Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na tle przemian systemowych w Polsce w latach 1989-2003

Pełen tekst

(1)728. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Czesława Pilarska Katedra Mikroekonomii. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na tle przemian systemowych w Polsce w latach 1989–2003 1. Charakterystyka przemian systemowych Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) w Polsce, tak jak w przypadku większości krajów Europy Środkowej i Wschodniej, są zjawiskiem stosunkowo nowym. Głębsze zainteresowanie nimi datuje się od 1989 r., a więc od czasu rozpoczęcia transformacji. W poprzednim systemie polska gospodarka była właściwie odizolowana od przepływów kapitału międzynarodowego w formie inwestycji bezpośrednich. Wywarło to wpływ na strukturę produkcji, poziom konkurencji na rynku wewnętrznym oraz poziom technologii i organizacji, co znalazło wyraz w opóźnieniu technologicznym i niskiej konkurencyjności produkcji krajowej na rynku międzynarodowym. Dlatego też jednym z podstawowych celów, jaki postawiono przed transformacją systemu gospodarczego w Polsce, było otwarcie gospodarki na napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych1. Dzięki programowi radykalnych zmian (plan Balcerowicza) zrealizowanemu w latach 1989–1990 (uwolnienie cen, wprowadzenie ograniczonej wymienialności złotego, swoboda działalności gospodarczej, wprowadzanie zasady samofinansowania i zapoczątkowanie procesu prywatyzacji) w Polsce bardzo szybko zakończył się okres spadku produkcji i PKB, i od 1992 r. realizowany jest stały wzrost gospodarczy. 1 W Strategii dla Polski podkreślano, że „jednym z instrumentów polityki poprawiającej konkurencyjność polskich producentów na rynku krajowym w średnim okresie oraz sprzyjającej poprawie polskich przemysłów na rynkach światowych w dłuższej perspektywie będzie zwiększony dopływ kapitału zagranicznego, a zwłaszcza prywatnych inwestycji bezpośrednich”; G. Kołodko, Strategia dla Polski, Poltext, Warszawa 1994, s. 46–47..

(2) 110. Czesława Pilarska. Jednocześnie z utrzymywaniem się wysokiego (szczególnie w latach 1995–1997) tempa wzrostu, zmieniła się struktura tworzenia produktu krajowego brutto (tabela 1). Zmiana ta uwidoczniła się już w czwartym roku transformacji i jest zgodna z tendencjami występującymi w krajach Unii Europejskiej. W krajach tych zmniejsza się udział rolnictwa i przemysłu w produkcie krajowym brutto, a różnice dotyczą tylko tempa jego spadku2. Udział rolnictwa w tworzeniu PKB w Polsce zmniejszył się do 3,7% w 2001 r. (w porównaniu z 1970 r., kiedy wskaźnik ten wynosił 17,1%). Tabela 1. Struktura tworzenia produktu krajowego brutto w latach 1990–2001* (w %) Wyszczególnienie Sektor I (rolniczy). 1990 1991 1992 1993. 8,6. 9,3. 6,8. 6,7. 1994a A. B. 6,3. 6,9. 1995 1996 1997 1998 1999. 6,9. 6,4. 5,5. 4,8. 3,9. 2000b A. B. 3,7. 3,6. 2001. 3,7. Sektor II (przemysłowy) 53,1 50,1 41,8 39,4 37,9 38,3 38,9 37,5 37,3 36,3 35,9 34,8 33,8 31,2 Sektor III (usługowy). 38,3 40,6 47,3 46,1 44,7 54,8 54,1 56,1 57,2 59,0 60,2 61,3 62,5 64,9. Handel. 13,0 15,2 13,1 15,0 13,6 20,2 20,0 20,9 21,0 20,7 20,6 20,9 20,3 20,5. * do poszczególnych sektorów zaliczono następujące sekcje gospodarki (według europejskiej klasyfikacji działalności – EKD): sektor I – rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo (sekcja A) oraz rybołówstwo i rybactwo (sekcja B); sektor II – górnictwo i kopalnictwo (sekcja C), działalność produkcyjna (sekcja D), zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (sekcja E) oraz budownictwo (sekcja F); sektor III – handel i naprawy (sekcja G), hotele i restauracje (sekcja H), transport, składowanie i łączność (sekcja I), pośrednictwo finansowe (sekcja J), obsługa nieruchomości i firm (sekcja K), administracja publiczna i obrona narodowa (sekcja L), edukacja (sekcja M), ochrona zdrowia i opieka socjalna (sekcja N) oraz pozostała działalność socjalna i indywidualna (sekcja O); a z uwagi na wprowadzone przez GUS – począwszy od 1994 r. – zmiany systemu wyceny produkcji globalnej i wartości dodanej brutto (zgodnie z wymogami SNA’93), tj. zastąpienie stosowanej w latach poprzednich kategorii ceny producenta kategorią ceny bazowej, dane dla 1994 r. podano w dwóch wariantach: w warunkach cen producenta (A) – porównywalne z danymi za lata 1991–1993, w warunkach cen bazowych (B) – porównywalne z danymi za lata 1995–1998; b w 2000 r. nastąpiła zmiana klasyfikacji z EKD na PKD. Dane z 2000 r. w wersji A porównywalne są latami poprzednimi. Dane z 2001 r. porównywalne są z rokiem 2000 w wersji B Źródło: dla lat 1990–1994 (A): Prywatyzacja a rynek kapitałowy, red. J. Czekaj, S. Owsiak, PWN, Warszawa 1999, s. 101; dla lat 1995–1998 (B): obliczenia własne na podstawie: Rachunki narodowe według sektorów instytucjonalnych 1995–1998, GUS, Warszawa 2000, s. 335, 341, 347, 353, 359; dla roku 1999: obliczenia własne na podstawie: Rachunki narodowe według sektorów instytucjonalnych 1995–2000, GUS, Warszawa 2002, s. 480, dla lat 2000–2001: obliczenia własne na podstawie: Rachunki narodowe według sektorów instytucjonalnych 2000–2001, GUS, Warszawa 2003, s. 278, 284, 290.. Zmiany w strukturze wytwarzania PKB w Polsce dotyczyły również przemysłu, handlu i usług typu pośrednictwo finansowe. Zmniejszył się także udział przemy2. Prywatyzacja a rynek kapitałowy, red. J. Czekaj, S. Owsiak, PWN, Warszawa 1999, s. 100..

(3) Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na tle przemian.... 111. słu z 54,5% w 1970 r. do 31,2% w 2001 r., a zwiększył się udział handlu z 9,2% do 20,5% (2001 r.). We wszystkich krajach rozwiniętych, znaczący i ciągle wzrastający udział w tworzeniu dochodu narodowego ma pośrednictwo finansowe. Również w Polsce w wytwarzaniu PKB zaczęto uwzględniać usługi finansowe (zgodnie z przejściem na metodologię obliczania kategorii PKB według systemu SNA), które w 1994 r. uzyskały już 9,8% udziału w tworzeniu dochodu narodowego. W ten sposób wraz ze zmianami systemowymi i gospodarczymi, również w Polsce, zaczyna się uwidaczniać postindustrialna tendencja w strukturze wytwarzania PKB. Polega ona na wzroście udziału sektora III gospodarki, czyli szeroko pojętych usług, i równoczesnym zmniejszaniu się udziału rolnictwa i przemysłu. I choć jest to dopiero początek tego procesu, to jednak należy podkreślić fenomen tych zmian występujący w stosunkowo słabo rozwiniętej gospodarce polskiej, z niskim produktem krajowym brutto, w której struktura wytwarzania tego produktu zaczyna się upodabniać do struktury tworzenia PKB w krajach wysoko rozwiniętych3. Tempo napływu BIZ do Polski zależy w głównej mierze od tempa przeprowadzenia przekształceń własnościowych w kierunku odejścia od dominującego udziału własności państwowej w gospodarce na rzecz innych form własności (prywatnej, komunalnej itp.). Podstawową formą realizowanych obecnie w Polsce przekształceń własnościowych jest prywatyzacja, rozumiana jako przekształcenie dotychczasowej własności państwowej we własność prywatną. Należy przy tym nadmienić, że do oceny tempa i zakresu prywatyzacji proponuje się wprowadzenie rozróżnienia między prywatyzacją w szerokim i wąskim ujęciu4. Prywatyzacja w szerokim ujęciu polega na zwiększaniu się absolutnych rozmiarów udziału i jakości sektora prywatnego w gospodarce5. Rozwój tego sektora mierzony jest jego udziałem w realnym produkcie krajowym brutto. W Polsce udział ten wzrósł z 28,4% w 1989 r. do ok. 70% w 2002 r.6 3 Zob. K. Wietrzyk-Szczepkowska, Struktura polskiej gospodarki w okresie transformacji, „Nowe Życie Gospodarcze” 2003, nr 7. 4 L. Balcerowicz, Determinanty i kierunki prywatyzacji w Polsce: próba przeglądu zagadnień [w:] Prywatyzacja w Polsce. Szanse i zagrożenia, red. J.W. Bossak, SGH, Warszawa 1994, s. 3–17. 5 Szybki i dynamiczny przyrost nowo tworzonego sektora prywatnego, który stał się bazą dla dynamicznego wzrostu całej gospodarki, jest niekwestionowanym osiągnięciem przemian systemowych w Polsce, jednakże należy podkreślić, że ilościowy wzrost tego sektora w Polsce jest głównie wynikiem procesu tworzenia nowych przedsiębiorstw w sektorze prywatnym, a w znacznie mniejszym stopniu – prywatyzacji byłych przedsiębiorstw państwowych. Liberalne regulacje systemowe umożliwiły łatwe wejście na rynek setek tysięcy nowych firm. Od 1990 r. do 31 grudnia 2002 r. liczba prywatnych spółek prawa handlowego w całej gospodarce wzrosła z ok. 35 tys. do 196,7 tys., w tym z udziałem zagranicznym z 1,6 tys. do 14,8 tys. Liczba najmniejszych przedsiębiorstw prywatnych prowadzonych przez osoby fizyczne wzrosła zaś z 1,1 mln do 2,7 mln. Liczba przedsiębiorstw państwowych zmniejszyła się w tym okresie z 8453 do 1911, natomiast liczba jednoosobowych spółek Skarbu Państwa wzrosła z 248 do 1521; zob. Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2002 roku, GUS, Warszawa 2003, s. 9; Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w I półroczu 2003 r., GUS, Warszawa 2003, s. 28–29; oraz Mały Rocznik Statystyczny Polski, GUS, Warszawa 2003, s. 466, 469. 6 Informacja o udziale inwestorów zagranicznych w procesie prywatyzacji polskiej gospodarki w latach 1990–2002, Ministerstwo Skarbu Państwa, Warszawa 2003, s. 3, http://www.msp.gov.pl/dokumenty/ raport/inwestorzy_pl.pdf..

(4) 112. Czesława Pilarska. Natomiast prywatyzacja w wąskim ujęciu oznacza prywatyzację przedsiębiorstw państwowych. Prywatyzację tę można w Polsce podzielić na dwa zasadnicze etapy: pierwszy przypadający na lata 1991–1993, kiedy to procesy przekształceń objęły 3930 podmiotów gospodarczych, co stanowiło 56,8% ogółu podmiotów uczestniczących w przekształceniach przedsiębiorstw państwowych w okresie 1990–2002, i drugi, który nastąpił po 1994 r., charakteryzujący się spadkiem tempa prywatyzacji. Ogółem w latach 1990–2002 przekształcenia własnościowe dotyczyły w Polsce 6915 przedsiębiorstw. Szczegółowe dane dotyczące kształtowania się liczby przedsiębiorstw państwowych objętych procesem przekształceń własnościowych zawiera tabela 2. Tabela 2. Liczba przedsiębiorstw państwowych objętych procesem przekształceń własnościowych w latach 1990–2002 1999– Wyszczegól1990a 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2002 nienie Skomercjalizowane: – w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. 58. 250. 172. 156. 209. 246. 154. 40. 80. 56. 43. 14. – w spółki z udziałem wierzycieli. x. x. x. x. x. x. x. x. 6. 4. 2. –. Objęte prywatyzacją bezpośrednią. 44. 372. 246. 203. 120. 113. 146. 185. 124. 134. 149. 92. 43 1971. Poddane likwidacji. 28. 506. 263. 294. 155. 133. 85. 63. 55. 53. 59. 52. 49 1795. x. x. 720. 618. 307. 9. –. –. –. –. –. –. – 1654. 130 1128 1401 1271. 791. 501. 385. 288. 265. 247. 253. 158. 97 6915. Włączone do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwab Ogółem a. 5 1483. –. 12. od 1.08.1990; b od 1.01.1992 do 31.12.1995. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS: 1998, s. 371; 2000, s. 434; 2003, s. 466.. , GUS, Warszawa. Z postępami w zakresie prywatyzacji silnie związany jest rozwój rynku kapitałowego. Istnienie rynku kapitałowego ma podstawowe znaczenie dla finansowania gospodarki. Kraje ze słabo rozwiniętym rynkiem kapitałowym mają trudności dotyczące zarówno zmobilizowania wewnętrznego kapitału, jak i przyciągnięcia kapitału zagranicznego..

(5) 113. Stworzenie od podstaw i szybki rozwój rynku kapitałowego w Polsce można zaliczyć do osiągnięć procesu transformacji7. Rynek ten uważany jest obecnie za najbardziej przejrzysty i o największym potencjale rozwoju w tej części Europy. Oprócz rynku kapitałowego jednym z kluczowych elementów transformacji jest także prawidłowe funkcjonowanie systemu bankowego. Zdaniem G. Kołodki nie da się przeprowadzić udanej prywatyzacji bez przebudowy systemu bankowego w transformującej się gospodarce, skonsolidowany bowiem i zrestrukturyzowany sektor bankowy tworzy wraz z rynkiem kapitałowym podstawy infrastruktury i ładu instytucjonalnego gospodarki rynkowej8. W ramach reformy Polska przystąpiła do utworzenia dwustopniowego systemu bankowego, poprzez rozdzielenie funkcji banku centralnego i banków komercyjnych. Na początku lat 90. istniało w Polsce wiele banków, lecz nie wszystkie z nich można było uznać za wiarygodne. Dopiero w efekcie specjalnego rządowego programu konsolidacji, wprowadzonego w 1993 r., ich liczba zmniejszyła się, co spowodowało wzrost nie tylko ich wiarygodności, ale także jakości świadczonych przez nie usług. Stworzenie gospodarki rynkowej w Polsce wymaga dominacji własności prywatnej i sprawnie działającego rynku finansowego, jak również dobrze funkcjonujących rynków dóbr i usług oraz respektowania rynkowych reguł alokacji zasobów. Dla ułatwienia transakcji handlowych i umów inwestycyjnych konieczne są dobrze działające firmy pośredniczące. Rynek wymaga również właściwego środowiska prawnego, zdolnego wymusić na podmiotach gospodarczych respektowanie reguł. Sprzedający, pośrednicy i kupujący muszą zrozumieć, że rynek nie jest miejscem, gdzie można się wzajemnie oszukiwać – bez względu na to, czy dotyczy to konsumenta, firmy, czy też Skarbu Państwa. Z tego powodu istotne jest sprawne działanie instytucji antymonopolowych9 i ochrona praw konsumenta, dobrze funkcjonujący system rozliczeń i płatności oraz sprawnie zorganizowany aparat skarbowy. Istnieje bowiem powszechna zgoda co do tego, że dobre instytucje mają ogromne znaczenie dla wzrostu i trwałego rozwoju. Im lepsze są instytucje rynku, im lepsza harmonizacja ich działalności ze sferą usług publicznych, tym stabilniejszy jest rozwój gospodarczy i społeczny10. Ważnym elementem charakteryzującym stan przekształceń systemowych w Polsce jest stopień integracji z gospodarką światową. Do zasadniczych zmian związanych z otwarciem gospodarki polskiej na świat należy zaliczyć: znoszenie monopo7. Zob. ( ), s. 5, http://www.msp.gov.pl/dokumenty/omowienie_raport_16_12_02.pdf.. 8 G. Kołodko, s. 182–185.. , Poltex, Warszawa 1999,. 9 Działający w Polsce Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył w sierpniu 2000 r. najwyższą w ciągu swojej dziesięcioletniej działalności karę wynoszącą 40 mln zł na PKN Orlen za stosowanie praktyk monopolistycznych, natomiast wcześniej, bo w lipcu 2000 r., za stosowanie tych praktyk została ukarana Telekomunikacja Polska SA (500 tys. zł). Wysoką karę wynoszącą 627,5 tys. zł zapłaciła także w ostatnich latach Poczta Polska; zob. J. Wilczak, , „Polityka” 2004, nr 26. 10. G. Kołodko,. ..., s. 145–146..

(6) 114. lu handlu zagranicznego, decentralizację handlu zagranicznego, wprowadzenie wewnętrznej wymienialności walut oraz znoszenie restrykcji dewizowych. Zakres otwarcia i stopień integracji polskiej gospodarki z gospodarką światową ma znaczący wpływ na jej przyszłe możliwości rozwojowe. Im mocniej Polska zintegruje się ze światową gospodarką, tym bardziej będzie się rozwijała w rytmie światowych tendencji wzrostowych. Jedną z głównych sił napędowych procesu przekształceń systemowych jest obecnie członkostwo Polski w Unii Europejskiej. Obecność Polski w UE powinna umocnić zachodzące w naszej gospodarce zmiany związane z transformacją. Ukazanie powyższych przemian systemowych mających miejsce w polskiej gospodarce w latach 1990–2003 jest istotne z punktu widzenia dalszej analizy dotyczącej rozmiarów BIZ z dwóch powodów. Po pierwsze – pozwala osadzić rozważania dotyczące tego zjawiska w obecnej rzeczywistości gospodarczej, po drugie zaś – umożliwia przedstawienie zależności pomiędzy tempem przemian a tempem napływu kapitału zagranicznego w postaci inwestycji bezpośrednich do Polski.. 2. Etapy napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski Zaangażowanie kapitału zagranicznego w proces rozwoju polskiej gospodarki trwa od ponad dwudziestu lat. Jednakże o bardziej odczuwalnych efektach napływu tego kapitału można mówić dopiero od 1990 r., czyli od początku procesu transformacji. Napływ kapitału zagranicznego do gospodarki polskiej można podzielić na trzy etapy11: – etap wstępnego otwierania gospodarki polskiej na napływ kapitału zagranicznego, przypadający na lata 1976–1985, – etap umiarkowanego otwierania gospodarki na napływ kapitału zagranicznego, lata 1986–1989, – etap otwierania gospodarki na napływ kapitału zagranicznego w warunkach transformacji systemowej. Etap wstępnego otwierania gospodarki polskiej na napływ kapitału zagranicznego obejmuje pierwsze próby formalnego dopuszczenia tego kapitału do Polski. Jednakże przyjęte w tym okresie regulacje prawne charakteryzowały się zbyt wieloma ograniczeniami nałożonymi na inwestorów zagranicznych, co spowodowało, że do 1985 r. działalność gospodarczą w Polsce prowadziły tylko 124 spółki z udziałem kapitału zagranicznego, z czego większość (93) zaangażowana była w działalność produkcyjną w przemyśle. 11. J. Misala,. [w:] , red. M. Jarosz, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 1996, s. 15. Wyróżnione przez autora etapy napływu kapitału zagranicznego do Polski ściśle odpowiadają kolejności wprowadzanych w życie ustaw dotyczących zasad funkcjonowania kapitału zagranicznego w Polsce, zob. C. Pilarska, , Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 632, Kraków 2004..

(7) 115. Drugi etap – umiarkowanego otwierania gospodarki dla zagranicznego kapitału, to etap powstawania i rozwoju spółek joint venture. Zgodnie z ustawą z 1986 r.12 można było tworzyć na terenie Polski spółki mieszane, ale wyłącznie z przedsiębiorstwami państwowymi, z mniejszościowym udziałem inwestora zagranicznego i po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia. Stanowiło to istotną barierę dla podejmowania inwestycji zagranicznych w Polsce, co znalazło odzwierciedlenie w liczbie utworzonych spółek w tym okresie. W latach 1986–1988 powstało w Polsce zaledwie 66 nowych spółek z udziałem kapitału zagranicznego. Niewielki napływ kapitału zagranicznego do Polski w dwóch pierwszych etapach, przypadających na lata 1976–1988, był nie tylko konsekwencją niedostatecznych uregulowań prawnych w tym zakresie, ale przede wszystkim wynikiem odrębności systemowej, charakterystycznej wówczas dla wszystkich państw Europy Środkowej i Wschodniej. Jak zauważa J. Witkowska, podstawową przyczyną tak nikłego napływu kapitału zagranicznego w tym okresie do Polski była sprzeczność zachodząca pomiędzy logiką działania przedsiębiorstw międzynarodowych a logiką funkcjonowania otoczenia (gospodarki planowanej centralnie)13. Dlatego też pełne otwarcie gospodarki polskiej na napływ kapitału zagranicznego (etap trzeci) stało się możliwe dopiero w warunkach transformacji systemowej. Cechą charakterystyczną tego etapu jest to, że od początku przemian, tj. od 1990 r., odnotowywany jest stały dopływ kapitału zagranicznego w postaci BIZ do Polski. W etapie tym można wyróżnić zarówno okresy przyspieszenia, jak i spowolnienia napływu BIZ do kraju w zależności od tempa dokonywanych zmian. Pierwsze lata transformacji, pomimo wprowadzenia w tym okresie korzystniejszych regulacji prawnych dotyczących BIZ, nie zachęciły inwestorów zagranicznych do podejmowania na dużą skalę inwestycji w Polsce. Nastąpiło wówczas, co prawda, pewne przyspieszenie napływu kapitału zagranicznego w porównaniu z dwoma poprzednimi etapami (w 1989 r. podjęło działalność 247 spółek, w 1990 r. – 734, natomiast w 1991 r. – 1173), jednakże Polska w latach 1989–1991 nie stanowiła dostatecznie pewnego i atrakcyjnego kraju goszczącego dla inwestorów zagranicznych14. Zasadniczy wpływ na kształtowanie się w tym okresie niekorzystnego klimatu inwestycyjnego miała realna sytuacja gospodarcza kraju. Recesja gospodarcza, wysoka inflacja, stopniowe ujawnianie się bezrobocia, a także nieuregulowane sprawy polskiego zadłużenia zagranicznego oraz niepewność co do możliwości wypełnienia przez Polskę zobowiązań wynikających z programu stabilizacyjnego wobec MFW – to wszystko spowodowało, że Polska w tym okresie uznawana była przez instytucje międzynarodowe i środowiska finansowe za kraj o wysokim poziomie ryzyka kredytowego i inwestycyjnego.. 12. Ustawa o spółkach z udziałem zagranicznym, Dz.U. 1986, nr 17, poz. 88.. 13. J. Witkowska, two Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1996, s. 64. 14. , ,,The Economist” 1995, November, s. 72.. , Wydawnic-.

(8) 116. Według szacunkowych danych Państwowej Agencji Inwestycji Zagranicznych (PAIZ)15 w 1989 r. napłynęło do Polski w postaci BIZ 9 mln USD, w 1990 r. – 111 mln USD, zaś w 1991 – 249 mln USD. O pierwszym istotnym przyspieszeniu w napływie kapitału zagranicznego do gospodarki polskiej można mówić dopiero w odniesieniu do roku 1992, w którym to ujawniły się pozytywne trendy w gospodarce w postaci przełamywania recesji przy jednoczesnym spowalnianiu inflacji. Wejście w etap stabilizowania się gospodarki i dynamicznego wzrostu gospodarczego umocniło przekonanie o nieodwracalności procesów transformacji systemowej w Polsce, powodując tym samym zwiększenie zainteresowania inwestorów zagranicznych naszym krajem. Dodatkowym czynnikiem, który również przyczynił się do wzrostu inwestycji w 1992 r., było wejście w życie Ustawy z dnia 14 czerwca 1991 r. o spółkach z udziałem zagranicznym, która w znacznym stopniu zliberalizowała przepisy dotyczące napływu kapitału zagranicznego do Polski. W 1992 r. rozpoczęły działalność 1903 spółki z udziałem kapitału zagranicznego, tj. prawie dwa razy tyle co w roku poprzednim. Według danych PAIZ w 1992 r. napłynęło do Polski ponad miliard dolarów w postaci inwestycji bezpośrednich (1236 mln USD), czyli ponadsześciokrotnie więcej niż w 1991 r. W latach 1993–1994 ukształtował się stan pewnej stabilizacji, jeśli idzie o angażowanie się kapitału zagranicznego w działalność gospodarczą w Polsce, mierzony zarówno wartością napływu BIZ, jak i liczbą nowo powstających spółek z udziałem kapitału zagranicznego. W 1993 r. strumień napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski kształtował się na poziomie 1619 mln USD, natomiast w 1994 r. – 1702 mln USD. Biorąc zaś pod uwagę liczbę spółek, również nie wystąpiły w tych dwóch latach istotne różnice: w 1993 r. powstały 2243 spółki z udziałem kapitału zagranicznego, a w 1994 r. – 2267. W 1995 r. ponownie w znacznym stopniu wzrosła dynamika napływu BIZ do Polski i tendencja ta utrzymała się właściwie do 2000 r. (z krótkookresowym osłabieniem dynamiki w latach 1997 i 1999). Przyczynę zwiększonego zainteresowania inwestorów zagranicznych Polską stanowiła przede wszystkim poprawa sytuacji gospodarczej w kraju. Rok 1995 był drugim z kolei rokiem wyraźnego przyspieszenia wzrostu gospodarczego i łagodzenia społecznych skutków transformacji. W roku tym wyraźnie zwiększył się produkt krajowy brutto (do 7%), w rezultacie czego po raz pierwszy od momentu rozpoczęcia procesu reform przekroczony został (o ok. 34%) poziom PKB z 1989 r. Ponadto zwiększyła się produkcja przemysłowa, budowlana oraz popyt inwestycyjny. Rozwijała się wymiana handlowa z zagranicą, spadła inflacja, odnotowano zmniejszenie dynamiki bezrobocia, rosły realne wynagrodzenia, zwiększał się udział sektora prywatnego w gospodarce. Obserwowane były pojedyncze symptomy poprawy efektywności sektora publicznego, świadczące o dokonujących się w nim – pod presją konkurencji rynkowej –. 15 W czerwcu 2003 r. Państwowa Agencja Inwestycji Zagranicznych została połączona z Polską Agencją Informacji i od tego czasu funkcjonuje ona pod nazwą PAIIZ..

(9) 117. procesach dostosowawczych16. Oprócz poprawy sytuacji gospodarczej czynnikiem, który spowodował zwiększony napływ BIZ do Polski w 1995 r., było uregulowanie sprawy spłaty zadłużenia zagranicznego. Po podpisaniu w 1991 r. porozumień z Klubem Paryskim i w 1994 r. z Klubem Londyńskim o konwersji polskiego długu (redukcja o ok. 50%), przy zobowiązaniu Polski do regularnej spłaty bieżącej jego obsługi, wzrosła jej wiarygodność kredytowa. Rezultatem tych działań było ulokowanie w Polsce w 1995 r. przez największych inwestorów zagranicznych kapitału o wartości 2511 mln USD, przez co łączna wartość inwestycji (zasoby napływu) podmiotów o kapitale zakładowym przewyższającym 1 mln USD zwiększyła się do 6832 mln USD. W 1996 r. podtrzymana została zbliżona do osiągniętej rok wcześniej tendencja do wzrostu strumienia dopływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do polskiej gospodarki. Na koniec 1996 r. wartość dokonanych inwestycji bezpośrednich największych podmiotów z udziałem kapitału (powyżej 1mln USD) wynosiła 12 028 mln USD (tj. prawie dwukrotnie więcej niż w 1995 r.), a liczba firm wzrosła z 360 w 1995 r. do 492 w 1996 r. Na koniec 1997 r. wartość kapitału zaangażowanego w działalność gospodarczą przez 585 największych inwestorów zagranicznych szacowano na 17 705 mln USD, a z uwzględnieniem inwestycji poniżej 1 mln USD – na 20 587 mln USD. Przyrost kapitału w ciągu tego roku łącznie (strumień napływu) zamknął się kwotą 6560 mln USD17. Było to o 321 mln USD więcej niż w 1996 r. (6239 mln USD), ale dynamika przyrostu inwestycji bezpośrednich wyraźnie osłabła. O ile w 1995 r. wynosiła ona 70,5%, a w 1996 r. – 113,8%, o tyle w 1997 r. – zaledwie 6,4%. Zdaniem M. Bąka z IBnGR przyczyną spadku dynamiki BIZ w 1997 r. był niezwykle szybki wzrost wynagrodzeń w przeliczeniu na dolary (wzrost płac realnych i aprecjacja złotego). Przeciętne płace wyrażone w dolarach wzrosły w latach 1992–1995 o ponad 60%, a dodając do tego wysokie koszty narzutów na płace okazało się, że koszt siły roboczej w Polsce jest już niewiele niższy niż np. w Grecji. Natomiast W. Dąbrowski z PAIZ za główną przyczynę osłabienia tempa napływu BIZ uznał spowolnienie prywatyzacji przemysłu chemicznego, stalowego, telekomunikacji i energetyki. Na ogólnym wizerunku Polski wśród inwestorów zagranicznych zaważyła także według niego kuriozalna wręcz sprawa prywatyzacji Ruchu SA18. W roku 1998, pomimo pogorszenia się uwarunkowań zewnętrznych (kryzys rosyjski) i pewnego spowolnienia tempa wzrostu PKB, odnotowano bardzo wysoką aktywność inwestycyjną. Na koniec grudnia 1998 r. na „Liście największych inwestorów zagranicznych w Polsce” sporządzonej przez PAIZ znajdowało się 714 inwestorów zagranicznych z 34 państw, a wartość BIZ osiągnęła rekordowy po16. ., CUP, Departament Informacji i Prognoz, Warszawa 1995, s. 7, http:// www.kprm.gov.pl/mszdpi/polska95/pol21.html. 17 18. 1998, nr 2.. ,. , PAIZ, Warszawa 1997. , ,,Gazeta Bankowa”.

(10) 118. ziom 10 064 mln USD, co dało (licząc od 1989 r.) skumulowaną wartość 30 651 mln USD. O tak znacznym napływie BIZ do Polski w 1998 r. przesądziły m.in. dobre wyniki ekonomiczne (wzrost gospodarczy, spadek inflacji), a także kontynuowanie procesu prywatyzacji sektora bankowego. Szczególnie ważnym wydarzeniem było rozpoczęcie procesu prywatyzacji i wyboru inwestora strategicznego dla Pekao SA. W 1999 r. strumień napływu BIZ do Polski osiągnął wartość 8262 mln USD. W porównaniu z 1998 r. oznacza to spadek strumienia napływu BIZ o 1802 mln USD (tj. o 17,9%). Pomimo tego spadku wartość strumienia napływu BIZ w 1999 r. należy uznać za zadowalającą, gdyż była ona wyższa od napływu, jaki miał miejsce w latach 1993–1997. Na koniec 1999 r. zasoby napływu BIZ do Polski wynosiły ogółem 38 913 mln USD, co oznacza, w porównaniu z danymi z końca 1998 r., wzrost o 27%. W 1999 r. na liście największych inwestorów PAIZ znajdowało się 799 firm z 35 krajów, w tym aż 88 z nich pojawiło się po raz pierwszy. Rok 2000 przyniósł kolejny rekord w napływie BIZ. W roku tym zainwestowano w Polsce kwotę 10 479 mln USD. Tak wysoka wartość strumienia napływu była w dużej mierze wynikiem inwestycji poczynionej przez francuską firmę France Telecom, która zainwestowała w polski sektor telekomunikacyjny kwotę 3,2 mld USD. Wartość zasobu BIZ na koniec 2000 r. kształtowała się na poziomie 49 392,48 mln USD. Lata 2001–2002 charakteryzowały się znacznie mniejszym napływem BIZ do Polski. W 2001 r. strumień napływu wynosił 7147 mln USD (tj. o 32% mniej w porównaniu z rokiem 2000), natomiast w 2002 r. – 6064 mln USD, co oznacza spadek o 15,2% w stosunku do 2001 r. Na dzień 31 grudnia 2002 r. w rejestrze REGON odnotowano 47 352 spółki z udziałem kapitału zagranicznego. Liczba zarejestrowanych spółek z kapitałem zagranicznym zwiększyła się w 2002 r. zaledwie o 1573, w porównaniu ze wzrostem o 2028 w 2001 r. Zasoby napływu BIZ wynosiły w tych latach odpowiednio – 56 833 mln USD w 2001 r. i 65 115 mln USD w 2002 r.. 3. Rozmiary bezpośrednich inwestycji zagranicznych Według ostatnich danych PAIIZ do dnia 31 grudnia 2003 r. zainwestowano w Polsce 69 441,0 mln USD, a zobowiązania inwestorów wzrosły w tym czasie do 12 058,3 mln USD. Wartość globalna inwestycji zagranicznych w Polsce, włączając w to nie tylko duże firmy z listy PAIIZ, ale również te firmy, których inwestycje wynoszą poniżej 1 mln USD, jest szacowana na poziomie 72 706,0 mln USD. Zasoby napływu (wartość skumulowana) bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce w latach 1989–2003 przedstawia tabela 3. Kapitał zagraniczny w postaci BIZ w latach 1990–2003 napływał do Polski nierównomiernie. Największą dynamikę odnotowano na początku procesu transformacji, najniższą zaś w latach 1999, 2001 i 2002 (tabela 4)..

(11) 119. Tabela 3. Zasoby napływu BIZ do Polski w latach 1989–2003 (w mln USD) Rok. Inwestycje powyżej 1 mln USD. Inwestycje poniżej 1 mln USD. Inwestycje ogółem. 1989. 8. 1. 9. 1990. 105. 15. 120. 1991. 324. 45. 369. 1992. 1408. 197. 1 605. 1993. 2828. 396. 3 224. 1994. 4321. 605. 4 926. 1995. 6832. 956. 7 788. 1996. 12 028. 1 999. 14 027. 1997. 17 705. 2 882. 20 587. 1998. 27 279. 3 371. 30 651. 1999. 35 171. 3 742. 38 913. 2000. 45 772. 3 620. 49 392. 2001. 53 152. 3 681. 56 833. 2002. 61 450. 3 665. 65 115. 2003. 69 441. 3 265. 72 706. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PAIZ i PAIIZ.. Tabela 4. Dynamika napływu BIZ do Polski w latach 1991–2003 Wyszczególnienie. 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003. Roczny napływ BIZ w mld USD. 0,2. Wskaźnik dynamiki (rok poprzedni =i100). –. 1,3. 1,6. 1,7. 2,9. 6,2. 6,6. 10,1. 8,3. 10,6. 7,1. 6,1. 6,4. 650,0 123,0 106,2 170,5 213,8 106,4 153,0 82,2 127,7 67,0 85,9 104,9. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych PAIZ i PAIIZ.. Na słabszą dynamikę napływu BIZ w 1999 r. miało wpływ obniżenie tempa wzrostu gospodarczego w Polsce na skutek kryzysu rosyjskiego19. Z kolei osłabienie dynamiki w latach 2001–2002 spowodowane było zarówno czynnikami zewnętrznymi – w okresie tym zmniejszył się strumień napływu BIZ w gospodarce światowej20, a ponadto zwiększyła się konkurencja wśród krajów Europy Środko19 U. Kopeć, Ocena atrakcyjności Polski dla inwestorów zagranicznych na tle krajów Europy Środkowej i Wschodniej [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2000, s. 188. 20 W 2001 r. odnotowano, pierwszy od 1991 r., spadek napływu BIZ w gospodarce światowej. Ich napływ do krajów przyjmujących (735 mld USD) zmniejszył się aż o 50%. Lata 2002–2003 również charakteryzowały się tendencją spadkową w zakresie BIZ. W 2003 r. zasoby napływu BIZ w skali globalnej wynosiły 575 mld USD i były o 12% niższe w stosunku do roku 2002; zob. U. Kopeć, Bezpośrednie.

(12) 120. Czesława Pilarska. wej i Wschodniej zabiegających o pozyskanie inwestycji zagranicznych21, jak i czynnikami wewnętrznymi (spadek tempa PKB, spowolnienie tempa prywatyzacji – o czym była wcześniej mowa – ale także zmiana warunków inwestowania w SSE oraz konflikt rządu polskiego z koncernami Eureko i Vattenfall). O tym, czy uda się w najbliższych latach zahamować spadkową tendencję i pozyskać znaczne ilości BIZ do kraju, zadecydują przede wszystkim warunki inwestowania i klimat inwestycyjny. Jak na razie inwestorzy zagraniczni narzekają w Polsce na słabą infrastrukturę, biurokratyczne bariery, często zmieniające się i dowolnie interpretowane przepisy podatkowe, trudności z nabywaniem nieruchomości, szerzącą się korupcję oraz trudną współpracę z władzami lokalnymi22. Główne atuty Polski w postaci wielkości rynku, korzystnego położenia czy też niskich kosztów pracy już nie wystarczają w walce o kapitał. Niezbędne wydaje się opracowanie skutecznej polityki wobec inwestorów zagranicznych oraz realizacja przyjętych założeń strategii promocji gospodarczej Polski za granicą23. W 2003 r. zainwestowano w Polsce w postaci BIZ wartość 6,4 mld USD. Według szacunków Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, polska gospodarka do zapewnienia stabilnego rozwoju gospodarczego i stworzenia nowych miejsc pracy potrzebuje ok. 7–8 mld USD rocznie24. Lata 1998–2000 pokazały, iż może ona wchłonąć znacznie więcej BIZ. Na większe możliwości absorbcyjne w tym zakresie wskazują także doświadczenia innych krajów (np. Czech, Węgier, Estonii czy Słowacji) transformujących swoje gospodarki. W krajach tych wielkość inwestycji bezpośrednich w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest kilkakrotnie wyższa niż w Polsce. Wielkość skumulowana (zasoby napływu) bezpośrednich inwestycji zagranicznych w latach 1989–2002 w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosiła w Polsce zaledwie 997 USD, podczas gdy w Czechach – 3413 USD, na Węgrzech – 2253 USD, w Estonii – 1864 USD, a w Słowacji – 1784 USD25.. 4. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne według krajów pochodzenia kapitału Wraz ze wzrostem wartości inwestycji zagranicznych w Polsce następuje równocześnie wzrost liczby spółek z udziałem kapitału zagranicznego, działających na terenie kraju. inwestycje zagraniczne w gospodarce światowej i w krajach Europy Środkowej i Wschodniej [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2003, s. 170; oraz Bezpośrednie inwestycje zagraniczne wyniosą w skali globalnej 755 mld USD, „Puls Biznesu”, 27.05.2004. 21. Zob. J. Bielecki, Konkurencja między kandydatami, „Rzeczpospolita”, 2.11.2002.. 22. G. Garlińska, Trudna sztuka przyciągania, „Nowe Życie Gospodarcze” 2003, nr 9.. 23 W 2003 r. rząd opracował „Program promocji gospodarczej do roku 2005”, którego głównym celem jest poprawa sprawności działania oraz skuteczności w przyciąganiu inwestorów zagranicznych do Polski; zob. A. Szoszkiewicz, Misja gospodarcza, „Businessman Magazine” 2003, nr 152. 24. Rząd chce 6–8 mld dol. rocznie bezpośrednich inwestycji, „Puls Biznesu”, 2.09.2003.. 25. Transition Report 2003, EBRD, Annex 2.1..

(13) Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na tle przemian.... 121. Jak wynika z danych GUS, na koniec 2003 r. w rejestrze REGON odnotowano łącznie 48 973 podmioty tego typu. Większość spółek z udziałem kapitału zagranicznego funkcjonuje jako joint venture z polskimi partnerami. Wśród tej liczby dominują spółki małe i średnie. Według danych PAIZ na koniec grudnia 2003 r. na liście inwestorów zagranicznych, reprezentującej 35 krajów znalazło się 996 firm, które zainwestowały co najmniej 1 mln USD. Na koniec 2001 r. na liście PAIZ widniało 979 inwestorów, podczas gdy jeszcze w 2000 r. było ich tylko 906. Na koniec grudnia 2003 r. najwięcej inwestorów zagranicznych pochodziło z Niemiec (226). Następne pozycje zajmowali w kolejności inwestorzy z: USA (123), Holandii (110), Francji (90), Włoch (63), Szwecji (55), Wielkiej Brytanii (50) i Danii (45). Pierwsze miejsce pod względem wartości inwestowanego kapitału, niezmiennie od 2000 r., zajmuje Francja. Inwestorzy z tego kraju ulokowali w Polsce na koniec 2003 r. łącznie 13,8 mld USD, co stanowi prawie 20% zasobów napływu inwestycji powyżej 1 mln USD. Na drugim miejscu znalazła się Holandia z inwestycjami o wartości 9,8 mld USD, wyprzedzając USA (8,7 mld USD) i Niemcy (8,4 mld USD). Analiza danych PAIIZ potwierdza fakt koncentracji kapitału. Pod koniec grudnia 2003 r. prawie 87% ogólnej wartości zasobu BIZ pochodziło z krajów OECD (63,4 mld USD). Kraje Unii Europejskiej zainwestowały 51 mld USD (70% zasobu BIZ). Inwestycje z Ameryki Północnej wyniosły 8,7 mld USD (12%), natomiast firmy z krajów azjatyckich zainwestowały 2,5 mld USD (3,5%).. 5. Struktura branżowa bezpośrednich inwestycji zagranicznych Większość kapitału zagranicznego, jaki napłynął do Polski po 1989 r., została zainwestowana w przemyśle. Według danych PAIIZ (stan na koniec grudnia 2003 r.) w działalność produkcyjną ulokowano łącznie 27,8 mld USD (tabela 5). Wśród gałęzi przemysłu najbardziej atrakcyjny w 2003 r. dla inwestorów zagranicznych okazał się przemysł środków transportu (6,6 mld USD), w dużej mierze dzięki inwestycjom poczynionym przez trzy firmy z branży motoryzacyjnej: Fiata, General Motors i Toyotę. Firmy te tylko w 2003 r. zainwestowały łącznie wartość przekraczającą 732 mln USD. Polem aktywności inwestorów zagranicznych był także przemysł spożywczy i tytoniowy (6,2 mld USD). Główni inwestorzy zagraniczni w przemyśle spożywczym i tytoniowym to: Pepsico, Coca-Cola, Nestle, Philip Morris oraz Unilever, dla których polski rynek jest szczególnie atrakcyjny ze względu na jego wielkość i dużą chłonność. Firmy zagraniczne zainteresowane były również przetwórstwem surowców niemetalicznych (3,9 mld USD), branżą chemiczną (2,5 mld USD), produkcją sprzętu elektrycznego i optycznego (2,1 mld USD), przemysłem papierniczym i poligraficznym (2,8 mld USD)..

(14) 122. Czesława Pilarska. Tabela 5. Struktura branżowa BIZ w Polsce (zasoby napływu). Stan na dzień 31 grudnia 2003 r. (w mln USD) Inwestycje zrealizowane. Udział procentowy. Działalność produkcyjna, w tym: – środki transportu – artykuły spożywcze, napoje, tytoń – wyroby z pozostałych surowców niemetalicznych – chemikalia i wyroby chemiczne – urządzenia elektryczne i optyczne – papier, działalność wydawnicza i poligraficzna – drewno i wyroby z drewna – wyroby z gumy i tworzyw sztucznych – metale i ich przetwórstwo – maszyny i urządzenia nie sklasyfikowane gdzie indziej – tkaniny i tekstylia – produkcja gdzie indziej nie sklasyfikowana – skóra i wyroby ze skóry. 27 776,9 6 581,3 6 247,0 3 936,1 2 503,1 2 090,6 1 960,2 1 494,8 968,8 770,5 709,4 247,3 236,9 31,4. 40,0 9,5 9,0 5,7 3,6 3,0 2,8 2,2 1,4 1,1 1,0 0,4 0,3 0,0. Pośrednictwo finansowe. 16 190,5. 23,3. Handel i naprawy. 8 127,4. 11,7. Transport, gospodarka magazynowa i łączność. 7 089,1. 10,2. Budownictwo. 2 938,7. 4,2. Dostarczanie energii elektrycznej, gazu i wody. 2 565,7. 3,7. Działalność usługowa i komunalna. 2 060,8. 3,0. Obsługa i pośrednictwo nieruchomości. Sekcje PKD. 1 570,5. 2,3. Hotele i restauracje. 847,2. 1,2. Górnictwo i kopalnictwo. 224,5. 0,3. Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo. 49,6. 0,1. Łącznie BIZ powyżej 1 mln USD. 69 441,0. 100,0. Źródło: dane PAIZ i PAIIZ.. Drugą istotną sekcją, w którą firmy zagraniczne zainwestowały dużo, bo aż 16,2 mld USD (23,3% wszystkich inwestycji), było pośrednictwo finansowe. Tak wysoką pozycję zawdzięcza ono przede wszystkim inwestycjom, które miały miejsce (szczególnie w 1999 r.) w sektor bankowy. Na trzecim miejscu uplasował się handel detaliczny, hurtowy i naprawy – z inwestycjami o wartości 8,1 mld USD (tj. 11,7%). Największymi inwestorami w tej branży są takie firmy, jak: Metro AG (które kupiło w ostatnich latach sieć hipermarketów Macro Cash & Carry od holenderskiego inwestora SHV Macro N.V. i zainwestowało tę kwotę w sieć sklepów i supermarketów: Praktiker, Real, Tip Discount, Adler, Roller, Centrum Handlowo-Usługowe M1, Macro Cash & Carry.

(15) 123. i Media Markt), Tesco, Carrefour oraz BP Amoco, Shell i Statoil, które zainwestowały w stacje benzynowe. Miejsce czwarte zajęła sekcja transport, gospodarka materiałowa i łączność, w którą zainwestowano 7,1 mld USD. Sekcja ta wysunęła się na wysoką pozycję dzięki inwestycjom poczynionym w 2000 r. przez francuską firmę telekomunikacyjną France Telecom. Pozostałe branże charakteryzowały się znacznie mniejszym zaangażowaniem kapitału zagranicznego. Można do nich zaliczyć: budownictwo – 2,9 mld USD, zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę – 2,5 mld USD oraz działalność usługową i komunalną – 2,1 mld USD. Branże, które przyciągnęły najmniej kapitału zagranicznego, to: hotele i restauracje 0,8 mld USD, górnictwo i kopalnictwo – 0,2 mld USD oraz rolnictwo – 0,04 mld USD. Analiza struktury branżowej BIZ wskazuje na utrzymującą się tendencję rozdysponowania kapitału zagranicznego. Największa część inwestycji lokowana jest w tradycyjnych gałęziach gospodarki krajowej. Dominują branże pracochłonne i materiałochłonne, charakteryzujące się małym udziałem wartości dodanej w ujęciu całej gospodarki. Niski jest natomiast udział inwestycji w branżach kapitałochłonnych, do których można zaliczyć m.in.: produkcję wyrobów chemicznych, urządzeń elektrycznych i optycznych oraz transport i łączność. Co prawda dane PAIIZ dotyczące skumulowanej wartości BIZ wskazują, że ich udział w strukturze branżowej BIZ wynosił na koniec 2003 r. 25,1%, jednakże należy pamiętać o tym, że rzeczywisty wpływ kapitału zagranicznego na innowacyjność podmiotów krajowych jest znacznie niższy, niż wynika to z analizy tych danych, gdyż w niektórych przemysłach wysokiej techniki (np. komputerowym) inwestycje zagraniczne koncentrują się głównie na działalności handlowej (dystrybucji), nie zaś produkcyjnej, która to działalność przyczynia się do rozpowszechniania nowoczesnych technik produkcji i zarządzania. Ponieważ inwestycje zagraniczne w branże będące nośnikami nowoczesności są najbardziej pożądane z punktu widzenia rozwoju gospodarczego kraju, dlatego też powinny być one szczególnie wspieranym obszarem działań kraju przyjmującego kapitał. Polska w walce o napływ inwestycji w sektory zaawansowanych technologii jak na razie przegrywa z innymi krajami regionu, przede wszystkim z Czechami i Słowacją26.. 26 Wskazują na to m.in. przykłady decyzji inwestycyjnych Philipsa, Toyoty, francuskiej grupy PSA Peugeot Citroen, Samsunga i Hyundaia/KIA. W Czechach Philips zamierza wybudować fabrykę wytwarzającą części do telefonów komórkowych za 600 mln USD, natomiast Toyota planuje w czeskim Kolinie inwestycję wartą 1,5 mld euro. Z kolei koncerny PSA Peugeot Citroen, Samsung i Hyundai/ KIA na miejsce swoich inwestycji wybrały Słowację. Pierwszy z nich planuje na wybudowanie fabryki samochodów w Trnavie przeznaczyć kwotę 700 mln euro; zob. J. Żurowski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce w latach 1989–1999, Prace Naukowe AE we Wrocławiu, Wrocław 2000, nr 867, s. 382; J. Brzozowski, Czym Czesi przyciągnęli Toyotę, „BOSS Gospodarka” 2002, nr 9, s. 5–8; Wygrała Trnava, przegrało Radomsko, „Rzeczpospolita”, 16.01.2003; Nie ma w Polsce autostrad, nie ma miliarda EURO, „Rzeczpospolita”, 3.03.2004..

(16) 124. 6. Najwięksi inwestorzy zagraniczni w Polsce Największym inwestorem zagranicznym na dzień 31 grudnia 2003 r., biorąc pod uwagę wartość skumulowaną (zasoby napływu) BIZ, był francuski France Telecom z inwestycjami o wartości 4,0 mld USD (tabela 6). Firma ta posiada obecnie 33,9% udziałów w Telekomunikacji Polskiej SA oraz 34% udziałów w PTK Centertel Sp. z o.o. Tabela 6. Wykaz 10 największych zagranicznych inwestorów w Polsce. Stan na dzień 31 grudnia 2003 r. Inwestor. Plany Poniesione nakłady inwestycyjne w mln USD w mln USD. Kraj. Rodzaj działalności. France Telecom. 4020,3. ·. Francja. telekomunikacja. European Bank for Reconstruction and Development (EBRD). 2695,0. ·. międzynarodowy. bankowość. Fiat. 1768,7. ·. Włochy. przemysł samochodowy, bankowość, ubezpieczenia. HypoVereinsbank. 1336,0. ·. Niemcy. bankowość. Citigroup. 1300,0. ·. USA. bankowość. KBC Bank N.V.. 1290,0. 254,0. Belgia. bankowość. RAO Gazprom. 1283,8. ·. Rosja. budownictwo, transport. Vivendi. 1243,4. ·. Francja. telekomunikacja. United Pan-Europe Communications. 1200,0. 100,0. Holandia. media i rozrywka. UniCredito Italiano. 1200,0. ·. Włochy. bankowość. Źródło: dane PAIIZ, http://www.paiz.gov.pl/.. Miejsce drugie na „Liście największych inwestorów zagranicznych w Polsce” zajął Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, który zainwestował dotychczas w Polsce 2,7 mld USD. Na miejscu trzecim uplasował się włoski Fiat, którego inwestycje w trzy spółki: Fiat Auto Poland SA, Magneti Mareli Poland SA i Teksid Poland SA obliczone są na poziomie 1768,7 mln USD. Miejsca od czwartego do szóstego zajmują firmy sektora bankowego: niemiecki HypoVereinsbank AG (1336,0 mln USD), amerykański Citigroup (1300 mln USD) oraz belgijski KBC Bank N.V. z inwestycjami o wartości 1290 mln USD. Warto podkreślić, że podobnie jak w przypadku krajów, tak i w przypadku inwestujących w Polsce firm występuje znaczna koncentracja kapitału. Inwestorzy zagraniczni z pierwszej dziesiątki „Listy” zainwestowali w Polsce do końca 2003 r. łącznie 17 337,2 mln USD, co stanowi prawie 25% wartości wszystkich inwestycji..

(17) 125. Najwięksi inwestorzy zagraniczni najchętniej lokują swoją działalność w dużych aglomeracjach miejskich, gdzie jest dobrze rozwinięta infrastruktura i występuje znaczna podaż wykwalifikowanej siły roboczej. Rzadziej natomiast wybierają regiony słabo rozwinięte gospodarczo, obciążone relatywnie wysokim bezrobociem. Największym zainteresowaniem wśród inwestorów zagranicznych cieszyło się województwo mazowieckie, które wyraźnie zdystansowało pod tym względem pozostałe. Na terenie tego województwa zlokalizowało swoją działalność ok. 813 firm (30,1%) z udziałem kapitału zagranicznego. Następne miejsca zajęły województwa: śląskie (389 firmy) i wielkopolskie (257 firm). Najmniej inwestorów zagranicznych przyciągnęły województwa: opolskie (47) i podlaskie (37). Tak więc struktura napływu BIZ według województw przyczynia się do utrwalenia dysproporcji regionalnych.. 7. Wnioski końcowe.

(18) 126. Literatura A Survey of Central Europe, ,,The Economist” 1995, November. Balcerowicz L., Determinanty i kierunki prywatyzacji w Polsce: próba przeglądu zagadnień [w:] Prywatyzacja w Polsce. Szanse i zagrożenia, red. J.W. Bossak, SGH, Warszawa 1994..

(19) Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na tle przemian.... 127. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne wyniosą w skali globalnej 755 mld USD, „Puls Biznesu”, 27.05.2004. Bielecki J., Konkurencja między kandydatami, „Rzeczpospolita”, 2.11.2002. Brzozowski J., Czym Czesi przyciągnęli Toyotę, „BOSS Gospodarka” 2002, nr 9. Dlaczego spada tempo bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce?, ,,Gazeta Bankowa” 1998, nr 2. Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2002 roku, GUS, Warszawa 2003. Garlińska G., Trudna sztuka przyciągania, „Nowe Życie Gospodarcze” 2003, nr 9. Informacja o udziale inwestorów zagranicznych w procesie prywatyzacji polskiej gospodarki w latach 1990–2002, Ministerstwo Skarbu Państwa, Warszawa 2003, s. 3, http://www.msp.gov.pl/ dokumenty/raport/inwestorzy_pl.pdf. Kołodko G., Od szoku do terapii. Ekonomia i polityka transformacji, Poltex, Warszawa 1999. Kołodko G., Strategia dla Polski, Poltext, Warszawa 1994. Kopeć U., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w gospodarce światowej i w krajach Europy Środkowej i Wschodniej [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2003. Kopeć U., Ocena atrakcyjności Polski dla inwestorów zagranicznych na tle krajów Europy Środkowej i Wschodniej [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2000. Mały Rocznik Statystyczny Polski, GUS, Warszawa 2003. Mały Rocznik Statystyczny, GUS, Warszawa 1998. Misala J., Zaangażowanie kapitału zagranicznego w gospodarkę polską w okresie 1976–1995 [w:] Kapitał zagraniczny w prywatyzacji, red. M. Jarosz, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 1996. Nie ma w Polsce autostrad, nie ma miliarda EURO, „Rzeczpospolita”, 3.03.2004. Omówienie Raportu „Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w państwach członkowskich OECD – przegląd stosowanych polityk i praktyk” (Privatising SOEs in the OECD Area: An Overview of Policies and Practices), s. 5, http://www.msp.gov.pl/dokumenty/omowienie_raport_16_12_02.pdf. Pilarska C., Uregulowania prawne dotyczące działalności bezpośrednich inwestorów zagranicznych w Polsce, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 632, Kraków 2004. Prywatyzacja a rynek kapitałowy, red. J. Czekaj, S. Owsiak, PWN, Warszawa 1999. Rachunki narodowe według sektorów instytucjonalnych 1995–1998, GUS, Warszawa 2000. Rachunki narodowe według sektorów instytucjonalnych 1995–2000, GUS, Warszawa 2002. Rachunki narodowe według sektorów instytucjonalnych 2000–2001, GUS, Warszawa 2003. Rząd chce 6–8 mld dol. rocznie bezpośrednich inwestycji, „Puls Biznesu”, 2.09.2003. Sytuacja gospodarcza Polski na tle krajów Europy Środkowej i Wschodniej wraz z elementami prognozy na 1996 r., CUP, Departament Informacji i Prognoz, Warszawa 1995, s. 7, http:// www.kprm.gov.pl/mszdpi/polska95/pol21.html. Szoszkiewicz A., Misja gospodarcza, „Businessman Magazine” 2003, nr 152. The List of Major Foreign Investors in Poland, 31 December 1997, PAIZ, Warszawa 1997. Transition Report 2003, EBRD, Annex 2.1. Ustawa o spółkach z udziałem zagranicznym, Dz.U. 1986, nr 17, poz. 88. Wietrzyk-Szczepkowska K., Struktura polskiej gospodarki w okresie transformacji, „Nowe Życie Gospodarcze” 2003, nr 7. Wilczak J., Polka monopolka, „Polityka” 2004, nr 26. Witkowska J., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Europie Środkowowschodniej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1996. Wygrała Trnava, przegrało Radomsko, „Rzeczpospolita”, 16.01.2003. Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w I półroczu 2003 r., GUS, Warszawa 2003. Żurowski J., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce w latach 1989–1999, Prace Naukowe AE we Wrocławiu, nr 867, Wrocław 2000..

(20) I. 128. Czesława Pilarska. Foreign Direct Investment against the Backdrop of the Systemic Changes in Poland in the Years 1989–2003 This article looks at issues connected with the influx of foreign direct investment (FDI) to Poland in the context of the systemic changes. In the first section, the author presents the main aspects of those changes, such as: privatization, liberalization of trade, transformation of the banking system, and creation of capital markets. In the second section, she identifies three fundamental stages in the influx of FDI to Poland. The author pays particular attention to the stage when the Polish economy was opened to foreign capital under the conditions of systemic transformation. In section three, the author presents the current state and dynamics of foreign direct investment to Poland. In sections four and five, she analyzes the geographical and branch structure of the biggest foreign investments in Poland as on 31 December 2003. In section six, and the author presents a list of the 10 foreign investors that after 1989 invested the most capital in Poland in the form of FDI. The analysis concerning the relationship between the extent and rate of systemic changes and the rate of FDI influx into the Polish economy ends with some conclusions..

(21)