Streszczenie
W pracy zostaáy przedstawione zasadnicze obszary zmian w metodach i narzĊdziach wspomagania informatycznego przedsiĊbiorstw. Omówione zostaáy najwaĪniejsze aspekty związane z zastosowaniem technologii informacyjnych w przedsiĊbiorstwach i problemy z ich zarządzaniem. Analizie zostaáy poddane wybrane narzĊdzia analizy i modelowania przedsiĊbiorstw i ich procesów, zaleĪnoĞci miĊdzy usprawnianiem przedsiĊbiorstw, a procesami utrzymania systemów informatycznych oraz metody budowy elastycznych architektur oprogramowania. Na przykáadzie wybranych rozwiązaĔ programistycznych (oprogramowania przedsiĊbiorstw) i architektur zorientowanych na usáugi (SOA), przedstawiono moĪliwoĞci informatyzacji przedsiĊbiorstw wspóádziaáających w ramach áaĔcuchów dostaw.
Sáowa kluczowe: architektura oparta na usáugach (SOA), platforma informatyzacji, zarządzanie procesami przedsiĊbiorstwa, architektury SOA, e-biznes, àaĔcuchy dostaw SCM
1. Wprowadzenie
Technologie informacyjne objĊáy swoim monopolem prawie caáy wspóáczesny Ğwiat i wszyst-kie domeny ludzwszyst-kiej cywilizacji. Niezwykle dynamiczny rozwój narzĊdzi komputerowych i telekomunikacyjnych napĊdza postĊp cywilizacyjny, pobudzając teĪ oczekiwania spoáeczeĔstwa i moĪliwoĞci ich realizacji. Podstawowym Ĩródáem zaspakajania materialnych potrzeb spoáeczeĔstw jest jednak gospodarka z wszystkimi jej dziaáami. Nadal podstawowymi elementami jej struktury funkcjonalnej są przedsiĊbiorstwa, które w toku rynkowych dziaáaĔ; wspóápracy i konkurencji, ge-nerują tworzywo materialnego bytu ludzkoĞci. Sfera produkcji, a szczególnie przemysá stanowi podstawĊ materialnego rozwoju technologii informacyjnych (ang. Information Technology, IT) i najwaĪniejszy z punktu widzenia gospodarczego rozwoju kierunek zastosowaĔ informatyki.
Dotychczas systemy informatyczne przedsiĊbiorstw nierozerwalnie związane byáy z ewaluują-cym modelem MRP/ERP [1, 45–64]. DziĊki rozwojowi technologii internetowych model przeksztaáciá siĊ do postaci ERP II, w którym nastąpiáo swoiste „wyjĞcie” systemów informatycz-nych poza granice przedsiĊbiorstw [11, 89–92]. PodstawĊ technologiczną zmian stworzyáy metody i oprogramowanie EDI (ang. Electronic Data Interchange) i SCM (ang. Supply Chain Management — zarządzanie áaĔcuchem dostaw) [11], umoĪliwiając áączenia w sieci systemów informatycznych wspóápracujących przedsiĊbiorstw [13]. Zmiany te w gáównej mierze wynikaáy z wymagaĔ biznesu; walki konkurencyjnej i wspóápracy przedsiĊbiorstw. WciąĪ poszukuje siĊ narzĊdzi integracji prze-páywów danych i wspomagania decyzji we wspóápracujących organizacjach [13, 114–116].
Równolegle poprawia siĊ efektywnoĞü dziaáalnoĞci wewnątrz przedsiĊbiorstw i prowadzone są wszechstronne usprawnienia ich procesów [12]. Uzyskiwane rezultaty, a jednoczeĞnie rosnąca Ğwia-domoĞü potrzeby nadąĪania za zmianami, przyczyniáy siĊ do tego, Īe ta forma dziaáaĔ, nazwana zarządzaniem procesowym [12, 226–227], wpisana zostaáa na staáe do zestawu narzĊdzi kierowania nowoczesnych przedsiĊbiorstw. PociągnĊáo to kaskadĊ przyczynowo – skutkowych zmian. Na przy-káad upowszechnienie ciągáego usprawniania organizacji i czĊstych modyfikacji jej procesów, objawiáo sáaboĞü dotychczas stosowanych, sztywnych architektur systemów informatycznych [12],[15]. Przy kaĪdej zmianie wymaga to pracocháonnych i kosztownych dziaáaĔ korekcyjnych. Ma to wpáyw na ekonomiczną oceną usprawnieĔ, efektywnoĞü informatycznych inwestycji, a nawet moĪe zniechĊcaü do przeprowadzania potrzebnych zmian w przedsiĊbiorstwach. W związku z takim stanem rzeczy podjĊto szereg róĪnych dziaáaĔ, m.in. zaczĊto tworzyü nowe architektury oprogramo-wania, lepiej dostosowane do czĊstych modyfikacji procesów i uáatwiające koordynowanie takich zmian z aktualizacjami oprogramowania. Mamy w tej sytuacji do czynienia z wieloma aspektami zaleĪnoĞci miĊdzy zarządzaniem procesami, a informatyzacją przedsiĊbiorstwa.
MoĪna wysunąü hipotezĊ, Īe tego typu zmiany organizacji i procesów, w tym np. metody opra-cowania i podejmowania decyzji, mają decydujący wpáyw na sposób zarządzania przedsiĊbiorstw. Stawia to przed kierującymi szczególne wyzwania, począwszy od wymogu aktywnego udziaáu w przebudowie procesów w organizacji, a skoĔczywszy na wdraĪaniu przyjĊtych zmian. Daje siĊ przy tym zauwaĪyü coraz wiĊkszy wpáyw stosowanych technologii informacyjnych na sposób funk-cjonowania przedsiĊbiorstw. Jak wynika z badaĔ przeprowadzonych w 2012 roku przez IBM, 71 % ankietowanych szefów firm uwaĪa, Īe technologia w ciągu najbliĪszych lat bĊdzie w najwiĊkszym stopniu wpáywaáa na kierowane przez nich organizacje [27, 67]. Gáównym narzĊdziem wspomagania zarządzania nadal pozostają teĪ technologie informatyczne. One w znacznej mierze decydują o efek-tywnoĞci podejmowanych decyzji, ale teĪ ze wzglĊdu na znaczące koszty nabycia oprogramowania, wdroĪenia i eksploatacji, mają duĪy wpáyw na politykĊ przedsiĊbiorstw. To gáównie wpáywa na rangĊ problemu, jakim jest inwestycja w IT i jej efektywnoĞü. Bardzo waĪna jest wiĊc komplekso-woĞü traktowania przedsiĊwziĊcia informatycznego i jego etapów. Ocena wdroĪenia zaleĪy zarówno od skutecznoĞci analizy przedsiĊbiorstwa, wáaĞciwego rozpoznania jego celów i potrzeb, dostoso-wania projektu rozwiązaĔ do przedsiĊbiorstwa i doboru oprogramodostoso-wania realizującego zaáoĪone cele i zadania. Ostateczne rezultaty caáej informatycznej inwestycji są oceniane na podstawie róĪ-nicy korzyĞci uzyskanych z wdroĪonego systemu i kosztów eksploatacji, konserwacji czy zmian oprogramowania systemu informatycznego w trakcie jego uĪytkowania. Szczególnie ma to znacze-nie w przypadku stosowania w przedsiĊbiorstwie zarządzania procesami i uczestniczenia w áaĔcuchach dostaw
Dlatego ze wzglĊdu na zakáadaną dynamikĊ zmian w przedsiĊbiorstwach i nacisk na poprawĊ efektywnoĞci, coraz waĪniejsze staje siĊ takie elastyczne zarządzania zmianami, które by minimali-zowaáo koszty wdraĪania zmian procesów, wspierającego je oprogramowania i pozostaáych kosztów uĪytkowania systemu informatycznego. Te kwestie stanowią przedmiot rozwaĪaĔ niniejszego arty-kuáu.
2. Problemy analizy i modele przedsiĊbiorstwa
Jednym z najtrudniejszych zadaĔ zastosowaĔ informatyki jest wdraĪanie systemu informatycz-nego w organizacji. Jak wynika z analizy nieudanych projektów, gáówną przyczyną niepowodzeĔ, są báĊdy popeániane w trakcie przeprowadzonej analizy przedsiĊbiorstwa, koncentrowanie gáów-nego wysiáku projektantów na technologiach informacyjnych i uĪyciu ich narzĊdzi, a nie na przygotowaniu organizacji i jej procesów do wprowadzanych zmian [16, 73]. Nawet w zakoĔczonych projektach zauwaĪalna jest rosnąca záoĪonoĞü opracowanych procedur i algorytmów, a zastosowane rozwiązania technologiczne charakteryzują siĊ trudnoĞcią integracji z innymi komponentami. Po-waĪnym problemem staje siĊ niewystarczająca elastycznoĞü rozwiązaĔ, co komplikuje dalszy rozwój systemu. Skutkiem bezpoĞrednim są wysokie koszty konserwacji oprogramowania, a nawet blokowanie w krytycznych przypadkach, wdroĪeĔ opracowanych zmian procesów, a przez to brak moĪliwoĞci uzyskania poprawy. Pogarsza to ostateczny wynik efektywnoĞci inwestycji IT i bilans korzyĞci informatycznego wspomagania.
Jednym z pomysáów na rozwiązanie wymienionych problemów, jest opracowanie modelu biz-nesowego przedsiĊbiorstwa, który by stanowiá podstawĊ oceny caáego przedsiĊbiorstwa, monitorowania realizacji strategii i prowadzonych przedsiĊwziĊü. Zatem model taki powinien wspo-magaü zarówno projektowanie efektywnego systemu informatycznego jak i w dalszej przyszáoĞci áatwiejsze zarządzanie procesami i zmianami oprogramowania. Prostym przykáadem takiego roz-wiązania moĪe byü metoda opisu przedsiĊbiorstwa, zaproponowana przez Alexa Osterwaldera i Yvesa Pigneura [10] nazwana Business Model Canvas (BMC) [3]. Zakáada ona, Īe w ramach ana-lizy przedsiĊbiorstwa zebrane zostaną dane wedáug odpowiednio zdefiniowanego szablonu i algorytmu jego wypeánienia. Szablon [3] zawiera nastĊpujące kategorie opisu przedsiĊbiorstwa: Kluczowi; Partnerzy, Dziaáania, Zasoby, Propozycja osiąganych wartoĞci [12, 226], Relacje z Klien-tami, Kanaáy obsáugi klientów, Segmenty Klientów, Struktura Kosztów i Strumienie Przychodów.
Bardziej rozbudowanym, formalnym modelem organizacji jest architektura korporacyjna. Sobczak definiuje ją jako „…formalny opis struktury i funkcji komponentów korporacji, wzajem-nych powiązaĔ pomiĊdzy tymi komponentami oraz pryncypiów i wytyczwzajem-nych zarządzających ich tworzeniem i rozwojem w czasie, przy czym komponent korporacji to dowolny element korporacji, który sáuĪy do jej konstruowania (mogą to byü ludzie, procesy, fizyczne struktury, a takĪe systemy informatyczne)”[21, 46]. W innej definicji architektury korporacji, wedáug standardu TOGAF, pod pojĊciem korporacji rozumie siĊ organizacjĊ, jej bliskie otoczenie, czĊĞci skáadowe, w tym systemy, procesy i zasoby [9].
Celem modelu jest gromadzenie aktualnych informacji o stanie przedsiĊbiorstwa, w tym o jego procesach i komponentach technologii informatycznych oraz wspomaganie zarządzania ich zmia-nami. Architektura korporacyjna jako standard modelu organizacji lub przedsiĊbiorstwa, moĪe byü wykorzystana do realizacji nastĊpujących zadaĔ [9]:
1. Projektowanie modelu przedsiĊbiorstwa, w tym; identyfikacja procesów biznesowych, utworze-nie platformy i repozytorium z dokumentacją i komponentami architektury.
2. Zarządzanie procesami przedsiĊbiorstwa, w tym; analizowanie, monitorowanie i wspomaganie usprawniania procesów biznesowych.
3. Zarządzanie zmianami – w tym analiza, koordynacja i ewidencja zmian. 4. Zarządzanie wdraĪaniem nowych produktów.
6. Wspomaganie wspóápracy z partnerami biznesowymi. 7. Zarządzanie projektami informatycznymi.
Dla lepszego rozumienia modelu zostaá opracowany diagram na rysunek 1, przedstawiający w uproszczonej formie, budowĊ architektury korporacyjnej i jej sposób dziaáania.
Rysunek 1. Architektura korporacyjna: struktura i procesy funkcjonalne ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie [14], [22].
NajczĊĞciej projekty są wykonywany metodą przyrostową. WdroĪenie architektury korpo-racyjnej pozwala minimalizowaü ryzyko projektowe [14, 18]. Do opracowania architektur stosowanych moĪe byü szereg narzĊdzi, m.in. Siatka Zachmana [19],[31], Integrated Architecture Framework [29], ISO 15704 [4] i TOGAF [9],[30]. Dodatkowo porównanie narzĊdzi do budowy architektury korporacyjnej moĪna znaleĨü w pracy Jaapa Schekkermana [24].
Sobczak i inni proponują do budowy architektury korporacyjnej stosowanie metodyki TO-GAF.
SpoĞród wszystkich komponentów budowy modelu organizacji biznesowej, na podstawie analizy piĞmiennictwa [12], [17], kluczowym wydają siĊ procesy biznesowe, istotne zarówno dla analizy szczegóáowej przedsiĊbiorstwa, uzyskania poprawy efektywnoĞci jego funkcjonowania i skutecznoĞci wspomagania informatycznego.
3. Pomysá na zmiany w zarządzaniu procesami
Modelowanie procesów biznesowych na ogóá jest zadaniem trudnym, pocháania wiele czasu, szczególnie przy rozpatrywaniu róĪnych powiązaĔ, w tym zaleĪnoĞci od innych procesów. WiąĪe siĊ to z ryzykiem popeánienia báĊdów i záej identyfikacji sekwencji czynnoĞci czy zaleĪnoĞci miĊdzy nimi. Analiza procesów wymaga zebrania wiedzy od wielu ludzi. Pojedyncze osoby dysponują wie-dzą co najwyĪej obejmującą wycinek procesu, najczĊĞciej w zakresie w jakim dany wątek procesu ich dotyczy, tzn. co robią, jakich narzĊdzi uĪywają, kto realizuje etap poprzedzający lub kolejny.
W zasadzie pojedyncza osoba nie jest w stanie sama opisaü we wszystkich szczegóáach, caáego pro-cesu biznesowego. Zebrane dane muszą byü przeanalizowane i zweryfikowane, a nastĊpnie poáączone w jeden spójny, kompletny i pozbawiony wewnĊtrznych sprzecznoĞci opis. Model musi zawieraü zbiór czynnoĞci z opisem kolejnoĞci ich wykonania (Control flow) i opisy przepáywów danych (Data flow). Stosowane są róĪne metody, np.: rozbicie procesu na czĊĞci i wykonywanie modeli czĊĞciowych dla wycinków procesu, a nastĊpnie áączenie podprocesów, symulacja, metody pracy grupowej. WiĊkszoĞü metod analizy procesów zostaáo oprogramowane i mogą byü wykorzy-stane w analizie komputerowej, dla przykáadu: za pomocą narzĊdzia ARIS Simulation [17, 159] moĪna wykonaü symulacjĊ analizowanego procesu i sprawdziü tzw. wąskie gardáa w ich przebiegu. KaĪda z wymienionych metod posiada wáaĞciwoĞci, które są wykorzystywane na co dzieĔ w analizie i zarządzaniu procesami. DuĪy potencjaá moĪliwoĞci moĪna zauwaĪyü w zastosowaniu technologii portali np. zbudowanie portalu z mapami procesów i ich dokumentacją. Warto tu przy-toczyü ewenement popularnych serwisów webowych, takich jak; Facebook, Naszaklasa, Twitter, Blogger i inne podobne. Ich przypadek pokazaá na przykáadzie milionów uĪytkowników Internetu, jakie są moĪliwoĞci komunikacyjne tej technologii, jakie mogą byü efekty prowadzenia otwartej dyskusji przez komentowanie i dzielenie siĊ swoimi pomysáami. W ten sposób, moĪna táumaczyü genezĊ, pokáadane nadzieje i efektywnoĞü portalowych rozwiązaĔ wspomagających zarządzanie procesami. W usprawnianiu procesów bierze udziaá coraz wiĊcej uĪytkowników w róĪnych rolach. Oprócz wáaĞcicieli procesów, wyróĪniü moĪna analityków biznesowych, architektów procesów, ekspertów specyfikacji (opisu), managerów jakoĞci, specjalistów zarządzania ryzykiem proceso-wym, standaryzacji i regulacji, koordynatorów testów i audytorów oraz architektów oprogramowania [6]. ĩadne inne narzĊdzie poza portalem nie umoĪliwia swobodnego angaĪowania w zarządzanie procesami na raz caáej organizacji. Pozwala przy tym uzyskaü prawie nieograniczoną i bezpoĞrednią wymianĊ wiedzy. Przykáady ich zastosowaĔ moĪna znaleĨü w niektórych organiza-cjach, w których prowadzone jest zarządzanie procesami. PoniĪej przytoczone zostaáy dwa przykáady, charakterystyczne ze wzglĊdu na skalĊ záoĪonoĞci i iloĞü procesów, ale równieĪ ze wzglĊdu na innowacyjnoĞü prowadzonych przedsiĊwziĊü. Są to:
y
Ministerstwo Gospodarki (MG) [33] iy
Zakáad UbezpieczeĔ Spoáecznych (ZUS) [34].Zarządzanie procesami w Ministerstwie Gospodarki jest prowadzone od 2007 roku. Wedáug danych z dnia 6.11.2012, w MG zidentyfikowano 209 procesów, w tym 191 procesów w 32 grupach i 18 procesów gáównych. Jako dokument opisu procesów zastosowano KartĊ procesu. Zawiera ona nastĊpujące dane:
y
nazwĊ, cel oraz wáaĞciciela procesu,y
wykaz komórek organizacyjnych realizujących proces,y
wykaz klientów procesu,y
dane i dokumenty wymagane na wejĞciu do procesu,y
dane i dokumenty otrzymywane na wyjĞciu z procesu,y
zasady monitorowania procesu,y
powiązania z innymi procesami,y
opis postĊpowania,Wszyscy pracownicy MG mają dostĊp do kart procesów w trybie „on-line”, w intranecie mini-sterstwa [33].
Drugim przykáadem jest zarządzanie procesowe w Zakáadzie UbezpieczeĔ Spoáecznych, insty-tucji eksploatującej najwiĊkszy system informatyczny w Polsce, KSI ZUS. Zarządzanie procesowe w ZUS jest prowadzone od 2009 roku, a od 1 paĨdziernika 2011 udostĊpniono wszystkim pracow-nikom „StronĊ ogólną procesów biznesowych”[34]. Prezentowane są tam wszystkie mapy procesów opisane zgodnie z metodyką ARIS [25] oraz opisy sekwencji operacji i czynnoĞci. Na portalu udo-stĊpniony jest aktualny model hierarchii: procesów:
y
Procesy zarządzania instytucją ZUS, okreĞlające kierunki dziaáania organizacji – zidenty-fikowano 44 procesy;y
Procesy operacyjne – związane z kluczową dziaáalnoĞcią instytucji, realizujące statutowe cele – zidentyfikowano 269 procesów;y
Procesy wspomagające – peániące rolĊ pomocniczą wobec procesów operacyjnych i za-rządzania – zidentyfikowano 266 procesów.Od IV kwartaáu 2010 rozpoczĊto w ZUS prace nad optymalizacją procesów. Usprawnianie pro-cesów jest koordynowane przez wyznaczone do tego komórki organizacyjne. Do dnia 2.11.2012 roku dokonano zmiany 83 procesów z obszarów: obsáugi klientów, dochodów, ĞwiadczeĔ, orzecz-nictwa, kontroli páatników skáadek, ksiĊgowoĞci, dziaáalnoĞci inwestycyjnej. àącznie zgáoszono 153 propozycje optymalizacyjne [34].
Przedstawione przykáady stanowią potwierdzenie zasadnoĞci zastosowania aplikacji portalowej jako skutecznego narzĊdzia zarządzania wiedzą o procesach w organizacji. WiĊcej o moĪliwoĞciach technologicznych wykorzystania portali do zarządzania procesowego moĪna znaleĨü m.in. na stro-nie Grupy BOC [2]. Przedstawione tam narzĊdzia ADONIS i ADONIS Process Portal, pozwalają zarządzaü procesami za poĞrednictwem technologii webowych. UĪytkownicy mogą uzyskaü dedy-kowany (spersonalizowany) dostĊp do repozytorium modeli procesów w architekturze Klient – Serwer za poĞrednictwem przeglądarki. Aplikacja umoĪliwia dostosowanie interfejsu do potrzeb danej roli uĪytkownika, np. zakresu wykonywanych zadaĔ, dostĊpu do caáoĞci lub czĊĞci modeli z definiowanym zakresem uprawnieĔ. Portal moĪe byü wykorzystany w zarządzaniu procesami przed-siĊbiorstwa lub grupy przedsiĊbiorstw wspóápracujących w áaĔcuchu dostaw na etapie integracji procesów i oprogramowania czy uzgadniania warunków wspóápracy biznesowej.
W podsumowaniu naleĪy stwierdziü, Īe identyfikacja i zmiany procesów stanowią bardzo istotny etap usprawniania przedsiĊbiorstwa, ale do budowy warstwy technologicznej systemu infor-matycznego niezbĊdne jest zaprojektowanie pozostaáych komponentów modelu przedsiĊbiorstwa: architektur: danych i oprogramowania.
4. Modele architektur IT i ich wzorce
Poszukiwanym jest zatem takie rozwiązanie, które moĪe zapewniü zarządzanie wszystkimi komponentami: procesami, danymi, oprogramowaniem i technologiami w trakcie caáego cyklu Īy-cia systemu informatycznego. Model taki powinien wiĊc objąü procesy biznesowe przedsiĊbiorstwa, system informatyczny oraz zarządzanie zmianami procesów biznesowych, oprogramowania i archi-tektury systemu informatycznego. Kluczowym jest by model objąá koordynacjĊ zmian i integracjĊ procesów z oprogramowaniem, symetrycznie modyfikując system informatyczny przedsiĊbiorstwa.
Gáówny nacisk w rozwaĪaniach zostaá poáoĪony na aktualizacji i wymianie skáadników oprogramo-wania, wynikających ze zmiany procesów, przy zaáoĪeniu minimalizacji czasu i kosztów zmian. PrzyjĊto, Īe koszty obejmują aktualizacjĊ wersji oprogramowania wynikających z poprawiania wy-krytych báĊdów, zmian przepisów, rozwoju technologii, zmian rynku biznesowego i dostosowaniu oprogramowania do zmian procesów. RozwaĪane byáy róĪne sposoby specyfikacji i opisu imple-mentacji technologii informacyjnych dla organizacji i budowy jej systemu informatycznego [6],[9],[12],[18],[23],[24],[28],[29]i[30]. PrzyjĊto jako standard opis takiego modelu implementacji IT za pomocą architektury oprogramowania. Na stronie SEI (ang. Software_Engineering_Institute) [18] są opublikowane róĪne definicje architektur. W pracy przyjĊto definicjĊ podaną przez IEEE [28], o treĞci „Architektura oprogramowania – w informatyce jest to podstawowa organizacja systemu wraz z jego komponentami, wzajemnymi powiązaniami, Ğrodowiskiem pracy i reguáami ustanawia-jącymi sposób jej budowy i rozwoju”.
Podstawowym celem którym kierują siĊ organizacje projektując swoją architekturĊ korpora-cyjną i architekturĊ oprogramowania, jest zapewnienie efektywnego integrowania systemów informatycznych z prowadzoną dziaáalnoĞcią biznesową i uzyskanie skutecznego narzĊdzia wspo-magania zarządzania zmianami oprogramowania. Opracowany model ma zapewniü m.in. lepsze zrozumienie przez kierownictwo i pracowników realizowanych strategii i zasad funkcjonowania przedsiĊbiorstwa oraz stanu jego informatyzacji. W chwili obecnej gáówne zainteresowanie eksper-tów w tej dziedzinie, skupia siĊ na opracowania jĊzyków opisu architektury, które by pozwalaáy modelowaü architekturĊ informatyczną przedsiĊbiorstwa w powiązaniu z wynikami jego analizy (m.in. MDD – ang.Model Driven Development), opisami jego procesów, a nawet by na podstawie utworzonych modeli analitycznych generowaü kody Ĩródáowe oprogramowania. MDD wykorzy-stuje architekturĊ sterowana modelem (MDA – ang. Model Driven Architecture) i stosuje jĊzyk modelowania UML – ang. Unified Modeling Language [12, 241–242].
Bardzo waĪnym problemem jest wybór modelu systemu informatycznego przedsiĊbiorstwa. Dotychczas dominującym rozwiązaniem informatyzacji przedsiĊbiorstwa jest system oparty na mo-delu wspomagania zarządzania klasy ERP (Enterprise Resource Planning) [1, 27]. Na podstawie piĞmiennictwa [1],[5],[12], moĪna przyjąü, Īe osiągniĊcie celów i efektów wdroĪenia zaleĪy jednak nie tylko od jakoĞci odwzorowania procesów przedsiĊbiorstwa w modelu wdraĪanego systemu in-formatycznego, ale od efektywnoĞci samych zidentyfikowanych procesów. Popeániane báĊdy, Ĩle zorganizowane procesy są swoiĞcie „konserwowane” we wdroĪonych systemach, a ich poprawa praktyczne wymaga dokonywania zmian ingerujących w oprogramowanie, a nawet w architekturĊ aplikacji. Pewną zaletą modelu ERP jest to, Īe zastosowanie jednolitego systemu funkcji, zapewnia w znacznym zakresie szczegóáowe wyspecyfikowanie typów i formatów danych oraz wykorzystanie pewnych standardów tzw. „najlepszych praktyk” (ang. best practices). Trzon systemu powiela sprawdzone procedury i algorytmy procesów przedsiĊbiorstwa, szczególnie w przypadku oprogra-mowania z póáki typu COTS (ang. Commercial off the shelf), np. SAP /R3, [1, 42]. Dostosowanie do specyficznej struktury danego przedsiĊbiorstwa nastĊpuje poprzez parametryzacjĊ pakietu progra-mów lub wykonanie dodatkowego oprogramowania na zaprogra-mówienie. Problem w tym, Īe przedsiĊbiorstwo i jego otoczenie siĊ zmienia, a oprogramowanie systemu modelu ERP praktycznie przystosowane jest sztywno do zadanego ukáadu funkcji i procesów. Dodatkowo kaĪda zmiana wer-sji oprogramowania w ramach tzw. pielĊgnacji kodu przez producenta, nie obejmuje tych elementów, które wykonywane byáy na indywidualne zamówienie. Pociąga to za sobą dodatkowe koszty zmian. Jednak najwiĊkszym problemem pozostaje integrowanie procesów biznesowych
z oprogramowaniem realizującym te procesy i powtarzanie tego w róĪnym zakresie po kaĪdej zmia-nie usprawnianych procesów. Nawet porównując z innym rozwiązaniami [5],[7],[13] wydaje siĊ, Īe na chwilĊ obecną najbardziej perspektywicznym rozwiązaniem wydaje siĊ bezpoĞrednie integrowa-nie systemu procesów z architekturą oprogramowania. UmoĪliwia to model SOA (ang. Service-Oriented Architecture) [7].
5. Model SOA – Architektura Zorientowana na Usáugi
Nazwa Architektura Zorientowana Usáugowo pochodzi z táumaczenia z angielskiego Service-oriented Architecture, SOA, jest okreĞleniem modelu architektury systemu informatycznego, któ-rego budowa jest obiektowym odwzorowaniem struktury wykonywanych zadaĔ. Zgodnie z ideą modelu, poszczególne aplikacje tworzą zbiór obiektów okreĞlanych analogicznie do technologii in-ternetowych – usáugami [32], które mogą samodzielnie realizowaü poszczególne zadania systemu informatycznego. System informatyczny zrealizowany w architekturze SOA, moĪna zdefiniowaü jako system rozproszony, skáadający siĊ z komponentów, dostarczonych w postaci biblioteki nieza-leĪnych programów (usáug). Program – usáuga, dziaáa niezaleĪnie, tzn. kaĪdy zawiera podzbiór funkcji niezbĊdnych do wykonania autonomicznego dla danej usáugi zadania, tj. ciągu ĞciĞle okre-Ğlonych operacji. Poszczególne usáugi mogą korzystaü z róĪnych zasobów w sieci, np. baz danych, czy repozytoriów dokumentów. Usáugi mają dostĊp do danych lub przekazują sobie dane przez wspólny komponent, jakim jest tzw. szyna danych usáug, (ang. Enterprise Service Bus).
Projektowanie aplikacji w takiej architekturze rozproszonych usáug wymaga zdefiniowania pa-kietu usáug i organizacji ich wspóádziaáania, tak by mogáa byü wykonana sekwencja funkcji odpowiadających realizowanym procesom. Proces definiowania pakietu i konfiguracja przyporząd-kowanych procesom usáug nazywa siĊ orkiestracją, a program przetwarzający procesy w pakiety usáug i nimi sterujący: Zarządzanie przepáywem procesów (ang. Business Process Orchestration Manager). Przykáadowa architektura systemu wykonanego w architekturze SOA zostaáa przedsta-wiony na rysunku 2.
Rysunek 2. Model systemu w architekturze SOA ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie [7, 186].
y
W architekturze SOA moĪna wyróĪniü nastĊpujące skáadowe [7]:y
Warstwa integracyjna SOA – wspólna szyna danych dla Usáug przedsiĊbiorstwa (ang. En-terprise Service Bus)y
Zarządzanie przepáywem procesów, ang. Business Process Orchestration Manager – pro-gram zarządzający procesami i konfiguracją dostĊpnych usáug, uĪywanych w systemie,y
Repozytorium SOA: biblioteka kodów programów – usáug, dokumentacji, materiaáówre-ferencyjnych, opisu infrastruktury dla usáug: dziaáających, planowanych i zmienianych.
y
Rejestr SOA (ang. SOA Registry) – komponent schematu konfiguracyjnego systemu – bazaz Meta danymi opisującymi dostĊpne usáugi, ich powiązania i infrastrukturĊ wspierająca dziaáanie usáug.
Zaprezentowany przykáadowy model system moĪe byü áatwo wykorzystany do zarządzania przedsiĊbiorstwem, w którym jest wdroĪone zarządzanie procesami. Szczególnie predysponowany jest ten model do zastosowania w przedsiĊbiorstwach, które wspóádziaáają z innymi w áaĔcuchu dostaw. SpoĞród dostĊpnego na rynku pakietów oprogramowania wybrano do analizy aplikacjĊ One4all, implementując aplikacjĊ wedáug koncepcji elastycznego zarządzania áaĔcuchem dostaw opracowaną przez autorów i przedstawioną w pracy: „Propozycja zmian w systemie zarządzania áaĔcuchem dostaw” [13].
6. Implementacja One4all do zarządzania áaĔcuchem dostaw
Pakiet one4all [8] zostaá zbudowany jako kompleksowy system informatyczny przedsiĊbior-stwa, pracujący w oparciu o architekturĊ SOA. Oprogramowanie zostaáo wytworzone w fiimie Syntea Business Solutions Sp. z o. o. [26]. Pakiet moĪe byü wykorzystany do budowy platformy aplikacyjnej, integrująca i koordynująca komponenty oprogramowania, dziaáające w architekturze usáug.
Pakiet One4all obejmuje w swojej podstawowej konfiguracji m.in. nastĊpujące usáugi:
y
Microsoft Dynamics AX 4.0 [8] – pakiet funkcji systemu planowania zasobów przedsiĊ-biorstwa (ERP). Przez funkcjĊ Application Integration Framework ma moĪliwoĞü integracji aplikacji wspóápracujących przedsiĊbiorstw, np. w ramach systemu zintegrowa-nego áaĔcucha dostaw.y
ILS.NET (ang. Integrated Logistics Solution) [8]. – pakiet funkcji zarządzania przepáywem materiaáów w áaĔcuchu dostaw poprzez: w magazyny, sieci transportowe oraz zarządzania zamówieniami. Obejmują planowanie i wykonanie zleceĔ, zarządzanie procesami dostaw, monitorowanie stanów magazynowych, minimalizacja wpáywu „wąskich gardeá” w prze-páywach materiaáów i zarządzanie zamówieniami.y
Microsoft Office SharePoint Server 2007– pakiet tworzenie witryn intranetowych i inter-netowych, repozytoriów do wymiany i zarządzania danymi i dokumentami wewnątrz i na zewnątrz przedsiĊbiorstwa [8].y
Microsoft Office Communication Server 2007 [8] zawiera komponenty podsystemu komu-nikacji w warstwie integracyjnej,Microsoft Office Project Server 2007 – pakiet funkcji wspomagania i koordynowania zarządza-nia pracąw projektach jednorazowych i záoĪonych w hybrydy [8].
Przykáadowy model architektury korporacyjne w standardzie TOGAF, z zaimplementowaną architekturą systemu informatycznego przedsiĊbiorstwa zintegrowanego z systemami informatycz-nymi dostawców za pomocą platformy One4all w áaĔcuchu dostaw, przedstawiono na rysunku 3.
Rysunek 3. Model przedsiĊbiorstwa z systemem informatycznym na platformie One4all Opracowanie wáasne na podstawie [8], [13,116].
6. Podsumowanie
W artykule zostaáy przedstawione kierunki ewaluacji organizacji i procesów wsparcia informa-tycznego przedsiĊbiorstw. Warunkiem dodatkowym byáo objĊcie rozwaĪaniami moĪliwoĞci wspóápracy z innymi przedsiĊbiorstwami w ramach systemu zarządzania áaĔcuchem dostaw. Rozpatrywane byáy przyczyny i problemy dynamiki zachodzących zmian i charakter związków przyczynowo skutkowych sytuacji biznesowej przedsiĊbiorstw i moĪliwoĞci zastosowania techno-logii informacyjnych. Na podstawie zebranego piĞmiennictwa dokonano przeglądu rozwoju wybranych metod i narzĊdzi stosowanych do usprawniania systemu zarządzania przedsiĊbiorstwa i jego systemu informatycznego. Analiza rozwiązaĔ IT objĊáa te etapy cyklu Īycia systemu infor-matycznego, które generują bezpoĞrednie zmiany w systemie zarządzania, tj.; budowĊ strategii przedsiĊbiorstwa, zarządzanie procesami biznesowymi, zarządzanie oprogramowaniem i budowĊ
architektury systemu informatycznego. W wyniku przeprowadzonych analiz prezentowanych roz-wiązaĔ, zaproponowano koncepcjĊ kompleksowego modelu przedsiĊbiorstwa, obejmującego zbudowanie architektury korporacyjnej zgodnie ze standardem TOGAF. Taki model moĪe zapewniü peáną integracjĊ dokonywanych zmian ze strategią rozwoju przedsiĊbiorstwa, moĪe stanowiü przy-káad synergicznego poáączenia zarządzania strategicznego przedsiĊbiorstwa z systemem podejmowania decyzji w zarządzaniu zmianami w przedsiĊbiorstwie. W modelu zarządzania proce-sami zaproponowano wykorzystanie technologii portalu do zarządzania wiedzą o procesach i wspomaganie ich usprawnieniami. Najdalej idącą zmianą jest jednak zaproponowanie architektury SOA, jako modelu systemu informatycznego przedsiĊbiorstwa, z przykáadem implementacji opro-gramowania firmy Syntea Business Solutions. Rozwiązanie architektury SOA pokazuje moĪliwoĞü zapewnienia systemowej integracji procesów biznesowych z oprogramowaniem implementującym te procesy, a zaáączony na rys,. 3 przykáad diagramu implementacji istniejącego oprogramowania prezentuje moĪliwoĞü realizacji modelu.
Zaproponowana w pracy koncepcja modelu architektury korporacyjnej przedsiĊbiorstwa sta-nowi przykáad moĪliwoĞci kompleksowego rozwiązania zarządzania zmianami w przedsiĊbiorstwie i w systemie áaĔcuchu dostaw. Artykuá powyĪszy stanowi równieĪ kontynuacjĊ rozwaĪaĔ z zakresu budowy kompleksowego systemu zarządzającego przedsiĊbiorstwami w ramach áaĔcucha dostaw i przedstawionej m.in. w pracy [13,118–119], koncepcji elastycznego zarządzania áaĔcuchem dostaw. Bibliografia
[1] Adamczewski P., Zintegrowane systemy informatyczne w praktyce, Wyd. MIKON, Warszawa, 2000.
[2] BOC GROUP, ADONIS Process Portal, [Online]. DostĊpne: http://www.boc-group.com/pl/produkty/adonis/opis-produktu (29.04.2014).
[3] Business Model Canvas, Polska wersja szablonu Alexa Osterwalder A.:Business Model Canvas, [Online]. DostĊpne: https://app.box.com/s/jxpb367l20dvho80n38g (20.04.2014) [4] Chen D., Vallespir, Doumeingts G.: GRAI Integrated methodology, Eisevier Computers in
Idustry, No 33, s. 387–394,1997.
[5] Cullen A.: Enterprise Architecture Today and Tomorrow, Achitecture & Governance magazine, 2009, vol. 6, Iss 1, p2.
[6] Kossowski M., Misiak Z., BPMN 2.0 – czy biznes to zrozumie?, Prezentacja Konf. GigaCon, 2011, [Online]. DostĊpne: http://www.boc-group.com/uploads/media/2011.09.19 _BPMN_2.0_czy_biznes_to_zrozumie__Gigacon__PL.pdf (20.01.2014).
[7] àagowski J., SOA – Ideologia nie technologia, Materiaáy XV Konferencja PLOUG, KoĞcielisko, 2009, [Online]. DostĊpne: www.cs.put.poznan.pl/ mzakrzewicz/pubs/ploug 06ws.pdf (20.04.2014).
[8] one4all, opis platformy SOA firmy Syntea Business Solution, [Online]. DostĊpne: http://pinpoint.microsoft.com/pl-pl/applications/one4all-4295024315 (20.04.2014)
[9] Open Group, The Open Group Architecture Framework, 5–6, CzĊĞü I, IV i V, [Online]. DostĊpne: http://www.opengroup.org/standards/ea (20.04.2014).
[10] Osterwalder A, Pigneur Y.: Tworzenie modeli biznesowych. PodrĊcznik wizjonera, Onepress.pl Helion SA, Gliwice, 2012.
[11] Paszkowski J., Sowa G., Technologie informacyjne w logistyce zewnĊtrznej przedsiĊbiorstw. Analiza stanu i kierunki rozwoju. w: Wybrane problemy zastosowania platformy elektronicznej red. NiedĨwiedziĔski M., Lange-SadziĔska K., Marian NiedĨwiedziĔski Consulting àódĨ, 2009, s. 89–99.
[12] Paszkowski J., Sowa G., Filutowicz Z., Enterprise Process Analysis and Modeling – a Study of Opportunities, w: Selected Topics in Computer Science Applications, Academic Publihing House EXIT, Warszawa 2011, s. 224–245.
[13] Paszkowski J., Filutowicz Z., Sowa G., Przybyszewski K.: Propozycja zmian w systemie zarządzania áaĔcuchem dostaw, Polskie Stowarzyszenie Zarządzania Wiedzą, Seria: Studia i Materiaáy, nr 62, 2012.
[14] PodleĞny G., Popko à., Halaczek M., Architektura korporacyjna, Organizacja firmy, lipiec-sierpieĔ 2010, [Online]. DostĊpne:http://www.sollers.pl/sites/default/files/publications/ sollers_lipiec-sierpien.pdf (20.04.2014).
[15] Rabiej P., ĩurek K.: Modernizacja – a nie informatyzacja, w: Informatyzacja Zintegrowana, Raport Thinktank, Warszawa, 2013.
[16] RogaliĔski G.: Kiedy wdroĪenie siĊ udaje, w: informatyzacja Zintegrowana, Raport Thinktank, Warszawa, 2013.
[17] Rutkowska J.: PodejĞcie procesowe w zarządzaniu a technologia informatyczna wedáug metodologii ARIS i ADONIS, Problemy zarządzania, 1/2005 (7): 142 – 159.
[18] SEI Software_Engineering_Institute, [Online]. DostĊpne: http://www.sei.cmu.edu/ architecture/ start/definition-form.cfm (20.04.2014).
[19] Siatka Zahmana, [Online]. DostĊpne: http://architekturakorporacyjna.pl/nowa-wersja-siatki-zachmana/291/ (20.04.2014).
[20] Sobczak, A., ArchitekturaKorporacyjna.pl – Sáownik, ArchitekturaKorporacyjna.pl, [Online]. DostĊpne: http://www.architekturakorporacyjna.pl/dokuwiki/ doku.php (15.10.2010).
[21] Sobczak A., Dlaczego toną inicjatywy dotyczące architektury?, wpis w serwisie Architektura Korporacyjna.PL, [Online]. DostĊpne: http://architekturakorporacyjna.pl/ dlaczego-tona-inicjatywy-dotyczace-architektury/2177/ (20.04.2014).
[22] Sobczak, A., Formuáowanie i zastosowanie pryncypiów architektury korporacyjnej w organizacjach publicznych, wydanie pierwsze, Warszawa: Szkoáa Gáówna Handlowa – Oficyna Wydawnicza, 2008.
[23] Sobczak A., Kulisiewicz T., Jak zacząü? Analiza rozwiązaĔ technologicznych pomocnych przy budowie Otwartego Rządu i ponownym wykorzystaniu informacji publicznej, OĞrodek Studiów nad Cyfrowym PaĔstwem, Wyd. 1, àódĨ, 2013, [Online]. DostĊpne: http://www.andrzejsobczak.net/sites/default/files/analiza_rozwiazan_technologicznych.pdf (20.04.2014).
[24] Schekkerman, J., How to survive in the jungle of enterprise architecture framework: creating or choosing an enterprise architecture framework, wydanie trzecie, Trafford Publishing, 2006.
[25] Scheer A.-W., Business Process Excellence. ARIS in Practice, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg, 2002.
[26] Syntea Business Solutions Sp. z o. o.(2014, marzec 20) [Online]. DostĊpne: http://www.synteabs.pl/ (10.03.2014).
[27] Szwoch W.: Rola technologii w organizacjach roĞnie, w: Informatyzacja Zintegrowana, Raport Thinktank, Warszawa, 2013.
[28] The Institute of Electrical and Electronics Engineers Standards Board: Recommended Practice for Architectural Description of Software-Intensive Systems, ISO/IEC 42010:2007(E) IEEE Std 1471-2000, 2007.
[29] Van’t Wout, J., Waage, M., Hartman, H., Stahlecker, M., Hofman, A.: The Integrated Architecture Framework Explained, eBook, 2010.
[30] Varnus J., Panaich N., TOGAF 9 Survey Results Presentation. The Open Group, NiedostĊpne: https://www.opengroup.org/conference-live/uploads/40/20081/Mon_-_am_-_3_-_Varnus.pdf (27.07.2009).
[31] Zachman J.(1987): A framework for information systems architecture, IBM Systems Journal, Vol. 26, No3, s. 454–470.
[32] Zakrzewicz M., Wprowadzenie do technologii Web Services: SOAP, WSDL i UDDI, PLOUG, DostĊpne: www.cs.put.poznan.pl/mzakrzewicz/pubs/ ploug06ws.pdf (20.04.2014) [33] Zarządzanie procesami w Ministerstwie Gospodarki, Warsztaty – 2012, [Online]. DostĊpne:
http://www.zus.pl/warsztaty/pliki/Warsztaty_2_Prezentacja_1.pdf (10.10.2013).
[34] Zarządzanie procesami w Zakáadzie UbezpieczeĔ Spoáecznych, Warsztaty, 2012, [Online]. DostĊpne: http://www.zus.pl/warsztaty/pliki/Warsztaty_2_Prezentacja _2.ppt (10.10.2014).
THE CONCEPT OF MODEL OF DEVELOPMENT INFORMATION TECHNOLIGIES OF ENTERPRISES IN SUPPLY CHAINS CONSTRUCTION
Summary
The aim of this paper is to present the major areas of changes in the methods and tools of the computer support of enterprises. The most important aspects of the appli-cation of information technologies for enterprises as well as problems related to the management of these enterprises have been discussed. Selected tools of analysis and modelling of the enterprises and their processes, the relations between the improve-ment of enterprises and the processes of the maintenance of IT systems as well as the methods of flexible software architectures construction have been evaluated. Selected software of enterprises and the Service Oriented Architecture (SOA) have been used to present the possibilities of computerization of enterprises oriented to cooperate within logistic chains.
Keywords: service oriented architecture (SOA), informatizating platform, process management, e-business, supply chains SCM
Józef Paszkowski Zbigniew Filutowicz
Spoáeczna Akademia Nauk w àodzi Instytut Technologii Informatycznych
Wydziaá Studiów MiĊdzynarodowych i Informatyki ul. Sienkiewicza 9, 90-113 àódĨ
