J. GOLONKA & F.J. PICHA (eds)—The Carpathians and their foreland: Geology and hydrocarbon resources.

danych. Poni¿ej przedstawiona jest lista dostrze¿onych b³êdów.

Autorzy powinni j¹ wykorzystaæ do wprowadzenia istotnych

poprawek w numerycznej wersji mapy. Nale¿y zatem:

1) Wprowadziæ lekkie cieniowanie obrazu rzeŸby terenu,

które wp³ynie na zintegrowanie obrazu rzeŸby z treœci¹

geo-logiczn¹.

2) Przestudiowaæ i skorygowaæ skalê barw w celu

uwypuklenia chronologicznego nastêpstwa utworów

domi-nuj¹cych na powierzchni terenu oraz zró¿nicowania „œwie¿oœci”

morfogenetycznej.

3) Wprowadziæ szrafurê strukturaln¹ do poszczególnych

wydzieleñ geologicznych na przekrojach.

4) Usun¹æ liczne przykre b³êdy literowe i niekonsekwencje

w pisaniu du¿¹ liter¹, zw³aszcza w tekœcie anglojêzycznym (m.in.

kierunek strony œwiata NWN), „Polish Lowland” rozumie siê

jako „polski nizinny” (np. owczarek), natomiast „Ni¿ Polski”

t³umaczy siê jako „Polish Lowlands” (dos³. niziny), „Sudetic

Val-leys” nale¿y zamieniæ na „Sudetic Basins”, podobnie jak

napisano Plock, Sandomierz i inne „Basin”; skorygowaæ brak

tytu³u kolumny objaœnieñ barw i oznaczeñ; zast¹piæ „oscylacje”

lodowca „pulsacjami” (ruch oscylacyjny jest równorzêdnie

dwukierunkowy — do przodu i do ty³u, a lodowcowy jest tylko

postêpowy lub chwilowo zanikaj¹cy); poprawiæ niektóre

niefortunne cytowania.

5) Podaæ w metryce mapy informacjê o podk³adzie

topograficznym i odwzorowaniu, co jest istotne we wspó³czesnej

kartografii, tak¿e geologicznej.

6) Dodaæ skalê liniow¹ pod jej opisem cyfrowym.

7) Rozwa¿yæ mo¿liwoœæ dope³nienia treœci mapy w obrêbie

ramki, poza granicami pañstwowymi.

8) Powo³aæ siê na Przestrzenny model wg³êbnej budowy

geologicznej Polski, z którego zapewne wziêto, lub nale¿a³o

wzi¹æ, treœæ geologiczn¹ przekrojów w przedziale od -1000 do

-500 m n.p.m.

Zaletami Mapy geologicznej Polski 1 : 500 000

zdecydowa-nie przewy¿szaj¹cymi jej drobne usterki i braki s¹: jednorodnoœæ

graficzna i merytoryczna, uwzglêdnienie standardów GIS-u i

po-wi¹zanie z baz¹ danych. Cechy te umo¿liwiaj¹ weryfikacjê i

aktu-alizacjê wersji numerycznej oraz znacznie poszerzaj¹

mo¿liwo-œci wykorzystania mapy jako podk³adu do innych opracowañ

tematycznych. Kolejn¹ zalet¹ jest wywa¿ona zawartoœæ

szcze-gó³ów i ogólnej czytelnoœci treœci opracowania. Przygotowanie

równowa¿nej wersji dwujêzycznej objaœnieñ i opisów jest

zgod-ne ze wspó³czesnymi wymaganiami integracji europejskiej.

Udo-stêpniana w formie numerycznej i graficznej mapa mo¿e

stanowiæ uniwersalny podk³ad dla ró¿nych kartograficznych

opracowañ tematycznych, nie tylko geologicznych, a

równoczeœ-nie mo¿e byæ instrumentem naukowej inspiracji w regionalnych

pracach geologicznych i geograficznych. Mo¿na j¹ ³atwo

inte-growaæ z innymi mapami o treœci wi¹¿¹cej siê pod³o¿em

geolo-gicznym, z zagospodarowaniem terenu, zagro¿eniami, czy z

prognozami przemian œrodowiska.

Bior¹c powy¿sze pod uwagê, stwierdzam, ¿e mapa jest

dzie³em innowacyjnym, presti¿owym i potrzebnym. Zas³uguje

na powszechne udostêpnienie w wersji numerycznej we

wszystkich

œrodowiskach

geologicznych,

oraz

rzetelne

rozpropagowanie w gospodarczych materia³ach informacyjnych.

Stanis³aw Ostaficzuk

J. GOLONKA & F.J. PICHA (eds) — The Carpathians

and their foreland: Geology and hydrocarbon

resources. AAPG Memoir 84, Tulsa, Oklahoma 2006,

600 str., 446 figur, 41 tabel + CD

Geolodzy zajmuj¹cy siê Karpatami od kilku lat z

nara-staj¹cym zainteresowaniem oczekiwali kolejnego tomu z

presti¿-owej serii AAPG Memoir przygotowywanego pod redakcj¹ Jana

Golonki i Franka Pichy, poœwiêconego szeroko rozumianej

geo-logii Karpat, a szczególnie jej aspektów naftowych. The

Carpathians and their foreland: Geology and hydrocarbon

resources (Karpaty i ich przedgórze: Geologia i zasoby

wêglowodorów) jest pierwsz¹ zredagowan¹ przez Polaka ksi¹¿k¹

wydan¹ przez American Association of Petroleum Geologists,

najwiêksze towarzystwo geologiczne na œwiecie. Oznacza to

naj-wy¿sz¹, œwiatow¹ rangê publikacji i gwarantuje jej du¿e

roz-powszechnienie.

Wydrukowana w³aœnie ksi¹¿ka stanowi kompendium wiedzy

na temat geologii regionalnej i naftowej Karpat oraz ich zasobów

naftowych, opracowane przez 107 (!) autorów — geologów i

geofizyków z Austrii, Czech, Polski, Rumunii, S³owacji,

Ukra-iny, Wêgier, Wielkiej Brytanii i USA. Szczegó³owo opisano w

niej ca³y ³uk karpacki, pocz¹wszy od pó³nocno-wschodniej

Austrii a¿ po po³udniow¹ Rumuniê, wziêto te¿ pod uwagê

neoge-ñskie zapadliska przedkarpackie, utwory pod³o¿a platformowego

oraz baseny œródgórskie. Mnogoœæ uwzglêdnionych w tomie

zagadnieñ oraz liczba uczestnicz¹cych w przedsiêwziêciu

auto-rów wzbudzaj¹ podziw dla dokonañ edytoauto-rów. A zadanie mieli

nie³atwe, choæby ze wzglêdu na fakt, i¿ w tomie znalaz³y siê

rozdzia³y pisane tak przez doœwiadczonych geologów

karpac-kich, jak i przez m³odych geologów i geofizyków, stosuj¹cych

nowe metody badawcze i maj¹cych pogl¹dy nierzadko

diametral-nie odmienne od uznawanych przez wiele lat za dogmaty. Jak

ka¿da publikacja AAPG, ksi¹¿ka ma imponuj¹c¹ szatê graficzn¹,

jest starannie przygotowana edytorsko, a tak¿e ma przejrzysty i

przyjazny dla czytelnika uk³ad. Tradycyjnie do wydawnictwa

dodano p³ytê CD zawieraj¹c¹ pe³ny tekst w formacie PDF,

umo-¿liwiaj¹cym ³atwe wykorzystanie ilustracji w prezentacjach i

innych opracowaniach. Niew¹tpliwym mankamentem jest

zawarcie w ksi¹¿ce w pe³nej wersji tylko 17 spoœród 30

roz-dzia³ów. Pozosta³e rozdzia³y wydrukowano jedynie w formie

abstraktów, a ich pe³na wersja jest dostêpna dla czytelnika

wy³¹cznie w formie plików PDF na za³¹czonej p³ycie CD.

Nie-stety, dotyczy to rozdzia³ów napisanych przez polskich autorów

z Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa SA, a w tym

kontekœcie brak tej firmy na liœcie sponsorów wydawnictwa jest

niezwykle wymowny.

Ksi¹¿ka na pewno stanie siê obowi¹zkow¹ lektur¹

szerokie-go, miêdzynarodowego krêgu geologów, i to nie tylko w krajach

karpackich i alpejskich. Jest ona adresowana w równym stopniu

do czytelników zainteresowanych podstawowymi naukami o

Zie-mi i do geologów naftowych, poszukuj¹cych wêglowodorów

zarówno w Karpatach, jak i na obszarach o podobnej budowie i

po-krewnym systemie naftowym.

Do g³ównych tematów poruszanych w publikacji nale¿¹:

‘ Geologia i zasoby wêglowodorów Karpat i ich przedgórza

w Czechach, Polsce, Rumunii i na Ukrainie;

‘ Geologia i zasoby wêglowodorów basenów

wewn¹trz-karpackich: basenu wiedeñskiego, panoñskiego,

transyl-wañskiego — w Austrii, Rumunii i na Wêgrzech;

‘ Geochemia i systemy naftowe;

‘ Geodynamiczna ewolucja obszaru wokó³karpackiego;

214

‘ Studia przyk³adów najwa¿niejszych z³ó¿ wêglowodorów;

‘ Porównanie ewolucji orogenów: Karpat i Gór Ouachita;

‘ Stosunek Karpat do orogenu alpejskiego;

‘ Historia badañ;

‘ Mapy geologiczne.

Karpaty rozci¹gaj¹ siê na terytorium siedmiu krajów

œrodko-wej Europy. Kraje te maj¹ bogat¹ historiê osi¹gniêæ naukowych

i technicznych w zakresie nauk o ziemi i przemys³u naftowego.

Na obszarze Karpat w ci¹gu ostatnich dwustu lat zosta³a

wykona-na ogromwykona-na iloœæ badañ geologicznych i geofizycznych, w

wyni-ku których opublikowano tysi¹ce prac naukowych. Niestety, na

skutek barier jêzykowych oraz stosowania ró¿norodnych

kon-cepcji metodycznych studentom geologii karpackiej i geologom

poszukiwawczym nie jest ³atwo przedrzeæ siê przez g¹szcz

publi-kacji, czêsto zawieraj¹cych fragmentaryczn¹ informacjê naukow¹

o geologii i potencjale naftowym regionu. Intencj¹ autorów

ksi¹¿ki, nakreœlon¹ przez redaktorów we wstêpie, by³o zatem

pokonanie tych trudnoœci. Autorom uda³o siê obszernie i w

przej-rzysty

sposób,

zachowuj¹c

miêdzynarodowe

standardy,

przedstawiæ skomplikowan¹ geologiê i potencja³ naftowy ca³ego

systemu karpackiego, wliczaj¹c pasmo nasuwczo-fa³dowe,

przedpole i póŸnoorogeniczne baseny wewn¹trzkarpackie.

Szczególn¹ uwagê autorzy poœwiêcili systemom naftowym i

stu-diom najwa¿niejszych z³ó¿ ropy i gazu pod k¹tem potencja³u

naf-towego regionu, przy czym uwzglêdnili zainteresowania

zarówno œrodowiska naukowego, jak i przemys³u.

Wartoœæ ksi¹¿ki dostrzegalna na ca³ym œwiecie wynika

przede wszystkim z uwarunkowañ historycznych. Karpaty s¹

bowiem jednym z miejsc, gdzie rodzi³y siê klasyczne koncepcje

geologii ogólnej i naftowej, gdzie narodzi³ siê przemys³ naftowy.

W rejonie karpackim w 1853 r. zosta³o wykonane pierwsze

nowoczesne wiercenie naftowe i po raz pierwszy produkcja

naf-towa zosta³a odnonaf-towana w œwiatowych statystykach

prze-mys³owych (Rumunia, 1875 r.). Na tym obszarze odkryto metody

destylacji ropy naftowej (£ukasiewicz, 1853 r.) i tu

zapropono-wano teoriê organicznego pochodzenia ropy naftowej (Zuber,

1918 r.). W latach piêædziesi¹tych dwudziestego stulecia flisz

karpacki sta³ siê poligonem badawczym sedymentologów, w

wy-niku czego narodzi³y siê klasyczne ju¿ koncepcje dotycz¹ce

g³êbokomorskich turbidytów. Pod wieloma wzglêdami flisz

kar-packi, s³awny ze swojej z³o¿onoœci i ró¿norodnoœci, mo¿e s³u¿yæ

za model w poszukiwaniach naftowych w osadach

g³êbokomor-skich, zarówno wzd³u¿ wspó³czesnych krawêdzi

kontynental-nych, jak i w pasmach orogenicznych.

W Karpatach wydobyto pokaŸne iloœci ropy naftowej i gazu

ziemnego, jednak¿e ich produkcja ci¹gle jest znaczna.

Zastoso-wanie nowych technologii i teorii naukowych mo¿e pomóc

zna-leŸæ dodatkowe zasoby wêglowodorów w udokumentowanych

wczeœniej z³o¿ach oraz przyczyniæ siê do odkrycia nowych z³ó¿,

szczególnie w g³êbszych poziomach strukturalnych, np. w

plat-formowym pod³o¿u Karpat. Utwory zalegaj¹ce pod nasuniêciem

karpackim, w czo³owych strefach pasma orogenicznego, wydaj¹

siê najbardziej obiecuj¹ce. Karpaty s¹ jednym z najlepszych

przyk³adów uwieñczonych sukcesem poszukiwañ naftowych pod

nasuniêciami. W 1996 r. F. Picha (jeden z redaktorów ksi¹¿ki)

sformu³owa³ podstawy teorii poszukiwañ naftowych w

oroge-nach nasuniêciowych, przedstawiaj¹c Karpaty jako modelowy

obszar jej zastosowania. Obiecuj¹ce perspektywy poszukiwañ

naftowych istniej¹ w innych, podobnych genetycznie orogenach

nasuniêciowych, np. w Kopet-dag (Turkmenistan i Iran),

Andach, na pó³nocnym Kaukazie i pó³nocnym Uralu. Niestety,

podobnie jak w samych pasmach nasuniêciowych, warunki

sprzyjaj¹ce generowaniu, gromadzeniu i zachowaniu ropy i gazu

istniej¹ tylko w ograniczonych obszarach — tam, gdzie znajduj¹

siê ska³y macierzyste, zbiornikowe i ekranuj¹ce, a historia

geo-dymaniczna sprzyja³a powstawaniu i migracji wêglowodorów.

Poszukiwania pod nasuniêciami wymagaj¹ zatem w³aœciwego

zrozumienia historii sedymentacji i rozwoju strukturalnego

nasu-waj¹cego siê górotworu oraz jego przedpola. Studia nad

Kar-patami, jako klasycznym przyk³adem takiej konfiguracji, mog¹

wiêc dostarczyæ informacji na temat z³o¿onoœci i ró¿norodnoœci

uk³adów naftowych pod nasuniêciami.

Nap³yw kapita³u zagranicznego zwi¹zany z wysokimi

cena-mi ropy naftowej i paliw powoduje nowe mo¿liwoœci

poszuki-wawcze i produkcyjne, a przedsiêbiorstwa, które tym kapita³em

dysponuj¹, potrzebuj¹ nowoczesnej, obszernej i przejrzystej

infor-macji na temat geologii i potencja³u naftowego. The Carpathians

and their foreland z powodzeniem spe³ni te oczekiwania.

Narody i pañstwa w regionie karpackim znajduj¹ siê w

ostat-nich dwu dekadach w stadium transformacji politycznej i

ekono-micznej. Instytucje geologiczne i œrodowiska naukowe s¹ czêsto

negatywnie dotkniête tymi przemianami. Pokolenie

powojen-nych geologów, które nada³o rys wspó³czesnej geologii

karpac-kiej, jest w wieku emerytalnym, odchodzi i nie zawsze jest z

powodzeniem zastêpowane przez m³odszych kolegów. Ogromne

zasoby wiedzy, w szczególnoœci z zakresu geologii regionalnej

i poszukiwañ naftowych, mog¹ zostaæ zapomniane. Autorzy

wydawnictwa z sukcesem wykonali trudne zadanie utrwalenia

tradycyjnej wiedzy i po³¹czenia jej z nowymi koncepcjami.

Stworzyli publikacjê, która wyczerpuj¹co opisuje zarówno

przesz³e, jak i wspó³czesne osi¹gniêcia naukowe w regionie

kar-packim. Wszyscy bez wyj¹tku autorzy wybrani przez redakcjê

posiadaj¹ znacz¹cy dorobek naukowy, publikowali wa¿ne prace

na temat geologii naftowej i regionalnej Karpat oraz

przedstawia-li swoje osi¹gniêcia podczas renomowanych miêdzynarodowych

konferencji naukowych.

Publikacja z powodzeniem bêdzie s³u¿y³a za Ÿród³o

informa-cji na temat aktualnego, uchwyconego na prze³omie stuleci stanu

wiedzy na temat Karpat dla studentów, pracowników instytucji

rz¹dowych, firm, i wszystkich geologów regionalnych i

nafto-wych, a szczególnie tych, którzy s¹ zainteresowani samymi

Kar-patami i innymi orogenami nasuniêciowymi. Bêdzie te¿ wreszcie

s³u¿y³a za przewodnik potencjalnym inwestorom,

zainteresowa-nym intensyfikowaniem produkcji z istniej¹cych z³ó¿ i w

poszu-kiwaniem nowych z³ó¿ wêglowodorów w Karpatach i na ich

przedpolu. Przyczyni siê te¿ na pewno do rozpropagowania na

ca³ym œwiecie polskich osi¹gniêæ w dziedzinie nauk o Ziemi.

Jacek Gutowski

215

Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 3, 2007