Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na świecie

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 731. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Barbara Siuta Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsi´biorstw. BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne na Êwiecie 1. Wprowadzenie Celem niniejszego artyku∏u jest przedstawienie skali alokacji zasobów kapita∏owych na Êwiecie dokonanych w latach 1992–2003 w formie bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych (BIZ), którymi sà przede wszystkim du˝e transnarodowe przedsi´biorstwa oraz grupy kapita∏owe i mi´dzynarodowe w odniesieniu do trzech charakterystycznych obszarów tego rodzaju inwestycji: krajów rozwini´tych, krajów rozwijajàcych si´ oraz krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej. Przy przyj´tym za∏o˝eniu, ˝e inwestycje typu BIZ mogà byç Êrodkiem stymulujàcym rozwój gospodarek poszczególnych krajów, zwrócono uwag´ na zró˝nicowany udzia∏ poszczególnych krajów, zaliczonych do wymienionych obszarów gospodarki Êwiatowej w wykorzystaniu tego Êrodka. Inwestycje zagraniczne traktowane sà jako czynnik, który w sposób istotny dynamizuje zakres powiàzaƒ miedzy gospodarkami poszczególnych krajów na Êwiecie. W dobie nasilajàcych si´ procesów globalizacyjnych i internacjonalizacyjnych, powodujàcych okreÊlone zale˝noÊci oraz powiàzania pomi´dzy gospodarkami, bezpoÊrednie inwestycje zagraniczne sà uznawane za jeden z wa˝niejszych elementów wzmacniania tych wi´zi. Pojćie inwestycji zagranicznych (foreign investment) odnosi si´ do poniesienia przez dany kraj rzàdowych, instytucjonalnych czy indywidualnych nak∏adów inwestycyjnych na rzecz innego paƒstwa. „Zagraniczne inwestycje sà znaczàce dla paƒstwa, w którym oszcz´dnoÊci sà stosunkowo niedostateczne w odniesieniu do potencjalnego popytu na inwestycje. Zagraniczny kapita∏ mo˝e byç owocnym Êrodkiem stymulujàcym szybki rozwój. BezpoÊrednie inwestycje mogà byç Êrodkiem zmniejszajàcym napićie bilansu p∏atniczego. Cz´sto przyczyniajà si´ do powo∏ywania odpowiednich towarzystw podejmujàcych wytwarzanie rodzimych produktów, które wczeÊniej by∏y importowa-.

(2) 294. Barbara Siuta. ne”1. Âwiadczy to o tym, ˝e bezpoÊrednie inwestycje zagraniczne mogà przyczyniaç si´ nie tylko do samego nap∏ywu inwestycji do danego kraju, lecz równie˝ mogà odpowiednio stymulowaç rozwój gospodarczy w tym kraju, np. poprzez oddzia∏ywania konkurencyjne, wymuszajàc na lokalnych czy krajowych producentach wytwarzanie taƒszego lub lepszego odpowiednika towaru importowanego. Z punktu widzenia przedsi´biorstw bezpoÊrednie inwestycje zagraniczne sà wa˝ne z kilku przyczyn2: – wp∏ywajà bezpoÊrednio na popraw´ konkurencyjnoÊci w przejmowanych firmach, – inwestycje typu greenfield tworzà nowe miejsca pracy, – powodujà dyfuzj´ know-how w dziedzinie zarzàdzania, organizacji i kultury pracy, – tworzà wi´zi kooperacyjne w gospodarce mi´dzy firmami zagranicznymi i krajowymi, co wyra˝a si´ m.in. poprzez kooperacj´ mi´dzy samymi firmami, ale tak˝e mi´dzy firmami a centrami innowacji, jak np. uczelnie i jednostki badawczo-rozwojowe.. 2. Nap∏yw bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych na Êwiecie Nap∏yw bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych jest zwiàzany z pewnymi oczekiwaniami ze strony podmiotów inwestujàcych w tym zakresie. Inwestycje mogà byç klasyfikowane w zale˝noÊci od wielu czynników, charakteryzujàcych sensownoÊç ich implementacji. Z punktu widzenia efektów inwestycji uzyskiwanych przez przedsi´biorstwo inwestujàce w∏asne lub po˝yczone Êrodki mo˝na wyró˝niç trzy podstawowe rodzaje inwestycji: przynoszàce efekty rzeczowe, efekty finansowe oraz efekty niematerialne, co zaprezentowano na rys. 1. Przedsi´biorstwa inwestujàce za granicà oczekujà wi´kszych efektów ekonomicznych z zainwestowanych funduszy, obecnie lub w przysz∏oÊci, ni˝ mia∏oby to miejsce w ich kraju macierzystym. W wielu przypadkach przyczynà takiego lokowania kapita∏u sà przede wszystkim ni˝sze koszty wytwarzania produktów lub us∏ug za granicà w porównaniu z krajem pochodzenia. W ostatnich latach obserwuje si´ na Êwiecie tendencj´ spadku nap∏ywu inwestycji zagranicznych, w szczególnoÊci w odniesieniu do krajów rozwini´tych oraz krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej. W tym samym okresie mo˝1 S∏ownik ekonomiczny przedsi´biorcy, red. Z. Dowgia∏∏o, wyd. VI rozszerzone, Znicz, Szczecin 1998, s. 107–108. 2 R. Woodward, W jaki sposób bezpoÊrednie inwestycje zagraniczne wspomagajà proces rozwoju gospodarczego? Centrum Analiz Spo∏eczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa, Cykl seminariów CASE – Ministerstwo Gospodarki nt. Innowacji w polskim przemyÊle [w:] DzialalnoÊç badawczo-rozwojowa w koncernach mi´dzynarodowych i spó∏kach rodzimego kapita∏u w Polsce, Seminarium I z cyklu „Innowacje w polskim przemyÊle”, Wyd. Presspublica, Warszawa 2002, s. 1..

(3) BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne na Êwiecie. 295. na zaobserwowaç wzrastajàcà rol´ w tym zakresie krajów rozwijajàcych si´, w szczególnoÊci Chin. W tabeli 1 przedstawiono dane dotyczàce nap∏ywu bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych na Êwiecie w latach 1992–2003.. Inwestycje. Finansowe. Rzeczowe. Niematerialne. Akcje, obligacje. Rozwój, odtworzenie. Badania, szkolenia. NieruchomoÊci, grunty. Modernizacja. Zaplecze socjalne. Rys. 1. Klasyfikacja inwestycji èród∏o: H. Gawron, Ocena efektywnoÊci inwestycji, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznaƒ 1997, s. 14.. Tabela 1. Nap∏yw bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych na Êwiecie w latach 1992–2003 (w mln USD) Wyszczególnienie. 1992–1997 (Êredniorocznie). 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. 310 880. 690 906 1 086 751 1 387 952 817 574. 678 752. 559 576. Kraje gospodarek rozwini´tych. 180 749. 472 544. 828 353 1 107 984 571 482. 489 906. 366 571. Kraje gospodarek rozwijajàcych si´. 118 598. 194 055. 231 880. 157 614. 172 035. 11 533. 24 307. 26 518. 31 232. 20 970. Âwiat ogó∏em, w tym:. Kraje Europy Ârodkowej i Wschodniej. 252 460 219 722. 27 508. 26 370. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: World Investment Report 2004. The Shift Towards Services, United Nations, New York–Geneva 2004.. Z danych tabeli 1 wynika, ˝e w latach 1992–2000 nast´powa∏ na Êwiecie systematyczny wzrost bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych, przy czym w la-.

(4) 296. Barbara Siuta. tach 1999 i 2000 odnotowano ich najwi´kszy wzrost wartoÊciowy, wynoszàcy odpowiednio 1 086 751 mln USD w 1999 r. oraz 1 387 952 mln USD w 2000 r. W zasadniczym zakresie by∏o to wynikiem rozwoju inwestycji w grupie krajów rozwijajàcych si´ oraz wzrostu inwestycji w krajach Europy Ârodkowej i Wschodniej, co ∏àczy∏o si´ z okresem przemian strukturalnych zachodzàcych w tych gospodarkach. W analizowanym okresie ponad dwukrotnie w stosunku do 1998 r. wzros∏y równie˝ inwestycje w krajach rozwini´tych (z 828 353 mln USD w 1999 r. do 1 107 984 mln USD w 2000 r.). We wszystkich wyszczególnionych gospodarkach Êwiatowych w latach 2001–2003 (z wyjàtkiem gospodarek krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej w 2002 r.) odnotowano spadek bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych, z poziomu 817 574 mln USD w 2001 r. do poziomu 559 576 mln USD w 2003 r., co Êwiadczy o zmniejszeniu bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych w analizowanym okresie o 31,6%. Spadek wartoÊci BIZ w krajach rozwini´tych zwiàzany by∏ przede wszystkim ze zmniejszeniem iloÊciowo-wartoÊciowym fuzji i przej´ç, a tak˝e z przecenà wartoÊci akcji w wi´kszoÊci ga∏´zi gospodarki Êwiatowej3. Wyst´pujàce równoczeÊnie niekorzystne uwarunkowania w gospodarce Êwiatowej, zwiàzane z os∏abieniem tempa wzrostu gospodarczego (w 2001 r. o 2,5%), zwiàzane by∏y z za∏amaniem gospodarczej prosperity najpierw w USA (spadek tempa wzrostu gospodarczego w 2001 r. do poziomu 1,2%), a nast´pnie w Europie Zachodniej oraz wejÊciem gospodarki Japonii w faz´ recesji (w 2001 r. spadek PKB o 0,5%) i wp∏yn´∏y na zmniejszenie nap∏ywu BIZ na Êwiecie4. W 2001 r. nastàpi∏o najwi´ksze od 20 lat zmniejszenie wartoÊci Êwiatowego eksportu (o 4,1% w stosunku do 2000 r.), co z kolei by∏o przyczynà za∏amania w bran˝y nowych technologii, silniejszego os∏abienia popytu w Europie Zachodniej oraz pog∏´bienia negatywnych zjawisk w gospodarce Êwiatowej, szczególnie po 11 wrzeÊnia 2001 r. Do spadku Êwiatowego handlu przyczyni∏o si´ tak˝e obni˝enie mi´dzynarodowych przep∏ywów kapita∏owych. W celu bli˝szego przedstawienia wy˝ej wymienionych tendencji w zakresie BIZ w tabeli 2 podano dane dotyczàce nap∏ywu BIZ w latach 1992–2003 w grupie krajów nale˝àcych do gospodarek Êwiatowych rozwini´tych, w tabeli 3 – w grupie krajów zaliczanych do gospodarek Êwiatowych rozwijajàcych si´, a w tabeli 4 – w grupie krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej. Z danych zawartych w tabelach 2, 3 i 4 wynika, ˝e w latach 2001–2003 odnotowano wyraênà tendencj´ w zakresie ogólnego spadku nap∏ywu BIZ na Êwiecie w odniesieniu do krajów rozwini´tych oraz krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej. W krajach rozwijajàcych si´ nastàpi∏ natomiast zauwa˝alny wzrost wartoÊci importowanych inwestycji zagranicznych z poziomu 157 614 mln USD w 2002 r. do poziomu 172 035 mln USD w 2003 r. WÊród najwi´kszych odbiorców BIZ na Êwiecie mo˝na wyró˝niç: Belgi´ i Luksemburg – ∏àcz3 Koniunktura gospodarcza na Êwiecie. 2001–2003, Rzàdowe Centrum Studiów Strategicznych, Departament Strategii i Integracji Mi´dzynarodowej, Warszawa, czerwiec 2002, s. 2. 4 Ibidem, s. 1–2..

(5) BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne na Êwiecie. 297. Tabela 2. Nap∏yw BIZ w latach 1992–2003 do gospodarek krajów rozwini´tych (w mln USD) 1992–1997 (Êredniorocznie). 1998. Kraje rozwini´te, w tym:. 180 749. 472 544. Unia Europejska Austria Belgia i Luksemburg Dania Finlandia Francja Niemcy Grecja Irlandia W∏ochy Holandia Portugalia Hiszpania Szwecja Wielka Brytania. 95 845 2 276. Wyszczególnienie. 2002. 2003. 828 353 1 107 984 571 482. 489 906. 366 571. 249 931 4 533. 479 373 2 975. 671 415 357 440 8 840 5 919. 374 000 952. 295 153 6 855. 11 217 2 582 1 190 19 779 6 042 1 033 1 694 3 523 9 978 1 554 8 615 6 835 19 527. 22 691 7 730 2 040 30 984 24 593 85 8 579 2 635 36 964 3 144 11 797 19 835 74 321. 119 693 16 700 4 581 46 545 56 077 571 18 218 6 911 41 205 1 234 15 758 60 926 87 979. 88 739 33 818 8 015 43 250 198 276 1 089 25 843 13 375 63 854 6 787 37 523 23 242 118 764. 88 203 11 525 3 732 50 476 21 138 1 560 9 659 14 871 51 927 5 892 28 005 11 910 52 623. 131 743 6 637 7 920 48 906 36 014 51 24 486 14 545 25 571 1 844 35 908 11 647 27 776. 117 041 2 608 2 765 46 981 12 866 47 25 497 16 421 19 674 962 25 625 3 296 14 515. 4 950 39 35 126 2 145 2 605. 13 085 –162 146 267 3 893 8 941. 20 673 17 69 822 8 046 11 719. 26 019 138 175 622 5 829 19 255. 11 387 12 176 281 2 062 8 856. 6 245 27 126 –428 872 5 648. 15 080 20 147 380 2 372 12 161. Ameryka Pó∏nocna Kanada USA. 68 280 8 012 60 268. 197 243 22 809 174 434. 308 119 24 743 283 376. 380 798 186 948 66 791 27 487 314 007 159 461. 83 900 21 030 62 870. 36 352 6 580 29 772. Inne kraje rozwini´te Australia Izrael Japonia Nowa Zelandia. 11 674 6 797 1 069 1 225 2 583. 12 285 6 015 1 887 3 192 1 191. 20 188 2 924 3 111 12 741 1 412. 25 761 13 978 1 721 9 239 823. 19 986 7 900 3 745 6 324 2 017. Inne kraje Europy Zachodniej Gibraltara Islandia Malta Norwegia Szwajcaria. a. 1999. 2000. 29 752 13 071 5 011 8 323 3 347. 2001. 15 707 4 006 3 549 6 241 1 911. wartoÊç szacowana. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: World Investment Report 2004. The Shift Towards Services, United Nations, New York–Geneva 2004..

(6) 194 055 9 114 2 905 501 1 076 –128 417 371 668 6 209 82 491 52 715 28 856 4 628 2 829 1 644 4 985 7 291 2 482 29 776 12 332 102 450 10 072 92 137 45 463 14 766 31 908 241. 118 598 5 936 1 925 93 820 –31 551 35 457 4 011 38 168 22 136 6 615 2 932 2 129 2 023 1 864 5 430 1 143 16 032 9 619 74 494 4 480 69 611 32 799 7 781 29 031 403. Kraje Ameryki ¸aciƒskiej i Karaibów, w tym: Kraje Ameryki Po∏udniowej, w tym: Brazylia Chile Kolumbia Peru Wenezuela Argentyna Inne kraje Ameryki Po∏udniowej Pozosta∏e kraje Ameryki ¸aciƒskiej i Karaibów, w tym: Meksyk. Kraje Azji i Pacyfiku, w tym: Kraje Azji Zachodniej i Centralnej Kraje P∏d., Wsch. i P∏d.-Wsch. Azji, w tym: Chiny Hongkong, Chiny Pozosta∏e kraje P∏d., Wsch. i P∏d.-Wsch. Azji Kraje Pacyfiku. wartoÊç szacowana. Afryka, w tym: Afryka Pó∏nocna, w tym: Algieria Egipt Libia Maroko Sudan Tunezja Pozosta∏e kraje Afryki. Kraje gospodarek rozwijajàcych si´, w tym:. 112 882 3 471 109 116 40 319 24 580 44 217 295. 107 407 69 677 28 578 8 761 1 508 1 940 2 890 23 988 2 012 37 730 13 206. 11 591 3 033 507 1 065 –128 850 371 368 8 558. 231 880. 1999. 146 196 3 385 142 683 40 715 61 939 40 029 128. 97 536 57 852 32 779 4 860 2 395 810 4 701 10 418 1 889 39 684 16 586. 8 728 2 917 438 1 235 –142 215 392 779 5 811. 252 460. 2000. 111 968 9 626 102 228 46 878 23 775 31 575 114. 88 138 38 771 22 457 4 200 2 525 1 144 3 683 2 166 2 596 49 367 26 776. 19 616 5 490 1 196 510 –101 2 825 574 486 14 126. 219 722. 2001. 2003 172 035a 15 033a 5 783a 634a 237a 700a 2 279a 1 349a 584a 9 250a 49 722a 21 268a 10 144a 2 982a 1 762a 1 377a 2 531a 478a 1 994a 28 454a 10 783a 107 280a 10 206a 96 915a 53 505a 13 561a 29 849a 159a. 2002 157 614a 11 778a 3 631a 1 065a 647a –96a 481a 713a 821a 8 147a 51 362a 26 788a 16 590a 1 888a 2 115a 2 156a 779a 785a 2 475a 24 574a 14 745a 94 474a 8 056a 86 326a 52 743a 9 682a 23 901a 92a. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: World Investment Report 2004. The Shift Towards Services, United Nations, New York–Geneva 2004.. a. 1998. Wyszczególnienie. 1992–1997 (Êredniorocznie). Tabela 3. Nap∏yw BIZ w latach 1992–2003 do gospodarek krajów rozwijajàcych si´ (w mln USD) 298. Barbara Siuta.

(7) BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne na Êwiecie. 299. nie 131 743 mln USD w 2002 r. i 117 041 mln USD w 2003 r., Chiny i Hongkong – ∏àcznie 62 425 mln USD w 2002 r. i 67 066 mln USD w 2003 r., USA – 62 870 mln USD w 2002 r. i 29 772 mln USD w 2003 r. oraz Francj´ – 48 906 mln USD w 2002 r. i 46 981 mln USD w 2003 r. Japonia nale˝y do krajów rozwini´tych, które prowadzà polityk´ ograniczajàcà nap∏yw BIZ. Pomimo wielu korzystnych czynników, sprzyjajàcych importowi BIZ w tym kraju, ∏àczna wartoÊç ich nap∏ywu wynios∏a 9239 mln USD w 2002 r. i 6324 mln USD w 2003 r. Tabela 4. Nap∏yw BIZ w latach 1992–2003 do krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej (w mln USD) Wyszczególnienie Kraje Europy Ârodkowej i Wschodniej Albania Bia∏oruÊ BoÊnia i Hercegowina Bu∏garia Chorwacja Czechy Estonia W´gry ¸otwa Litwa Mo∏dawia Polska Rumunia Rosja Serbia i Czarnogóra S∏owacja S∏owenia Macedonia Ukraina. 1992–1997 (Êredniorocznie). 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. 11 533 56 84. 24 307 45 203. 26 518 41 444. 27 508 143 119. 26 370 207 96. 31 232 135 247. 20 970 180 170. – 149 235 1 304 180 2 924 229 108 35 2 889 402 2 018. 56 537 932 3 700 581 3 828 357 926 76 6 365 2 031 2 761. 154 819 1 467 6 310 305 3 312 347 486 38 7 270 1 041 3 309. 147 1 002 1 089 4 984 387 2 764 411 379 134 9 341 1 037 2 714. 130 813 1 561 5 639 542 3 936 163 446 146 5 713 1 157 2 469. 265 905 1 124 8 483 284 2 845 384 732 117 4 131 1 144 3 461. 381 1 419 1 713 2 583 891 2 470 360 179 58 4 225 1 566 1 144. 178 235 166 12 328. 113 707 218 128 743. 112 428 106 33 496. 25 1 925 137 175 595. 165 1 584 369 442 792. 475 4 123 1 606 78 693. 1 360 571 181 95 1 424. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: World Investment Report 2004. The Shift Towards Services, United Nations, New York–Geneva 2004.. Wzrost nap∏ywu BIZ do krajów afrykaƒskich z 11 778 mln USD w 2002 r. do 15 033 mln USD w 2003 r. by∏ spowodowany g∏ównie wzrostem nap∏ywu kapita∏u do Algierii, Maroka i Sudanu. W grupie krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej, w których odnotowano najwi´kszy nap∏yw BIZ w 2003 r., znalaz∏y si´: Polska – 4225 mln USD, Czechy – 2583 mln USD, W´gry – 2470 mln USD, Chorwacja – 1713 mln USD i Rumu-.

(8) Barbara Siuta. 300. nia – 1566 mln USD. W przypadku Rosji wartoÊç nap∏ywu BIZ w 2003 r. wynios∏a 1144 mln USD. W celu oceny zdolnoÊci krajów do przyciàgania BIZ zosta∏ opracowany przez UNCTAD wskaênik przyciàgania BIZ (inward FDI index), uwzgl´dniajàcy udzia∏ danego kraju w przep∏ywach BIZ na Êwiecie wzgl´dem jego udzia∏u w Êwiatowym PKB, zatrudnieniu i eksporcie. W latach 1998–2000 wskaênik ten5 dla krajów rozwini´tych wyniós∏ 2,2, dla krajów rozwijajàcych si´ 0,7, a dla krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej 0,6. Warto zauwa˝yç, ˝e czynniki, które decydujà o nap∏ywie BIZ do wybranych obszarów gospodarki Êwiatowej, powoli ulegajà przeobra˝eniom. Wcià˝ aktualne sà tzw. czynniki tradycyjne, tzn. zwiàzane z du˝ym rynkiem, posiadaniem bogactw naturalnych i dost´pem do relatywnie taniej si∏y roboczej, jednak˝e w przypadku dynamicznych ga∏´zi przemys∏u ich rola zaczyna s∏abnàç. Zwiàzane jest to z koniecznoÊcià znajomoÊci nowych technologii, stàd pracoch∏onne czynnoÊci produkcyjne zaczynajà wymagaç pracy wykwalifikowanej. Dlatego te˝ lokalizacj´ dzia∏alnoÊci koncernów transnarodowych okreÊlajà coraz bardziej nast´pujàce czynniki6: – liberalizacja polityki gospodarczej krajów przyjmujàcych inwestycje, co umo˝liwia wi´kszà specjalizacj´ i u∏atwia poszukiwanie konkurencyjnych lokalizacji, – post´p techniczny i technologiczny, zwiàzany ze zdolnoÊcià kraju przyjmujàcego BIZ do zapewnienia kadry, infrastruktury, dostawców, tak aby technik´ mo˝na by∏o wykorzystaç sprawnie i elastycznie, – rozwój zarzàdzania i organizacji, jak np. nowe sposoby organizacji wspomagane nowymi technologiami informatycznymi, umo˝liwiajàce sprawniejsze kierowanie globalnymi operacjami i prowadzàce do nowego podzia∏u funkcji spe∏nianych przez poszczególne jednostki organizacyjne.. 3. Wyp∏yw bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych na Êwiecie Wyp∏yw bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych dotyczy tych regionów i paƒstw Êwiata, które stajà si´ inwestorami BIZ na Êwiecie. W ponad 90% inwestorami BIZ na Êwiecie jest grupa krajów rozwini´tych i to one stanowià w decydujàcej mierze o inwestycjach Êwiatowych. Przedsi´biorstwa transnarodowe pochodzàce z tych krajów czy regionów Êwiata mogà oddzia∏ywaç zarówno na uwarunkowania ekonomiczne, spo∏eczne, jak i polityczne krajów, w których dokonujà swoich inwestycji. Inwestujàc nie tylko transferujà kapita∏, lecz równie˝ niejednokrotnie technologi´, metody organizacji i zarzàdzania, nowoczesny marketing, a tak˝e wp∏ywajà na u∏atwienie dost´pu do ryn5 6. Ibidem, s.55. Ibidem..

(9) BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne na Êwiecie. 301. ków mi´dzynarodowych. Âwiatowe trendy w zakresie wyp∏ywu bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych w latach 1992–2003 zaprezentowano w tabeli 5. Tabela 5. Wyp∏yw BIZ na Êwiecie w latach 1992–2003 (w mln USD) Wyszczególnienie. 1992–1997 (Êredniorocznie). 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. Âwiat ogó∏em, w tym:. 328 248. 687 239 1 092 281 1 186 839 721 500. 596 488. 612 200. Kraje rozwini´te. 275 715. 631 477 1 014 332 1 083 886 658 093. 547 605. 569 576. Kraje gospodarek rozwijajàcych si´. 51 351. 53 437. 75 489. 98 929. 59 862. 44 008. 35 591. 1 182. 2 325. 2 460. 4 024. 3 545. 4 875. 7 033. Kraje Europy Ârodkowej i Wschodniej. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: World Investment Report 2004. The Shift Towards Services, United Nations, New York–Geneva 2004.. Z danych zawartych w tabeli 5 wynika, ˝e w latach 1992–2000 wyst´powa∏ na Êwiecie systematyczny wzrost wyp∏ywu BIZ, przy czym najwi´kszà wartoÊç wyp∏ywu BIZ odnotowano w latach 1999 i 2000: 1 092 281 mln USD w 1999 r. i 1 186 839 mln USD w 2000 r. W latach nast´pnych, tj. 2001 i 2002, zaobserwowano powolny spadek wyp∏ywu BIZ na Êwiecie do poziomu 721 500 mln USD w 2001 r. oraz 596 488 mln USD w 2002 r., a dopiero w 2003 r. odnotowano wzrost: z 596 488 mln USD w 2002 r. do 612 200 mln USD w 2003 r. Prognozy dotyczàce wyp∏ywu BIZ przewidujà ich dalsze zwi´kszenie, do czego niewàtpliwie mo˝e si´ przyczyniç o˝ywienie gospodarcze na Êwiecie7, charakteryzujàce si´ m.in. tym, ˝e w ciàgu pierwszych miesićy 2004 r. wartoÊç transgranicznych fuzji i przej´ç wzros∏a o 3% w odniesieniu do porównywalnego okresu z roku poprzedniego. Podobnie wzrost o 60% wartoÊci globalnego obrotu akcjami za pierwsze cztery miesiàce 2004 r. równie˝ potwierdza powy˝sze prognozy8. We wszystkich analizowanych latach, tj. 1992–2003, najwi´kszy udzia∏ w wyp∏ywie BIZ odnotowano w krajach rozwini´tych, nast´pnie w grupie krajów rozwijajàcych si´, najmniejszy zaÊ w krajach Europy Ârodkowej i Wschodniej. Szczegó∏owe dane w tym zakresie przedstawiono w tabelach 6, 7 i 8.. 7 BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne: odbicie si´ od dna w drodze, g∏ównie za sprawà inwestycji w krajach rozwijajàcych si´ i w sektorze us∏ug, UNIC Warsaw, OÊrodek Informacji ONZ w Warszawie, UNCTAD/PRESS/PR/2, Warszawa 2004, s. 1. 8 Ibidem..

(10) Barbara Siuta. 302. Tabela 6. Wyp∏yw BIZ w latach 1992–2003 z gospodarek krajów rozwini´tych (w mln USD) Wyszczególnienie. 1992–1997 (Êredniorocznie). 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. 547 605. 569 576. Kraje rozwini´te, w tym:. 275 715a. 631 477 1 014 332 1 083 886 658 093. Unia Europejska Austria Belgia i Luksemburg Dania Finlandia Francja Niemcy Grecja Irlandia W∏ochy Holandia Portugalia Hiszpania Szwecja Wielka Brytania. 146 881a 1 533a. 415 361 2745. 724 314 3 301. 806 151 429 158 5740 3 137. 351 182 5 252. 336 993 7 083. 7 427a 2 928a 2 554a 26 045a 31 051a 35a 573a 7 142a 19 518a 753a 5 235a 6 226a 35 861a. 28 845 4 477 18 647 48 611 88 823 262 3 906 12 407 36 669 3 847 18 936 24 370 122 816. 122 304 16 943 6 605 126 856 108 692 539 6 111 6 722 57 610 3 168 42 084 21 928 201 451. 86 362 100 646 26 558 13 374 22 572 8 362 177 449 86 767 56 557 36 855 2 102 616 4 640 4 069 12 316 21 472 75 635 47 968 7 512 7 564 54 675 33 093 40 662 6 380 233 371 58 855. 138 471 5 686 7 622 49 434 8 622 655 399 17 123 34 554 3 289 31 512 10 683 35 180. 132 637 1 158 –7 370 57 279 2 560 586 1 911 9 121 36 092 95 23 373 17 375 55 093. Inne kraje Europy Zachodniej Islandia Malta Norwegia Szwajcaria. 14 838a 30a 6a 2 853a 11 949a. 21 159 71 15 2 306 18 767. 39 555 121 45 6 113 33 276. 17 874 344 24 –734 18 240. 13 326 215 –4 5 537 7 578. 13 287 168 24 2 176 10 919. Ameryka Pó∏nocna Kanada USA. 88 605a 11 036a 77 569a. 165 362 34 358 131 004. 226 638 17 247 209 391. 187 301 160 986 44 675 36 113 142 626 124 873. 141 749 26 409 115 340. 173 426 21 542 151 884. 29 595 3 352 1 163 24 152 928. 23 825 –688 967 22 743 803. 41 348 7 576 1 115 32 281 376. 45 870 15 108 1 774 28 800 188. a. 53 282 390 26 8 193 44 673. a. Inne kraje rozwini´te Australia Izrael Japonia Nowa Zelandia a. 25 391a 4 477a 636a 20 232a 46a. 37 152 829 3 465 31 558 1300. 50 075 12 228 630 38 333 –1116. Êredniorocznie w latach 1993–1997. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: World Investment Report 2004. The Shift Towards Services, United Nations, New York–Geneva 2004..

(11) wartoÊç szacowana. 39 615 543 39 013 5 419 2 939 3 215 2 846 20 557 4 037 59. 83 872a 3 774a 80 031a 5 298a 4 999a 6 701a 916a 59 375a 2 742a 67a. 41 645a 2 452a 39 216a 7 517a 4 198a 4 420a 1 775a 19 358a 1 948a –23a 31 592 –840 32 488 2 996 4 740 3 836 2 634 16 985 1 297 -56. 50 427 5 246 45 065 17 063 2 420 5 480 6 884 11 345 1 873 116. 11 971 –178 –2258 1 610 16 204 161 –445 12 149 4 404. –2 536 202 9 12 84 97 – –2 738 –3 180 94. 59 862. 2001. 37 885a 3 233a 34 651a 3 699a 2 617a 4 886a 2 518a 17 463a 3 468a 1a. 6 009a 4 081a 2 482a 294a 857a 1 020a –627a 55a 1 928a 930a. 114a 266a 100a 28a 110a 28a –a –152a –399a 101a. 44 008a. 2002. 23 637a 121a 23 487a 5 536a 3 429a 5 679a 1 800a 3 769a 3 274a 29a. 10 666a 4 559a 249a 1 395a 926a 1 143a 774a 72a 6 107a 1 390a. 1 288a 148a 14a 21a 100a 12a 1a 1 140a 720a 93a. 35 591a. 2003. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: World Investment Report 2004. The Shift Towards Services, United Nations, New York–Geneva 2004.. a. Kraje Azji i Pacyfiku, w tym: Kraje Azji Zachodniej i Centralnej Kraje Azji P∏d., Wsch. i P∏d.-Wsch., w tym: Singapur Republika Korei Tajwan, prowincja Chin Chiny Hongkong, Chiny Pozosta∏e kraje Azji P∏d., Wsch. i P∏d.-Wsch. Kraje Pacyfiku. 13 738a 8 026a 2 282a 3 987a 325a 521a 901a 10a 5 712a 984a. 31 279aa 7 097aa 1 690aa 2 558aa 116aa 872aa 1 730aa 131aa 24 182aa 1 475a. 19 865 8 497 2 854 1 483 796 1 043 2 325 –4 11 368 1 363. 9 509 3 768 510 848 285 426 1 606 93 5 741 413. Kraje Ameryki ¸aciƒskiej i Karaibów, w tym: Kraje Ameryki Po∏udniowej, w tym: Brazylia Chile Kolumbia Wenezuela Argentyna Inne kraje Ameryki Po∏udniowej Pozosta∏e kraje Ameryki ¸aciƒskiej i Karaibów, w tym: Meksyk. 1 319a 227a 18a 51a 98a 58a 2a 1 092a 271a 85a. 2 565aa 314aa 47aa 38aa 208aa 18aa 3aa 2 251aa 1 580aa 92aa. 1 980 368 1 46 299 20 2 1 612 1 779 107. 2 227 53 7 49 –29 21 5 2 174 1 561 174. Afryka, w tym: Afryka Pó∏nocna, w tym: Algieria Egipt Libia Maroko Tunezja Pozosta∏e kraje Afryki, w tym: Republika Po∏udniowej Afryki Nigeria. 98 929a. 75 489aa. 53 437. 51 351. Kraje gospodarek rozwijajàcych si´, w tym. 2000. 1999. 1998. Wyszczególnienie. 1992–1997 (Êredniorocznie). Tabela 7. Wyp∏yw BIZ w latach 1992–2003 z gospodarek krajów rozwijajàcych si´ (w mln USD). BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne na Êwiecie 303.

(12) Barbara Siuta. 304. Tabela 8. Wyp∏yw BIZ w latach 1998–2003 z krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej (w mln USD) Wyszczególnienie Kraje Europy Ârodkowej i Wschodniej Albania Bia∏oruÊ BoÊnia i Herzegowina Bu∏garia Chorwacja Czechy Estonia W´gry ¸otwa Litwa Mo∏dawia Polska Rumunia Rosja Serbia i Czarnogóra S∏owacja S∏owenia Macedonia Ukraina a. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2 325 1 2 – – 98 125 6 319 54 4 – 316 –9 1 270. 2 460 7 – – 17 47 90 83 250 17 9 – 31 16 2 208. 4 024 6 – – 3 4 43 63 620 10 4 – 17 –11 3 177. 3 545 – – – 10 155 165 200 368 12 7 – –90 –17 2 533. •. •. •. •. 147 –5 1 –4. –371 48 1 7. 21 66 – 1. 35 144 – 23. 4 875a 4a –206a –a 28a 533a 206a 132a 275a 8a 18a –a 230a 16a 3 533a 5a 5a 93a –a –5a. 2003 7 033a 3a 2a –a 22a 62a 232a 148a 1 581a 32a 37a –a 386a 56a 4 133a •a 22a. 304a –a 13a. wartoÊç szacowana. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: World Investment Report 2004. The Shift Towards Services, United Nations, New York–Geneva 2004.. Jak wynika z tabeli 6, w grupie krajów rozwini´tych b´dàcych najwi´kszymi inwestorami w zakresie BIZ mo˝na wyró˝niç: Belgi´ i Luksemburg – ∏àcznie 138 471 mln USD w 2002 r. i 132 637 mln USD w 2003 r., USA – 115 340 mln USD w 2002 r. i 151 884 mln USD w 2003 r., Francj´ – 49 434 mln USD w 2002 r. i 57 279 mln USD w 2003 r., Wielkà Brytani´ – 35 180 mln USD w 2002 r. i 55 093 mln USD w 2003 r. oraz Holandi´ – 34 554 mln USD w 2002 r. i 36 092 mln USD w 2003 r. WÊród krajów rozwijajàcych si´ znaczne inwestycje zagraniczne zauwa˝a si´ w grupie nast´pujàcych krajów (tabela 7): Singapur – 3699 mln USD w 2002 r. i 5536 mln USD w 2003 r., Tajwan – 4886 mln USD w 2002 r. i 5679 mln USD w 2003 r., Hongkong (obecnie nale˝àcy do Chin) – 17 463 mln USD w 2002 r. i 3769 mln USD w 2003 r., Wenezuela – 1020 mln USD w 2002 r. i 1143 mln USD w 2003 r., Chile – 294 mln USD w 2002 r. i 1395 mln USD w 2003 r. W grupie paƒstw Europy Ârodkowej i Wschodniej (tabela 8) do najwi´kszych eksporterów BIZ nale˝à: Rosja – 3533 mln USD w 2002 r. i 4133 mln USD w 2003 r., W´gry – 275 mln USD w 2002 r. i 1581 mln USD w 2003 r. oraz Polska – 230 mln USD w 2002 r. i 386 mln USD w 2003 r..

(13) BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne na Êwiecie. 305. WÊród czynników decydujàcych o wyp∏ywie bezpoÊrednich inwestycji za granic´ mo˝na wymieniç konkurencyjnoÊç kraju, do którego nap∏ywa inwestycja, w stosunku do kraju macierzystego. W tabeli 9 przedstawiono wybrane wskaêniki BIZ na Êwiecie w latach 1982–2003, przy uwzgl´dnieniu czynników wp∏ywajàcych na ich wartoÊç. Tabela 9. Wybrane wskaêniki BIZ na Êwiecie w latach 1982–2003 (w mld USD) Wyszczególnienie Nap∏ywy BIZ Wyp∏ywy BIZ Zasoby BIZ pozyskanych z zagranicy Zasoby BIZ ulokowane za granicà Transgraniczne fuzje i przejćia Przychody zagranicznych filii Produkt brutto zagranicznych filii Aktywa zagranicznych filii ogó∏em Eksport zagranicznych filii Zatrudnienie w zagranicznych filiach (w tys.). 1982 59 28 796 590 •. 2 717 636 2 076 717 19 232. 1990. 2003. 209 242 1 950 1 758 151 5 660 1 454 5 883 1 194 24 197. 560 612 8 245 8 197 297 17 580 3 706 30 362 3 077 54 170. èród∏o: Âwiatowy Raport Inwestycyjny 2004, UNCTAD.. Jednà z wielu przyczyn lokowania BIZ za granicà sà przychody, które przedsi´biorstwa uzyskujà z zainwestowanego kapita∏u. WartoÊç przychodów zagranicznych filii na Êwiecie w analizowanym okresie 1982–2003 wykazuje tendencj´ rosnàcà (tabela 9), co dodatkowo mo˝e sk∏aniaç do dzia∏aƒ dotyczàcych BIZ. WÊród wielu procesów zwiàzanych z lokowaniem BIZ na uwag´ zas∏ugujà coraz liczniejsze fuzje i przejćia o zasi´gu transnarodowym.. 4. Podsumowanie BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne odgrywajà istotnà rol´ w dynamizowaniu rozwoju gospodarki Êwiatowej poprzez alokalizacj´ zasobów kapita∏owych, którymi dysponujà przede wszystkim du˝e transnarodowe przedsi´biorstwa oraz grupy kapita∏owe i mi´dzynarodowe oÊrodki finansowe. Alokalizacj´ kapita∏u mo˝na scharakteryzowaç m.in. poprzez ocen´ wartoÊciowà nap∏ywu i wyp∏ywu bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych w skali Êwiatowej przy zastosowanym podziale gospodarki w odniesieniu do: – krajów rozwini´tych, w tym krajów Unii Europejskiej, innych krajów Europy Zachodniej, Ameryki Pó∏nocnej i innych krajów rozwini´tych, – krajów rozwijajàcych si´, w tym krajów Afryki, krajów Ameryki ¸aciƒskiej i Karaibów oraz krajów Azji i Pacyfiku, – krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej..

(14) 306. Barbara Siuta. Ogólnie bioràc, najwi´kszy nap∏yw bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych w latach 1992–2003 nastàpi∏ do krajów rozwini´tych – ∏àcznie w odniesieniu do 25 krajów rocznie w granicach 180 749–1 107 984 mln USD, o wiele mniej do krajów rozwijajàcych si´ – ∏àcznie w odniesieniu do 15 krajów oraz 7 innych obszarów gospodarczych rocznie w granicach 118 598–252 460 mln USD, najmniej do krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej – ∏àcznie w odniesieniu do 19 krajów rocznie 11 533–31 232 mln USD. W odniesieniu do tych samych wymienionych podzia∏ów gospodarki Êwiatowej najwi´kszy wyp∏yw bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych w latach 1992–2003 nastàpi∏ z krajów rozwini´tych – rocznie w granicach 275 715–1 083 886 mln USD, o wiele mniejszy – z krajów rozwijajàcych si´ – rocznie w granicach 35 591–98 929 mln USD, a najmniejszy – z krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej – rocznie w granicach 1 182–7033 mln USD. Dane te wskazujà, ˝e w latach 1992–2003 kraje rozwini´te charakteryzowa∏y si´ najwi´kszym pod wzgl´dem wartoÊci nap∏ywem i wyp∏ywem BIZ, kraje rozwijajàce si´ nieco mniejszym nap∏ywem BIZ, a o wiele mniejszym od pierwszych wyp∏ywem BIZ, natomiast kraje Europy Ârodkowej i Wschodniej – porównawczo – najmniejszym nap∏ywem i wyp∏ywem BIZ. Âwiadczy to z jednej strony o stopniowym powolnym przesuwaniu si´ BIZ z krajów rozwini´tych do krajów rozwijajàcych si´, a tak˝e do krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej, z drugiej zaÊ strony o istniejàcych nadal istotnych ró˝nicach gospodarczych pomi´dzy wymienionymi trzema obszarami gospodarki Êwiatowej, co wynika z danych dotyczàcych wyp∏ywu BIZ z tych obszarów. Stosunkowo niewielkie wyp∏ywy BIZ z krajów rozwijajàcych si´ i z krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej wskazujà bowiem na ich ma∏e mo˝liwoÊci skierowania w∏asnych BIZ do innych obszarów gospodarki Êwiatowej. Warto równie˝ zauwa˝yç, ˝e w latach 2001–2003 nastàpi∏ ogólny spadek nap∏ywu i wyp∏ywu BIZ, czego powodem by∏a m.in. recesja gospodarcza w Êwiecie. Pewne symptomy poprawy w tym zakresie da∏o si´ zauwa˝yç ju˝ w 2003 r. i w po∏owie 2004 r. Literatura Gawron H., Ocena efektywnoÊci inwestycji, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznaƒ 1997. Koniunktura gospodarcza na Êwiecie. 2001–2003, Rzàdowe Centrum Studiów Strategicznych, Departament Strategii i Integracji Mi´dzynarodowej, Warszawa 2002. Kraszewski W., BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, Uniwersytet Miko∏aja Kopernika, Wydzia∏ Nauk Ekonomicznych i Zarzàdzania, Toruƒ 2003. Micha∏ów J., BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne w Polsce w dobie globalizacji, Wy˝sza Szko∏a Ekonomiczna w Warszawie, Warszawa 2003. Pakulska T., Poniatowska-Jaksch M., BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne w Europie Ârodkowo-Wschodniej. Koncentracja kapita∏u zagranicznego w Polsce, SGH, Warszawa 2004..

(15) BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne na Êwiecie. 307. Przybylska K., Determinanty zagranicznych inwestycji bezpoÊrednich w teorii ekonomicznej. Empiryczna klasyfikacja czynników bezpoÊrednich w Czechach, Polsce i na W´grzech, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2001. Woodward R., W jaki sposób bezpoÊrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) wspomagajà proces rozwoju gospodarczego?, Centrum Analiz Spo∏eczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa, Cykl seminariów CASE – Ministerstwo Gospodarki nt. Innowacji w polskim przemyÊle [w:] DzialalnoÊç badawczo-rozwojowa w koncernach mi´dzynarodowych i spó∏kach rodzimego kapita∏u w Polsce, Seminarium I z cyklu „Innowacje w polskim przemyÊle”, Wyd. Presspublica, Warszawa 2002. World Investment Report 2004. The Shift Towards Services, United Nations, New York–Geneva 2004.. Foreign Direct Investment around the World Foreign Direct Investment (FDI) is one of the most important factors contributing to the development of the host country’s economy, as it can help to improve the competitiveness of the economy or create cooperative ties between foreign and domestic enterprises. FDI inflow to selected areas of the world, including developed countries, developing countries, and Central and Eastern Europe, is a factor determining their development. Developed countries exhibit a clear advantage in this respect; in these countries the share by value of FDI inflows relative to the other types of economies is dominant. Similar relationships may be observed with respect to the value of FDI inflows around the world. As the author demonstrates in this article, for this reason there is also a clear need to determine the important factors that affect the investment of capital in selected areas of the world economy..

(16)