn i c k ic h / O . S i r o v á t k a / , motywów
zw iązanych z Turkam i i T a t a r ami /D .K lím o v á/ i t r a d y c j i z b ó j n i c k i c h w j a s e ł k a c h ludowych / R .Ž a tk o / .
W r e z o l u c j i u ch w alo n ej w sp ó ln ie p rz e z z e b ra n y c h ,a p r z e d
s ta w io n e j n a o b rad a c h p le n a r n y c h , zło ż o n o p ro p o z y c ję w sp ó ł
p rac y p o ls k o - c z e s k o - s ło w a c k ie j w z a k r e s ie podejm ow ania s t u
diów nad problem am i i n te r e t n ic z n y m i k a rp a c k ie j l i t e r a t u r y l u
dowej /te m a ty k a z b ó jn ic k a , ja s e łk o w a , b a lla d o w a /. W w yniku
rozmów p o k o n fe re n c y jn y c h uzyskano od kolegów s ło w a c k ic h o -
b i e t n i c ę n a d s y ła n ia d l a P raco w n i L i t e r a t u r y Ludowej IBL PAN
wydawnictw a k a d em ic k ic h SAV o te m a ty c e f o k l o r y s t y c z n e j .
Mgr T e r e s a Brzozowska Dr H e le n a K apełuś I n s t y t u t Badań L i t e r a c k i c h PAN
2. SPRAWOZDANIE Z POBYTU W CZECHOSŁOWACJI
w ram ach wymiany m iędzy PAN i ČSAV
/1 6 - 30 X 1 9 6 7 /
Celem w yjazdu b y ło za p o zn a n ie s i ę z c z e s k im i i słow ackim i p rac a m i dokum entacyjnym i z z a k re s u n a u k i o l i t e r a t u r z e , wymia
n a d o św iad czeń o raz u s t a l e n i e m o żliw o śc i s t a ł e j w sp ó łp ra c y
m iędzy I n s t y t u te m Badań L i t e r a c k i c h a odpow iednim i i n s t y t u t a mi n a t e r e n i e C z e c h o s ło w a c ji.
Z godnie z powyższym, program mego dwutygodniowego p o b y tu
w C z e c h o s ło w a c ji u w z g lę d n ia ł p o z n a n ie w a r s z t a tu w/w p r a c ,k o n t a k t y z p racow nikam i naukowymi prowadzącym i lu b w s p ó łp ra c u ją
cymi p rz y p r a c a c h dokum entacyjnych w n a s tę p u ją c y c h i n s t y t u
t a c h : Ú s ta v p ro Českou l i t e r a t u r u ÖSAV - w P rad ze i o d d z ia ł w B r n ie . Ú s ta v j a z y k ů 'a l i t e r a t u r ČSAV w P ra d z e , Ú sta v d ě jin ev ro p sk ý c h s o c i a l i s t i c k ý c h zemí w, B r n ie , Ú sta v s lo v e n s k e j l i t e
r a t u r y SAV w B ra ty s ła w ie i Ú sta v s v e to v e j l i t e r a t u r y a ja z y
kov SAV w B r a ty s ła w ie .
Z p r a c dokum entacyjn y ch prow adzonych w powyższych i n s t y t u t a c h do s z c z e g ó ln ie i n t e r e s u j ą c y c h d la n a s n a le ż ą :
1 . S ło w n ik i b i o - b i b l i o g r a f i c z n e p i s a r z y : S lo v n ík česk ý ch
s p i s o v a t e l ů , opracowywany w Ú stave pr.o Českou l i t e r a t u r u ČSAV /p o d r e d a k c j ą R u d o lfa H a v la /, s ło w n ik p isarzy s ło w a c k ic h ,p rz y gotowany w Ú stav e s lo v e n s k e j l i t e r a t ú r y SAV oraz S tru č n ý s lo v n í k Č e sk o slo v e n sk ý c h s l a v i s t u , opracowywany p rz e z Ú sta v d e j í n e v ro p sk ý c h s o c i a l i s t i c k ý c h zemí w B r n ie .
2 . B i b l i o g r a f i a b ie ż ą c a z z a k re s u h i s t o r i i i t e o r i i l i t e r a t u r y / z t e r e n u Czech i Moraw/, opracowywana pod r e d a k c ją d r a Em anuela Macka.
3 . B ie ż ą c a b i b l i o g r a f i a p ra c z z a k re s u t e o r i i l i t e r a t u r y i s l a w i s t y k i w czaso p ism a c h z a g ra n ic zn y ch ,o p raco w y w an a w Ú sta ve ja z y k ů a l i t e r a t u r pod r e d a k c ją d r M iriam B o h a tc o v é j .
4 . B i b l i o g r a f i a s l a v i c w Ú stave ja z y k ů a l i t e r a t u r .
R z e c zy w iste u m o ż liw ie n ie mi p o z n a n ia w/w p r a c , i c h o rg a
n i z a c j i o raz m etodycznych z a s a d , z o rg a n izo w a n ie s p o tk a li in d y w id u a ln y c h o ra z z e b ra ń p o sz c z e g ó ln y c h zespołów i d y s k u s j i , na k tó r y c h p rz e d s ta w ia ła m p ra c e p o l s k i e i budzące duże z a i n t e r e
-- 173
-sow anie n a s z e d o św ia d c z e n ia , s p ra w iły , i ż p o b y t w C zecho sło w a c ji p r z y n i ó s ł poważne k o r z y ś c i zárówno d la z o rie n to w a n ia s i ę w problem ach m etodycznych p ra c dokumentacy jn y ch c z e s k ic h i sło
w ack ich , ja k i d l a k o n k retn e g o w y k o rz y sta n ia n ie k tó r y c h b i
b l i o g r a f i i w n a sz y c h p r a c a c h . Równocześnie p o z w o lił na wysu
n i ę c i e pewnych p r o p o z y c ji w z a k r e s ie d a ls z e j s t a ł e j w sp ó łp ra cy .
'D r Jadw iga Czechowska
I n s t y t u t Badań L i te r a c k i c h PAN
3. SPRAWOZDANIE Z POBYTU STYPENDIALNEGO W PARYŻU
/ p a ź d z i e r n i k - g r u d z ie ń 1 9 6 7 /
S typendium rz ą d u f r a n c u s k ie g o , k tó r e otrzym ałem p o p rzez
P o ls k ą Akademię Nauk, u m o żliw iło mi trz y m ie s ię c z n y pobyt \i
P a ry żu ,
Głównym colem p o b y tu b y ło d o t a r c ie do jak n a jw ię k s z e j moż
liw ie lic z b y p u b l i k a c j i z w ią z a n y c h ‘z tem a ty k ą ob ecn ej m ojej
p ra c y : "M ie jsc e problem u narodowego w k u l tu r z e m odernizm u",
k tó ry c h b ra k w n a sz y c h b i b l i o t e k a c h p u b lic z n y c h . L e k tu ry moje w b i b li o te k a c h p a ry s k ic h /g łó w n ie B ib lio th è q u e N a t i o n a l e / do
ty c z y ły t r z e c h z a g a d n ie ń : 1 / n a c jo n a liz m f r a n c u s k i i w ło sk i
przełom u XIX i XX w. / B a r r e s , M au rras, C o r r a d in i i i c h po
p r z e d n ic y / i z w ią z k i t e j d o k try n y /w s z c z e g ó ln o ś c i w j e j f r a n cuskim w a r ia n c ie / z ogólnym i te n d e n c ja m i procesów k u ltu ro w y c h '
p rzełom u wieków; 2 / t e o r i a n a ro d u , a n a l i z a d ok try n y i postaw
n a c jo n a lis ty c z n y c h ; 3 / p ra c e d o ty c z ą c e k u ltu r y f r a n c u s k ie j
p rzełom u XIX*i XX w ., ze szczególnym u w zględnieniem l i t e r a
t u r y .
Ponieważ tru d n o mi t u wym ienić w szystkie p rz e c z y ta n e d z i e
ł a , o g ra n ic z ę s i ę je d y n ie do ty tu łó w w ybranych - ja k o p rz y
k łady wym ienionych powyżej kierunków l e k t u r .
1 . N a c jo n a liz m we F r a n c j i i we W łoszech na p rze ło m ie XIX
M. V a u ssa rd , "De P e tra r q u e a M u s s o lin i. E v o lu tio n du s e n t i m ent n a t i o n a l i s t e en I t a l i e " ; E. Lem berg, " G e s c h ic h te d e s Na tio n a lis m u s i n E u ro p a ".
Do te g o d z i a ł u l e k t u r z a li c z y ć t e ż o c z y w iśc ie n a le ż y pub l i k a c j e ideo log ó w n a c jo n a lis ty c z n y c h z p rzeło m u XIX i XX w ; , p rzed e w szystkim wspomnianych u p rz e d n io au to ró w f r a n c u s k ic h i w ło s k ic h , z tym żc j ~ ś l i JLiodzi o B a r r è s a , j e s t on stosunkow o o b f ic i e rep rezen to w an y w n a s z y c h b i b l i o t e k a c h .
2. D rugi k ie r u n e k l e k t u r - t o o g ó ln a t e o r i a n a ro d u , p r a ce h is to r y c z n e i s o c jo l o g ic z n e . Tu przykładow o wym ienić moż
na: E. B a rk e r, " N a tio n a l C h a r a c te r s and th e F a c t o r i n i t s
F o rm a tio n " ; Lew R e b e t, " T e o r i j a n a c i i " ; G. M ic h e le t, J . P . Hu
b e rt-T h o m a s, "D im ension du n a ti o n a li s m e " ; S .F . Bloom, "The
W orld o f N a tio n " ; 0 . V o s s le r , "D er N a tio n a lg e d a n k e von Rous
s e a u b i s R enke"; R. J o h a n n e t, " P r in c ip e d e s N a tio n s " .
3. W re sz c ie , j e ś l i c h o d z i o t r z e c i k ie r u n e k l e k t u r , t j .
o p o z y c je zw iązane z s y t u a c j ą k u l t u r a l n ą we F r a n c j i p rzeło m u wieków, wym ienić n a le ż y p rz e d e w szystk im c z a s o p iś m ie n n ic tw o :
"La Revue W ag n erien n e", "La P lum e", "M ercure de F r a n c e " , "ľ !Ep-
m ita g e " . Z c zaso p ism wym ienić ró w n ież należy wydawnictwa "Ac
t i o n F r a n ç a is e " o raz "Le L i b r e P a r o le " , p ie rw s z e czaso p ism o
n a c jo n a li s ty c z n e redagow ane p rz e z E .D rum onta, "duchowego o j
ca" B a r rè s a i M au rrasa.
J e ś l i c h o d z i o naw iązane k o n ta k ty ze śro d o w isk iem nauko
wym fra n c u s k im , to c h o c ia ż m ia ły one przeważnie c h a r a k t e r p ry w atny, d o ty c z y ły p rz e d e w sz y stk im pracow ników naukowych Cen
t r e d 'É tu d e s de Com m unication de M asses o raz É co le P r a tiq u e '.
K ilk a k r o tn ie u c z e s tn ic z y łe m w sem inarium prowadzonym w É c o le
P r a tiq u e p rz e z G .P ic o n a - pośw ięcone ono b y ło dwom odrębnym
kw estiom : a n a l i z i e fu n k c jo n o w a n ia c z a s u w p o w ie ś c ia c h B a lz ak a o raz a n a l i z i e n ie k tó r y c h p o ję ć u B a u d e l a i r e ’ a - k r y ty k a .
Swój p o b y t w P a ry żu uważam za n iez w y k le p o ż y te c z n y . Umoż
l i w i ł mi on p rz e d e w szy stk im u z u p e łn ie n ie b i b l i o g r a f i i i z a
p o z n a n ie s i ę z c z ę ś c ią m a t e r i a ł u nieodzow nego w p o d j ę t e j p r z e - Z : cinie p r a c y . / N i e s t e t y , "sp ra w a narodow a" p o s ia d a ta k ogrom
n ą l i t e r a t u r ę - k t ó r a na d o d a te k c i ą g l e n a r a s t a , j e s t to bo
wiem tem at "modny" - że n i e zdołałem p r z e c z y ta ć nawet je d n e j t r z e c i e j z a s a d n ic z y c h i nieodzow nych p o z y c j i / .Z a rów nie p o ż y te c z
175
-ne uważam n a w ią z a n ie k o ntak tó w ze środow iskam i É co le P r a tiq u e i C e n tre d 'É tu d e s de C om m unication de M asses, k tó r e n a le ż ą do n a j b a r d z i e j dynam icznych we w s p ó łc z e s n e j hu m an isty ce f r a n c u s k i e j .
D o c .d r Roman Zimand I n s t y t u t Badań L i te r a c k i c h PAN
4 . SPRAWOZDANIE Z PODRÓŻY NAUKOWEJ DO NRD /1 3 V II - 6 V I I I 1 9 6 7 /
Celem mojego w yjazdu do b i b l i o t e k i archiwów NRD b y ło
p rz e p ro w a d z e n ie stu d ió w w z a k r e s ie p o ls k o -n ie m ie c k ic h związków t e a t r a l n y c h w d r u g ie j po ło w ie X V III i p o c z ą tk a c h XIX w ieku.
M ie js c a p ra c y : S t a a t s a r c h i v D resden /d o ty c h c za so w e Sächsi s c h e s L a n d e s h a u p ta rc h iv / w D r e ź n ie , U n i v e r s i t ä t s b i b l i o t h e k w L ip s k u , D e u tsc h e s Z e n t r a l a r c h i v , H i s to r i s c h e A bt. w M ersebur g s .
W archiwum d rezd eń sk im z a ję ła m ;s i ę głó w nie zbadaniem ko
r e s p o n d e n c ji d y p lo m a ty c z n e j rezy d en tó w s a s k ic h z l a t 1765 -
17.94 pod kątem zaw artych w n i e j in fo r m a c ji d o ty czący ch ż y c ia k u ltu r a ln e g o o ra z i n s t y t u c j i t e a t r u p u b lic z n e g o w W arszaw ie. P r z e jr z a ła m k i lk a n a ś c i e w ybranych woluminów r e l a c j i A .F .E s s e - n a /zm . 7 IX 1792 / , de L oebena o raz J . J . P a z a .
Z organizow ana w I n s t i t u t und Museum f ü r G e sc h ic h te d e r
S t a d t D resden wystawa p t . "300 l a t te a tró w d re z d e ń s k ic h " do
s t a r c z y ł a mi o k a z ji do stu d ió w dodatkow ych. Wystawa t a z g ro
m a d z iła b o g a ty m a t e r i a ł in fo rm a c y jn y i ik o n o g ra f ic z n y , pozwa l a j ą c y n a d o k ładn e z a p o zn a n ie s i ę z rozwojem w ie lo r a k ic h form t e a t r a l n y c h , od p o w o ła n ia do ż y c ia w r . 1548 k a p e li " C a n to re i
Ordnung" począw szy, p r z e ś l e d z e n ie d z i a ł a l n o ś c i i z a ło ż e ń o r
g a n iz a c y jn y c h p o sz c z e g ó ln y c h te a tró w : nadw ornych, pryw atnych
o raz wędrownych zespołów zawodowych, a p rz e d e w szystkim - na
z o rie n to w a n ie s i ę w r o d z a j u pow iązań z P o ls k ą o raz z a s ię g u
wpływów d z ia ł a j ą c y c h w S a k s o n ii te a tr ó w na ż y c ie t e a t r a l n e w
W B i b l io t e c e U n iw e rs y te tu w L ip sk u p rze p ro w a d z iła m ogóln'ą kwerendę w z a k r e s ie p o lo n ik ó w o raz druków te k s tó w d ram a ty c z
nych d o ty cz ą c y ch badanego o k re s u . S z c z e g ó ln ą uwagę sk u p iła m
na zap o zn a n iu s i ę z d o n ie s ie n ia m i z P o ls k i zamieszczonymi w ga
z e ta c h i czaso p ism ach n ie m ie c k ic h . Z z a ło ż e n ie m podobnym ja k
p rzy r e l a c j a c h korespondentów s a s k ic h s p o rz ą d z iła m n o t a t k i i
wypisy z czaso p ism : " L e ip z ig e r Z e itu n g e n " / r o c z n i k i '1793-1795/, " P o l i t i s c h e s J o u rn a l n e b s t A nzeigen von g e l e h r t e n u . an d e re n
Sachen" / r . 1 7 9 V ." H i s t o r i s c h - p o l i t i s c h e s M agazin n e b s t l i t e
r a r i s c h e n N a c h ric h te n " / r . 1 7 9 4 /, "K g l. S ä c h s. p r i v i l . Z i t t a u sc h e s M o n a tlic h e s Tagebuch" / r . 1 7 9 5 -1 7 9 7 /.
Wynikiem poszukiw ań w archiwum c e n tra ln y m w M erseburgu by
ł o o d n a le z ie n ie i opracow anie /b ą d ź zamówienie m ik ro film ó w /
n a s tę p u ją c y c h m a te ria łó w :
1 . Dokumenty d o ty c z ą c e r e p r e s j i rz ą d u p ru s k ie g o p rz e c iw
W.Bogusławskiemu w r . 1801; a k t a p ro c e s u B ogusław skiego z n i e m ieckim p r z e d s i ę b i o r c ą t e a t r a l n y m D oebbelinęm .
2. M a te r ia ły d o ty c z ą c e o d p ra w ie n ia z dworu F ry d e ry k a I I
z e s p o łu akto rów f r a n c u s k ic h /k w ie c ie ń 1 7 7 8 /, zaangażowanego w tym samym ro k u do t e a t r u p u b lic z n e g o w W arszaw ie.
3. Sprawa k o n f is k a ty p rz e z p ru s k ą c e n z u rę t r a g e d i i H .P
ą-gowskiego p t . "M urzyni" w r . 1799; z te g o ż ro k u l i s t y
Pągow-sk ie g o do F ry d e ry k a W ilhelm a.
4 . A kta ś le d z tw a w sp ra w ie p a tr io ty c z n y c h w y s tą p ie ń w t e
a t r z e poznańskim w r . 1820; d u ża i l o ś ć m a te ria łó w zw iązanych
z r y w a liz a c ją p o ls k ic h i n ie m ie c k ic h zespołów a k to r s k ic h w
p ie r w s z e j połow ie XIX w ieku na t e r e n i e P o z n a n ia .
Dokładny wy^iaz zamówionych w NRD m ikrofilm ów p rz e k a z a ła m B i b l io t e c e I n s t y t u t u Badań L i t e r a c k i c h .
Dr Z o f ia W ołoszyńska I n s t y t u t Badań L i te r a c k i c h PAN
5 . SPRAWOZDANIE Z POBYTU NAUKOWEGO W NRD /2 8 IX - 14 X II 1967/
S tałym m iejscem mego p o b y tu w NRD b y ł W e im ar.G o śc iła mnie
G e d e n k s s tä tte n d e r K la s s is c h e n D e u tsc h e n L i t e r a t u r , z a jm u ją c a s i ę w s z c z e g ó ln o ś c i tw ó r c z o ś c ią G oethego i S c h i l l e r a o raz r o z c i ą g a j ą c a o p ie k ę nad zabytkowymi o b ie k ta m i m ia s ta . Weimar po
s ia d a dwie duże b i b l i o t e k i : T h ü r in g is c h e L a n d e s b ib lio th e k o
-r a z m ie sz cz ą c y s i ę w Zamku naukowy k s ię g o z b ió -r G e d e n k s s tä tte n / Z e n t r a l b i b l i o t h e k d e r D e u tsc h e n K l a s s i k / . K o rz y sta ła m g łó w n ie z te g o o s t a t n i e g o , zn ako m icie wyposażonego w l i t e r a t u r ę i n t e r e s u ją c e g o mnie o k re s u p rze ło m u X V III i XIX w ieku.
S t u d ia nad l i t e r a t u r ą n ie m ie c k ą p row adziłam w k i l k u k i e ru n k a c h , t r a k t u j ą c j e ja k o k o n te k s t porównawczy d l a i n t e r e s u j ą c e j mnie p ro b le m a ty k i p o l o n i s t y c z n e j . Tak w ięc w zw iązku ze
s tu d ia m i nad K azim ierzem B ro d z iń sk im i problem em i d y l l i z a
poznałam s i ę b l i ż e j - n i ż t o b y ło m ożliw e w k r a j u - z n ie m ie c k ą , s k ą p ą z r e s z t ą , l i t e r a t u r ą p rz e d m io tu o i d y l l i ; d o p e łn iła m t e ż z n a jo m o śc i te o r e ty c z n y c h w ypow iedzi o s i e l a n c e w X V III i p o c z ą tk a c h XIX w ieku. P rz e c z y ta ła m ta k ż e sp o ro te k s tó w l i t e r a c k i c h z te g o z a k re s u .
P a r a l e l n i e do s i e l a n k i p ro w ad ziłam b a d a n ia nad n ie m ie c k ą p o e z ją opisow ą p rzełom u k lasy cy zm u i rom antyzm u, ze s z c z e g ó l nym u w zg lęd nien iem A lb r e c h ta H a l l e r a ja k o a u to r a poem atu "A l p y " . S t u d i a t e ro z s z e rz y ła m z r e s z t ą n a n ie z m ie r n ie i n t e r e s u j ą c ą l i r y k ę f i l o z o f i c z n ą te g o p o e ty o ra z n a nowszą l i t e r a t u r ę p rz e d m io tu .
T r z e c i , i n a jp o w a ż n ie js z y , n u r t m oich z a in te re s o w a ń b a
dawczych d o ty c z y ł k s z ta ł to w a n i a s i ę n ie m ie c k ie j św iadom ości
n arodow ej w końcu X V III i p o c z ą tk a c h XIX w ieku o raz o d b i c i a
ty c h procesów w p u b l ic y s ty c e , f i l o z o f i i i l i t e r a t u r z e . J e s t t o i s t n e morze m a te ria łó w , w k tó r y c h z d o ła ła m s i ę zaledwie r o z e j
r z e ć , s k u p ia ją c s i ę je d n a k g łó w n ie n a d w u d z ie sto w ie c z n e j
-ta k ż e o b s z e r n e j, choć momen-tami n a c e c h o w a n e j, n i e s t e t y , f a s z y
sto w sk im i a b e ra c ja m i n a c jo n a lis ty c z n y m i - l i t e r a t u r z e p r z e d
m io tu . Poniew aż w in te r e s u ją c y m mnie o k r e s i e mamy do c z y n ie
n i a z rom antycznym i n a ro d z in a m i m itu n ie m ie c k o ś c i, naw et g e r - m a ń sk o śc i, próbowałam ta k ż e zapoznać s i ę z p racam i d o ty c z ą c y mi t e o r i i m itu , głów nie z w ie lk im J .J .B a h o fe n e m /" D e r M ythus von O r ie n t und O c c id e n t" /.
M arginesowo ju ż t y lk o w ró c iła m do s t a r y c h m oich z a i n t e r e
sowań H erderem , tym razem g łó w n ie pod kątem w ypow iedzi te g o
-p i s a r z a o S ło w ia n ac h i S ło w ia ń s z c z y ź n ie . C zyniłam t o w sz y stk o ad usum p i s a n e j p rz e z e mnie p rac y o m ic ie sło w ia ń sk im w P o i se o l a t 1 800-1830.
Dr A lin a W itkowska I n s t y t u t Badań L i t e r a c k i c h PAN
6 . SPRAWOZDANIE Z PODRÓŻY NAUKOWEJ DO LWOWA /2 5 I X - 1 6 X 1 9 6 7 /
W o k r e s ie trz y ty g o d n io w e g o p o b y tu we Lwowie /z o rg a n iz o w a nego w ram ach wymiany n aukow ej/ zajmowałam s i ę z b ie ra n ie m ma
t e r i a ł ó w do m o n o g ra fii b i o - b i b l i o g r a f i c z n e j K a ro la Irzy k ow
s k ie g o , i n t e r e s u j ą c s i ę głów nie okresem , w którym Irz y k o w sk i p rze b y w ał we Lwowie, B rzeżan ach i Z łoczow ie /1 8 9 8 -1 9 0 8 /.
P ra c ę ro zp o c z ę ła m od Archiwum O b ła s tn e g o , g d z ie o d n a la z
łam a k ta s tu d e n c k ie Irz y k o w sk ie g o i z e sta w iła m tem aty vry k ł a
dów, ćw ic ze ń , l i c z b ę z a lic z o n y c h g o d z in o raz n azw isk a p r o f e
sorów i a s y s te n tó w W ydziału G erm ánis t y k i U n iw e rs y te tu im. J a n a K a z im ie rz a . N a s tę p n ie , po z o rie n to w a n iu s i ę w zaso b a c h Pań
stw ow ej B i b l i o t e k i Naukowej M in is te r s tw a K u ltu ry USSR i B i
b l i o t e k i U n iw e rs y te tu im. Iwana F r a n k i, ro zp o c z ę ła m sy stem a
ty c z n e p r z e g lą d a n ie c z aso p ism , z k tó ry m i Irz y k o w s k i w s p ó łp ra
cow ał s t a l e lu b w k tó ry c h s p o ra d y c z n ie z a m ie s z c z a ł swoje u -
tw o ry . P ra c a t a , ja k k o lw ie k d o p ie ro r o z p o c z ę ta /opracow ałam
m .i n . r o c z n i k i ''M o n ito ra" z l a t 189 6-190 4 , r o c z n i k i " P r z e g lą du P o lity c z n e g o , S p o łeczn eg o i L i te r a c k i e g o " z l a t 1896 -19 0 0,
p o n a d to w ie le wybranych p o jed y n c z y c h egzem plarzy pism , k tó
r y c h b ra k w b i b l i o t e k a c h p o l s k i c h / , d a ła ju ż pewne r e z u l t a t y . U dało mi s i ę n p . o d n a le ź ć n iez n a n y p ierw o d ru k n o w e li "M ałżeń stw o M aran", wydrukowanej bez sk ró tó w w niem ieck im c z a s o p iś
mie " G e s e l l s c h a f t " , p o n ad to opracow ałam p o le m ik i to c z ą c o s i ę
w okół dwóch lis tó v / o tw a rty c h , n a p is a n y c h : p ie rw sz y - w sp ó ln ie z S.Womelą / d o ty c z y ł w sp ó łp racy obydwu p is a r z y z "Ż y c ie m "/,d ru g i - z H.M ohrt / d o ty c z y ł " D o b ro d z ie ja z ł o d z i e i " / .
- 179
-W c e l u o d n a le z ie n ia danych b io g r a f ic z n y c h oraz r e a lió w do ty c z ą c y c h p ie rw sz y c h utworów Irz y k o w sk ie g o -/now ele - w i e r s z e / w y jechałam do B rzeżan i Z łoczow a, skąd przywiozłam ciekaw e ma t e r i a ł y ik o n o g r a f ic z n e .
D la z o r i e n t owania s i ę w ro z m ia ra c h współpracy I rz y k o w s k ie go z Ostapem Ortwinem /w o k r e s ie p i s a n i a "L em iesza i s z p a d y " / p r z e jr z a ła m d o k ła d n ie z b ió r l is t o v ; O .O rtw in a w d z i a l e r ę k o p i sów Lwowskiej Państw owej Naukowej B i b l i o t e k i , a p o n a d to z a p o z nałam s i ę ze z b io ra m i P aw lik o w sk ich i T om asika.
Dr B a rb a ra W inklowa I n s t y t u t Badań L i t e r a c k i c h PAN
7 . SPRAWOZDANIE Z WYJAZDU DELEGACYJNEGO DO MOSKWY /2 8 IX - 7 X 1967 ..
Nowe t e c h n i k i n a u c z a n ia w w yższych u c z e ln ia c h Zw iązku R a d z ie c k ie g o
P is z ą c y t e sło w a, k ie ro w n ik Z ak ład u Wiedzy o F ilm ie p rz y
K a te d rz e T e o r i i L i t e r a t u r y U n iw e rs y te tu Ł ó d z k ieg o ,w ra z z k i e row nikiem Z a k ład u Nowych T e c h n ik N a u c z a n ia U n iw e r s y te tu im. Adama M ick iew icza w P o z n a n iu , d o c.d rem Leonem L e j ą , o ra z d o c . drem Jackiem Orzechowskim , k ie ro w n ik ie m Pracow ni Nowych Tech
n ik N au c z a n ia l u b e l s k i e j W yższej S zk o ły R o l n i c z e j, p rze b y w ał
z d e le g a c ją M in is te r s tw a O św iaty i S z k o ln ic tw a Wyższego w Mos
kwie - w c e lu z a z n a jo m ie n ia s i ę z zakresem i m etodami s t o s o
w ania tzw . nowych te c h n i k n a u c z a n ia w wyższym s z k o ln ic tw ie
Związku R a d z ie c k ie g o /T S N /.
Rad_ * j k i e M in is te r s tw o S z k ó ł W yższych, p rz y jm u ją c d e l e
g a c ję , odd ało j ą pod o p ie k ę m i n i s t e r i a l n e g o w iz y ta to ra do spraw
nowych te c h n i k n a u c z a n ia , a je d n o c z e ś n ie K ie ro w n ik a Z a k ła d u
a n g l i s t y k i w I n s t y t u c i e Języków Obcych im. T h o re z á , p . Niny
S .R u s s in k o w s k ie j. S i ł ą f a k t u w ięc d e le g a c ja p o ls k a n a jw ię c e j
n e o f i l o l o g i i . Pewną c z ę ś ć c z a s u pośw ięcono je d n a k i n a h o s p i t a c j ę in n y c h d y s c y p lin n a u c z a n ia / m . i n . ta k ż e te c h n ic z n y c h / - o ra z p rz e w id z ia n y c h planem i n s t y t u c j i . K o n s t u lt u j ą c a z a j ę c i a d e l e g a c j i p . N .S .R u ss in k o w s k a ja z o rg a n iz o w a ła ró w n ież k o n fe r e n c j ę in fo rm a c y jn ą w samym M i n i s t e r s t w i e , g d z ie w im ie n iu mi n i s t r a o r g a n iz a c ję TSN na t e r e n i e w s z y s tk ic h w yższych u c z e l n i Zw iązku R a d z ie c k ie g o p r z e d s t a w ił doc. K argałow .
N a jw ię c e j k o r z y ś c i p r z y n i ó s ł d e l e g a c j i p o b y t na t e r e n i e
k i l k u w yższych u c z e l n i Moskwy. R a d z ie c k ą s p e c y f ik ę s to s o w a n ia
TSN sta n o w i ł ą c z e n ie środków a u d io w iz u a ln y c h z tzw . maszynami
uczącym i i k o n tr o lu ją c y m i. W iele m etod i środków te c h n ic z n y c h
z n a jd u je s i ę je s z c z e w s ta d iu m e k sp ery m en tu . Już t e r a z w idać
w y ra ź n ie , że sto s o w a n ie i c h o z n a cz a w ydatną ek o n o m izację p r o
c e s u n a u c z a n ia i b a rd z o duże wzmożenie jeg o e fe k ty w n o ś c i. Ja k
mówiono, n ie ob y ło s i ę bez p rz e z w y c ię ż e n ia tr a d y c y jn y c h nawy
ków d y d a k ty c z n y c h /w y k ła d , o d p y ty w a n ie , k r e d a , t a b l i c a / , r e o r g a n i z a c j a z o s t a ł a je d n a k zadecydow ana i obejm uje d z iś ju ż b a r dzo poważny p r o c e n t r a d z i e c k i c h w yższych u c z e l n i .
Poważnymi a d h e re n ta m i TSN s ą p u b lic z n e i n s t y t u c j e p ań stw o
we: f il m i t e l e w i z j a . D e le g a c ja p o ls k a z a p o z n a ła s i ę z d z i a
ł a l n o ś c i ą zarówno m oskiew skiego s t u d i a t e l e w i z j i n a u c z a ją c e j
/R e d a k c ja tzw . I I I p ro g ra m u /, j a k ró w nież M osk iew sk iej Wytwór
n i Filmów Oświatowych /M o s n a u c z film / w ykonujących c z ę ś ć swej
p r o d u k c ji n a z le c e n ie i pod programowym nadzorem M in is te r s tw a S z k ó ł W yższych. T e le w iz ja n a u c z a ją c a - p rz y n o s z ą c a zarówno p e ł n e zam k n ięte c y k le d y d a k ty c z n e , ja k i p o jed y n c z e w ykłady wybit nych u czo n y ch , o b s łu g u je p rz e w a ż n ie s t u d i a zao czne i tzw . w ie czo row e. Zajm uje s i ę ró w nież a k c ją d o s k o n a le n ia akademicko kwa lif ik o w a n y c h k a d r s p e c j a l i s t ó w .
á r o d k i te c h n ic z n e sto so w an e w d y d ak ty ce r a d z i e c k i c h wyż
s z y c h u c z e l n i n ie sta n o w ią ju ż o s ta t n ie g o słow a t e c h n i k i dy
d a k ty c z n e j. P aw ilo n S z k o ln ic tw a Wyższego na W ystawie O s ią g n ię ć
ZSRR d e m o n stru je s z e r e g nowych, u le p sz o n y c h m o d eli maszyn u -
c z ą c y c h , p ro je k to ró w i f o n o - k a b in . P racow nik n a u k i i d y d ak ty k
r a d z i e c k i stosunkow o łatw o o trz y m u je do d y s p o z y c ji potrzebne mu
w p ra c y ś r o d k i te c h n ic z n e . A p a ra ty s ą p r o s te w o b słu d z e i
181
-U pow szechnienie TSN spowodowało ró w n ież zmiany w sy stem ie
b i b l i o t e k naukowych. H ospitow ana p r z e z p o ls k ą d e le g a c ję Mos
kiew sk a B i b l io t e k a L i t e r a t u r Obcych w baidzo rozbudowanym d z ia l e tzw . zbioró w s p e c ja ln y c h d y sp o n u je s a la m i o d słu c h a ń / i n a - gryw ań/ f o n ic z n y c h , ja k ró w n ież s a la m i z u rz ą d z e n ia m i do p r z e
g lą d u m ik rofilm ó w , p rz e z ro c z y i film ó w . Przy b i b l i o t e c e t e j
d z i a ł a s t a l e k in o k la s y k i film o w e j.
R ew olucja TSN w r a d z ie c k im s z k o ln ic tw ie wyższym j e s t p ro cesem , k tó ry m usi o b ją ć w s z y s tk ie d z ie d z in y n a u c z a n ia i spo
wodować duże p r z e o b r a ż e n ia w d o ty c h c z a s p a n u ją c y c h t r a d y c y j
nych p o g lą d a c h n a naukę i n a u c z a n ie .
Doc. d r B o le sła w W .Lewicki
U n iw e rs y te t Ł ó d zk i - K a te d ra T e o r i i L i t e r a t u r y Z a k ład Wiedzy o F ilm ie
8 . SPRAWOZDANIE Z PODRÓŻY NAUKOWEJ DO WILNA I KIJOWA / 9 X II 1 9 6 7 - 7 I 1 9 6 8 /
Od 9 g ru d n ia 1967 do 5 s t y c z n i a I968 przebywałem w W ilnie
jak o s ty p e n d y s ta M in is te r s tw a O św iaty i S z k o ln ic tw a Wyższego. P obyt te n m ia ł n a c e lu b a d a n ie i z e b r a n ie m a te ria łó w do d z ie jów l i t e r a t u r y w W iln ie w X V III i pierw szym t r z y d z i e s t o l e c i u XIX w. o raz do h i s t o r i i t e a t r u w ile ń s k ie g o w l a t a c h 1785-1830.
C el badań z o s t a ł o k re ślo n y p rz e z w ła sn e s t u d i a m ickiew iczow
s k ie i p o d ję te p rz e z e mnie p ra c e nad h i s t o r i ą p o ls k ic h t e á trov/ kresow ych o raz nad ro l.ą s z t u k i t e a t r u w p rz e ło m ie roman tycznym w P o ls c e . K r ó tk i o k re s p o b y tu podyktow ał mi o g r a n i c z e n ie s i ę głó w n ie do tw ó r c z o ś c i i b i o g r a f i i M ic k ie w ic z a ,k tó
reg o m łod zień cze z w ią zk i z te a tr e m p rz e d s ta w iłe m w k s ią ż c e
p r z y j ę t e j do d ru k u p rz e z Państwowy I n s t y t u t Wydawniczy.
V W iln ie pracow ałem pod o p ie k ą Państwowego U n iw e rsy te tu
W ile ń sk ie g o . B adania prow ad ziłem p rz e d e w szystkim w B i b l i o t e
ce U n iw e r s y te c k ie j, w C e n tr a ln e j B i b l io t e c e L ite w s k ie j Aka
d e m ii Nauk, w C entralnym Państwowym Archiwum H istory czny m , a ta k ż e w Muzeum T e a tr u i M uzyki. J e d y n ie ro z p o z n a n ia k a ta lo g o
wego dokonałem w B i b l io t e c e R e p u b lik a ń s k ie j i w z b io r a c h I n s t y t u t u Języ k a L ite w sk ie g o i L i t e r a t u r y LAN.
Jednym z z a sa d n ic z y c h rram ierzeń, którem u s ł u ż y ł mój po
b y t w W iln ie , b y ło o d szu k an ie o raz z b a d a n ie m a te ria łó w rę k o
p iśm ien n ych w iążący ch s ię z tw ó r c z o ś c ią i życiem M ick iew icza
w o k r e s ie m ło d o śc i poet>y /p o ro k 1 8 2 4 /, Rów nocześnie s z ło mi
0 p o g łę b ie n ie zn ajo m o ści w ile ń s k ie g o śro d o w isk a l i t e r a c k i e g o
1 naukowego w p rz e d e d n iu i w d o b ie przełom u ro m a n ty cz n e g o .Z a m ierzałem p rzy tym wydobyć ze zbiorów w ile ń s k ic h p ie r w s z e ,n ie opublikow ane j e s z c z e m a te r ia ły do przygotowyw anych p ra c o r u
chu l i t e r a c k i m i umysłowym w W iln ie w l a t a c h 1 7 9 5 -18 25 . Tak
z a k re ś lo n y p la n u d a ło mi s i ę częściow o z re a liz o w a ć - p rz e d e
w s z y s tk ie p rz e z z e b ra n ie pewnej i l o ś c i n ie z n a n y c h m a te ria łó w M ickiew iс zo w sk ich .
D otarłem do jed n eg o a u to g r a f u p o e ty - je g o a n k ie ty p e r s o n a ln e j z Kowna / " o p i s fo rm u la rn y " , 1 8 2 0 /, U s ta liłe m w a k ta c h
K o m itetu Cenzury b ie g d z ia ła ń c e n z u ra ln y c h z dwoma tom ikam i
"P o e z y j" /1 8 2 2 i 1 8 2 3 /. O dnalazłem św iadectw o urlopow e d l a
M ick iew icza /1 8 1 8 /. Zbadałem b r u lio n y l e k c j i z l i t e r a t u r y /w
tym z t e o r i i i d z ie jó w dram atów / prowadzonych w Nowogródku
p rz e z k s . F a lk o w sk ie g o . P r z e jr z a łe m dwa o b sz ern e z e sp o ły po
z o s t a ł o ś c i z Archiwum Filom atów /w. 3 -c e Uniw. i LAN/, w k tó ry c h z n a la z ł s i ę ciekawy d z ie n n ik le k t u r y Zana / 1 8 2 3 /, z e s z y c i k z p o e z ja m i, z a w ie ra ją c y te ż w ie rs z e M ick iew icza /w w er s ja c h odmiennych od z n a n y c h /, ró żn e r e c e n z je i p ra c e /" w ia d o m ości naukow e"/ f ilo m a c k ie , częściow o n ie znane lu b o g ła s z a n e we fra g m en ta ch bądź t e ż n ie d o k ła d n ie . P rz e g lą d a łe m p a p ie r y U-
n i w e r s y t e tu , i n t e r e s u j ą c s ię s z c z e g ó ln ie tzw . p o l i c j ą , c z y l i
nadzorem nad s tu d e n ta m i.
P o szu kiw ania d o s ta r c z y ły po nad to s z e r e g u przyczynków do
utworów i b i o g r a f i i M ick iew icza, do osób i i n s t y t u c j i z nim
zw iązan y ch , do w ydarzeń m ło d o ści w ile ń s k o -k o w ie ń s k ie j p o e ty .
Wynotowałem t e ż w spom nienia o p o e c ie , a ta k ż e o Słow ackim . P rzep ro w adziłem rów n ież p o sz u k iw an ia dokumentów do h i s t o
r i i p o ls k ie g o t e a t r u , p rze d e w szystkim a f i s z y z p r z e d s ta w ie ń
dawnej sceny w i l e ń s k i e j . W c ią g u k ró tk ie g o p o b y tu u d a ło mi
s i ę z a re je s tro w a ć p r z e s z ło 200 a f i s z y . Z ty c h z n a le z is k 28 po z y c j i u z u p e łn i opracowany ju ż p rz e z e mnie r e p e r t u a r t e a t r u w
- 183
-W iln ie w l a t a c h 1815-1824 /w c z a s a c h m ło d o ści M ic k ie w ic z a /,
d a ls z y c h 112 - stw o rzy podstaw y do z e s ta w ie n ia podobnego r e
p e r t u a r u w l a t a c h 1825-1830 /c z a s y m .in . stu d ió w S ło w a c k ie
g o / . U dało mi s i ę o d n a le ź ć n a j s t a r s z y d o ty c h c z a s a f i s z t e a t
r u B ogusław skiego z r . 1787 o ra z a f i s z e z in n y c h sc en p o l
s k ic h / n p . G rodno, M ińsk, g d z ie u s t a l i ł e m w ystęp Bogusław
sk ie g o w r . 1 8 1 7 /. Notowałem p r z e d s ta w ie n ia d z i e ł w y b i t n ie j szy ch twórców / n p . F r e d ro , M o n iu szk o /, w ystępy znanych a k to rów /n p . D aw iso n /, i n s c e n i z a c j e w a ż n ie js z y c h utworów.
Próbowałem t e ż r o z ś w i e t l i ć n i e k t ó r e k w e s tie w d z ie j a c h
sceny w i l e ń s k i e j , d o ty c h c z a s znane p o w ierzch o w n ie. Szukałem
w ięc pow iązań tw órcy t e j s c e n y , B ogusław sk iego , z m aso n e rią
w ile ń s k ą o ra z dokumentów o r g a n i z a c j i ż y c ia t e a t r a l n e g o w Wil
n i e , u s ta la łe m /w m a t e r i a ła c h a rc h iw a ln y c h , m .in . w l u s t r a
c j a c h / p o ło ż e n ie , w ygląd i p r z e o b r a ż e n ia w obu dawnych w i
le ń s k ic h budynkach t e a t r a l n y c h , ś le d z iłe m / p r z e z k s ię g i t a
r y f y m i e j s k i e j / z e sp o ły a k t o r s k i e w y stę p u ją c e w W iln ie w koń
cu XVIII w. P onadto z b ie ra łe m m a te r ia ły do b i o g r a f i i w y b it
n ie js z y c h ak to rów sceny w i l e ń s k i e j o raz n o t a t k i do j e j b i
b l i o g r a f i i .
Poza tym i głównymi k ieru n k a m i poszukiw ań grom adziłem roz m aite m a te r ia ły i n o t a t k i do in n y c h tem a tó w ,k tó ry m i s i ę z a j muję /n p . N iem cew iczian a, m .in . l i s t y J u l i a n a U rsy n a /.K o rz y s t a j ą c z m o ż liw o śc i, p r z e p is a łe m ciekaw ą w ierszow aną "Podróż
m orską dwu s tu d iu ją c y c h Polaków , gdy s ię z Amsterdamu do
Gdańska okrętem p ł a w i l i p o w ra c ają c z Akadem ii L u g d u ń sk ie j"
z ro k u 1760.
Z W ilna na k o s z t U n iw e rs y te tu W ile ń sk ie g o udałem s i ę na
3-dniowy p o b y t do Kijowa w p o szu k iw an iu t e a t r a l i ^ t f p o ls k ic h w Muzeum S z tu k i T e a t r a l n e j ,• M uzycznej i Film ow ej USSR. D zię k i ż y c z liw e j u p rz e jm o śc i z a s tę p c y d y r e k to r a p . Very A.Koze- jenk o i p . Leny D o liń s k ie j mogłem t e n n a d e r k r ó t k i o k re s wy zyskać na opracow anie i n te r e s u j ą c e g o z e s p o łu a f i s z y z w y stę
pów tru p y A le k sa n d ra Łękaw skiego w l a t a c h 1823 i 1827 o raz
n ie k tó r y c h irm ych występów a r ty s ty c z n y c h w K ijo w ie . W c e lu
u s t a l e n i a r e p e r t u a r u dawnej s t a ł e j sceny p o l s k i e j nad D niep rem s p o rz ą d z iłe m r e j e s t r p r z e d s ta w ie ń . Odnotowałem 14 w ie
ta k ż e u s t a l i ć s k ła d z e s p o łu a k to r s k ie g o tr u p y , co ma z n a c z e n ie d l a b i o g r a f i s t y l c i t e a t r a l n e j . B adania k ijo w s k ie um ożliw ią opracow anie n ie znanego b l i ż e j fra g m e n tu p o ls k ie g o ż y c ia t e a t r a l n e g o na U k ra in ie w d o b ie romantyzmu.
P oczynione w c z a s ie p o b y tu w W iln ie i K ijo w ie o b se rw ac je
o ra z zdobyte tam d o św ia d cz e n ia u p ra w n ia ją mnie do p o stu lo w a
n i a b a r d z i e j s z e r o k ie g o , n i ż t o czynio n o d o ty c h c z a s , o b j ę c i a
b adan iam i ta m te js z y c h zbiorów b ib lio te c z n o -a ^ o h iw a ln y c h p rz e z p o ls k ic h naukowców.
Dr M ichał W itkow ski
U n iw e rs y te t im. Adama M ick iew icza w P o z n a n iu
