Archeocjaty wapieni wojcieszowskich
Dawid Bia³ek
1, Pawe³ Raczyñski
1, Przemys³aw Sztajner
2, Dominik Zawadzki
2Archaeocyatha from the Wojcieszów Limestone. Prz. Geol., 55: 1112–1116.
S u m m a r y. This is an introductory presentation of Archaeocyaths found near Mys³ów in the Kaczawskie Mountains. Estimating the exact age of the Archaeocyaths-containing Wojcieszów Limestone, has been a matter of dispute. Previously regarded as Cam-brian, they were recognised as Silurian in 2000 (Skowronek & Steffahn). After more than 120 years of controversies this finding finally proves Early Cambrian age of this unit. Introductory taxonomic studies have shown similarity between Mys³ów Archaeocyaths — represented, among others, by genera Dokidocyathella, Erismacoscinus, Afiacyathus, Leptosocyathus and Protopharetra — and those from the Doberlug syncline (Germany). This dating is of great impor-tance for establishing the lithostratigraphic column of the Kaczawa Mountains and Cambrian palaeogeographic reconstructions. Key words: Sudetes, Kaczawskie Mountains, Wojcieszów Limestone, Archaeocyaths, Trilobites, Cambrian
Podczas badañ terenowych w Górach Kaczawskich latem 2007 r. Dawid Bia³ek, Tomasz Gajda i Dominik Zawadzki znaleŸli w wapieniach wojcieszowskich z okolic Mys³owa skamienia³oœci, które zosta³y zidentyfikowane jako archeocjaty. Znalazcami pierwszego spoœród opisy-wanych w niniejszej pracy archeocjatów s¹ T. Gajda (absolwent studiów geologicznych UWr, obecnie pracow-nik KGHM Polska MiedŸ SA) i D. Zawadzki, który jako pierwszy stwierdzi³, ¿e odkryta skamienia³oœæ mo¿e byæ archeocjatem. Po rozpoznaniu litologii ska³y, w której znajdowa³a siê skamienia³oœæ, odnalezienie kolejnych oka-zów by³o kwesti¹ minut.
Dalsze badania ujawni³y wiele innych bioklastów nale¿¹cych do ró¿nych grup systematycznych. Zespó³ ten jest w trakcie opracowania. Ze wzglêdu na znaczenie zna-leziska dla biostratygrafii i geologii przedstawiamy wstêp-ne rezultaty naszych badañ. Jednoczeœnie aby ochroniæ stanowisko przed dewastacj¹ przez kolekcjonerów i han-dlarzy skamienia³oœciami, celowo nie podajemy szcze-gó³owej lokalizacji.
Problem wieku wapieni wojcieszowskich Nazwê „wapienie wojcieszowskie” (niem. Kauffungen
Kalkstaeine) po raz pierwszy wprowadzi³ do literatury
geo-logicznej Gürich (1882). Przez 125 lat badañ jednym z g³ównych problemów by³o wyznaczenie ich wieku. Przez wiêkszoœæ tego czasu uznawano je wprawdzie za kambryj-skie, jednak brak by³o na to jednoznacznych dowodów.
Pocz¹tkowo za wapienie wojcieszowskie uznawano wiêkszoœæ wyst¹pieñ ska³ wêglanowych w metaosado-wych seriach Gór Kaczawskich. Szybko okaza³o siê, ¿e zw³aszcza w zachodniej czêœci regionu niektóre z tych ska³ s¹ znacznie m³odsze. Szczególnie spektakularne by³o zali-czenie do dolnego karbonu wapieni wystêpuj¹cych wœród fyllitów w rejonie Rz¹sin k. Gryfowa Œl¹skiego (Chorow-ska, 1978). Obecnie wiêc za „wapienie wojcieszowskie” przyjmuje siê zespó³ wyst¹pieñ zmetamorfizowanych ska³ wêglanowych wœród zieleñców w po³udniowo-wschodniej czêœci Gór Kaczawskich. Tworz¹ one oko³o 20-kilomet-rowy pas wzniesieñ o przebiegu NW-SE ci¹gn¹cy siê od wsi Podgórki do Mys³owa. W okolicach Lipy, Grudna i Nowych Rochowic tworz¹ zaœ pojedyncze wzgórza (ryc. 1). Nie jest wykluczone, ¿e ku zachodowi niektóre z wyst¹pieñ zmetamorfizowanych wapieni i dolomitów reprezentuj¹ te same horyzonty czasowe i podobny do wapieni wojcieszowskich typ facjalny.
Okreœlenie dok³adnego wieku wapieni wojcieszow-skich ju¿ w najwczeœniejszych pracach by³o kwesti¹ sporn¹. Zarówno niemieccy jak i polscy badacze próbowali to zrobiæ na podstawie skamienia³oœci lub poprzez korela-cje litostratygraficzne z dobrze udokumentowanymi pale-ontologicznie wapieniami z £u¿yc.
Jako pierwszy próby oznaczenia wieku na podstawie skamienia³oœci podj¹³ siê Gürich (1882, 1929). W kamie-nio³omie w Lipie znalaz³ on liczne szcz¹tki stawonoga z podgromady Phyllocarida, nazwanego przez autora
Silesi-caris nasuta. Dok³adna pozycja stratygraficzna SilesiSilesi-caris nasuta nie jest do koñca jasna — za pomoc¹ tej
skamie-nia³oœci Gürich pocz¹tkowo okreœla³ wiek wapieni wojcie-szowskich na ordowik, póŸniej jednak sk³ania³ siê ku kambrowi. Ze wzglêdu na brak porównywalnych form Schwarzbach (1933) uwa¿a³, ¿e znalezisko to nie ma zna-czenia stratygraficznego. Ten sam autor po raz pierwszy wyrazi³ pogl¹d o pochodzeniu wapieni wojcieszowskich — uzna³ je za budowle archeocjatowe wieku dolnokam-bryjskiego (Schwarzbach, 1936, 1939). Korelowa³ je z
D. Bia³ek
1
Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wroc³awski, pl. Maksa Borna 9, 50-204 Wroc³aw; dbial@ing.uni.wroc.pl; pracz@ing.uni.wroc.pl
2
Instytut Nauk o Morzu, Uniwersytet Szczeciñski, ul. Fel-czaka 3a, 71-412 Szczecin; sztajner@univ.szczecin.pl; domi-nik.zawadzki@univ.szczecin.pl
D. Zawadzki P. Sztajner
P. Raczyñski
seriami skalnymi ods³aniaj¹cymi siê na pó³nocny zachód od Zgorzelca. Co ciekawe, opiera³ siê na archeocjatach znalezionych w dolnej czêœci profilu.
Wystêpowanie tych skamienia³oœci w rejonie Görlitz nie zosta³o jednak potwierdzone, a wczesnokambryjski wiek serii okreœlono na podstawie szcz¹tków trylobitów.
Zimmermann i Berg (1941) tak¿e
porównywali budowê geologiczn¹
rejonu Wojcieszowa z okolicami Gör-litz. W objaœnieniach do mapy geolo-gicznej arkusza Kauffung (Wojcie-szów), wspominaj¹c o ubogiej doku-mentacji paleontologicznej, okreœlili wiek wapieni wojcieszowskich jako kambryjski.
Po drugiej wojnie œwiatowej pro-blemem wieku wapieni wojcieszow-skich zajmowali siê polscy badacze. Jednym z pierwszych by³ Gunia (1967), który podtrzyma³ hipotezê o ich
kam-bryjskim pochodzeniu. W
kamie-nio³omie w okolicach wsi Lipa znalaz³ problematyczn¹ skamienia³oœæ, któr¹ zaliczy³ do denkowców. Koralowiec
ten zosta³ nazwany Cambrotrypa
sudetica i przez porównanie do
kana-dyjskich wyst¹pieñ rodzaju
Cambro-trypa autor okreœli³ wiek górnej czêœci
profilu wapieni wojcieszowskich na prze³om wczesnego i œrodkowego kambru.
ska³y metaosadowe i metawulkaniczne
mixed metasedimentary and metavolcanic rocks
wapienie wojcieszowskie
Wojcieszów Limestones
metabazalty, podrzêdnie ska³y metaosadowe
metabasalts with subsidiary metasediments
ska³y metaosadowe (nierozdzielone), podrzêdnie metawulkanity
metasedimentary rocks undivided with minor metavolcanic rocks
³upki radzimowickie
Radzimowice Slates
piaskowce, i³owce i czerty w silnie zdeformowanym piaskowcowomu³owcowym matriksie
sandstone, claystone, chert in highly deformed lithic arenite & mudstone matrix
osady niecki œródsudeckiej
sediments of the Intra-Sudetic Basin
granit karkonoski Karkonosze Granite
izersko-kowarski kompleks metamorficzny
Izera-Kowary Metamorphic Complex
metamu³owce i wapienie klastyczne s
metamudstones and clastic limestone
SUD CK B E K IU O SK RZ N Y E¯ S D U T E IC M N AR AL GI A F ULT 0 5 10km
Ryc. 1. Mapa geologiczna Gór Kaczawskich z zaznaczonymi wapieniami wojcieszowskimi (Baranowski i in., 1990, z drobnymi zmianami) Fig. 1. Geological survey of the Kaczawskie Mountains with the Wojcieszów Limestone indicated (Baranowski et al., 1990, with minor modification)
1 cm
Ryc. 2. Przekrój poprzeczny przez dwa archeocjaty (jeden osobnik w drugim), wiêkszy to Afiacyathus sp
Fig. 2. A cross section of two Archaeocyaths, one inside another. The bigger one is Afiacyathus sp
Baranowski i Lorenc (1978) natrafili na przekroje frag-mentów pancerzy trylobitów, jednak stan zachowania tych skamienia³oœci, podobnie jak w wypadku wczeœniejszych znalezisk, nie pozwoli³ na szczegó³ow¹ korelacjê. Lorenc (1983) przeprowadzi³ tak¿e kompleksow¹ analizê zró¿ni-cowania odmian skalnych wapieni i dolomitów wystê-puj¹cych we wschodniej czêœci Gór Kaczawskich. Autor ten nie prowadzi³ w³asnych badañ wieku opisywanych ska³, przyjmuj¹c ich wiek jako kambryjski zgodnie z panuj¹cym pogl¹dem. Lorenc wyodrêbni³ osiem litotypów wapieni wojcieszowskich. Jego praca prezentuje bardzo szczegó³owy model zró¿nicowania œrodowisk powstawa-nia wêglanów i wi¹¿e odmiennoœæ wykszta³cepowstawa-nia wapieni w ró¿nych ods³oniêciach ze zmianami œrodowisk sedy-mentacji.
Znaleziskiem, które rzuci³o nowe
œwiat³o na pozycjê stratygraficzn¹ wapieni
wojcieszowskich, by³y opisane przez
Skowronka i Steffahna (2000) otwornice, spikule g¹bek i szcz¹tki krêgowców. Dziêki tym znaleziskom autorzy zdecydowanie odrzucili wczeœniejsze pogl¹dy mówi¹ce o kambryjskim wieku wapieni. Jednoczeœnie postawili hipotezê, ¿e wiek wapieni wojcie-szowskich nie jest starszy ni¿ ordowik, przyjmuj¹c jednoczeœnie mo¿liwoœæ jego odm³odzenia. Istotny jest fakt, ¿e podany przez nich zespó³ nie zawiera skamie-nia³oœci ¿adnych grup istotnych w
datowa-niach biostratygraficznych starszego
paleozoiku.
Wystêpowanie i znaczenie archeocjatów w datowaniach i paleoekologii Przez wiele lat archeocjaty stanowi³y grupê o nie do koñca ustalonej przynale¿no-œci systematycznej. Treatise on Invertebrate
Paleontology (Hill, 1972) ujmuje je w
ran-dze typu, jednak obecnie klasyfikuje siê je jako gromadê w obrêbie Porifera (Debrenne i in., 2002). Skomplikowan¹ historiê
œciera-nia siê pogl¹dów na temat ich filogenezy przedstawia Rowland (2001).
Archeocjaty pojawi³y siê we wczesnym kambrze (tommot), przed trylobitami. Maksi-mum rozwoju osi¹gnê³y przed koñcem wcze-snego kambru (botom). Wiêkszoœæ wyginê³a przed kambrem œrodkowym, z którego opisy-wane s¹ zaledwie dwa rodzaje. Nieliczne formy póŸnokambryjskie znane s¹ jedynie z Antarkty-dy. W szczytowym okresie rozwoju ich
zró¿ni-cowanie taksonomiczne przekracza³o 150
rodzajów. Zdecydowana wiêkszoœæ archeocja-tów wystêpowa³a na przestrzeni zaledwie oko³o 11 mln lat w okresie tommot–tojon — 521–510 mln lat temu (Wood i in., 1992; Debrenne, 2007). Dziêki szybkiemu tempu ewolucji archeocjaty s¹ niezwykle przydatne w
biostratygrafii wczesnego kambru, gdy¿
pozwalaj¹ na precyzyjne datowanie.
Archeocjaty stanowi³y pierwsz¹ grupê zwierz¹t tworz¹c¹ liczne rafy na kuli ziemskiej. Wiêkszoœæ z nich wystêpowa³a osobniczo, rza-dziej kolonijnie do g³êbokoœci oko³o 100 m. Znaleziska archeocjatów znane s¹ m.in. z: Syberii, Antarktydy, Ameryki Pó³nocnej, Pó³wyspu Iberyjskiego, Sardynii, Australii, Azji Œrodkowej (g³ównie z Mongolii). Najbli¿ej Polski archeocjaty zosta³y znalezione w Niem-czech (synklina Doberlug-Torgau) i Czechach (w ska³ach metamorficznych nale¿¹cych do po³udniowej os³ony gra-nitu Karkonoszy). Doniesienia o wystêpowaniu archeocja-tów w dolnym kambrze synkliny Görlitz (Elicki & Schneider, 1992) nie zosta³y potwierdzone. To w³aœnie dziêki analogii do tamtejszych wapieni Schwarzbach (1939) uzna³ wapienie wojcieszowskie za rafê archeocja-tow¹. Równie¿ skamienia³oœci znalezione w ska³ach
œrod-kowego kambru Gór Œwiêtokrzyskich, opisywane
pierwotnie jako archeocjaty (Or³owski, 1959; Lendzion, 1 cm
Ryc. 3. Przekrój poprzeczny archeocjata Fig. 3. A cross section of an Archaeocyath
1c m L L L L L
Ryc. 4. Przeciêty fragment wapienia z widocznymi okazami 4 gatunków archeocja-tów; L — okazy Leptosocyathus sp. (Vologdin, 1937) tworz¹ce ³añcuszkow¹ koloniê Fig. 4. A cross-cut piece of limestone with 4 Archaeocyatha species visible; L — Leptosocyathus sp. (Vologdin, 1937) a chain colony
1990), zosta³y w nowszych pracach zaklasyfikowane do innego typu (Dzik & Or³owski, 1993).
Wyst¹pienie archeocjatów w Górach Kaczawskich pod wzglêdem sposobu zachowania i zró¿nicowania mo¿na porównywaæ z dolno³u¿yck¹ synklin¹ Doberlug (do 1937 r. Dobrilugk, Dobry £ug)-Torgau. Archeocjaty s¹ tam znaj-dowane g³ównie w bogatej w skamienia³oœci strefie (glo-nowo-archeocjatowy boundstone) o mi¹¿szoœci do 0,5 m oraz jako pojedyncze, czêsto redeponowane szcz¹tki w sekwencji wêglanowej okreœlanej jako formacja Zwetau (Elicki & Debrenne, 1993). Ich wystêpowanie pozwoli³o na dok³adniejsze ograniczenie cza- sowe niezgodnoœci
kadomskiej pomiêdzy
pia-skowcami górnego proterozo-iku a seri¹ dolnopaleozoiczn¹ (Linnemann & Romer, 2002).
W Czechach do tej pory znaleziono dwa archeocjaty. Pierwszy pochodzi³ z wapieni oolitowych z kamienio³omu Dolni Albeøice, drugi z okolic Jesenny. Oznaczenie tego dru-giego jest jak na razie bardzo problematyczne (Hladil i in., 2003).
Skamienia³oœci z okolic Mys³owa
Podczas prowadzonych ba-dañ znaleziono liczne archeo-cjaty oraz szcz¹tki innej fauny, wœród której uda³o siê zidenty-fikowaæ tylko izolowane
ele-menty pancerzy trylobitów.
Zosta³y one zaobserwowane
jedynie na powierzchniach
zg³adów i ich dok³adniejsze oznaczenie nie jest mo¿liwe, ale sam fakt wystêpowania
tych stawonogów potwierdza
s³usznoœæ doniesienia Baranowskiego i Lorenca (1978), którzy opisali podobne formy z rejonu wzgórza Widok. Niestety, z³y stan zachowania pozosta³ych bioklastów nie pozwala na ich jednoznaczn¹ identyfikacjê. S¹ to drobne rurkowate formy oraz nie-oznaczalne szcz¹tki pancerzy lub
muszli, wystêpuj¹ce czasem w
du¿ych nagromadzeniach. Obecnie s¹ prowadzone próby ich preparacji ró¿-nymi metodami.
Archeocjaty i pozosta³e szcz¹tki s¹ w ró¿nym stopniu przekrystalizo-wane, w niektórych wypadkach a¿ do ca³kowitego zatarcia struktur szkiele-tu w matriksie. Czêsto jednak s¹ bar-dzo dobrze zachowane (ryc. 2–5).
Poszczególne kielichy s¹ ró¿nie
zorientowane, a struktury geopetalne œwiadcz¹, ¿e niektóre z nich zosta³y przewrócone. Dlatego te¿ mo¿na przyj¹æ, ¿e szkielety archeocjatów zachowane fragmentarycznie uleg³y czêœciowemu zniszczeniu jeszcze w fazie sedymentacji. Znalezione zosta³y trzy formy naturalnie wypreparowane. S¹ to pojedyncze osobniki archeocjatów wielkoœci do 35 mm z bardzo dobrze zachowanymi elementami œciany zewnêtrznej (ryc. 6).
Oglêdziny zebranego przez autorów materia³u pozwa-laj¹ wyodrêbniæ oko³o 10 form archeocjatów. Wstêpne oznaczenie niektórych rodzajów Dokidocyathella,
Erisma-coscinus, Afiacyathus, Leptosocyathus, Protopharetra (na
podstawie: Hill, 1972; Debrenne i in., 1990, 2002; Debren-ne & Zhuravlev, 1992) pozwala na okreœlenie wieku tych wapieni na wczesny botom — poziom archeocjatowy
squ-1c
m
Ryc. 6. Naturalnie wypreparowany okaz archeocjata ?Nochoroicyathus sp. Pomiêdzy ukoœnie prze-chodz¹cymi ¿y³ami kalcytu widaæ pionowo biegn¹ce septa i miejscami siateczkowat¹, zewnêtrzn¹ œcianê. Poprzeczne fa³dki to, byæ mo¿e, œlady po denkach grzebykowatych
Fig. 6. Naturally prepared ?Nochoroicyathus sp. Archaeocyath specimen. Vertical septa and densely porous outer wall visible between diagonal calcite streaks. Lateral creases may represent remains of pectinate tabulae
5 mm
Ryc. 5. Poprzeczny przekrój archeocjata Dokidocyathella sp. Fig. 5. A cross section of Dokidocyathella sp.
amosus-zelenovi (wed³ug: Debrenne i in., 2002), lub mo¿e
nieco wczeœniej.
Znamienne, ¿e spoœród wyró¿nionych przez Lorenca (1983) oœmiu litotypów wapieni wojcieszowskich ¿aden nie odpowiada skale, w której znalezione zosta³y wymie-nione przez autorów skamienia³oœci. Typ ten nie zosta³ dotychczas opisany przez ¿adnego badacza zajmuj¹cego siê problematyk¹ wapieni wojcieszowskich.
Dyskusja i wnioski
Znalezienie archeocjatów pozwala pewnie datowaæ ska³ê na œrodkow¹ czêœæ wczesnego kambru, i to jeszcze przed dok³adnym oznaczeniem ca³ego zespo³u skamie-nia³oœci. Archeocjaty z Mys³owa wykazuj¹ podobieñstwo do dolnokambryjskiego zespo³u z rejonu Doberlug (Elicki & Debrenne, 1993).
W chwili odkrycia tak istotnych dla biostratygrafii organizmów, jakimi s¹ archeocjaty, ponownie powraca dyskusja na temat wieku wapieni wojcieszowskich. G³ównym tematem sporu bêdzie teraz powi¹zanie tego odkrycia z prac¹ Skowronka i Steffahna (2000), w której to autorzy znacznie odm³odzili wiek tej serii. Opisane przez nich skamienia³oœci w przeciwieñstwie do archeocjatów nie daj¹ podstaw do precyzyjnych datowañ. W takiej sytu-acji nale¿y rozwa¿yæ dwie mo¿liwoœci:
1. Je¿eli oznaczenia skamienia³oœci Skowronka i Steffahna by³y poprawne, nale¿y uznaæ, ¿e wapienie woj-cieszowskie s¹ seri¹ heterochroniczn¹. Autorzy ci oparli swoje wnioski na badaniach próbek pobranych w rejonie Wojcieszowa i Lipy.
Przeciwko tej interpretacji œwiadczy podobieñstwo litologiczne wielu odmian wapieni i dolomitów w kamie-nio³omach z okolic Wojcieszowa i Mys³owa,
skorelowa-nych ze sob¹ w spójnym modelu facjalnym
przedstawionym przez Lorenca (1983).
2. Druga mo¿liwoœæ to b³¹d datowania poczyniony przez Skowronka i Steffahna, który mo¿e wynikaæ z szaco-wania na podstawie skamienia³oœci niemaj¹cych
jedno-znacznej wartoœci biostratygraficznej. W œwietle
najnowszego odkrycia wydaje siê to bardziej prawdopo-dobne.
Znalezienie archeocjatów w wapieniach wojcieszow-skich ma du¿e znaczenie nie tylko w okreœlaniu wieku tej serii, ale równie¿ w dok³adniejszym przedstawieniu kolumny stratygraficznej ska³ metaosadowych, z których s¹ zbudowane Góry Kaczawskie. W po³¹czeniu z datowa-niami cyrkonów (najm³odsze — 550 mln lat),
wyzna-czaj¹cymi wiek ska³ Ÿród³owych metapiaskowców
formacji Gackowej (Kryza i in., 2007), pozwala ono
wyznaczyæ w¹ski przedzia³ czasowy niezgodnoœci
kadomskiej, zbli¿ony do stwierdzonego w strefie saxo-tu-ryngskiej (Linnemann & Romer, 2002). Z przedstawio-nych uwag wynika, ¿e stanowisko z okolic Mys³owa nale¿y oceniæ jako jedno z cenniejszych do badañ geolo-gicznych w Sudetach.
Autorzy z UWr dedykuj¹ sw¹ pracê prof. T. Guni w podziê-kowaniu za inspiracjê do badañ. Szczeciñscy autorzy dziêkuj¹ prof. R.K. Borówce, prof. A. Witkowskiemu i prof. R. Kotliñ-skiemu za zaanga¿owanie i okazan¹ pomoc. Wszyscy autorzy dziêkuj¹ T. Gajdzie za przyczynienie siê do odkrycia. Badania terenowe przeprowadzono za zgod¹ dr Micha³a Lipca z firmy Lhoist Polska.
Literatura
BARANOWSKI Z., HAYDUKIEWICZ A., KRYZA R., LORENC S., MUSZYÑSKI A., SOLECKI A. & URBANEK Z. 1990 — Outline of the geology of the Góry Kaczawskie (Sudetes, Poland). Neues Jahrb. Miner. Monatsh., 179: 22–257.
BARANOWSKI Z. & LORENC S. 1978 — Trilobite remnants in the Wojcieszów crystalline limestone (Góry Kaczawskie, Sudetes Mts.). Bull. Acad. Pol. Sc., Ser., Sc. La. Terre, 25: 99–102.
CHOROWSKA M. 1978 — Wizeñskie wapienie w epimetamorficz-nym kompleksie Gór Kaczawskich (Sudety). Rocz. Pol. Tow. Geol., 48: 245–261.
DEBRENNE F. 2007 — Lower Cambrian archaeocyathan bioconstruc-tions. C. R. Paleoevol. 6, 5–19.
DEBRENNE F., ROZANOV A.Y. & ZHURAVLEV A.Y. 1990 — Regular Archaeocyaths. Editions du CNRS, Paris.
DEBRENNE F. & ZHURAVLEV A.Y. 1992 — Irregular Archaeocyaths. Editions du CNRS, Paris.
DEBRENNE F., ZHURAVLEV A.Y. & KRUSE P.D. 2002 — Class Archaeocyatha Bornemann. [In:] Hooper J.N.A. & van Soest R.W.M. (ed) Systema Porifera. A Guide to the Classification of Sponges. Klu-wer Academic/Plenum Publishers: 1539–1700.
DZIK J. & OR£OWSKI S. 1993 — The Late Cambrian eocrinoid Cambrocrinus. Acta Palaeont. Pol., 38: 21–34.
ELICKI O. & DEBRENNE F. 1993 — The Archaeocyatha of Germa-ny. Freiberger Forschungshefte, C450, Leipzig: 3–41.
ELICKI O. & SCHNEIDER J. 1992 — Lower Cambrian (Atdaba-nian/Botomian) Shallow-Marine Carbonates of the Goerlitz Synclino-rium (Saxony/Germany). Facies, 26: 55–66.
GUNIA T. 1967 — Cambrotrypa (Tabulata) z metamorfiku Sudetów Zachodnich. Rocz. Pol. Tow. Geol., 37: 417–428.
GÜRICH G. 1882 — Beiträge zur Kennentnis der niederschlesichen Tonschieferformation. Zeitschrift der Deutschen Geologischen Gesell-schaft 34: 691–734.
GÜRICH G. 1929 — Silesicaris von Leipe and die Phyllocariden über-haupt. Mitteilungen aus dem minerlogisch-geologischen Staatsinstitut in Hamburg 11: 21–90
HILL D. 1972 — Archaeocyatha. [In:] Teichert C. & Moore R.C. (ed) Treatise on Invertebrate Paleontology, Part E, Vol, 1. Geol. Soc. Amer., Univ. Kansas Press, Boulder, Colorado & Lawrence, Kansas: 1–158. HLADIL J., PATOÈKA F., KACHLIK V., MELICHAR R. &
HUBAÈIK M. 2003 — Metamorphosed carbonates of Krkonoše moun-tains and Paleozoic evolution of Sudetic terranes (NE Bohemia, Czech Republic). Geol. Carpath., 54: 281–297.
KRYZA R., ZALASIEWICZ J., MAZUR S., ALEKSANDROWSKI P., SERGEEV S. & LARIONOV A. 2007 — Precambrian crustal contri-bution to the Variscian accretionary prism of the Kaczawa Mountains (Sudetes, SW Poland): evidence from SHRIMP dating of detrital zir-cons. Int. J. Earth Sci. (Geol. Rundsch.), 96 (6): 1156–1162.
LENDZION K. 1990 — Typ Archaeocyatha. [W:] Pajchlowa M. (red.): Budowa geologiczna Polski, Tom 3, Atlas skamenialosci przewodnich i charakterystycznych, czesc 1a, Paleozoik starszy (z proterozoikiem górnym). Wyd. Geol., Warszawa: 35–37.
LINNEMANN U. & ROMER R.L. 2002 — The Cadomian Orogeny in Saxo-Thuryngia, Germany: geochemical and Nd-Sr-Pb isotopic charac-terization of marginal basins with constraints to geotectonic setting and provenance. Tectonophysics, 352: 33–64.
LORENC S. 1983 — Petrogeneza wapieni wojcieszowskich. Geol. Sudet., 18: 61–119.
OR£OWSKI S. 1959 — Archaeocyatha from the Middle Cambrian of the Holy Cross Mts. Bull. Acad. Pol. Sc. Ser. Sc. chim., 7: 363–368. ROWLAND S.M. 2001 — Archaeocyaths — a history of phylogenetic interpretation. J. Paleont., 75: 1065–1078.
SCHWARZBACH M. 1933 — Das Cambrium der Oberlausitz. Abh. naturforsch. Ges Görlitz, 32, 2: 7–54.
SCHWARZBACH M. 1936 — Oberlausitzer Schiefergebirge und Bober-katzbachgebirge — ein stratigraphisch-tektonisch Vergleich. Abhan-dlungen der Naturforschenden Gesellschaft zu Görlitz, 32, H.3: 31–69. SCHWARZBACH M. 1939 — Die Tektonik des Bober-Katzbach-Ge-birges. Alte und junge Gebirgsbildung in einem Teilgebiet der Sudeten. Jb. schles. Gesf. Vaterland. Cult., 113, Natur w.-med. R., 8: 52. SKOWRONEK A. & STEFFAHN J. 2000 — The age of the Kauffung Limestone (W Sudetes, Poland) — a revision due to new discovery of microfossils. Neues Jahrb. Miner. Monatsh: 65–82.
WOOD R., ZHURAVLEV A.Y. & DEBRENNE F. 1992 — Functional Biology and Paleoecology of Archaeocyatha. Palaios, 5: 131–156. ZIMMERMANN E. & BERG G. 1941 — Geologische Karte des Deut-schen Reiches, 1:25 000, Lieferung 276. Erläuterungen zu Blatt Kauf-fung: 1–95.
Praca wp³ynê³a do redakcji 5.10.2007 r. Akceptowano do druku 15.11.2007 r.
