Charakterystyka kwasów tłuszczowych omega-3 oraz ocena poziomu wiedzy o ich działaniu zdrowotnym

Pełen tekst

(1)Zeszyty Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Naukowe Towaroznawstwo. 874 Kraków 2011. Lidia Ostasz. Katedra Chemii Ogólnej. Elżbieta Kondratowicz-Pietruszka Katedra Chemii Ogólnej. Charakterystyka kwasów tłuszczowych omega-3 oraz ocena poziomu wiedzy o ich działaniu zdrowotnym 1. Wprowadzenie Tłuszcze zaliczane są do głównych składników pokarmowych obok białek i węglowodanów. Charakteryzują się największą wartością energetyczną, wynoszącą 9 kcal/1 g, i dostarczają ok. 35% ogólnej ilości energii zawartej w diecie dorosłego człowieka. Ze względu na swoje właściwości fizykochemiczne spełniają bardzo różne funkcje, zaczynając od najprostszych, związanych z codziennym żywieniem, a kończąc na wysoko wyspecjalizowanych, którymi są przemiany biochemiczne. Tłuszcze dostarczają wielonienasyconych niezbędnych kwasów tłuszczowych oraz witamin A, D i E. W organizmie człowieka spełniają wiele funkcji. Są jednym z czynników decydujących o sprawnym działaniu układu krążenia. Umożliwiają gromadzenie energii zapasowej. Wpływają na przepuszczalność wnikających do organizmu człowieka substancji odżywczych, są składnikiem organelli komórkowych i błon komórkowych. Tłuszczowce stanowią także materiał budulcowy, gdyż dostarczają energię do budowy tkanek i pomagają w syntezie biologicznie czynnych eikozanoidów..

(2) 140. Lidia Ostasz, Elżbieta Kondratowicz-Pietruszka. Lipidy występują w żywności pochodzenia zwierzęcego oraz roślinnego. Mają różny skład, walory żywieniowe i kulinarne. Zależą one od źródła pozyskania i stopnia zmodyfikowania [Jarosz i Bułhak-Jachymczyk 2008, Marciniak-Łukasiak i Krygier 2004, Ziemlański 2001]. Zapotrzebowanie człowieka na tłuszcz jest bardzo zróżnicowane. Wpływają na to różne czynniki. Tłuszcz musi być obecny w codziennej diecie, zawarte w nim wielonienasycone niezbędne kwasy tłuszczowe należy dostarczać do organizmu, ponieważ ich brak lub zbyt mała ilość powodują wystąpienie objawów chorobowych oraz upośledzają wchłanianie witamin, które są w tłuszczach rozpuszczone. Organizm dorosłego człowieka powinien otrzymywać dziennie co najmniej 15% energii z tłuszczów. W wypadku kobiet w wieku reprodukcyjnym niewskazane jest, aby dostarczały mniej niż 20% energii.. Rys. 1. Wzór cholesterolu. Źródło: www.upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ac/Cholesterol-3d.png, 10.12.2009.. Dieta prawidłowo zestawiona zawierać powinna różne rodzaje tłuszczów: masło, tłuszcz rybi, oleje roślinne w odpowiednich proporcjach, aby wszystkie grupy kwasów tłuszczowych dostarczane były do organizmu. Należy również zwrócić uwagę na zawarte w tłuszczach sterole [Gertig i Przysławski 2006, Jarosz i Bułhak-Jachymczyk 2008]. Jednym z najważniejszych steroli pochodzenia zwierzęcego jest cholesterol (rys. 1). Odgrywa on ważną rolę, ponieważ jest jednym z głównych czynników żywieniowych powodujących wzrost ryzyka zachorowania.

(3) Charakterystyka kwasów tłuszczowych…. 141. na miażdzycę, będąc jednocześnie wyjściowym materiałem służącym do wytwarzania m.in. hormonów steroidowych. Do najważniejszych steroli pochodzenia roślinnego należą: stigmasterol, β-sitosterol i stigmasterol. Sitosterole, w przeciwieństwie do cholesterolu, zmniejszają ryzyko zachorowania na miażdżycę. O HO. 1. 3 4. 7. 10. 13. 16. ω 1. 19. Rys. 2. Wzór strukturalny kwasu DHA. Źródło: www.wapedia.mobi/pl/Plik:DHAnumbering.png, 10.12.2009.. COOH. Rys. 3. Wzór strukturalny kwasu EPA. Źródło: www.wapedia.mobi/pl/Plik:EPA.svg, 10.12.2009.. W tłuszczach właściwych występuje wiele rodzajów kwasów tłuszczowych. Nienasycone kwasy tłuszczowe występują w głównej mierze w tłuszczu roślinnym; wśród nich duży udział mają NNKT – niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Zalicza się do nich przede wszystkim kwasy α-linolowy i linolowy, jak również związki, które należą do rodzin tych kwasów, np. kwas arachidonowy. Tłuszcze oraz oleje rybne zawierają długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe, takie jak dokozaheksaenowy DHA (rys. 2) czy eikozapentaenowy EPA (rys. 3) [Kolanowski 2000, Kolanowski, Świderski i Hoffmann 1997].. 2. Kwasy tłuszczowe polienowe Wielonienasycone kwasy tłuszczowe to jednokarboksylowe, alifatyczne kwasy mające różną długość łańcucha węglowego charakteryzującego się obecnością więcej niż jednego wiązania podwójnego. Liczba podwójnych wiązań wynosi 2–6. Najczęściej łańcuch węglowy występuje w konfiguracji typu cis, natomiast wiązania występują w układzie izolowanym [Gertig i Przysławski 2006]:.

(4) Lidia Ostasz, Elżbieta Kondratowicz-Pietruszka. 142. – CH = CH – CH2 – CH = CH –. W organizmie człowieka występują dwie rodziny wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, a mianowicie omega-3 (n-3) i omega-6 (n-6). Podział ten wynika z położenia w łańcuchu węglowym pierwszego wiązania podwójnego, licząc od grupy metylowej. Strukturę nienasyconych kwasów tłuszczowych przedstawia się głównie za pomocą dwóch cyfr oddzielonych dwukropkiem Cx:w. Pierwsza liczba x określa liczbę atomów węgla w łańcuchu węglowodorowym, druga cyfra w określa liczbę podwójnych wiązań obecnych w łańcuchu. Dodatkowo podaje się informację o pozycji wiązania podwójnego, licząc od grupy metylowej, np. n-3. Do bardziej precyzyjnego opisu budowy kwasów tłuszczowych wielonienasyconych stosowana jest dodatkowa numeracja po znaku Δ, która wskazuje położenie wiązań podwójnych, ale licząc od grupy karboksylowej, np. C20:5 n-3 (Δ5,8,11,14,17) to zapis kwasu eikozapentaenowego EPA [Bartnikowska i Obiedziński 1997]. Przykłady kwasów tłuszczowych polienowych przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Kwasy tłuszczowe polienowe Liczba atomów węgla. Nazwa kwasu systematyczna. zwyczajowa. Wzór sumaryczny C17H32COOH. 18. 9,12-oktadekadienowy. linolowy LA. 18. 6,9,12-oktadekatrienowy. γ-linolenowy. C17H30COOH. 20. 5,8,11,14-eikozatetraenowy. arachidonowy AA. C19H32COOH. 18. 18. 9,12,15-oktadekatrienowy. 6,9,12,15-oktadekatetraenowy. α-linolenowy ALA. stearidonowy SDA. 20. 4,8,12,15,19-eikozapentaenowy. eikozapentaenowy EPA. 22. 4,7,10,13,16,19-dokozaheksaenowy. dokozaheksaenowy DHA. 22. 24. 4,7,10,13,16,19-dokozapentaenowy. klupadonowy. 4,8,12,15,18,21-tetrakozaheksaenowy nizynowy. C17H30COOH C17H28COOH. C19H30COOH. C21H34COOH C21H32COOH. C23H36COOH. Źródło: [Gertig i Przysławski 2006].. Organizm człowieka nie posiada enzymów odpowiedzialnych za wprowadzanie podwójnych wiązań w łańcuchu węglowym w pozycji n-3 oraz n-6. Z tego powodu kwasy tłuszczowe wielonienasycone tych dwóch rodzin nie podlegają procesowi syntezy de novo, lecz wyłącznie przebudowie przez wydłużenie łańcucha węglowego oraz wprowadzaniu kolejnych wiązań podwójnych. Prekursorami wielonienasyconych długołańcuchowych kwasów tłuszczowych z rodzin n-6 i n-3, są takie kwasy jak linolowy C18:2 n-6 i α-linolenowy C18:3 n-3. Kwasy te muszą być dostarczane z pożywieniem i dlatego określa się je mianem niezbęd-.

(5) Charakterystyka kwasów tłuszczowych…. 143. nych nienasyconych kwasów tłuszczowych NNKT. W procesach elongacji oraz desaturacji odbywających się w retikulum endoplazmatycznym komórek ulegają one przemianie w długołańcuchowe metabolity. Przemianom metabolicznym ulegają następujące kwasy (rys. 4): ––kwas linolowy, który przekształca się do kwasów arachidonowego C20:4 n-6 oraz dokozapentaenowego C22:5 n-6, ––kwas α-linolenowy, który przekształca się do kwasów eikozapentaenowego C20:5 n-3 oraz dokozaheksaenowego C22:6 n-3.. Kwasy n-6. Kwasy n-3. C18:2 n-6 linolowy. C18:3 n-3 α-linolenowy desaturaza Δ6. C18:3 n-6 γ-linolenowy. C18:4 n-3 oktadekatetraenowy elongaza. C20:3 n-6 dihomo-γ-linolenowy. C20:4 n-3 eikozatetraenowy desaturaza Δ5. C20:4 n-6 arachidonowy. C20:5 n-3 eikozapentaenowy elongaza. C22:4 n-6 dokozatetraenowy. C22:5 n-3 dokozapentaenowy desaturaza Δ4. C22:5 n-6 dokozapentaenowy. C22:6 n-3 dokozaheksaenowy. Rys. 4. Oksydacyjna desaturacja kwasów tłuszczowych z rodziny n-6 i n-3 Źródło: [Bartnikowska i Obiedziński 1997].. Spośród nowo powstałych kwasów najważniejsze funkcje biologiczne spełniają kwasy eikozapentaenowy, arachidonowy oraz dihomo-γ-linolenowy. Są one wyko-.

(6) 144. Lidia Ostasz, Elżbieta Kondratowicz-Pietruszka. rzystywane do syntezy składników aktywnych komórek – eikozanoidów, np. prostacykliny czy prostaglandyny [Gertig i Przysławski 2006, Wcisło i Rogowski 2006]. Eikozanoidy w zależności od szeregu, z którego pochodzą, mają bardzo różne właściwości fizjologiczne, a czasami działają przeciwstawnie. Powstające z kwasu arachidonowego wpływają na poprawę przepuszczalności naczyń krwio nośnych, podnoszą także miejscowo przepływ krwi i przyczyniają się do wzrostu agregacji płytek do komórek śródbłonka. Charakteryzują się także wpływem na czas trwania oraz intensywność procesów zapalnych. Rodziny wielonienasyconych kwasów tłuszczowych n-3 oraz n-6 konkurują między sobą do tych samych enzymów. Dieta zawierająca duże ilości kwasów tłuszczowych z rodziny n-3, głównie takich jak eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy, powoduje obniżenie stężenia eikozanoidów z kwasu arachidonowego. Oznacza to, że istotne jest nie tylko właściwe stężenie, ale odpowiednie zbilansowanie w diecie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodzin n-3 oraz n-6 [Zagrodzki 2009]. Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe LC-PUFA z rodziny n-3 pochodzą głównie z olejów rybich. Obniżają w znacznym stopniu stężenie triglicerydów w surowicy krwi. Szczególnie silnie na obniżenie stężenia triglicerydów wpływają kwasy eikozapentaenowy EPA i dokozaheksaenowy DHA, chociaż jednocześnie podnoszą stężenie cholesterolu frakcji LDL (podwyższanie poziomu frakcji HDL korzystnie oddziałującej na organizm człowieka nie jest jednak całkowicie udokumentowane). Wymienione kwasy tłuszczowe EPA i DHA pozyskiwane z ryb morskich obniżają ryzyko wystąpienia udaru mózgu, zawału mięśnia sercowego i niedokrwiennej choroby serca [Ziemlański i Budzyńska‑Topolowska 1992]. NNKT są nieodzowną częścią tkanek, umożliwiają prawidłowy transport lipidów, są składnikiem fosfolipidów budujących błony biologiczne. Przykładowo kwas DHA w dużych ilościach znajduje się w mózgu i siatkówce oka. Spożywanie niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych jest konieczne ze względu na istotny wpływ na prawidłowy rozwój dzieci i młodzieży, a także utrzymanie zdrowia w wieku dojrzałym [Ciborowska i Rudnicka 2004, Zagrodzki 2009]. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe są obecne w większości tłuszczów naturalnych. Kwas linolowy jest najbardziej rozpowszechnionym kwasem dienowym. Znajduje się on w tłuszczach zwierzęcych i roślinnych. Szczególnie duży udział ma w olejach roślinnych, np. w oleju sojowym, słonecznikowym i krokoszowym, w których jego zawartość sięga 80%. Kwasy trienowe reprezentowane są głównie przez kwas linolenowy, obecny w olejach w kilkakrotnie mniejszym stężeniu. W oleju rzepakowym jest go zaledwie 10%. Wyjątek to olej lniany, w którym jego zawartość wynosi 50–60%. Kwas arachidonowy, który jest kwasem tetraenowym, występuje głównie w tłuszczach zwierzęcych. W tabeli 2 przedstawiono produkty.

(7) Charakterystyka kwasów tłuszczowych…. 145. żywnościowe będące źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny n-6 i n-3. Kwasy EPA (C20:5 n-3 ) i DHA (C22:6 n-3 ) w naturze występują w fitoplanktonie morskim, algach, tłuszczach zwierząt morskich i ryb. Ich najważniejszym źródłem są tłuszcze rybie. Ilość EPA i DHA, jak również ich wzajemne proporcje zależą od kilku czynników, m.in. gatunku, stanu fizjologicznego ryb, pory roku oraz akwenu, w którym zostaną złowione. Oleje rybie oraz trany w porównaniu z innymi produktami mają najwięcej tych kwasów tłuszczowych [Kolanowski 2000, Kolanowski 2007]. W tabeli 3 podano dane dotyczące zawartości kwasów omega-3 EPA i DHA w wybranych rybach i bezkręgowcach morskich. Tabela 2. Występowanie kwasów tłuszczowych z rodziny n-6 i n-3 w produktach żywnościowych Kwas tłuszczowy. Linolowy. γ-linolenowy. Główne źródło. oleje roślinne: sojowy, oliwa, kukurydziany, rzepakowy i słonecznikowy mleko kobiece. Dihomo-γ-linolenowy mleko Arachidonowy. produkty zwierzęce, mięso. α-linolenowy. zielone części roślin, oleje sojowy, lniany i rzepakowy. Źródło: [Zagrodzki 2009].. Tabela 3. Zawartość kwasów EPA i DHA w wybranych rybach i bezkręgowcach morskich Wyszczególnienie. EPA. DHA. Tłuszcz ogółem. Dorsz 0,1. Śledź Makrela Łosoś. 0,2. 0,7. 0,9. 0,9. 0,3 0,9. 0,7. 9. 13,9. 5,4. 1,6. Pstrąg Tuńczyk 0,1. Krab. KreOstryga wetka. 0,5. 0,1. 0,9. 0,2. 0,3. 0,3. 0,1. 0,2. 0,2. 7,7. 4,7. 1. 1,5. 2. Źródło: [Kolanowski i Świderski 1997].. Ilościowe zapotrzebowanie człowieka na wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 zależy od wielkości spożycia ogółu tłuszczów w codziennej diecie i zawartości w niej wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny n-6. Na wielkość dawki potrzebnej do zrównoważenia kwasami z rodziny n-3 kwasów z rodziny n-6 wpływa ich rodzaj. Kwas eikozapentaenowy działa skuteczniej niż kwasy linolenowy czy dodekaheksaenowy. Zaleca się, aby z wielonienasyconych kwasów tłuszczowych pochodziło ok. 9% całej energii dostarczanej do organizmu [Silvers i Scott 2002]:.

(8) 146. Lidia Ostasz, Elżbieta Kondratowicz-Pietruszka. ––kwas linolowy (18:2 n-6) ok. 7%, ––kwas α-linolenowy (18:3 n-3) ok. 1%, ––kwas eikozapentaenowy (20:5 n-3) i dokozaheksaenowy (22:6 n-3) ok. 1%.. 3. Działanie zdrowotne WNNKT z rodziny omega-3 3.1. Uwagi ogólne Niewłaściwy sposób odżywiania jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych, nowotworowych czy chorób krążenia. Związany jest on przede wszystkim ze spożywaniem nadmiernych ilości tłuszczów oraz ich niekorzystnym pod względem żywieniowym składem. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3, a głównie ich długołańcuchowe formy, pozytywnie wpływają na zdrowie. Przyjętym wyznacznikiem jakości prozdrowotnej diety jest zawartość w niej wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 na odpowiednim poziomie, a także ich właściwe zbilansowanie z kwasami omega-6. Niestety obecnie sposób odżywiania ludzi charakteryzuje się brakiem odpowiednich proporcji i zbilansowania, zbyt małą ilością spożywanych kwasów tłuszczowych omega-3, nadmiarem tłuszczów nasyconych i kwasów tłuszczowych omega-6 [Kolanowski 2005, Suplementy diety… 2008]. Spożycie ryb, a co za tym idzie – wielonienasyconych długołańcuchowych kwasów omega-3, powoduje znaczne zmniejszenie częstości występowania chorób cywilizacyjnych, takich jak: cukrzyca, choroby układu sercowo-naczyniowego, łuszczyce, choroby alergiczne czy nowotworowe [Kolanowski 2008]. Fosfolipidy błon komórkowych zawierają wielonienasycone kwasy tłuszczowe zarówno z rodziny n-3, jak i z rodziny n-6. Ich ilość w tkankach w dużym stopniu zależy od ich proporcji w diecie. WNNKT uwalniają się z fosfolipidów i stają się substratem w procesie syntezy eikozanoidów, takich jak tromboksany TXA, prostacykliny PGI, prostaglandyny PG, leukotrieny LT oraz lipoksyny. Prozdrowotny wpływ WNNKT jest w głównej mierze zależny od aktywności eikozanoidów. Regulują ciśnienie krwi, wpływają korzystnie na działanie układu sercowo‑naczyniowego, regulują stężenie triglicerydów obecnych w osoczu, hamują procesy zapalne, rozwój nowotworów, proliferację komórek, regulują czynności neuromediatorów oraz hormonów, funkcjonowanie nerek, ekspresję genów, odczuwanie bólu, a także obniżają terapeutyczne dawki oraz toksyczność niektórych lekarstw [Żywność wygodna… 2003]. Eikozanoidy, które powstają z kwasu arachidonowego C20:4, n-6, charakteryzują się dużą biologiczną aktywnością nawet w bardzo niewielkich stężeniach. Ich nadmiar znacznie zwiększa zachodzące w organizmie człowieka zmiany miażdżycowe oraz zakrzepowe, wywołuje silne reakcje alergiczne i zapalne,.

(9) Charakterystyka kwasów tłuszczowych…. 147. powoduje rozrost nowotworów jelita grubego, prostaty, gruczołu sutkowego. Kwas eikozapentaenowy C20:5 n-3, jako element diety, zastępuje w pewnym stopniu kwas arachidonowy w fosfolipidach błon komórkowych, zostając prekursorem procesu syntezy eikozanoidów działających przeciwzapalnie, przeciwzakrzepowo, hamując karcinogenezę oraz nadmierną kurczliwość naczyń krwionośnych, zapewniając bardziej fizjologiczny stan organizmu człowieka [Cichosz 2007]. Stosunek wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny n-6 do kwasów z rodziny n-3 w fosfolipidach błon komórkowych odgrywa decydującą rolę w regulowaniu przepuszczalności błon komórkowych, poziomu lipidów zawartych w osoczu krwi, ekspresji genów, produkcji eikozanoidów i cytokin. Wynika on z proporcji spożywania wyżej wymienionych rodzin kwasów tłuszczowych w diecie. Zbyt małe ilości kwasów omega-3 w stosunku do ilości kwasów omega-6 dostarczone w diecie w znacznym stopniu mogą zaburzać wymienione funkcje. W Polsce choroby układu krążenia są istotnym problemem – odpowiadają za ponad 50% wszystkich zgonów. Jest to wynik znacznie gorszy od średniej europejskiej. Następną w kolejności przyczyną zgonów Polaków są nowotwory (20% ogółu zgonów). Niewielkie dawki wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 korzystnie oddziałują na układ krążenia. Zmniejszają skłonności zakrzepowe, redukują poziom lipidów w osoczu, normalizują ciśnienie krwi, usprawniając jednocześnie pracę mięśnia sercowego. Pozwala to zahamować rozwój powikłań zakrzepowych, zmiany miażdżycowe oraz zmniejszyć częstość arytmii. Kwasy tłuszczowe z grupy n-3 charakteryzują się pozytywnym wpływem na funkcjonowanie układu nerwowego, hamują karcinogenezę, a także intensywność reakcji alergicznych i zapalnych, przeciwdziałają depresji, otyłości, cukrzycy typu II i przedwczesnym porodom [Kłosiewicz-Latoszek 2004]. 3.2. Działanie przeciwmiażdżycowe Szczególną rolę w rozwoju zmian miażdżycowych odgrywają lipidy. Oddziaływanie kwasów tłuszczowych omega-3 na metabolizm lipidów może być jednym z najważniejszych czynników działania przeciwmiażdżycowego. WNNKT z rodziny n-3 zmniejszają o ok. 30% poziom triglicerydów w surowicy krwi. Takie efekty powoduje dawka 2–5 g kwasów omega-3 na dzień. Wynika to ze wzmożenia katabolizmu i obniżenia produkcji lipoprotein VLDL. Minimalnie wpływają na stężenie LDL cholesterolu, podnosząc je o kilka procent; może nastąpić także wzrost stężenia HDL. Kwasy EPA i DHA różnie działają na metabolizm frakcji LDL oraz HDL. Kwas DHA oddziałuje mocniej, zwiększając rozmiar cząsteczek LDL, oraz silniej przeciwdziała miażdżycy. Kwasy tłuszczowe omega-3 powodują obniżenie lipemii popokarmowej [Kłosiewicz-Latoszek 2004]..

(10) 148. Lidia Ostasz, Elżbieta Kondratowicz-Pietruszka. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 obniżają ciśnienie tętnicze krwi, skurczowe i rozkurczowe o ok. 2–3 mm Hg. Najprawdopodobniej jest to spowodowane zwiększeniem wytwarzania tlenku azotu, a także obniżeniem wydzielania hormonu noradrenaliny, zwiększeniem przepuszczalności błon komórkowych czy ograniczeniem działania prostanoidów. NNKT z rodziny n-3 przyczyniają się do zmiany składu kwasów tłuszczowych występujących w fosfolipidach serca. Prowadzi to do modyfikacji procesów transportowych dotyczących błon komórkowych, a w szczególności komórek mięśnia sercowego, a tym samym do zmniejszenia ich wrażliwości na arytmię [Suplementy diety… 2008]. Mieszanina kwasów eikozapentaenowego i dokozaheksaenowego powoduje obniżenie agregacji płytek. U osób, które spożywają podobną ilość ryb lub tłuszczów rybnych jak Eskimosi, zaobserwowano obniżenie liczby płytek krwi przy równoczesnym zahamowaniu ich agregacji oraz wydłużeniu czasu krzepnięcia. Olej rybny po posiłku bogato tłuszczowym zmniejsza właściwości prozakrzepowe oraz stężenie metabolitów tromboksanu i powoduje wzrost stężenia metabolitów prostacykliny. Pozytywne oddziaływanie kwasów tłuszczowych omega-3 na układ sercowo‑naczyniowy tłumaczone jest ich wpływem na funkcję śródbłonka. Działanie kwasów tłuszczowych omega-3 prowadzące do korzystnego rozszerzenia naczyń związane jest z redukcją aktywności płytek i aterogennych lipidów oraz poprawą stresu oksydacyjnego [Kłosiewicz-Latoszek 2004]. Kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 wykazują również bezpośredni wpływ na funkcje śródbłonka. Są one wbudowywane do fosfolipidów błon komórkowych. W procesie aktywowania śródbłonka kluczową rolę odgrywa stosunek kwasów tłuszczowych n-3 do kwasów n-6. Spożywanie olejów rybnych bogatych w WNNKT w ilościach 1,5 g na dzień znacznie przyczynia się do spowolnienia progresji oraz większej regresji zmian miażdżycowych. Oddziaływanie na procesy miażdżycowe może być niezwiązane z działaniem hipolipemicznym. Wiąże się to z hamowaniem proliferacji komórek i komórkowego czynnika wzrostu, stymulowaniem produkcji cytokinin i interleukiny, a także ze stymulacją śródbłonkowego tlenku azotu. Kwasy tłuszczowe omega-3 powodują zmniejszenie wiązania LDL do receptorów na fibroblastach oraz wychwytywanie frakcji LDL przez makrofagi [Kolanowski 2007]. Częste i systematyczne spożywanie ryb ma pozytywny wpływ na zmniejszenie ryzyka wystąpienia udaru mózgu. Kwasy omega-3 zmniejszają częstość występowania udarów o podłożu niedokrwiennym, związanych z miażdżycą, zwiększają natomiast ryzyko udarów krwotocznych powodowanych wpływem omega-3 na układ krzepnięcia..

(11) Charakterystyka kwasów tłuszczowych…. 149. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 zapobiegają otyłości. Stwierdzona została zależność odwrotnie proporcjonalna między Body Mass Index (BMI) a zawartością kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 w fosfolipidach błon komórkowych. Jest to wynik hamowania przez kwasy tłuszczowe omega-3 lipogenezy, co wiąże się z procesem hamowania aktywności wątrobowej kwasów tłuszczowych [Jarosz i Bułhak-Jachymczyk 2008]. 3.3. Ryzyko wystąpienia chorób cywilizacyjnych Zmniejszenie spożycia kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 związane jest ze wzrostem częstości występowania depresji. Kwas dokozaheksaenowy jest związany z prawidłowym funkcjonowaniem błon komórek nerwowych kory mózgu, w przypadku jego deficytu funkcje te są zaburzone. Istnieje korelacja pomiędzy ostrością symptomów depresyjnych a stosunkiem kwasów omega-6 do kwasów omega-3 w erytrocytach. Odpowiednia ilość spożywanych kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 zmniejsza podatność na depresję i korzystnie oddziałuje na poprawę nastroju. Ponadto częsta intoksykacja alkoholem wzmaga procesy peroksydacji, czego skutkiem jest eliminacja kwasów tłuszczowych omega-3 z błon komórek nerwowych. W znacznym stopniu przyczynia się to do występowania depresji u alkoholików [Silvers i Scott 2002]. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 dostarczane do organizmu w odpowiednich ilościach w codziennej diecie przyczyniają się do hamowania rozwoju komórek nowotworowych. Kwasy omega-3 mogą także powodować zwiększenie podatności tych komórek na chemioterapię. Odpowiednia ilość kwasów omega-3 w codziennym pożywieniu zapobiega nadmiernemu wytwarzaniu w organizmie pochodnych kwasów omega-6. Długotrwałe spożywanie produktów zawierających kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 powoduje zwiększenie zawartości w tkankach kwasów eikozapentaenowego i dokozaheksaenowego (kwasy omega-3), co powoduje równocześnie zmniejszenie w nich zawartości kwasu arachidonowego. Wynikiem tego jest zmniejszenie syntezy eikozanoidów pochodnych kwasu arachidonowego (kwasy omega-6) charakteryzujących się działaniem immunosupresyjnym. Rozwój nowotworów gruczołu sutkowego, nerek, tarczycy, okrężnicy i płuc jest ściśle związany ze wzrostem ilości prostaglandyny PGE2 w ustroju [Ziemlański i Budzyńska-Topolowska 1992]. Kwasy tłuszczowe omega-3 zmniejszają ryzyko wystąpienia cukrzycy oraz hamują rozwój cukrzycy typu II, ponieważ niwelują wahania poziomu cukru we krwi, zmniejszając oporność komórek na insulinę. Niska zawartość kwasów tłuszczowych z rodziny n-3, a wysoka zawartość kwasów tłuszczowych z rodziny n-6 w fosfolipidach błon komórkowych mięśni szkieletowych jest powiązana.

(12) 150. Lidia Ostasz, Elżbieta Kondratowicz-Pietruszka. z progresją ich oporności insulinowej. Jest to czynnik sprzyjający rozwojowi cukrzycy typu II. Kwasy tłuszczowe omega-3 powinny być obecne w codziennej diecie dzieci, szczególnie w diecie dzieci z ADHD. NNKT z rodziny n-3 dostarczane w pożywieniu lub suplementach wpływają na poprawę zdolności zapamiętywania i kojarzenia, skupienia uwagi, stabilność nastrojów, na koordynację ruchową, opanowywanie stanów lękowych oraz na ogólne zdolności poznawcze, poprawę w zakresie czytania i ortografii [Kolanowski 2007]. 3.4. Działanie przeciwalergiczne i przeciwzapalne Spożywanie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 działa na organizm człowieka przeciwalergicznie i przeciwzapalnie. Jest to związane w głównej mierze z hamowaniem nadmiernej odpowiedzi immunologicznej organizmu. Kwasy tłuszczowe z rodzin n-3 oraz n-6 rywalizują ze sobą w przemianach metabolicznych o enzymy. W efekcie dochodzi do: ––obniżenia syntezy czynnika PGE2, który ma właściwości prozapalne, ––obniżenia syntezy czynnika LTB4 będącego mediatorem procesów zapalnych i reakcji typu anafilaktycznego, ––obniżenia syntezy czynników IL-1 oraz TNF nasilających procesy zapalne, zakrzepowe i miażdżycowe, ––stymulacji syntezy czynników IL-2 oraz TGF mających właściwości przeciwzapalne. Podawanie preparatów zawierających długołańcuchowe kwasy omega-3 łagodzi objawy chorobowe podczas wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, reumatoidalnego zapalenia stawów, łuszczycy, astmy, atopii oraz innych schorzeń autoagresyjnych. Kwasy tłuszczowe n-3 zmniejszają ostrość wirusowych i bakteryjnych procesów zapalnych [Zagrodzki 2009].. 4. Produkty zawierające kwasy tłuszczowe omega-3 4.1. Żywność funkcjonalna W ostatnich latach obserwuje się bardzo szybki rozwój nowej gałęzi rynku produktów żywieniowych, do których zalicza się żywność funkcjonalną. Służy ona zapobieganiu problemom zdrowotnym w społeczeństwach wysoko rozwiniętych. Problemy te związane są z nieprawidłowym sposobem odżywiania i stylem życia. Duża grupa naturalnych składników obecnych w żywności, którym wcześniej nie przypisywano żadnych wartości odżywczych, wykazuje prozdrowotne właściwości. Organizacja zajmująca się nauką o żywności funkcjonalnej w Europie (FUFOSE).

(13) Charakterystyka kwasów tłuszczowych…. 151. definiuje tę żywność jako każdą, która ma w swoim składzie substancje biologicznie czynne, dodane lub własne i (lub) z której usunięto składniki antyżywieniowe. Żywność funkcjonalna musi pozytywnie wpływać na zdrowie, sprawność fizyczną i stan umysłu człowieka. Pozytywne oddziaływanie takiej żywności musi być potwierdzone klinicznie. Żywność funkcjonalną dzieli się na: ––żywność naturalną zawierającą duże ilości składników prozdrowotnych, np. zielona herbata, czosnek, marchew, ––żywność, w której zwiększona została dostępność korzystnie działających na zdrowie składników, np. przez dodanie inuliny zwiększającej możliwość wchłaniania wapnia, ––żywność, do której zostały dodane składniki prozdrowotne, np. oleje z dodatkiem kwasów tłuszczowych omega-3, margaryny z roślinnymi stanolami, ––żywność, z której usunięte zostały składniki antyżywieniowe. Żywność funkcjonalną należy odróżniać od dietetycznych środków spożywczych oraz suplementów. W przeciwieństwie do nich żywność funkcjonalna powinna wyglądać tak jak zwykła żywność i mieć takie same właściwości organoleptyczne i reologiczne. Wiele przeprowadzonych na świecie badań potwierdza pozytywny wpływ żywności funkcjonalnej na organizm człowieka. Zalety stosowania żywności funkcjonalnej w codziennej diecie to: ––zwiększenie odporności organizmu, ––sprzyjanie leczeniu niektórych chorób, ––hamowanie procesów starzenia się, ––przeciwdziałanie chorobom oraz poprawa stanu psychicznego i fizycznego. Główne składniki aktywne wykorzystywane do wzbogacania żywności funkcjonalnej to: wielonienasycone kwasy tłuszczowe, fosfolipidy, witaminy, prebiotyki, probiotyki, aminokwasy, peptydy i białka, składniki mineralne, substancje fitochemiczne i antyoksydanty [Kolanowski 2005, Marciniak-Łukasiak i Krygier 2004]. Dietetycy zalecają, aby wielonienasycone kwasy tłuszczowe były obecne w codziennym pożywieniu. Istotnym ich źródłem może być żywność funkcjonalna wzbogacona olejami rybnymi. Wzbogacenie wybranych produktów olejami rybnymi w odpowiednich ilościach nie zmienia ich jakości sensorycznej, a powoduje wprowadzenie do ich składu prozdrowotnych kwasów tłuszczowych z grupy n-3 lub znaczne zwiększenie ich zawartości. Obecnie obserwuje się tendencje dodawania olejów rybnych do coraz większej grupy produktów żywnościowych. Technika ta może być skutecznie stosowana do wzbogacania [Kolanowski 2008]: ––produktów tłuszczowych, m.in. oleju sojowego oraz past masłopodobnych, ––produktów mlecznych (jogurtów), ––napojów owocowo-warzywnych, np. napojów pomarańczowych, ––koncentratów węglowodanowo-białkowych odżywek w proszku..

(14) Lidia Ostasz, Elżbieta Kondratowicz-Pietruszka. 152. 4.2. Suplementy zawierające kwasy tłuszczowe omega-3 Suplement diety to produkt składający się z substancji odżywczych, stanowiący wyłącznie uzupełnienie normalnej żywności. Jest skoncentrowanym źródłem minerałów, witamin, NNKT oraz innych substancji charakteryzujących się określonymi efektami odżywczymi lub fizjologicznymi. Do suplementów diety zalicza się zarówno odżywki dostępne w siłowniach, jak i preparaty farmaceutyczne dostępne w aptekach. Produkowane są w formach pozwalających na łatwe dawkowanie. Występują w postaci tabletek, drażetek i kapsułek, a także jako ampułki z płynem, saszetki z proszkiem czy butelki z kroplomierzem. Suplementy nie służą leczeniu chorób, pozwalają natomiast na zmniejszenie czynników ryzyka mogących powodować stany chorobowe. Wytwarza się je z koncentratów substancji obecnych w zwykłej żywności. Zbyt duże ilości spożywanych suplementów mogą wywołać niepożądane efekty, dlatego powinno się znać ich bezpieczne dawki [Suplementy diety… 2008]. Rynek suplementów w Polsce jest bardzo dobrze rozwinięty. Dużą grupę stanowią preparaty zawierające kwasy tłuszczowe omega-3, czasami wzbogacane w dodatkowe substancje prozdrowotne, takie jak witaminy czy minerały. Poniżej przedstawiono charakterystykę wybranych suplementów dostarczających wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. Preparat Animal Omega produkowany jest przez firmę Universal Nutrition. Jest to kompletny, wszechstronny i wygodny suplement zawierający NNKT z rodzin n-3 i n-6. Jest zalecany dla sportowców. Kwasy tłuszczowe obecne w tym preparacie pochodzą z tranu, łososia, siemienia lnianego i śledzi. Preparat Animal Omega zawiera zróżnicowaną mieszankę kwasów tłuszczowych EPA i DHA z olejów rybnych oraz kwasu α-liponowego z siemienia lnianego z grupy n-3. Kwasy z rodziny n-6 pochodzą z ogórecznika, wiesiołka i sezamu. Są to głównie kwasy CLA i GLA (tabela 4). Tabela 4. Zawartość składników odżywczych w jednej porcji Animal Omega Składniki. α-linolenowy. dokozaheksaenowy Kwasy tłuszczowe. eikozapentaenowy (EPA). Zawartość, mg 450 350. 450. sprzężony kwas linolenowy (CLA). 800. linolenowy (LA). 850. γ-linolenowy (GLA) Źródło: www.universalnutrition.com.pl, 15.12.2009.. 300.

(15) Charakterystyka kwasów tłuszczowych…. 153. Ponadto produkt jest uzupełniony o L-karnitynę, lipazę i lecytynę, które umożliwiają maksymalną absorpcję, transport i wykorzystanie niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Witaminy A, D i E oraz przeciwutleniacze zapobiegają przedwczesnemu rozpadowi NNKT. Animal Omega poprawia metabolizm, wspiera układy odpornościowy i sercowo-naczyniowy, a także korzystnie wpływa na ogólny stan zdrowia. Preparat Super Omega-3 jest produkowany przez firmę Trec i jest suplementem diety, który zawiera olej z ryb oceanicznych. Dostarcza on dużą ilość kwasów tłuszczowych DHA i EPA. Kwasy te korzystnie oddziałują na funkcjonowanie organizmu człowieka, szczególnie na serce oraz naczynia krwionośne. Zbyt mała ilość kwasów DHA i EPA może skutkować problemami metabolicznymi, immunologicznymi, emocjonalnymi oraz umysłowymi. Producent informuje, że jedna kapsułka preparatu o masie 1400 mg zawiera skoncentrowany olej rybny, w którym występują kwasy omega-3 w ilości 1000 mg, w tym kwasy eikozapentaenowy EPA (180 mg) i dokozaheksaenowy DHA (120 mg). Preparat Gold Omega 3 jest produkowany przez firmę Olimp i jest suplementem diety, który zawiera wysokogatunkowy koncentrat olejowy pozyskiwany z ryb zimnowodnych, bogatych w kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3. Jedna kapsułka preparatu o masie 1000 mg zawiera skoncentrowany olej rybny, który zawiera kwasy omega-3 w ilości 650 mg, w tym kwasy eikozapentaenowy EPA (330 mg) i dokozaheksaenowy DHA (220 mg). Ponadto preparat zawiera 6,7 mg witaminy E. Preparat OmegaMAX jest produkowany przez firmę Verco i jest suplementem diety mającym w swoim składzie kompozycję kwasów tłuszczowych z rodzin omega-3, omega-6, omega-7 oraz omega-9, odpowiednio zbilansowanych. OmegaMAX przeciwdziała groźnym chorobom układów newrowego i krwionośnego. W prezentowanym produkcie wystepują kwasy tłuszczowe pochodzące z olejów w stosunku: 400 mg lnu złocistego, 45 mg wiesiołka, 30 mg oliwy z oliwek, 15 mg z nasion pszenicy, 5 mg orzechów makadamii. Preparat Iskial jest produkowany przez firmę Naturell i jest suplementem diety zawierającym olej z wątroby rekina głębinowego. Iskial zawiera substancje bioaktywne o unikalnych właściwościach prozdrowotnych, m.in. przyspiesza gojenie się ran, poprawia odporność organizmu człowieka, zapobiega chorobom nowotworowym oraz infekcjom. Preparat ten stymuluje wytwarzanie czerwonych oraz białych krwinek, korzystnie wpływa na funkcjonowanie szpiku kostnego oraz pomaga w procesie prawidłowego krzepnięcia krwi. Zmniejsza niekorzystne objawy astmy oskrzelowej, łagodzi alergie pokarmowe. Iskial jest produktem, który wzmacnia organizm, skraca czas powrotu do równowagi zdrowotnej organizmu. Preparat zawiera: olej z wątroby rekina (250 mg), alkiloglicerole (55 mg) i skwalen (4,3 mg)..

(16) Lidia Ostasz, Elżbieta Kondratowicz-Pietruszka. 154. Preparat Omega Provita Vege jest produkowany przez firmę Nutropharma i jest suplementem diety przeznaczonym dla osób stosujących dietę wegetariańską. Preparat zawiera kwasy omega-3: α-linolenowy ALA (75 mg) pochodzący z nasion lnu, dokozaheksaenowy DHA (50 mg) pochodzący z alg morskich Schizochytrium sp. Obecne w preparacie kwasy tłuszczowe uzupełniają codzienną dietę wegetarian, w której z powodu niespożywania tłustych ryb morskich występuje deficyt tych składników odżywczych. Preparat ten jest ponadto wzbogacony w witaminy i minerały, takie jak wapń, magnez, żelazo, cynk i selen. Zawarte w produkcie antyoksydanty (witaminy A, C i E) pomagają w ochronie organizmu przed negatywnym wpływem wolnych rodników.. 5. Analiza wyników ankiety dotyczącej kwasów tłuszczowych omega-3 Ankieta została przeprowadzona na grupie kontrolnej 100 osób w wieku 18–55 lat. Badanie zostało przeprowadzone wśród osób trenujących na siłowni. Ankieta składała się z siedmiu pytań, odpowiadający mieli możliwość wyboru więcej niż jednej odpowiedzi. 50. 45. 50. Liczba odpowiedzi. 40. 48. 43. 35. 37. 30. 33. 25. 20. 19. 15 10. 16. 5 0. 7 Internet. Prasa. TV. Znajomi. Szkoła. Apteka. Lekarz. Inne. Rys. 5. Źródła wiedzy o kwasach tłuszczowych omega-3 wskazywane przez ankietowanych Źródło: opracowanie własne.. Ankietowani odpowiadali na pytanie: „Gdzie spotkał/spotkała się Pan/Pani z pojęciem kwasów omega-3?”. Najwięcej głosów (50) uzyskała odpowiedź:.

(17) Charakterystyka kwasów tłuszczowych…. 155. internet, niewiele mniej (48) głosów – odpowiedź: prasa (zob. rys. 5). Zaskakujące jest to, że stosunkowo niewielka liczba ankietowanych wskazała na lekarza (16) oraz aptekę (19). Taki wynik może sugerować konieczność przeprowadzenia kampanii informacyjnej wśród lekarzy i farmaceutów na temat kwasów tłuszczowych z rodziny n-3. Ankietowani wskazywali też na trenera (3), siłownię (2) oraz ulotki (2). Kolejne pytanie dotyczyło tego, w jakich produktach spożywczych można spotkać kwasy tłuszczowe omega-3. Zdaniem 94 spośród 100 ankietowanych głównym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3 są ryby (zob. rys. 6). Wielu ankietowanych wskazało także oleje roślinne oraz mięso, odpowiednio 70 i 58. Żaden ankietowany nie wskazał na słodycze. Otrzymane wyniki pozwalają wnioskować, że przebadana grupa osób ma sporą wiedzę na temat obecności kwasów tłuszczowych omega-3 w produktach spożywczych. 100 94. 70. 70. 60. 58. 50 40. 43. Tłuszcze zwierzęce. Produkty zbożowe. Mięso. Oleje. 0. Ryby. 10. 25. 23 0. 6 Nie wiem. 32. 20. Słodycze. 30. Warzywa. Liczba odpowiedzi. 80. Owoce. 90. Rys. 6. Produkty stanowiące źródło kwasów tłuszczowych omega-3 wskazywane przez ankietowanych Źródło: opracowanie własne.. Dane dotyczące odpowiedzi na pytanie trzecie: „Czy znane są Panu/Pani preparaty zawierające kwasy omega-3?”, przedstawiono na rys 7. Najbardziej rozpoznawalnym preparatem zawierającym kwasy omega-3 okazał się Iskial produkowany przez firmę Naturell – 32% ankietowanych zaznaczyło ten produkt jako znany. Uzyskał prawie 4 razy więcej głosów niż pozostałe preparaty. Inne produkty wska-.

(18) Lidia Ostasz, Elżbieta Kondratowicz-Pietruszka. 156. zało zdecydowanie mniej osób (7–14% wszystkich odpowiedzi). Należy zauważyć, że zaledwie 12% ankietowanych udzieliło odpowiedzi „nie znam”. 12%. 32%. 7%. Iskial. 10%. Vitrum Omega 3 Forte Omega Provita Vege. Nutrivia Omega Forte. 12%. Bio Omega 3 Plus OmegaMax. 14%. 13%. Nie znam. Rys. 7. Znajomość preparatów farmaceutycznych zawierających kwasy tłuszczowe omega-3 wśród ankietowanych Źródło: opracowanie własne.. 8% 8%. 24%. 17%. 19%. 24%. Gold Omega-3 Omega 3® Animal Omega Super Omega-3 Omega 3 Nie znam. Rys. 8. Znajomość odżywek dla sportowców zawierających kwasy tłuszczowe omega-3 wśród ankietowanych Źródło: opracowanie własne.. W dalszej części ankietowanym zadano pytanie, czy znane im są odżywki dla sportowców zawierające kwasy omega-3 (rys. 8). Najwięcej wskazań – 24%.

(19) Charakterystyka kwasów tłuszczowych…. 157. zaznaczonych odpowiedzi, otrzymały odżywki dla sportowców Gold Omega-3 oraz Omega-3 firmy Olimp. Następne w kolejności odżywki to Animal Omega firmy Universal Nutrition oraz Super Omega-3 firmy Olimp (odpowiednio 19% i 17% wszystkich odpowiedzi). Zaledwie 8% ankietowanych odpowiedziało: „nie wiem”. Pozwala to wnioskować, że przebadana grupa osób ma znaczną wiedzę na temat odżywek dla sportowców zawierających kwasy tłuszczowe omega-3. Odpowiadając na pytanie, jakie było źródło informacji o wpływie tych odżywek na organizm człowieka, ankietowani wskazywali najczęściej trenera (35%) oraz znajomych (34%). Zaledwie 12% osób z przebadanej grupy czerpie swoją wiedzę na temat odżywek z reklam (rys. 9). Wśród innych odpowiedzi, stanowiących 19% wszystkich, najczęstsza (17 wskazań) dotyczyła internetu. Internet jest zatem bardzo ważnym źródłem informacji o kwasach omega-3, ponieważ pomimo jego braku wśród odpowiedzi do wyboru był dosyć często dopisywany jako inne źródło. Wśród innych odpowiedzi pojawiły się również: prasa (5 głosów), TV (3 głosy), lekarz (3 głosy), szkoła (1 głos), ulotki (1 głos).. 19%. 35%. 12% Trener Znajomi Reklama 34%. Inne. Rys. 9. Źródła informacji o wpływie odżywek zawierających kwasy tłuszczowe omega-3 na organizm człowieka wskazywane przez ankietowanych Źródło: opracowanie własne.. Dane dotyczące odpowiedzi na pytanie: „Jak Pana/Pani zdaniem preparaty zawierające kwasy tłuszczowe omega-3 wpływają na zdrowie?”, przedstawiono na rys. 10. Zdecydowana większość, bo aż 91 ze 100 ankietowanych uważa, że preparaty te dobrze lub bardzo dobrze wpływają na zdrowie. Żadna z ankietowanych osób nie wskazała odpowiedzi „źle” lub „bardzo źle”, zaledwie jedna uznała, że nie wpływają one w żaden sposób na zdrowie. 8% wszystkich głosów oddano natomiast na odpowiedź „nie wiem”. Takie wyniki pozwalają na stwierdzenie,.

(20) Lidia Ostasz, Elżbieta Kondratowicz-Pietruszka. 158. że przebadana grupa osób jest bardzo dobrze poinformowana o właściwościach prozdrowotnych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3. 60. 59. Liczba odpowiedzi. 50 40 30. 32. 20 10 0. Bardzo dobre. Dobre. 1. 8. Nie wpływają. Nie wiem. Rys. 10. Poglądy ankietowanych dotyczące oddziaływania odżywek zawierających kwasy tłuszczowe omega-3 na organizm człowieka Źródło: opracowanie własne.. 100 90 Liczba odpowiedzi. 80. 95 79. 70 60 50 40. 43. 30 20. 18. 10 0. Ryby. Oleje. Miksy. Margaryny miękkie. 4. 3. Margaryny twarde. Masło. Rys. 11. Produkty tłuszczowe i inne wpływające w pozytywny sposób na organizm człowieka wskazywane przez ankietowanych Źródło: opracowanie własne..

(21) Charakterystyka kwasów tłuszczowych…. 159. Ankietowanych zapytano również o to, spożywanie jakich produktów tłuszczowych i innych bogatych w tłuszcze może wpływać w pozytywny sposób na organizm człowieka. Wyniki przedstawiono na rys. 11. Aż 95 ze 100 ankietowanych wskazało ryby. Niewiele mniej, bo 79 ankietowanych zaznaczyło odpowiedź oleje roślinne. Zaledwie trzech ankietowanych głosowało na masło, natomiast żaden nie wskazał na smalec ani na słoninę. Z danych tych można wnioskować, że przebadana grupa osób dobrze rozpoznaje produkty korzystnie oddziałujące na organizm człowieka.. 6. Podsumowanie Wielonienasycone kwasy tłuszczowe są składnikami wielu produktów żywnościowych. Występują także w żywności funkcjonalnej, w preparatach farmaceutycznych oraz odżywkach dla sportowców i osób prowadzących aktywny tryb życia. Kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 charakteryzują się działaniem pro zdrowotnym. Korzystne działanie tych kwasów jest poparte wieloma badaniami. Zatrzymują rozwój chorób związanych z układem krwionośnym – działają przeciwmiażdżycowo oraz powodują zmniejszenie agregacji płytek krwi. Wielonienasyconym kwasom tłuszczowym przypisuje się również zapobieganie otyłości, korzystne oddziaływanie na przebieg procesów zapalnych i alergicznych oraz zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób cywilizacyjnych, m.in. depresji i nie których chorób nowotworowych. Suplementy diety są skoncentrowanym źródłem kwasów omega-3, dostarczają ich odpowiedniej ilości w przystępnej formie, np. kapsułek. Wytwarza się je z koncentratów zwykłej żywności, w przypadku kwasów omega-3 m.in. z olejów rybnych. Na polskim rynku występuje bardzo wiele suplementów zawierających kwasy omega-3. Wśród nich można wymienić Animal Omega, Super Omega-3 czy Omega 3®. Obecnie ze względu na ciągły wzrost intensywności życia suplementy stanowią cenne wzbogacenie diety. Przeprowadzona ankieta pozwoliła na zgromadzenie informacji dotyczących wiedzy przebadanej grupy osób na temat działania kwasów tłuszczowych omega-3 oraz zawierających je suplementów. Ankietowanym znane jest dobrze pojęcie kwasów tłuszczowych omega-3. Zdecydowana większość wskazała ryby oraz oleje roślinne jako ich główne naturalne źródło. Wiedzę o kwasach tłuszczowych omega-3 czerpali głównie z internetu, prasy oraz telewizji. Wśród ankietowanych dominował pogląd, że kwasy tłuszczowe działają dobrze lub bardzo dobrze na organizm człowieka. Przedstawione wyniki badań sugerują, że pojęcie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, a także ich działanie jest.

(22) 160. Lidia Ostasz, Elżbieta Kondratowicz-Pietruszka. bardzo dobrze znane ankietowanym. Jest to wynik wysoce zadowalający, gdyż pozwala mieć nadzieję, że kwasy omega-3 będą obecne w diecie większości przebadanych osób. Literatura Bartnikowska E., Obiedziński M. [1997], Nienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, cz. I. Struktura, źródła, oznaczanie, przemiany w organizmie, Roczniki Polskiego Zakładu Higieny, nr 48. Ciborowska H., Rudnicka A. [2004], Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, PZWL, Warszawa. Cichosz G. [2007], Omega-3 kontra omega-6, „Bezpieczeństwo i Higiena Żywności”, t. 42, nr 1. Gertig H., Przysławski J. [2006], Bromatologia zarys nauki o żywności i żywieniu, PZWL, Warszawa. Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B. [2008], Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych, PZWL, Warszawa. Kłosiewicz-Latoszek L. [2004], Znaczenie kwasów tłuszczowych omega-3 w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych, „Żywienie Człowieka i Metabolizm”, t. 31, nr 4. Kolanowski W. [2000], Olej rybi jako źródło kwasów tłuszczowych omega-3 – znaczenie zdrowotne i wzbogacanie żywności, „Przemysł Spożywczy”, nr 9. Kolanowski W. [2005], Żywność funkcjonalna – nowe propozycje, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, t. XXXVIII, nr 2. Kolanowski W. [2007], Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 – znaczenie zdrowotne w obniżaniu ryzyka chorób cywilizacyjnych, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, t. XL, nr 3. Kolanowski W. [2008], Dodatkowe źródła kwasów tłuszczowych omega-3 w żywieniu człowieka, SGGW, Warszawa. Kolanowski W., Świderski F. [1997], Wielonienasycone kwasy tłuszczowe z grupy n-3 (n-3 PUFA). Korzystne działanie zdrowotne, zalecenia spożycia, wzbogacanie żywności, „Żywienie i Metabolizm”, t. XXIV, nr 2. Kolanowski W., Świderski F., Hoffmann M. [1997], Możliwości wzbogacania wybranych produktów spożywczych w wielonienasycone kwasy tłuszczowe z grupy n-3 (n-3 PUFA), stosując olej rybny, „Żywienie Człowieka i Metabolizm”, t. XXIV, nr 2. Marciniak-Łukasiak K., Krygier K. [2004], Charakterystyka kwasów omega-3 i ich zastosowanie w żywności funkcjonalnej, „Przemysł Spożywczy”, nr 12. Silvers K., Scott K. [2002], Study on Omega-3 and Depression, „Public Health Nutrition”, vol. 5, nr 3. Suplementy diety a zdrowie. Porady lekarzy i dietetyków [2008], red. M. Jarosz, PZWL, Warszawa. Wcisło T., Rogowski W. [2006], Rola wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 w organizmie człowieka, „Cardiovascular Forum”, t. 11, nr 3. Zagrodzki P. [2009], Kwasy tłuszczowe n-3 i n-6 a parametry kognitywne i behawioralne u dzieci – przegląd literatury, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, t. XLII, nr 3. Ziemlański Ś. [2001], Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne podstawy, PZWL, Warszawa..

(23) Charakterystyka kwasów tłuszczowych…. 161. Ziemlański Ś., Budzyńska-Topolowska J. [1992], Współczesne poglądy na rolę fizjologiczną wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny n-3, „Żywienie Człowieka i Metabolizm”, t. XIX, nr 2. Żywność wygodna i żywność funkcjonalna [2003], red. F. Świderski, WNT, Warszawa.. The Characteristics and Benefits of Omega-3 Fatty Acids The study presents a survey on knowledge about fatty acids and their effects on human health. The survey questions were about supplements. Respondents were familiar with the term “omega-3 fatty acid”. The vast majority of respondents indicated fish and vegetable oils as the main natural source of these acids. They came by this information from the Internet, newspapers and television. The dominant view among those questioned was that fatty acids are good or very good for the body. The survey results suggest that the concept of polyunsaturated omega-3 fatty acid family and its effect are well-known. This is a highly satisfying result as it instills hope that omega-3 fatty acids are present in the diet of most of those surveyed..

(24)