Intensywność i kierunki zmian struktury działalności gospodarczej największych przedsiębiorstw w Polsce w latach 1998-2004

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 731. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Konrad Kolegowicz Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsi´biorstw. IntensywnoÊç i kierunki zmian struktury dzia∏alnoÊci gospodarczej najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce w latach 1998–2004 1. Wprowadzenie Celem artyku∏u jest analiza intensywnoÊci i kierunków zmian struktury dzia∏alnoÊci gospodarczej 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce w latach 1998–2004. èród∏o danych, które pos∏u˝y∏y do pomiaru i oceny zmian wielkoÊci i struktury dzia∏alnoÊci gospodarczej przedsi´biorstw zaliczonych do 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce, stanowi∏y Listy 500 publikowane corocznie przez dziennik „Rzeczpospolita”.. 2. Zadania polityki przemian strukturalnych Zadania polityki przemian strukturalnych sà bardzo zró˝nicowane i uzale˝nione od warunków rozwoju. Niemniej programy przemian strukturalnych dà˝à do realizacji podstawowych zadaƒ uznawanych za g∏ówne cele przemian strukturalnych przedsi´biorstw, które sà nast´pujàce1: 1) dà˝enie do podnoszenia konkurencyjnoÊci produktów i wyrobów oraz wzmocnienie orientacji proeksportowej. Istotà dzia∏aƒ w ramach tego celu jest tworzenie Êrodków nakierowanych na zwi´kszenie efektywnoÊci i konkuren1 A. Karpiƒski, Restrukturyzacja gospodarki w Polsce i na Êwiecie, PWE, Warszawa 1986, s. 19 i nast..

(2) 142. Konrad Kolegowicz. cyjnoÊci przedsi´biorstw na rynkach krajowych i Êwiatowych. W tym zakresie dà˝y si´ do stworzenia takiej struktury, która umo˝liwi∏aby nie tylko utrzymanie pozycji konkurencyjnej, ale tak˝e zwi´kszenie jej w przysz∏oÊci; 2) dà˝enie do poprawy efektywnoÊci ekonomicznej przedsi´biorstw, poprzez alokacj´ zasobów przedsi´biorstwa w sektory dzia∏alnoÊci gospodarczej o wysokiej stopie zwrotu, które sà nazywane sektorami wysokiej produktywnoÊci; 3) przyÊpieszenie wzrostu ekonomicznego oraz przeciwdzia∏anie niskiej wydajnoÊci pracy. Cel ten rozumiany jest jako mo˝liwoÊç dynamizacji ekonomicznej oraz efektywniejszego wykorzystania struktury przedsi´biorstwa, poprzez dywersyfikacj´ dzia∏alnoÊci; 4) dà˝enie do unowoczeÊnienia przedsi´biorstwa poprzez szybszy jego rozwój uzyskiwany dzi´ki wdra˝aniu nowych technologii, wyrobów czy te˝ dzi´ki nowej organizacji przedsi´biorstwa; 5) wykorzystywanie procesów przemian strukturalnych w przezwyci´˝aniu niekorzystnego wp∏ywu pogarszania si´ ogólnych uwarunkowaƒ rozwoju. Istotnà cechà zmian w strukturze jest zatem wzrost technicznej koncentracji polegajàcej na zwi´kszaniu udzia∏u podmiotów dzia∏alnoÊci gospodarczej o du˝ej skali produkcji i du˝ym zatrudnieniu. Badanie zmian strukturalnych ma na celu okreÊlenie bezwzgl´dnych i wzgl´dnych ró˝nic mi´dzy udzia∏ami poszczególnych sk∏adników struktury oraz sumarycznego efektu takich zmian w porównywanych momentach czasu tego samego lub wielu ró˝nych obiektów. Ponadto chodzi zazwyczaj o wskazanie kierunków przekszta∏ceƒ strukturalnych, obliczenie dynamiki (intensywnoÊci) zmian strukturalnych, wskazanie tych sk∏adników struktur, które w najwi´kszym stopniu intensyfikujà przemiany strukturalne. Struktura dzia∏alnoÊci gospodarczej mo˝e byç wyra˝ana za pomocà ró˝nych mierników: zatrudnienia, produkcji przemys∏owej, przychodów ze sprzeda˝y, wartoÊci Êrodków trwa∏ych, wielkoÊci nak∏adów inwestycyjnych. W praktyce jednak najcz´Êciej u˝ywane sà, zw∏aszcza przy dokonywaniu porównaƒ mi´dzynarodowych, mierniki: zatrudnienia, przychodów ze sprzeda˝y i wartoÊci dodanej. Przyst´pujàc do jakichkolwiek rozwa˝aƒ nad zmianami strukturalnymi, nale˝y odpowiedzieç na podstawowe pytanie, co nale˝y przyjàç za podstaw´ pomiaru struktury. Bardzo wa˝ne jest równie˝ okreÊlenie miernika struktury. Mierniki struktury sà to te wielkoÊci ekonomiczne, które umo˝liwiajà charakterystyk´ stanu struktury oraz ocen´ dynamiki i kierunków zmian strukturalnych w ró˝nych uk∏adach2.. 2 S. Jurek-St´pieƒ, Mierniki wykorzystywane w badaniach struktury przemys∏u [w:] Struktura produkcji przemys∏owej. Metody badania i kierunki zmian, red. J. Lisikiewicz, PWN, Warszawa 1977, s. 40 i nast..

(3) IntensywnoÊç i kierunki zmian struktury dzia∏alnoÊci.... 143. 3. Tendencje zmian struktury przychodów ze sprzeda˝y 500 najwi´kszych przedsi´biorstw wed∏ug rodzajów prowadzonej przez nie dzia∏alnoÊci gospodarczej WÊród najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce wpisanych na Listy 500 opublikowane przez dziennik „Rzeczpospolita” znalaz∏y si´ przedsi´biorstwa, które osiàgn´∏y najwi´ksze przychody ze sprzeda˝y. Ich kolejnoÊç ustalono wed∏ug wielkoÊci uzyskanych przez nie przychodów ze sprzeda˝y. Dla celów obliczeƒ, wyniki uporzàdkowano i pogrupowano wed∏ug sekcji prowadzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej. SpoÊród omawianych przedsi´biorstw najwi´kszà cz´Êç przychodów ze sprzeda˝y uzyska∏y przedsi´biorstwa zakwalifikowane do sekcji D (przetwórstwo przemys∏owe). Wysoka te˝ by∏a, chocia˝ nie najwy˝sza, dynamika przychodów ze sprzeda˝y przedsi´biorstw przetwórstwa przemys∏owego w latach 1998–2004 (207,62%). Najwy˝szà dynamikà przychodów ze sprzeda˝y charakteryzowa∏y si´ przedsi´biorstwa zajmujàce si´ obs∏ugà nieruchomoÊci, wynajmem (sekcja K, wzrost 13-krotny). Tak du˝a dynamika mo˝e byç spowodowana sytuacjà zwiàzanà z rozwojem tej bran˝y, a co za tym idzie – z powstawaniem przedsi´biorstw tej sekcji oraz stosunkowo niskimi przychodami ze sprzeda˝y osiàgni´tymi w 1998 r. Kolejnà sekcjà charakteryzujàcà si´ wysokim wzrostem przychodów ze sprzeda˝y by∏a sekcja H (hotele i restauracje) na poziomie 686,59%, co zwiàzane jest z rosnàcà rolà sektora us∏ug i handlu. Tabela 2 przedstawia struktur´ przychodów ze sprzeda˝y najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce w ramach sekcji prowadzonej przez nie dzia∏alnoÊci gospodarczej w latach 1998–2004. SpoÊród 11 sekcji uwidocznionych wÊród przedsi´biorstw na Listach 500 najwi´kszy udzia∏ w osiàganych przychodach ze sprzeda˝y mia∏y przedsi´biorstwa prowadzàce dzia∏alnoÊç gospodarczà w ramach sekcji D (przetwórstwo przemys∏owe) – 33,89% w 2004 r. Przedsi´biorstwa prowadzàce dzia∏alnoÊç gospodarczà w ramach sekcji D w ca∏ym badanym okresie mia∏y najwi´kszy udzia∏ w przychodach osiàganych przez przedsi´biorstwa obecne na Listach 500. Kolejnà sekcjà, która mia∏a znaczàcy udzia∏ w przychodach 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce, by∏a sekcja G (handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz artyku∏ów u˝ytku domowego). W ca∏ym badanym okresie udzia∏ sekcji G w ca∏oÊci przychodów ze sprzeda˝y 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce wzrasta∏ z 15,70% w 1998 r. do 23,24% w 2004 r. Mala∏ natomiast udzia∏ sekcji J (poÊrednictwo finansowe) z 19,66% w 1998 r. do 10,55% w 2004 r. Najmniejszy udzia∏ w przychodach ogó∏em majà: sekcja A (0,63% w 2004 r.) oraz sekcja H (0,2% w 2004 r.). Dane w tabeli 2 wskazujà na znaczàcy udzia∏ w przychodach ze sprzeda˝y 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce przedsi´biorstw przemys∏owych (sekcja C – górnictwo i kopalnictwo, sekcja D – przetwórstwo przemys∏owe, sekcja E – wytwarzanie i zaopatrywanie w gaz, wod´ i energi´ elektrycznà) – 51,10% w 2004 r..

(4) 3919578. 5066040. 6095270,6 5431650,5. 4830558. 16893277. 22057164. 21477544,8. 10426748. 1419228. 54679813 52485644,8 96550605 80001722. 40760434 50170605,7 71621063 81677767,67. 19270988 66291336. 80579,8 11572,4. 4173,5 22289,7 208938,5. 2003. 6098625. 16495452. 63238153 76846008. 99886984 143991111 1197894 1324492. 76949,3 11306,6. 70425001 91443821,11 100303118 1119262 1050319,5 742999,5. 59131,5 16754,5. 3952,2 15810,5 156878,2. 2002. 52961882 213957. 52166,1 12121,6. 57881,4 10910,7. 49146,4 7466,0. 4143,8 26667,7 161182,6. 2001. 7482940. 18710792. 67030960 78500141. 170753672 1469010. 97778,9 12460,1. 4666,6 28319,1 249684,5. 2004. do obliczeƒ dynamiki przyj´to dane z 2000 r., gdy˝ w latach 1998–1999 na Listach 500 nie wyst´powa∏y podmioty tej sekcji. O. J K. H I. F G. 4779,0 25779,7 177253,3. 2000. – 21796,0 140274,5. 1999. – 16307,3 120262,8. 1998. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie List 500 opublikowanych przez dziennik „Rzeczpospolita” w latach 1999–2005.. a. Rolnictwo, ∏owiectwo, leÊnictwo Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemys∏owe Wytwarzanie i zaopatrywanie w gaz, wod´ i energi´ elektrycznà Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz artyku∏ów u˝ytku domowego Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i ∏àcznoÊç PoÊrednictwo finansowe Obs∏uga nieruchomoÊci, wynajem, nauka zwiàzana z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej Pozosta∏a dzia∏alnoÊç us∏ugowa, komunalna, spo∏eczna i indywidualna. A. C D E. Rodzaj sekcji. Sekcja. 190,91. 1318,38. 347,83 118,42. 322,41 686,59. 198,95 166,89. 97,65a 173,66 207,62. Dynamika 2004 (1998 = 100%). Tabela 1. Przychody ze sprzeda˝y najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce wed∏ug sekcji PKD w latach 1998–2004 (w mln z∏). 144. Konrad Kolegowicz.

(5) Rolnictwo, ∏owiectwo, leÊnictwo Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemys∏owe Wytwarzanie i zaopatrywanie w gaz, wod´ i energi´ elektrycznà Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz artyku∏ów u˝ytku domowego Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i ∏àcznoÊç PoÊrednictwo finansowe Obs∏uga nieruchomoÊci, wynajem, nauka zwiàzana z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej Pozosta∏a dzia∏alnoÊç us∏ugowa, komunalna, spo∏eczna i indywidualna. Rodzaj sekcji. 13,45 2,54. 16,37 0,26 9,47 16,65. 2,42. 14,57 2,22. 15,70 0,06 5,71 19,66. 0,42 1,18. – 5,07 32,59. – 4,84 35,66. 1,16. 1999. 1998. 1,16. 4,12. 9,67 15,23. 17,35 0,24. 9,96 2,51. 0,93 4,94 33,89. 2000. 0,99. 4,13. 9,87 17,83. 18,43 0,17. 10,61 3,22. 0,76 4,87 29,12. 2001. 0,93. 3,20. 10,10 15,10. 19,27 0,23. 14,69 2,27. 0,76 3,14 30,31. 2002. 0,96. 2,60. 9,98 12,09. 22,46 0,29. 12,89 1,82. 0,66 3,67 32,58. 2003. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie List 500 opublikowanych przez dziennik „Rzeczpospolita” w latach 1999–2005.. O. J K. H I. F G. A C D E. Sekcja. 1,02. 2,44. 9,13 10,55. 23,24 0,20. 13,47 1,69. 0,63 3,74 33,89. 2004. Tabela 2. Struktura przychodów ze sprzeda˝y najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce wed∏ug sekcji dzia∏alnoÊci (PKD) w latach 1998–2003 (w %). IntensywnoÊç i kierunki zmian struktury dzia∏alnoÊci... 145.

(6) Konrad Kolegowicz. 146. 40 35. D D. D. D. 30 %. 25. G. 20. J. 15. G E. 5 0. JE. E I. IE. IE. I. JE I. IC. C. F O K H. F K O H. C K F O A H. C K F O A H. C K F A O H. C K F O A H. 10. 1998. 1999. 2000. A. 2001. C H. D I. 2002. 2003. F. E J. G. G. JG. G J. JG. D. D. D. K. E J I C K F O A H. 2004. G O. Rys. 1. Struktura przychodów ze sprzeda˝y najwi´kszych przedsi´biorstw przemys∏owych w Polsce wed∏ug sekcji dzia∏alnoÊci (PKD) w latach 1998–2003 (w %) èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie tabeli 2.. Na rys.1 przedstawiony zosta∏ udzia∏ przychodów ze sprzeda˝y poszczególnych sekcji w przychodach 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce w latach 1998–2004. W latach 2001–2004 mo˝na zauwa˝yç wzrost udzia∏u przychodów ze sprzeda˝y sekcji D (przetwórstwo przemys∏owe) i sekcji G (handel hurtowy…) w przychodach ogó∏em. Pozosta∏e sekcje majà niewielki udzia∏ w przychodach ogó∏em 500 najwi´kszych przedsi´biorstw Polsce, a zmiana ich udzia∏u nie charakteryzuje si´ tendencjà wzrostu.. 4. Kierunki zmian struktury zatrudnienia w 500 najwi´kszych przedsi´biorstwach wed∏ug sekcji prowadzonej przez nie dzia∏alnoÊci gospodarczej Analizujàc dane zamieszczone w tabeli 3 mo˝na zaobserwowaç nieustanne zmiany liczby osób zatrudnionych w poszczególnych rodzajach dzia∏alnoÊci gospodarczej prowadzonej przez 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce. Dane te wskazujà na wyraêne zmniejszenie liczby osób zatrudnionych w wi´kszoÊci przedsi´biorstw w ogólnej liczbie zatrudnionych w 500 najwi´kszych przedsi´biorstwach w Polsce. W latach 1998–2004 najwi´ksze zatrudnienie by∏o w przedsi´biorstwach przetwórstwa przemys∏owego – 392 890 tys. osób w 1998 r. i 247 336 tys. osób w 2004 r. Znaczne zmniejszenie zatrudnienia na-.

(7) 21 218. 14 591. 1759. 11 443. 365 595 156 684. 389 368 155 372. 99 459 120 295. 12 437. 81 649 9105. 58 941 9449. 47 904 982. 8015. 137 178 16 786. 120 827 23 718. 92 283 29 099. 10 810. 42 262. 341 543 158 727. 88 106 7239. 107 320 7403. 37 260 173 941 230 431. 2001. 7054. 56 161. 280 730,2 150 707. 88 892 11 226. 112 474 16 737. 29 907,5 107 965 248 991. 2002. 6925. 46 510. 289 550 141 528. 102 034 11 138. 103 758 20 406. 26 852 167 125 277 129. 2003. 8179. 57 867. 275 040 115 837. 147 186 10 668. 131 159,7 15 476. 26 471 167 768 247 336. 2004. do obliczeƒ dynamiki przyj´to dane z 2000 r., gdy˝ w latach 1998–1999 na Listach 500 nie wyst´powa∏y podmioty tej sekcji. O. J K. H I. F G. 38 666 172 706 257 310. 2000. – 177 412 282 169. 1999. – 150 463 392 890. 1998. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie List 500 opublikowanych przez dziennik „Rzeczpospolita” w latach 1999–2005.. a. Rolnictwo, ∏owiectwo, leÊnictwo Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemys∏owe Wytwarzanie i zaopatrywanie w gaz, wod´ i energi´ elektrycznà Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz artyku∏ów u˝ytku domowego Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i ∏àcznoÊç PoÊrednictwo finansowe Obs∏uga nieruchomoÊci, wynajem, nauka zwiàzana z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej Pozosta∏a dzia∏alnoÊç us∏ugowa, komunalna, spo∏eczna i indywidualna. A. C D E. Rodzaj sekcji. Sekcja. 102,05. 3289,77. 276,54 96,29. 307,25 1086,35. 142,13 53,18. 68,46a 111,50 62,95. Dynamika 2004 (1998 = 100%). Tabela 3. Zatrudnienie w najwi´kszych przedsi´biorstwach w Polsce wed∏ug sekcji PKD w latach 1998–2004 (w osobach). IntensywnoÊç i kierunki zmian struktury dzia∏alnoÊci... 147.

(8) Rolnictwo, ∏owiectwo, leÊnictwo Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemys∏owe Wytwarzanie i zaopatrywanie w gaz, wod´ i energi´ elektrycznà Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz artyku∏ów u˝ytku domowego Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i ∏àcznoÊç PoÊrednictwo finansowe Obs∏uga nieruchomoÊci, wynajem, nauka zwiàzana z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej Pozosta∏a dzia∏alnoÊç us∏ugowa, komunalna, spo∏eczna i indywidualna. Rodzaj sekcji. 9,71 1,91. 4,74 0,76 31,28 12,49. 1,17. 9,78 3,09. 5,08 0,10 10,55 12,75. 0,19 1,00. – 14,26 22,68. – 15,95 41,66. 0,85. 1999. 1998. 0,90. 1,67. 28,82 12,35. 6,44 0,72. 10,82 1,32. 3,05 13,62 20,29. 2000. 0,90. 3,51. 28,34 13,17. 7,31 0,61. 8,91 0,61. 3,09 14,43 19,12. 2001. 0,64. 5,06. 25,26 13,57. 8,00 1,01. 10,13 1,51. 2,69 9,72 22,41. 2002. 0,58. 3,90. 24,27 11,86. 8,55 0,94. 8,70 1,71. 2,25 14,01 23,23. 2003. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie List 500 opublikowanych przez dziennik „Rzeczpospolita” w latach 1999–2005.. O. J K. H I. F G. A C D E. Sekcja. 0,68. 4,81. 22,85 9,63. 12,24 0,89. 10,90 1,29. 2,20 13,95 20,56. 2004. Tabela 4. Struktura zatrudnienia w 500 najwi´kszych przedsi´biorstwach w Polsce wed∏ug sekcji PKD w latach 1998–2003 (w %). 148. Konrad Kolegowicz.

(9) IntensywnoÊç i kierunki zmian struktury dzia∏alnoÊci.... 149. stàpi∏o w przedsi´biorstwach prowadzàcych dzia∏alnoÊç w budownictwie (sekcja F). Najwi´kszy wzrost zatrudnienia w latach 1998–2004 nastàpi∏ w przedsi´biorstwach zajmujàcych si´ obs∏ugà nieruchomoÊci, wynajmem oraz naukà zwiàzanà z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej. Kolejnà sekcj´ – H – hotele i restauracje – cechuje du˝a dynamika zatrudnienia. Analizujàc zatrudnienie w sekcjach, których przedsi´biorstwa znalaz∏y si´ na Listach 500, stwierdziç mo˝na, ˝e w ca∏ym badanym okresie nastàpi∏ wzrost zatrudnienia jedynie w przedsi´biorstwach prowadzàcych dzia∏alnoÊç us∏ugowo-handlowà, a nie wytwórczà. Wszystkie sekcje w ramach dzia∏alnoÊci przemys∏owej z wyjàtkiem sekcji C (górnictwo i kopalnictwo) charakteryzowa∏o znaczàce zmniejszenie liczby zatrudnionych w nich osób.. 100. KO J. 90 80 70. I H G F E. %. 60 50 40. C. 1998 A. KO. O K. O K. O K. O K. J. J. J. J. J. J. I. I. I. I. H G F E. H G F E. H G F E. H G F E. D. D. D. C. C. A. A. 2000. 2001. D. 30 20 10 0. O K. C. C. 1999 D. E. F. G. I. I. H. H G F E. G F E. D. D. C A. C. C. 2002. 2003. 2004. D. H. I. J. K. O. Rys. 2. Struktura zatrudnienia w najwi´kszych przedsi´biorstwach w Polsce wed∏ug sekcji PKD w latach 1998–2003 (w %) èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie tabeli 4.. W tabeli 4 przedstawiono struktur´ zatrudnienia w przedsi´biorstwach umieszczonych na Listach 500 w latach 1998–2004. Najwi´kszy udzia∏ zatrudnienia ogó∏em mia∏y przedsi´biorstwa przetwórstwa przemys∏owego, a ich udzia∏ wyniós∏ 41,66% w 1998 r. i zmala∏ do 20,56% w 2004 r. Znaczàcy udzia∏ w ogólnej liczbie zatrudnionych w 500 najwi´kszych przedsi´biorstwach w Polsce mia∏y przedsi´biorstwa zajmujàce si´ transportem, gospodarkà magazynowà i ∏àcznoÊcià (10,55% w 1998 r. i 22,85% w 2004 r.). W analizowanym okresie wzrasta∏ udzia∏ przedsi´biorstw prowadzàcych dzia∏alnoÊç gospodarczà w ramach sekcji G (handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojaz-.

(10) 150. Konrad Kolegowicz. dów mechanicznych oraz artyku∏ów u˝ytku domowego). W 1998 r. zatrudnia∏y one 5,08%, a w 2004 r. – 12,24% ogólnej liczby osób zatrudnionych w 500 najwi´kszych przedsi´biorstwach. Na rys. 2 widoczne sà tendencje zmian struktury zatrudnienia wed∏ug rodzajów dzia∏alnoÊci gospodarczej (sekcji PKD) 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce: wzrost udzia∏u sekcji I (transport, gospodarka magazynowa i ∏àcznoÊç), sekcji G (handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz artyku∏ów u˝ytku domowego) oraz sekcji K (obs∏uga nieruchomoÊci, wynajem, nauka zwiàzana z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej) oraz wyraêne zmniejszenie udzia∏u zatrudnienia w sekcji D (przetwórstwo przemys∏owe).. 5. IntensywnoÊç zmian struktury dzia∏alnoÊci gospodarczej 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce Tradycyjne sposoby mierzenia wielkoÊci zmian struktury dzia∏alnoÊci gospodarczej nie pozwalajà na ocen´ intensywnoÊci zmian analizowanych i ocenianych struktur, uwzgl´dniajàcà jednoczesnà zmian´ wszystkich sk∏adników struktur, a nie ka˝dego z osobna. Ocen´ takà umo˝liwia wskaênik intensywnoÊci zmian strukturalnych prezentowany w pracach z zakresu taksonomii struktur3. Pos∏ugujàc si´ miarà niepodobieƒstwa struktur (intensywnoÊci zmian strukturalnych) dokonano pomiaru i oceny zmian struktury zatrudnienia i struktury produkcji sprzedanej najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce wed∏ug sekcji prowadzonej przez nie dzia∏alnoÊci gospodarczej w latach 1998–2004. Wyniki obliczeƒ podano w postaci macierzy intensywnoÊci zmian struktury zatrudnienia (Zsz) i macierzy intensywnoÊci zmian produkcji sprzedanej (Zsp). Elementy macierzy stanowià wartoÊci miary intensywnoÊci zmian strukturalnych obliczone na podstawie zmian wartoÊci wszystkich sk∏adników struktury w kolejnych latach analizowanego okresu. WartoÊci umieszczone w wierszach nad przekàtnà g∏ównà zawierajàcà zera stanowià wyniki pomiaru intensywnoÊci albo inaczej stopnia zmian struktury w kolejnych latach analizowanego okresu w porównaniu ze strukturà w pierwszym roku, natomiast wartoÊci miary podane w kolejnych wierszach macierzy zawierajà wyniki pomiaru intensywnoÊci zmian strukturalnych, jakie nastàpi∏y w czasie mi´dzy drugim i kolejnymi latami a ostatnim rokiem analizowanego okresu. WartoÊci umieszczone nad g∏ównà przekàtnà zawierajà wartoÊci miary intensywnoÊci zmian strukturalnych, jakie mia∏y miejsce mi´dzy kolejnymi latami analizowanego okresu. Pozwala to na wielokierunkowà analiz´ zmian strukturalnych. Przyk∏adowo, ∏atwo mo˝na okreÊliç intensywnoÊç zmian struktury zatrudnienia w la3 Szczegó∏owy opis sposobu obliczania wspó∏czynników zmiennoÊci (niepodobieƒstwa) struktur oraz podobieƒstwa struktur i wykorzystania obu miar w analizie i ocenie zmian strukturalnych przedstawiono w pracy: S. Chomàtowski, A. Soko∏owski, Taksonomia struktur, „Przeglàd Statystyczny” 1978, nr 2..

(11) IntensywnoÊç i kierunki zmian struktury dzia∏alnoÊci.... 151. tach 1998–2004, która wynios∏a 0,282. By∏a ona o po∏ow´ mniejsza w przypadku struktury produkcji sprzedanej, wynios∏a bowiem 0,138 (macierz Zsz). IntensywnoÊç zmian struktury zatrudnienia by∏a najwi´ksza w latach 1998–1999 (0,225), jak równie˝ intensywnoÊç zmian struktury produkcji sprzedanej (0,072). Analiza wartoÊci miary intensywnoÊci zmian strukturalnych uzasadnia niskà intensywnoÊç zmian strukturalnych w Polsce w latach 1998–2004. W szczególnoÊci dotyczy to intensywnoÊci zmian strukturalnych przychodów ze sprzeda˝y uzyskiwanych przez 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce.. Zsz =. Zsp =. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 0,000 0,225 0,259 0,274 0,273 0,240 0,282. 0,225 0,000 0,064 0,088 0,116 0,095 0,147. 0,259 0,064 0,000 0,044 0,088 0,083 0,098. 0,274 0,088 0,044 0,000 0,085 0,072 0,106. 0,273 0,116 0,088 0,085 0,000 0,059 0,093. 0,240 0,095 0,083 0,072 0,059 0,000 0,069. 0,282 0,147 0,098 0,106 0,093 0,069 0,000. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 0,000 0,072 0,108 0,125 0,118 0,141 0,138. 0,072 0,000 0,051 0,068 0,063 0,075 0,088. 0,108 0,051 0,000 0,052 0,071 0,084 0,094. 0,125 0,068 0,052 0,000 0,064 0,100 0,125. 0,118 0,063 0,071 0,064 0,000 0,061 0,082. 0,141 0,075 0,084 0,100 0,061 0,000 0,028. 0,138 0,088 0,094 0,125 0,082 0,028 0,000. Wyniki obliczeƒ zamieszczone w macierzach Zsz i Zsp stwarzajà mo˝liwoÊç wyodr´bnienia okresów rozwoju badanej zbiorowoÊci przedsi´biorstw podobnych pod wzgl´dem struktury prowadzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej. Stanowi to ciekawy problem badawczy, wykraczajàcy jednak poza cel artyku∏u.. 6. Podsumowanie Analiza wyników pomiaru i oceny intensywnoÊci i kierunków zmian struktury dzia∏alnoÊci gospodarczej wskazuje na niewielkà dynamik´ i intensywnoÊç zmian strukturalnych dzia∏alnoÊci gospodarczej 500 najwi´kszych przedsi´biorstw w Polsce, a zaobserwowane kierunki wspomnianych zmian nie wskazujà na istotny post´p w zakresie unowoczeÊnienia struktury zatrudnienia i produkcji przedsi´biorstw w Polsce reprezentowanych przez 500 najwi´kszych.

(12) 152. Konrad Kolegowicz. jednostek. Taki wynik przeprowadzonych badaƒ zach´ca do ich kontynuacji w celu poznania efektów ekonomicznych i finansowych przedstawionych w artykule przedsi´biorstw, co pozwoli∏oby na pe∏niejszà ocen´ przekszta∏ceƒ strukturalnych reprezentatywnej cz´Êci przedsi´biorstw w Polsce. Literatura Chomàtowski S., Soko∏owski A., Taksonomia struktur, „Przeglàd Statystyczny” 1978, nr 2. Jurek-St´pieƒ S., Mierniki wykorzystywane w badaniach struktury przemys∏u [w:] Struktura produkcji przemys∏owej. Metody badania i kierunki zmian, red. J. Lisikiewicz, PWN, Warszawa 1977. Karpiƒski A., Restrukturyzacja gospodarki w Polsce i na Êwiecie, PWE, Warszawa 1986.. The Intensity and Trajectories of Change in the Structure of Operations of the Largest Companies in Poland, 1998–2004 Both external effects and internal factors have brought about significant changes in the structure of business activities. In recent years in Poland, a dramatic decline in the number of state enterprises has occurred and the number employed in restructured enterprises has been greatly reduced. Reducing the number of employed in large enterprises and the emergence of a large number of small and medium-sized enterprises has affected the structure of economic activity in Poland. These changes are also visible in the activities of the 500 largest companies in Poland. In this article, the author reviews the intensity and trajectories of change in the structure of operations of those companies that are recognised as developing most dynamically..

(13)