Jeziora i torfowiska w Dolinie Suchej Wody w Tatrach i ich geneza wytopiskowa
Magda Derkacz*
Lakes and peat-bogs in the Sucha Woda Valley in the Tatra Mountains and theirs melt genesis. Prz. Geol., 54: 73–75.
S u m m a r y. Out of the 85 cavings located in the northern part of the Sucha Woda Valley (Polish Tatra Mountains), the majority are probably dead-ice depressions. Their state of preservation (degree of plant overgrowth etc.) can reveal the size of dead-ice blocks and the timing of their melting, whereas the location of these forms helps to esti-mate the rate of retreat of the Sucha Woda Glacier.
Key words: dead-ice depressions, peat-bogs, retreat of glacier, Tatra Mts
Wiêkszoœæ jezior i torfowisk tatrzañskich stanowi wype³nienie form glacjalnych zachowanych w postaci kot³ów i cyrków lodowcowych, a tak¿e zag³êbieñ wytopiskowych. S¹ to formy, bêd¹ce pozosta³oœci¹ odpowiednio po polach firnowych b¹dŸ bry³ach martwego lodu.
Badania osadów jezior tatrzañskich ciesz¹ siê powodzeniem ju¿ od ok. 100 lat, pomimo nie ³atwego do nich dostêpu. Jedne z pierwszych prze-prowadzi³a Dyakowska (1932). Cech¹
charaktery-styczn¹ osadów dennych wiêkszoœci jezior
tatrzañskich jest ich dwudzielnoœæ. Zasadniczo obserwuje siê warstwê osadów mineralnych — sk³adan¹ w warunkach surowego klimatu ch³odne-go oraz nadleg³¹ m³odsz¹ warstwê osadów orga-nicznych — akumulowan¹ od czasu wyraŸnego ocieplenia klimatycznego. Osady mineralne pod-daje siê najczêœciej analizie sk³adu mineralnego oraz analizie pierwiastków œladowych. Natomiast osady organiczne bada siê pod k¹tem wystêpowa-nia szcz¹tków Cladocera, okrzemek, a tak¿e py³ków roœlin. Przeprowadza siê równie¿ badania wieku metod¹ C14.
Te analizy pozwalaj¹ odtworzyæ warunki œro-dowiskowe, jakie w danym czasie panowa³y, a tak¿e okreœliæ wiek tworzenia osadów jeziornych w Tatrach.
Oprócz jezior obecnie w pe³ni wykszta³conych, takich jak: Morskie Oko, Czarny Staw G¹sienico-wy, Wielki Staw, na uwagê zas³uguj¹ oczka
polo-dowcowe, dna których stanowi¹ osady
bagienno-torfowe. Le¿¹ one w ni¿szych piêtrach masywu tatrzañskiego, g³ównie w paœmie reglo-wym.
Przyk³adem obszaru o du¿ym wystêpowaniu form wytopiskowych w Tatrach jest pó³nocna czêœæ Doliny Suchej Wody (ryc. 1–4). Jest to rejon z bar-dzo dobrze zachowan¹ rzeŸb¹ glacjaln¹, zw³aszcza
morenami czo³owymi. Na obszarze ok. 5 km2
towarzyszy im a¿ ok. 85 zag³êbieñ wytopisko-wych. Le¿¹ one po wewnêtrznych stronach ³uków morenowych, tworz¹c kilka g³ównych obszarów nagromadzenia. Ró¿ny jest stopieñ zachowania œwie¿oœci tych form. Obserwuje siê zag³êbienia wytopiskowe stale b¹dŸ okresowo wype³nione wod¹, zag³êbienia tworz¹ce bagniska i pod-mok³oœci, czêsto poroœniête roœlinnoœci¹, a tak¿e
73
Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 1, 2006
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; magda.derkacz@pgi.gov.pl
Zag³êbienia wytopiskowe:
Dead-ice depressions:
stale lub okresowo wype³nione wod¹
always or sometimes with water
wype³nione torfem with peat suche dry Jeziora WARSZAWA 20° 50° 0 250 500m
Ryc. 1. Lokalizacja zag³êbieñ wytopiskowych w pó³nocnej czêœci Doliny Suchej Wody
Fig. 1. Location of dead-ice depressions in the northern part of the Sucha Woda Valley
zag³êbienia zupe³nie suche. Wody oczek polodowcowych s¹ dystroficzne (w przeciwieñstwie do oligotroficznych jezior po³o¿onych wy¿ej), a w ich dnie czêsto zalegaj¹ g³azy morenowe. Wielkoœæ zag³êbieñ jest ró¿na — od ma³ych o rozci¹g³oœci 2/2 m do okaza³ych zbiorników o
powierzchni 6000 m2, jak w przypadku Toporowego Stawu
Ni¿niego. Mi¹¿szoœæ torfu wype³niaj¹cego zag³êbienia wytopiskowe tak¿e jest ró¿na. Najwiêksze wartoœci osi¹ga w Wielkiej Pañszczyckiej M³ace, gdzie zosta³a okreœlona na 5,5 m (Obidowicz, 1996) oraz w Toporowym Stawie Wy¿nim — ok. 4,5 m (£ajczak, 1996).
Nale¿y przypuszczaæ, ¿e bezpoœrednio po ust¹pieniu czo³a Lodowca Suchej Wody i wytopieniu bry³ martwego lodu na tym terenie, krajobraz polodowcowy obfitowa³ w liczne jeziora i oczka wodne, które w wyniku zarastania przekszta³ci³y siê z czasem w obecne formy bagienno-tor-fowiskowe. Na podstawie wielkoœci zag³êbienia, a tak¿e jego obecnego stanu zachowania mo¿na wnioskowaæ o wielkoœci i czasie wytapiania bry³y martwego lodu, po jakiej zag³êbienie powsta³o.
Osady denne jezior tatrzañskich, a tak¿e zag³êbieñ wytopiskowych zosta³y wydatowane w wiêkszoœci na ok. 5–5,5 ka. Najm³odsze okaza³y siê jeziora po³o¿one
najwy-74
Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 1, 2006
Ryc. 3. Toporowy Staw Wy¿ni (zag³êbienie wytopiskowe nr 14 — patrz ryc. 1) Fig. 3. Toporowy Staw Wy¿ni (dead-ice depression no 14 — see fig. 1)
Ryc. 2. Toporowy Staw Ni¿ni (zag³êbienie wytopiskowe nr 4 — patrz ryc. 1) Fig. 2. Toporowy Staw Ni¿ni (dead-ice depression no 4 — see fig. 1)
¿ej, jako ¿e najpóŸniej zosta³y odkryte przez masy lodu, a wiêc i najpóŸniej rozpoczê³a siê w nich sedymentacja. Równie m³ode s¹ ni¿ej po³o¿one torfowiska i zbiorniki jeziorne, takie jak: Toporowe Stawy, Kotlinowy Stawek pod Kotlinowym Wierchem, czy Wielka Pañszczycka M³aka, ze wzglêdu na znaczn¹ wielkoœæ bry³ martwego lodu, a zatem i d³u¿szy czas ich wytapiania.
Badania osadów dennych jezior tatrzañskich a tak¿e wiêkszych zag³êbieñ wytopiskowych zosta³y przeprowa-dzone kompleksowo i odegra³y du¿¹ rolê w stratygrafii holocenu i schy³ku plejstocenu Tatr.
Dziêkujê serdecznie Panu Profesorowi dr hab. Leszkowi Lindnerowi, pod kierunkiem którego powsta³y przedstawione wyniki badañ, za nieocenion¹ pomoc i opiekê.
Literatura
DYAKOWSKA J. 1932 — Analiza py³kowa kilku torfowisk tatrzañskich. Acta Soc. Botan. Pol., 9: 473–530.
£AJCZAK A. 1996 — Hydrologia [W:] Mirek Z. (red.) — Przyroda Tatrzañskiego Parku Narodowego, Tatry i Podtatrze, 3, TPN, Kraków– Zakopane: 169–196.
OBIDOWICZ A. 1996 — Polodowcowa historia szaty roœlinnej [W:] Mirek Z. (red.) — Przyroda Tatrzañskiego Parku Narodowego, Tatry i Podtatrze, 3, TPN, Kraków–Zakopane: 229–236.
75
Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 1, 2006
Ryc. 4. Zag³êbienia wytopiskowe w pó³nocnej czêœci Doliny Suchej Wody (A — nr 12, B — nr 15, patrz ryc. 1) Fig. 4. Dead-ice depressions in the northern part of the Sucha Woda Valley (A — no 12, B — no 15, see fig. 1)
