KOMUNIKATY SPECJALNE
Kultura – od wizji do praktyki
I w o n a M a l i n o w s k a
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
EKONOMICZNO-SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA
POPYTU NA DOBRA I USŁUGI KULTURY
ORAZ ICH KONSUMPCJI
ABSTRACT
Th e paper contains the demand side of the market for cultural goods and services, with a focus on performing arts especially the analysis of their consumption from the demand theory, which attempts to explain the motives and consequences of consumers’ decisions. Th e consumption of cultural goods and services is determined by many factors, and their identifi cation is the purpose of this study. Among them there are social determinants, in-cluding education and age of consumers and economic, such as price and income. Th e starting point for the analysis is fact that cultural goods and services in the economy are normal goods, so the demand for them increases with increasing consumer income and decreases with the demand decrease. Th ey are also luxury goods, which means they are purchased only when the amount of income will satisfy customers’ basic needs.
Th e paper contains also review of results of research conducted by foreign authors to demand determinants for cultural goods and services.
Selected determinants are presented using statistical data on participation in culture of citizens of the European Union. However it was not possible to present an insightful ana-lyzed of determinants and their dynamics because of limited availability of data.
Key words:
participation in culture, demand for culture, performing arts, determinants, cultural goods and services
1. Wprowadzenie
Postępowanie nabywców na rynku dóbr i usług kultury jest procesem złożonym, na który składają się działania i zachowania związane z zaspokajaniem potrzeb kulturalnych w określonych warunkach społecznych i ekonomicznych. Owe dzia-łania zapoczątkowuje uświadomienie potrzeby, prowadzące następnie do poszu-kiwania informacji na temat możliwości jej zaspokojenia, oceny wariantów alter-natywnych aż do ostatecznego podjęcia decyzji co do wyboru sposobu zaspokojenia potrzeby kulturalnej. A więc od uświadomienia przez konsumenta potrzeby rozpoczyna się proces podejmowania decyzji zakupu, prowadzący do konsumpcji dobra lub usługi, zatem pochodne potrzeb stanowią popyt i konsump-cja. Tak jak sam proces zaspokajania potrzeby kulturalnej jest nierozerwalnie zwią-zany z popytem na kulturę, a więc zgłaszwią-zanym na nią zapotrzebowaniem, tak oby-dwie te kategorie są zdeterminowane wieloma czynnikami, związanymi m.in. z siłą nabywczą konsumenta. Istotne jest rozróżnienie w tym miejscu pojęć popyt i konsumpcja, które – mimo że często są używane zamiennie – nie są tożsame. Popyt jest zapotrzebowaniem na dane dobro lub usługę, zgłaszanym przez nabyw-ców przy danym poziomie cen i dochodów, natomiast przez konsumpcję rozumie się wykorzystanie dóbr materialnych i usług w celu zaspokojenia osobistych po-trzeb ludzkich1. Ponadto konsumpcja ma charakter ex post względem popytu,
któ-ry, wyrażając zamiar nabycia dobra lub usługi, jest kategorią ex ante. Etapem po-średnim między tymi pojęciami jest zakup, czyli forma zrealizowanego popytu. Zidentyfi kowane w referacie uwarunkowania można odnieść zarówno do popytu na dobra i usługi kultury, jak i do ich konsumpcji.
Niniejsze opracowanie kładzie nacisk na popytową stronę rynku dóbr i usług kultury, a jego celem jest rozpoznanie determinant o charakterze ekonomicznym i społecznym mających wpływ na decyzje i zachowania nabywców na owym ryn-ku, a więc zarówno na zgłaszany przez nich popyt, jak i na konsumpcję. Wybrane uwarunkowania przedstawiono z wykorzystaniem danych statystycznych, doty-czących uczestnictwa w kulturze mieszkańców państw należących do Unii
Euro-1 M. Nasiłowski, System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Warszawa 2000, s. 60; M. Pohorille, Potrzeby – podział – konsumpcja, Warszawa 1980, s. 63–65.
pejskiej. W publikacji zawarto również przegląd wyników badań nad popytem na dobra i usługi kultury, oparty na zagranicznej literaturze przedmiotu. W celu umożliwienia czytelnikowi wnikliwej analizy danych zaprezentowanych w formie grafi cznej zebrano je w tabelach w postaci zamieszczonego na końcu niniejszej publikacji aneksu.
W opracowaniu, z wyjątkiem analiz, w których mowa jest wyłącznie o sztukach performatywnych, pod pojęciem dóbr i usług kultury w ujęciu ogólnym autorka rozumie te towary kultury, które w publikacjach GUS i Eurostatu zidentyfi kowano jako „aktywność typowo kulturalną”, są to: gazety i czasopisma; książki; kina; teatry; opera; operetki; cyrk; koncerty; występy estradowe; pokazy świateł, dźwięku; mu-zea; ogrody zoologiczne, ogrody botaniczne; parki narodowe; galerie sztuki; zwie-dzanie zabytków; biblioteki; sprzęt do odbioru, nagrywania i odtwarzania dźwięku (w tym odbiorniki radiowe, odtwarzacze płyt kompaktowych, dyktafony itd.); od-biorniki telewizyjne; sprzęt do odbioru, nagrywania i odtwarzania obrazu (magne-towidy, odtwarzacze DVD itd.); sprzęt fotografi czny i kinematografi czny2.
Nato-miast pod pojęciem sztuk performatywnych (performing arts) rozumie się przedstawienia prezentowane „na żywo” przed publicznością, czyli m.in. koncerty muzyczne, operę, balet i teatr.
2. Konsumpcja dóbr i usług kulturalnych w teorii popytu
Z punktu widzenia ekonomii konsumpcja kultury jest analizowana z dwóch per-spektyw. Po pierwsze, w kontekście wzorców konsumpcji, czyli struktury wydat-ków konsumentów na dobra kultury. Po drugie, od strony teorii popytu, dzięki której jest możliwe zidentyfi kowanie motywacji i konsekwencji decyzji podejmo-wanych przez konsumentów, jak również ich cech społeczno-ekonomicznych. Uzu-pełnienie dla teorii popytu stanowią badania nad uczestnictwem w kulturze, po-nieważ pozwalają na dokładniejszą i szerszą niż ekonomiczna charakterystykę konsumentów.
Teoria popytu rozpatruje wybory odbiorców w kategoriach względnych cen towarów i usług, ich dochodów oraz gustów i preferencji. Zatem wielkość popytu na dane dobro (Q) może być wyrażona jako funkcja jego ceny (P), cen innych dóbr (PZ), dochodu konsumentów (Y) oraz ich preferencji (T).
2 Kultura w 2010 r., GUS, s. 13–14, witryna internetowa: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/ gus/kts_kultura_w_2010.pdf [dostęp: 20.08.2012],
Biorąc pod uwagę cenę, krzywa popytu pokazuje, jakie ilości określonego dobra znajdą nabywców przy określonych cenach – i tak jak w ogólnej teorii popytu – wyższa cena powoduje, że mniej konsumentów kupi dane dobro, niż kiedy cena jest niższa. Im wyższą użyteczność dana osoba czerpie z jakiegoś dobra, tym więcej będzie gotowa za nie zapłacić. Gotowość do zapłaty (willingness to pay) jest wartym przytoczenia i bardzo ważnym w ekonomii kultury pojęciem, które określa wiel-kość zapotrzebowania zgłaszanego przez osobę (lub grupę osób) przy założeniu, że wszystkie inne czynniki poza ceną pozostają niezmienione3.
Podobnie jak w przypadku innych dóbr z funkcją popytu na dobra kultury wiąże się pojęcie elastyczności cenowej popytu, odzwierciedlającej procentową zmianę ilości, jaką są skłonni kupić konsumenci w odpowiedzi na zmianę ceny (a więc na ile popyt jest wrażliwy na zmiany cen). Wielkość ta zawsze przyjmuje wartości ujemne, ponieważ popyt jest malejącą funkcją ceny (im wyższa cena da-nego dobra, tym niższy na nie popyt). Analogicznie mamy do czynienia z elastycz-nością dochodową popytu, a więc procentową zmianą popytu w reakcji na procen-tową zmianę dochodu konsumenta, która to z kolei przyjmuje zazwyczaj wartości dodatnie. Im wyższy dochód, tym wyższa wielkość popytu.
Jak zostało wyjaśnione powyżej, konsumenci w swoich wyborach biorą pod uwagę również ceny innych dóbr – komplementarnych, które zwiększają satysfak-cję z konsumpcji dobra wyjściowego, oraz substytucyjnych, które stanowią dla nich alternatywę. Substytuty mogą być bliskie (np. dwa spektakle teatralne) lub bardziej odległe (np. pójście do muzeum i oglądanie telewizji). Relacje między nimi eko-nomiści analizują za pomocą narzędzia, jakim jest elastyczność krzyżowa popytu, odzwierciedlająca wpływ zmiany ceny jednego dobra na popyt na drugie dobro. Wartość elastyczności oznacza siłę komplementarności lub substytucyjności mię-dzy dobrami4. Szacowanie elastyczności popytu jest bardzo ważne, ponieważ
po-zwala odpowiedzieć na pytanie, czy obniżanie cen przyczynia się do zwiększenia uczestnictwa w kulturze, a także stwierdzić, w odniesieniu do konkretnych insty-tucji, czy mogłyby one zwiększyć swoje przychody, zmieniając ceny usług.
Specyfi kacja funkcji popytu pokazuje, że poza ceną i dochodem wpływ na nią mają również preferencje, a więc upodobania konsumentów do różnych towarów i usług. Proces formowania się gustów, a więc odpowiedź na pytanie, dlaczego ludzie lubią jedne rzeczy, a innych nie, nie jest łatwe do wytłumaczenia przez eko-nomistów, co więcej, pojęcie to budzi kontrowersje w obrębie ekonomii neokla-sycznej. Ekonomiści analizujący różnice układów preferencji konsumentów
w sto-3 R. Towse, Ekonomia kultury. Kompendium, Warszawa 2011, s. 168. 4 Ibidem, s. 168–169.
sunku do różnych dóbr przyznają, że faktycznie mają oni odmienne upodobania, których zmiany wpływają na funkcje popytu, jednak proces kształtowania się owych upodobań jest tematem do analizy bardziej przez socjologów czy psycho-logów niż ekonomistów5.
W kontekście teorii popytu na towary i usługi kultury, zwłaszcza tzw. sztuki wysokiej, przez ekonomistów używany jest termin „dobra doznawalne” (experien-ce goods), jednak w różnym rozumieniu. Po pierwsze, dobra doznawalne jako do-bra, których konsumowanie prowadzi do coraz większej satysfakcji wraz ze wzro-stem doświadczenia. Po drugie, są to dobra, których trzeba doświadczyć, aby mieć możliwość wyrobienia opinii na temat ich jakości. Natomiast w trzecim znaczeniu (bliższym marketingowi niż ekonomii kultury) jako dobra, które konsumuje się dla doznania, jakie się z nimi wiąże.
Warto zwrócić uwagę na istnienie pewnych ograniczeń teorii popytu w kontek-ście dóbr i usług kultury. Otóż ogólna teoria popytu jako część ekonomii neokla-sycznej przyjmuje następujące założenia: 1) głównym czynnikiem wyborów kon-sumentów są ceny oraz wielkość dochodów; 2) gusta są czymś danym i nie ulegają zmianie; 3) konsumenci posiadają pełną informację na temat rynku; 4) konsumenci kierują się własnymi preferencjami odnośnie do towarów i usług. Powyższe założenia nie odpowiadają w pełni zachowaniom konsumentów na ryn-ku towarów i usług ryn-kulturalnych, a dobra ryn-kultury różnią się od innych dóbr. Zało-żenie o doskonałej informacji nie ma tu zastosowania, ponieważ kultura zawiera w sobie element nowości, której konsument nie może znać, zanim jej nie spróbuje. Dlatego też ludzie często słuchają opinii ekspertów bądź innych odbiorców lub podążają za tłumem6.
3. Popyt na kulturę i jego uwarunkowania w literaturze zagranicznej
W zagranicznej literaturze przedmiotu można znaleźć wiele przykładów badań nad popytem i jego uwarunkowaniami. Poniżej przedstawiono analizę wybranych, które zostały przeprowadzone w różnych instytucjach kultury, głównie w teatrach w kilku krajach na świecie, m.in. we Włoszech, w Niemczech, Irlandii i USA.Według Ateca-Amestoy partycypacja opisuje wzorce konsumpcji w trzech róż-nych wymiarach: poziomie uczestnictwa, charakterystyce uczestników oraz
deter-5 D. Th rosby, Ekonomia i kultura, Warszawa 2010, s. 106. 6 R. Towse, Ekonomia…, op.cit., s. 171–172.
minantach uczestnictwa7. Natomiast inni autorzy, identyfi kując czynniki mające
wpływ na uczestnictwo w kulturze osób dorosłych, wskazali, iż głównymi deter-minantami są: kontakt ze sztuką w młodości, osiągnięcia w nauce, płeć, wiek, rasa, wpływ partnera, obecny dochód, wczesne dzieciństwo oraz relacje społeczne8.
Badania empiryczne popytu na usługi kulturalne są prowadzone głównie w dwóch obszarach: jako popyt zagregowany (m.in. L. Bonato; P. DiMaggio i T. Mukhtar; M. Zięba) oraz popyt indywidualny (m.in. F. Borgonovi; V. Ateca--Amestoy; Frateschi i Lazzaro; Lunn i Kelly)9. W przypadku popytu
zagregowane-go autorzy badań pokazują relację między ceną różnych dóbr a dochodem konsu-mentów. Natomiast w oparciu o popyt indywidualny dobra kulturalne uważane są za dobra doznawalne (experienced goods), a obecna konsumpcja jest silnie uzależ-niona od konsumpcji w przeszłości.
W badaniach popytu na rynku amerykańskim P. DiMaggio i T. Mukhtar wska-zali, iż w USA spada znaczenie sztuki jako kapitału kulturowego, przy czym wiel-kość tego spadku różni się w zależności od rodzaju wydarzenia artystycznego10.
Wskaźnik frekwencji rośnie w przypadku galerii i koncertów jazzowych i maleje wolniej, jeśli chodzi o kobiety i absolwentów szkół wyższych. Natomiast biorąc pod uwagę popyt indywidualny, F. Borgonovi poprzez swoje badania udowadnia, że istnieje ścisła korelacja między partycypacją w kulturze a otrzymaną edukacją artystyczną i mniejsza jej korelacja z częstotliwością uczestnictwa11. Warto zwrócić
uwagę na fakt, iż większość autorów analizujących popyt konsumentów na tzw. sztuki performatywne odkryło, że jest on niewrażliwy na cenę. Fakt ten sugeruje, iż teatry mają pewien stopień elastyczności, w granicach którego mogą podnieść
7 V. Ateca-Amestoy, Determining Heterogeneous Behavior for Th eatre Attendance, „Journal of Cultural Economics”, No. 32, s. 127–151.
8 C.B. Upright, Social Capital and Cultural Participation: Spoufal Infl uences on Attendance at Arts Events, „Poetics” 2004, nr 2, Vol. 32, s. 129–143; B. Seaman, Empirical Studies of Demand for the
Per-forming Arts [w:] Handbook of the Economics of Art and Culture, V.A. Ginsburgh, D. Th rosby,
Am-sterdam, Vol. 1, s. 416–472.
9 L. Bonato, F. Gagliardi, S. Gorelli, Th e Demand for Live Performing Arts in Italy, „Journal of Cultural Economics” 1990, nr 14, s. 41–52; P. DiMaggio, T. Mukhtar, Arts Participation as Cultural Capital in the United States, 1982–2002: Signs of Decline?, „Poetics” 2004, nr 32, s. 169–194; M. Zieba,
Full-Income and Price Elasticities of Demand for German Public Th eatre, „Journal of Cultural
Econo-mics” 2009, nr 2, Vol. 33, s. 85–107; F. Borgonovi, Performing Arts: An Economic Approach, „Applied Economics” 2004, nr 36, s. 171–185; V. Ateca-Amestoy, Determining Heterogeneous Behavior for
Th eatre Attendance, „Journal of Cultural Economics”, No. 32, s. 127–151; C. Frateschi, E. Lazzaro,
Attendance to Cultural Events and Spousal Infl uences: Th e Italian Case, „Marco Fanno” 2008, Working
Paper nr 84; P. Lunn, E. Kelly, In the Frame or Out of the Picture: A Statistical Analysis of Public Invo-lvement in the Arts, Dublin 2008.
10 P. DiMaggio, T. Mukhtar, op.cit., s. 94–169. 11 F. Borgonovi, op.cit., s. 171–185.
ceny bez znacznego spadku popytu na swoje usługi. Pierwsze z badań w tym za-kresie pokazały, że popyt na teatr jest szczególnie nieelastyczny w przypadku przedstawień będących głównym spektaklem sezonu, a konsumenci są gotowi zapłacić za ich oglądanie stosunkowo wysoką cenę12.
Biorąc pod uwagę powyższe, należy swierdzić, zdecydowana większość badań nad uczestnictwem w kulturze uwzględnia skorelowane z nim zmienne społeczno--ekonomiczne, takie jak dochód, wykształcenie, zatrudnienie oraz cena produktów substytucyjnych. Analiza przeprowadzona przez C. Castiglione również pokazuje, że determinanty partycypacji we włoskich teatrach nie różnią się od tych, na które wskazują badania przeprowadzone w innych krajach13. Główne zmienne, takie jak
cena, wykształcenie i dochód, mają zasadnicze znaczenie. Autorka analizowała uczestnictwo w spektaklach teatralnych zarówno pod względem pojedynczej wi-zyty, jak i częstotliwości udziału. Wyniki badania wskazują, że ludzie uczestniczący w jednej formie sztuki są bardziej skłonni do udziału również w innych jej rodza-jach oraz że zmienne, takie jak dochód, wykształcenie czy zawód, bezpośrednio determinują konsumpcję dóbr kultury. Co więcej, otrzymana edukacja jest znacz-nie ważznacz-niejszym czynnikiem determinującym niż inne cechy osobiste, a osoby chodzące do kina i muzeum są bardziej skłonne do chodzenia również do teatru. Podobne wnioski wyciągnął również F. Colbert14.
Pierwszym badaczem, który do czynników determinujących popyt włączył również jakość usług, był D. Th rosby15. Autor wyodrębnił pięć kryteriów mających
znaczenie dla decyzji konsumentów: rodzaj spektaklu (klasyczny, nowoczesny, autor znany, nieznany), ogólny poziom tekstu, poziom przedstawienia (gra aktor-ska, taniec, śpiew, instrumenty), poziom produkcji (reżyseria, interpretacja, chore-ografi a itp.), poziom scenchore-ografi i (dekoracja, rekwizyty, kostiumy itp.). Wyniki ba-dania D. Th rosby’ego dowiodły, że kryteria odnoszące się do jakości produkcji miały większy wpływ na popyt na spektakle niż cena biletu, co spowodowało po-jawienie się nowego spojrzenia w analizie popytu na sztuki performatywne. Autor stawia również tezę, iż konsumpcja przedstawień odgrywanych na żywo pochłania wiele czasu, zatem cena czasu wolnego może wpływać na popyt silniej niż cena biletu. Natomiast biorąc pod uwagę charakter usług, twierdzi, iż popyt jest bardziej
12 Th e Ford Foundation, Th e Finances of the Performing Arts, Vol. 2, New York 1974, s. 117. 13 C. Castiglione, Th e Demand for Th eatre: A Microeconomic Approach to the Italian Case, „TEP Working Paper” 2011, nr 0911, s. 3–4.
14 F. Colbert, Changes in Marketing Environment and Th eir Impact on Cultural Policy, „Th e Jour-nal of Arts Management, Law and Society” Fall 1997, nr 3, Vol. 27, s. 177–186.
15 C.D. Th rosby, Th e Production and Consumption of the Arts: A View of Cultural Economics, „Journal of Economic Literature” 1994, Vol. 32, s. 1–29.
elastyczny cenowo w przypadku dóbr kultury popularnej niż kultury wysokiej, której jakość z reguły ma większy wpływ na decyzje o konsumpcji niż cena. F. Ab-be-Decarroux, wykorzystując podobne kryteria, również dowiódł ich znaczenia w tym zakresie16. Co więcej, autor udoskonalił swoją analizę, używając jako
zmien-nej dwóch kategorii ceny, a nie tak jak jego poprzednicy ceny uśredniozmien-nej. W re-zultacie okazało się, że popyt na regularną cenę biletu rzeczywiście jest nieelastycz-ny, podczas gdy popyt na niższą cenę biletu (związaną z ulgą dla studentów, seniorów i osób bezrobotnych) jest elastyczny.
Ciekawą zmienną, której nie brano pod uwagę we wspomnianych wyżej bada-niach, są preferencje, które przecież według teorii ekonomicznej są źródłem popy-tu na wszelkie towary. Według badań biorących pod uwagę gust i upodobania konsumentów obecny indywidualny popyt na kulturę pozostaje pod wpływem wcześniejszych doświadczeń, co potwierdza tezę, że dobra kulturalne są dobrami doznawalnymi (experienced goods).
Według badań ekonomistów kultury istnieją dwa istotne modele tworzenia się preferencji w sztuce. Pierwszym z nich jest podejście racjonalnego uzależnienia (rational addiction approach), które oznacza, że wraz ze zdobywaniem doś-wiadczenia w konsumowaniu różnych dóbr powstaje i rozwija się tzw. kapitał kon-sumpcyjny, a więc konsumenci muszą dokonać pewnych inwestycji np. w wiedzę o kulturze oraz w wyrobienie sobie pewnego smaku, aby nabrać wprawy w podej-mowaniu właściwych wyborów konsumenckich17. G. Becker uważa, że
„zamiłowa-nie do sztuki wymaga inwestycji, a więc zdolność do jej konsumowania wydaje się być zwrotem z inwestycji” 18.
Drugim modelem tworzenia się preferencji w obszarze kultury jest podejście uczenia się poprzez konsumowanie (learning-by-consuming). Według niego kon-sumenci nie są pewni jakości wydarzeń kulturalnych, dlatego też „uaktualniają” swoje preferencje w odpowiedzi na zdobyte doświadczenia kulturalne, jak również takie doświadczenie daje stopień zadowolenia, na podstawie którego tworzą się przyszłe oczekiwania i gust19. B.A. Seaman dodał trzecie podejście, zwane
tworze-niem się nawyków (habit formation)20.
16 F. Abbe-Decarroux, Th e Perception of Quality and the Demand for Services, „Journal of Eco-nomic Behavior and Organization” 1994, Vol. 23, s. 99–107.
17 G. Becker, K.M. Murphy, A Th eory of Rational Addiction, „Journal of Political Economy” 1998, nr 4, vol. 96.
18 G. Becker, Accounting for Tastes, Cambridge 1996.
19 L. Levy-Garboua, C. Montmarquette, Th e Demand for the Arts, „Cirano Working Papers” 2002, s. 10.
20 B.A. Seaman, Empirical Studies of Demand for the Performing Arts [w:] Handbook of the Eco-nomics…, op.cit., s. 416–472.
4.
Wybrane determinanty konsumpcji dóbr i usług kultury wśród
obywateli UE
Analizując czynniki warunkujące konsumpcję dóbr i usług kultury, należy wziąć pod uwagę założenia wynikające z ogólnej teorii popytu. Po pierwsze, dochód konsumentów jest ograniczony, a więc nie stać ich na zaspokojenie wszystkich materialnych potrzeb. Muszą oni zatem dokonywać wyborów wśród wielu możli-wych przedmiotów konsumpcji. Po drugie, wybory konsumentów są racjonalne, próbują oni spożytkować swój dochód w taki sposób, jaki przyniesie im największy możliwy poziom satysfakcji, w języku ekonomistów zwany użytecznością.
Autorzy analizujący determinanty konsumpcji na rynku towarów i usług kul-tury proponują różne grupy, do których można je przyporządkować, ale uwarun-kowania te w większości się powtarzają. W dalszej części przedstawiono kilka wy-branych klasyfi kacji owych uwarunkowań, również w oparciu o dane statystyczne dotyczące konsumpcji dóbr i usług kultury w Unii Europejskiej.
A. Niemczyk, omawiając proces zaspokajania potrzeb kulturalnych, dość szcze-gółowo dzieli determinanty na zewnętrzne, niezależne bezpośrednio od człowieka, wśród których wymienić można: poziom dochodu narodowego, tempo jego zmian, proporcje podziału, transformację gospodarczą, poziom infl acji, przekształcenia własnościowe, integrację europejską, dochody, ceny, status społeczny, grupy odnie-sienia, liderów opinii, rodzin, kulturę21. Drugą grupę natomiast stanowią
determi-nanty wewnętrzne, odnoszące się do osobowości, takie jak: motywy, uczenie się, postrzeganie, osobowość, emocje, postawy.
Według M. Sobocińskiej uczestnictwo w kulturze zależy od czynników okre-ślających profi l społeczny, psychologiczny i demografi czno-ekonomiczny odbior-ców22. Istotne znaczenie mają również kompetencje kulturowe konsumenta,
umoż-liwiające interpretację dzieła, a także działania marketingowe (m.in. dystrybucja i promocja produktu) oraz rozwój technologii informatycznej. Wśród uwarunko-wań autorka wymienia: potrzeby estetyczne, motywy; system wartości życiowych oraz pozycję potrzeb kulturalnych w systemie wartości; wykształcenie, aktywność i pozycję zawodową, dochody, rodzinę, grupy odniesienia, subkultury, edukację kulturalną; ilość i preferowane formy spędzania czasu wolnego; ceny, formę dys-trybucji oraz promocję dóbr i usług kultury.
Podobną pod względem kategorii, ale węższą klasyfi kację proponują E. Hill i T. i C. O’Sullivan, dzieląc uwarunkowania na społeczne (czynniki kulturowe,
21 A. Niemczyk, Marketing w sferze kultury, Wybrane problemy, Kraków 2007, s. 18–21. 22 M. Sobocińska, Zachowania nabywców na rynku dóbr i usług kultury, Warszawa 2008, s. 69–80.
grupy odniesienia i status społeczny), osobiste (wiek, płeć, dochód, wykształcenie) oraz psychologiczne (percepcja, postawy i przekonania, osobowość, motywacja) 23.
Tymczasem J. Heilbrun i Ch.M. Gray w swojej analizie skupiają się na czynni-kach składających się na funkcję popytu, tj. na cenie, dochodzie i gustach konsu-mentów oraz cenie dóbr substytucyjnych24.
W dalszej części niniejszego opracowania wybrane determinanty przeanalizo-wano z wykorzystaniem danych statystycznych dotyczących uczestnictwa w kul-turze mieszkańców państw będących członkami Unii Europejskiej. Z uwagi na fakt, iż dane na temat konsumpcji kultury, publikowane i udostępnione przez Europejski Urząd Statystyczny, odnoszą się jedynie do ściśle ograniczonego okre-su (głównie lat 2005 i 2006), niemożliwe było ukazanie dynamiki przedstawionych zjawisk, która pozwoliłaby na zaobserwowanie ewentualnych zmian w zakresie uczestnictwa w kulturze Europejczyków na przestrzeni lat. Dotyczy to głównie czynników o charakterze ekonomicznym. Tym samym wykorzystane w niniej-szym opracowaniu dane dotyczą lat 2005 i 2006. Stąd też poniższa analiza nie ma na celu porównywania i ukazywania stopnia ważności poszczególnych determi-nant w kontekście konsumpcji kultury, a jedynie zaprezentowanie pod kątem owej konsumpcji warunkujących ją wybranych czynników społecznych i ekonomicz-nych.
Prawie 45% Europejczyków w wieku 25–64 lata zadeklarowało przynajmniej jednokrotne uczestnictwo w ciągu 2006 roku w aktywnościach kulturalnych. Największą częstotliwość uczestnictwa w tych formach zaobserwowano na pół-nocy Europy – w Szwecji, Danii, Finlandii, Islandii, Anglii i Niemczech. Co 10 mieszkaniec Hiszpanii, Luksemburga, Islandii i Irlandii zadeklarował, że w ciągu ostatniego roku był w kinie przynajmniej 12 razy, natomiast ani razu w tym cza-sie w kinie nie było ponad 70% Bułgarów, Łotyszy, Litwinów, Estończyków i Wę-grów. Z pewnością jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest wskaźnik liczby obiektów kinowych przypadających na 1 mieszkańca, który w tych krajach jest bardzo niski.
W poniższej tabeli (tabela 1) przedstawiono odsetek obywateli Unii Europej-skiej ogółem oraz z rozróżnieniem na płeć, wiek i wykształcenie, którzy w 2006 r. przynajmniej jeden raz odwiedzili jakiś obiekt kulturalny. Kraje z najwyższym wskaźnikiem uczestnictwa, przekraczającym znacznie średnią dla Unii Europej-skiej, wynoszącą 45% to Finlandia, Dania, Szwecja, Niemcy i Anglia. Natomiast najniższy odsetek odnotowano w Bułgarii, Grecji, na Malcie, Cyprze i we Włoszech.
23 E. Hill, T. O’Sullivan, C. O’Sullivan, Creative Arts Marketing, Burlington 2003, s. 43–49. 24 J. Heilbrun, Ch.M. Gray, Th e Economics of Art. And Culture, Cambridge 2001, s. 74–76.
Spośród Polaków w 2006 r. przynajmniej jeden obiekt kulturalny odwiedziła blisko co 3 osoba. Z wynikiem tym Polska plasuje się na 20 miejscu wśród 26 krajów UE (brak danych dla Rumunii).
Tabela 1. Odsetek osób w podziale na płeć, wiek i wykształcenie, które w ciągu roku odwiedziły co najmniej jeden obiekt kulturalny, 2006 r. (%)
Ogółem
Płeć Wiek Wykształcenie
K M 25–34 35–44 45–54 55–64 Podst. Średnie Wyższe
EU 45 46 44 47 47 44 43 24 45 71 Finlandia 66 69 63 68 68 66 64 49 61 82 Szwecja 63 64 60 62 61 63 64 41 58 80 Dania 61 64 59 53 59 65 67 47 55 78 Niemcy 58 59 57 57 58 57 60 36 56 76 Anglia 57 57 56 57 59 58 55 32 56 74 Luksemburg 55 55 55 54 54 54 58 35 55 84 Holandia 51 50 51 48 52 50 56 32 47 73 Francja 49 51 47 46 49 48 51 32 47 73 Hiszpania 47 48 46 52 49 45 39 31 54 72 Czechy 46 50 45 51 52 45 39 14 45 78 Belgia 45 45 45 43 44 46 46 25 37 68 Słowacja 45 46 42 54 48 40 36 16 42 68 Austria 44 46 42 45 43 41 46 18 44 69 Słowenia 43 44 40 43 45 40 41 20 43 74 Węgry 42 44 40 47 47 38 36 19 41 74 Irlandia 40 39 41 40 40 41 34 19 41 66 Łotwa 39 44 34 47 44 33 30 14 34 71 Estonia 35 40 29 42 38 31 30 9 27 60 Portugalia 32 33 31 41 31 29 26 21 55 78 Polska 31 34 29 38 35 27 25 9 27 69 Litwa 30 33 26 33 31 31 25 11 22 57 Włochy 27 28 27 27 29 28 22 13 34 61 Cypr 27 27 26 28 30 25 23 11 22 49 Malta 16 17 15 16 21 15 12 10 23 42 Grecja 15 15 14 16 19 14 11 6 16 33 Bułgaria 12 14 12 16 15 11 5 1 9 37
Średnia dla całej Unii Europejskiej dotycząca płci uczestników prezentuje pra-widłowość odnoszącą się do wszystkich członków UE, wskazującą, że wśród kon-sumentów dóbr i usług kultury dominują kobiety. Jednak biorąc pod uwagę liczbę kobiet i mężczyzn, można zauważyć, iż nie występują znaczne dysproporcje. Naj-silniejszymi społeczno-demografi cznymi determinantami warunkującymi uczest-nictwo w kulturze są zdobyte wykształcenie oraz wiek – konsumenci to w więk-szości ludzie młodzi mający wyższe wykształcenie25. Ponadto wiek i płeć to
uwarunkowania nie tylko faktu bycia konsumentem kultury bądź nie, lecz przede wszystkim są to czynniki determinujące rodzaj podejmowanej aktywności kultu-ralnej. Jak można wywnioskować z danych zamieszczonych w powyższej tabeli dotyczącej średniej dla UE, występuje tendencja wskazująca na fakt, iż wskaźnik uczestnictwa w kulturze maleje wraz z wiekiem i najwyższy jest wśród mieszkań-ców w przedziale wiekowym 25–34 oraz 35–44 lata (m.in. Finlandia, Słowacja, Węgry, Polska, Czechy). Jednakże obywatele ośmiu państw członkowskich domi-nujących w konsumpcji kultury to osoby reprezentujące przedział wiekowy 55–64 lata (m.in. Austria, Szwecja, Holandia, Niemcy, Dania).
O ile w przypadku determinanty, jaką jest wiek konsumentów, występują od-chylenia od średniej dla wszystkich państw członkowskich, w odniesieniu do ich wykształcenia w każdym przypadku odsetek uczestnictwa rośnie wraz z jego poziomem. Spośród ogółu mieszkańców mających ukończone studia wyższe, aż 71% deklaruje, że w 2006 r. odwiedziło przynajmniej jeden obiekt kulturalny, podczas gdy wśród obywateli UE z ukończoną jedynie szkołą podstawową była to co 4 osoba.
Pod względem konsumpcji dóbr i usług kultury o charakterze performatyw-nym, a więc przedstawień „na żywo” przed publicznością, takich jak spektakle te-atralne czy koncerty, odsetek konsumentów tego typu wydarzeń w większości państw UE jest wyższy niż odsetek uczestników kultury ogółem. Spośród 26 kra-jów przedstawionych na poniższym rysunku (rys. 1) dużo niższy wskaźnik wystę-puje jedynie w Niemczech, Hiszpanii, na Węgrzech, i w Polsce. Dalsze ilustracje prezentują konsumpcję sztuk performatywnych w podziale na determinanty spo-łeczno-demografi czne: płeć, wiek i wykształcenie.
25 Eurostat, witryna internetowa: Publikacja Cultural Statistics, 2011, s. 162–163, http://epp.eu-rostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-32–10–374/EN/KS-32–10–374-EN.PDF [dostęp: 20.08.2012].
Rysunek 1. Odsetek osób uczestniczących w konsumcji dóbr i usług kultury ogółem oraz w konsumpcji sztuk performatywnych, 2006 r. (%)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu.
Rysunek 2. Odsetek osób w podziale na płeć, które w ciągu roku uczestniczyły w co najmniej 1 przedstawieniu performatywnym, 2006 r. (%)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu.
Przy podziale na płeć konsumentów uczestnictwo w sztukach performatyw-nych zadeklarowało 48% mieszkanek i 42% mieszkańców państw członkowskich (rys. 2). Znaczne różnice w liczbie uczestników można zauważyć w przypadku Czech, Estonii, Łotwy, Litwy i Finlandii.
0 10 20 30 40 50 60 70 Belgia Bułgaria Czechy Dania Niemcy Estonia Irlandia Grecja Hiszpania Francja Włochy Cypr Łotwa Litwa Luksemburg Węgry Malta Holandia Austria Polska Portugalia Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Anglia Uczestnictwo w kulturze ogółem Uczestnictwo w konsumpcji sztuk performatywnych 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Belg ia Bułgaria Cz ech y Dania N iemc y Est onia Ir landia Grecja H iszpania Fr ancja Włoch y Cy p r Ło tw a Lit wa Lu k se m b u rg Wę g ry Ma lt a Holandia Au st ri a P olsk a P o rt ugalia Sło w enia Sło w acja Finlandia Sz w ecja Anglia Kobieta Mężczyzna
Rysunek 3. Odsetek osób w podziale na wiek, które w ciągu roku uczestniczyły w co najmniej jednym przedstawieniu performatywnym, 2006 r. (%)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu.
Przedstawienie odsetka konsumentów z rozróżnieniem na wiek pozwala do-strzec prawidłowość dotyczącą uczestnictwa w kulturze ogółem, a więc udział poszczególnych grup wiekowych w kulturze ogółem odpowiada ich udziałowi w sztukach performatywnych (rys. 3 – brak danych dla Irlandii w przedzialu 55– 64). Jedynie w przypadku Danii i Holandii, gdzie większość konsumentów dóbr i usług kultury to osoby w wieku 55–64 lata, widzowie i słuchacze, którzy najchęt-niej wybierali udział w przedstawieniu performatywnym, to mieszkańcy znajdu-jący się w najniższym spośród badanych przedziałów wiekowych: 25–34 lata.
Podobna sytuacja występuje w przypadku determinanty, jaką jest wykształcenie konsumentów, którego poziom przekłada się na odsetek uczestnictwa (rys. 4). Co ciekawe, wyjątkiem jest Luksemburg, gdzie większości odbiorców sztuk performa-tywnych stanowią osoby posiadające wykształcenie średnie.
Poza czynnikami społeczno-demografi cznymi bardzo duży wpływ na kon-sumpcję mają czynniki ekonomiczne, z których głównym i najistotniejszym, po-za ceną dóbr i usług, jest dochód uzyskiwany przez konsumentów. Niewątpliwie określa on i determinuje wysokość wydatków na dobra i usługi kultury, a im wyż-szy, tym większy jest fundusz swobodnej decyzji, który pozostaje po opłaceniu wszystkich świadczeń pozwalających na zaspokojenie podstawowych potrzeb nabywców. 0 20 40 60 80 Belgia Bułgaria Czechy Dania Niemcy Estonia Irlandia Grecja Hiszpania Francja Włochy Cypr Łotwa Litwa Luksemburg Węgry Malta Holandia Austria Polska Portugalia Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Anglia 25–34 35–44 45–54 55–64
Rysunek 4. Odsetek osób w podziale na wykształcenie, które w ciągu roku uczestniczy-ły w co najmniej 1 przedstawieniu performatywnym, 2006 r. (%)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu.
Na rysunku 5 przedstawiono w porządku rosnącym, jaki procent swojego bu-dżetu gospodarstwa domowe wybranych państw europejskich poświęciły na wy-datki związane z dobrami i usługami kulturowymi w 2005 r. w porównaniu z ro-kiem 1999. W statystycznym europejskim gospodarstwie domowym wydatki na dobra i usługi kulturalne w 2005 r. nie osiągnęły 4% wszystkich wydatków ponie-sionych przez jego mieszkańców.
Rysunek 5. Udział wydatków na kulturę w ogólnym budżecie gospodarstw domowych w wybranych państwach europejskich, 2005 r. (%)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu.
2,39 2,71 2,72 2,73 2,9 3,05 3,1 3,39 3,47 3,71 3,77 4,32 4,38 4,58 4,61 4,65 4,68 4,69 4,69 4,7 5 5,07 5,56 2,7 3,5 2,6 2,7 2,4 3,3 3 4,2 4,3 4,5 4 4,1 4,5 5,6 4,7 4 5,4 5,2 4,4 4,9 4,3 5,1 5,8 3,95 0 1 2 3 4 5 6 7 2005 1999 Średnia 2005 0 20 40 60 80 100Belgia Bułgaria Czechy Dania Niemcy Estonia Irlandia Grecja Hiszpania Francja Włochy Cypr Łotwa Litwa Luksemburg Węgry Malta Holandia Austria Polska Portugalia Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Anglia Podstawowe Średnie Wyższe
W większości krajów wydatki te w 1999 r. były wyższe, a wyraźne różnice moż-na zauważyć w przypadku Luksemburga, Francji, Estonii, Szwecji, Niemiec i Ho-landii. Natomiast odsetek wydatków połowy spośród przedstawionych na rysunku państw przekracza ich średnią wynoszącą 3,95%. Interesującym spostrzeżeniem jest fakt, że Czechy zajmujące dziesiąte miejsce pod względem liczby konsumentów kultury ogółem na poniższym zestawieniu uplasowały się w jego czołówce z 5-pro-centowym udziałem wydatków. W polskich gospodarstwach domowych wydatki wzrosły nieznacznie z 4,1% w 1999 r. do 4,32% w roku 2005. Dla szczegółowego zaprezentowania na rysunku 6 przedstawiono dynamikę wysokości wydatków na kulturę w przeliczeniu na 1 osobę rocznie w gospodarstwach domowych w Polsce w latach 2001–2010.
Rysunek 6. Przeciętne wydatki na kulturę na 1 osobę rocznie w gospodarstwach do-mowych w Polsce (zł)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Jak obrazuje powyższy rysunek, wydatki na kulturę w Polsce na przestrzeni pierwszej dekady z roku na rok rosły – od 2001 r. do 2010 r. w sumie o ponad 79%. Jeśli weźmiemy pod uwagę wydatki na bilety do teatrów, kin i instytucji muzycz-nych, które według GUS od 2001 r. systematycznie rosły w przeliczeniu na 1 osobę w gospodarstwie domowym, to Polska pod względem wydatków na tego typu dobra i usługi na tle krajów europejskich w 2005 r. plasowała się na końcu zesta-wienia (rys. 7). Przedstawione poniżej grupy dóbr są zgodne z kategoryzacją Eu-ropejskiego Urzędu Statystycznego.
Najwięcej pieniędzy na konsumpcję sztuk performatywnych (sztuki „na żywo”, takie jak teatr i koncerty, w publikacjach Eurostatu zestawiono łącznie z danymi dla kin), m.in. na teatr, kino i koncerty, w 2005 r. wydali Estończycy, Hiszpanie, Cypryjczycy, Belgowie i Portugalczycy, natomiast najmniej – poza Polską –
Bułga-225,96 246,24 272,88 345,72 406,56 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 2001 2003 2005 2007 2010 Przeciętne wydatki w zł
rzy, Słowacy, Słoweńcy i Czesi. Biorąc pod uwagę zamieszczone wyżej zestawienia dotyczące determinant społeczno-demografi cznych, należy zauważyć zarówno w jednej, jak i drugiej grupie państw konsumentami byli w większości młodzi lu-dzie między 25 a 34 rokiem życia.
Jak wskazują rozważania teoretyczne zawarte w niniejszym opracowaniu, bar-dzo istotnym czynnikiem ekonomicznym determinującym konsumpcję dóbr i usług kulturalnych – podobnie jak w przypadku innych towarów – jest cena za-równo tych dóbr, jak i dóbr substytucyjnych, która jest tym silniejszą determinan-tą, im niższy jest dochód konsumentów. Jednakże brak dostępu do szczegółowych danych statystycznych uniemożliwia analizę kształtowania się cen dóbr i usług kultury w krajach Unii Europejskiej.
5. Podsumowanie
Podsumowując powyższe rozważania, należy stwierdzić, że w literaturze ekono-micznej popyt na wydarzenia kulturalne jest funkcją preferencji, dochodu i cen przy założeniu, że konsumenci maksymalizują funkcję użyteczności. Te czynniki są jednocześnie głównymi ekonomicznymi determinantami konsumpcji dóbr i usług kulturalnych. Spośród czynników społecznych wymienić należy płeć, wiek, i wykształcenie. Wielu badaczy jest zgodnych, iż upodobanie do sztuki i bardziej wyrafi nowany gust mają osoby lepiej wykształcone oraz te, które są już
konsumen-Rysunek 7. Udział wydatków na wybrane dobra i usługi w wydatkach na kulturę ogó-łem z wyszczególnieniem sztuk performatywnych, 2005 r. (%)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 9,5 2,3 4,9 5,5 5,8 12,6 9 7,1 11,1 7 7,8 9,8 6,7 5,6 4,6 5,37,2 6,5 7,8 2,4 9,2 4 3,2 6,58,37,1 0 5 10 15 20 25 30 Belg ia Bułgaria Cz ech y Dania N iemc y Est onia Ir landia Grecja H
iszpania Francja Włoch
y Cy p r Ło tw a Lit wa Lu k se m b u rg Wę g ry Ma lt a Holandia Au st ri a P olsk a P o rt ugalia Sło w enia Sło w acja Finlandia Sz w ecja Anglia teatr, kino, koncerty prasa książki muzea, ogrody zoologiczne
tami, ponieważ dzięki edukacji i doświadczeniu nabiera się kompetencji kulturo-wej. A więc istotny wpływ na konsumpcję mają wcześniejsze doświadczenia zwią-zane z uczestnictwem w kulturze.
Autorzy, analizując uwarunkowania konsumpcji dóbr i usług kultury, dzielą je na różnego rodzaju kategorie na podstawie wybranych kryteriów. Najczęściej po-wtarzającymi się determinantami, poza wymienionymi powyżej, są: rodzina, gru-py odniesienia, status społeczny, postawy oraz motywy konsumpcji.
Czynniki ekonomiczne i związane z nimi możliwości fi nansowe niezbędne do uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych i konsumpcji dóbr kulturalnych z pew-nością odgrywają bardzo istotną rolę w dostępie i korzystaniu z nich. Jednakże to przyzwyczajenia i nawyki związane m.in. z wychowaniem i społecznym otocze-niem determinują naszą chęć i potrzebę uczestnictwa w życiu kulturalnym, a tym samym konsumpcję dóbr i usług kultury.
L I T E R A T U R A :
Abbe-Decarroux F., Th e Perception of Quality and the Demand for Services, „Journal of
Economic Behavior and Organization” 1994, Vol. 23.
Ateca-Amestoy V., Determining Heterogeneous Behavior for Th eatre Attendance, „Journal
of Cultural Economics”, No. 32.
Becker G., Accounting for Tastes, Cambridge 1996.
Becker G., Murphy K.M., A Th eory of Rational Addiction, „Journal of Political Economy”
1998, nr 4, Vol. 96.
Bonato L., Gagliardi F., Gorelli S., Th e Demand for Live Performing Arts in Italy, „Journal of
Cultural Economics” 1990, nr 14.
Borgonowi F., Performing Arts: An Economic Approach, „Applied Economics” 2004, nr 36. Castiglione C., Th e Demand for Th eatre: A Microeconomic Approach to the Italian Case,
„TEP Working Paper” 2011, nr 0911.
Colbert F., Changes in Marketing Environment and Th eir Impact on Cultural Policy, „Th e Journal of Arts Management, Law and Society” Fall 1997, nr 3, Vol. 27.
DiMaggio P., Mukhtar T., Art Participation as Cultural Capital in the United States, 1982–
2002: Signs of Decline?, „Poetics” 2004, nr 32.
Frateschi C., Lazzaro E., Attendance to Cultural Events and Spousal Infl uences: Th e Italian Case, „Marco Fanno” 2008, Working Paper, nr 84.
Heilbrun J., Gray Ch.M., Th e Economics of Art and Culture, Cambridge 2001.
Levy-Garboua L., Montmarquette C., Th e Demand for the Arts, „Cirano Working Papers”
2002.
Lunn P., Kelly E., In the Frame or out of the Picture: A Statistical Analysis of Public
Involve-ment in the Arts, Dublin 2008.
Nasiłowski M., System rynkowy. Podstawy mikro i makroekonomii, Warszawa 2000. Niemczyk A., Marketing w sferze kultury, Wybrane problemy, Kraków 2007.
Ośrodek Statystyki Kultury, Kultura w 2010 r., Warszawa 2011, Strona internetowa Głów-nego Urzędu StatystyczGłów-nego: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/kts_kultura-_w_2010.pdf [dostęp: 20.08.2012].
Pohorille M., Potrzeby – podział – konsumpcja, Warszawa 1980.
Seaman B., Empirical Studies of Demand for the Performing Arts [w:] Handbook of the
Economics of Art. and Culture, V.A. Ginsburgh, D. Th rosby (red.), Amsterdam 2006. Sobocińska M., Zachowania nabywców na rynku dóbr i usług kultury, Warszawa 2008. Statistical Offi ce of the European Union, Cultural statistics, Ofi cjalna Strona Internetowa
Eurostat: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home/ [dostęp: 20.08.2012].
Th e Ford Foundation, Th e Finances of the Performing Arts, Vol. 2, New York 1974.
Th rosby D., Th e Production and Consumption of the Arts: A View of Cultural Economics,
„Journal of Economic Literature” 1994, Vol. 32. Th rosby D., Ekonomia i kultura, Warszawa 2010.
Towse R., A Textbook of Cultural Economics, Cambridge 2010. Towse R., Ekonomia kultury. Kompendium, Warszawa 2011.
Upright C.B., Social Capital and Cultural Participation: Spoufal Infl uences on Attendance at
Arts Events, „Poetics” 2004, nr 2, Vol. 32.
Zieba M., Full-Income and Price Elasticities of Demand for German Public Th eatre, „Journal
ANEKS
Tabela 1. Odsetek osób uczestniczących w konsumpcji dóbr i usług kultury ogółem oraz w konsumpcji sztuk performatywnych, 2006 r. (%)
Państwo Uczestnictwo w kulturze ogółem Uczestnictwo w konsumpcji sztuk performatywnych Belgia 45 48 Bułgaria 12 15 Czechy 46 37 Dania 61 61 Niemcy 58 52 Estonia 35 57 Irlandia 40 50 Grecja 15 35 Hiszpania 47 38 Francja 49 50 Włochy 27 30 Cypr 27 42 Łotwa 39 45 Litwa 30 47 Luksemburg 55 54 Węgry 42 34 Malta 16 19 Holandia 51 56 Austria 44 57 Polska 31 23 Portugalia 32 47 Słowenia 43 42 Słowacja 45 52 Finlandia 66 65 Szwecja 63 62 Anglia 57 65
Tabela 2. Odsetek osób w podziale na płeć, które w ciągu roku uczestniczyły w co najmniej jednym przedstawieniu performatywnym, 2006 r. (%)
Kobiety Mężczyźni Belgia 49 46 Bułgaria 17 13 Czechy 43 31 Dania 63 58 Niemcy 56 48 Estonia 63 50 Irlandia 53 47 Grecja 37 33 Hiszpania 39 36 Francja 53 47 Włochy 31 28 Cypr 45 38 Łotwa 52 37 Litwa 54 40 Luksemburg 56 52 Węgry 37 31 Malta 20 18 Holandia 57 54 Austria 61 53 Polska 24 21 Portugalia 46 47 Słowenia 46 38 Słowacja 56 47 Finlandia 71 58 Szwecja 64 60 Anglia 58 51
Tabela 3. Odsetek osób w podziale na wiek, które w ciągu roku uczestniczyły w co najmniej jednym przedstawieniu performatywnym, 2006 r. (%)
25–35 35–44 45–54 55–64
Belgia 53 47 46 44
Bułgaria 22 17 11 7
Czechy 40 39 36 31
25–35 35–44 45–54 55–64 Niemcy 48 51 53 55 Estonia 67 60 51 46 Irlandia 52 49 54 -Grecja 44 38 28 21 Hiszpania 46 37 33 30 Francja 53 53 47 45 Włochy 36 31 27 23 Cypr 53 47 33 28 Łotwa 51 50 41 37 Litwa 52 50 47 36 Luksemburg 54 54 55 54 Węgry 44 36 29 26 Malta 25 23 17 13 Holandia 63 57 52 47 Austria 53 55 57 59 Polska 30 23 18 16 Portugalia 62 47 41 30 Słowenia 48 44 38 39 Słowacja 61 55 47 43 Finlandia 68 64 64 61 Szwecja 63 59 59 64 Anglia 58 56 55 49
Tabela 4. Odsetek osób w podziale na wykształcenie, które w ciągu roku uczestniczyły w co najmniej jednym przedstawieniu performatywnym, 2006 r. (%)
Podstawowe Średnie Wyższe
Belgia 28 45 66 Bułgaria 1 13 39 Czechy 12 34 71 Dania 44 60 73 Niemcy 33 51 67 Estonia 28 51 78 Irlandia 30 58 70 Grecja 16 39 63 Tabela 3 cd.
Podstawowe Średnie Wyższe Hiszpania 24 44 59 Francja 33 49 72 Włochy 17 37 57 Cypr 22 41 62 Łotwa 17 41 76 Litwa 21 41 74 Luksemburg 35 57 46 Węgry 10 32 71 Malta 13 32 43 Holandia 37 55 71 Austria 30 59 75 Polska 5 17 56 Portugalia 39 66 77 Słowenia 18 42 77 Słowacja 29 49 74 Finlandia 46 59 81 Szwecja 46 58 75 Anglia 34 54 69
Tabela 5. Udział wydatków na kulturę w ogólnym budżecie gospodarstw domowych w wybranych państwach europejskich, 2005 r. (%)
1999 2005 Belgia 4,5 4,38 Czechy 4,3 5 Dania 5,8 5,56 Niemcy 5,4 4,68 Estonia 4,3 3,47 Irlandia 4 4,65 Grecja 2,7 2,39 Hiszpania 3,3 3,05 Francja 4,2 3,39 Włochy 2,4 2,9 Cypr 2,6 2,72 Łotwa 4 3,77 Tabela 4 cd.
1999 2005 Litwa 2,7 2,73 Luksemburg 3,5 2,71 Węgry 4,7 4,61 Holandia 5,2 4,69 Austria 4,4 4,69 Polska 4,1 4,32 Portugalia 3 3,1 Słowenia 4,5 3,71 Finlandia 5,1 5,07 Szwecja 5,6 4,58 Anglia 4,9 4,7
Tabela 6. Udział wydatków na wybrane dobra i usługi w wydatkach na kulturę ogółem z wyszczególnieniem sztuk performatywnych, 2005 r. (%)
Teatr, kino,
koncert Prasa Książki
Muzea, ogrody zoologiczne Belgia 9,5 13,8 12,5 2,3 Bułgaria 2,3 13 10,8 0,2 Czechy 4,9 15,9 9,8 1,8 Dania 5,5 13,1 7,7 1 Niemcy 5,8 15,8 12,7 1,3 Estonia 12,6 13,2 9,2 0,5 Irlandia 9 17,8 9,4 3,9 Grecja 7,1 19,7 22,9 0,2 Hiszpania 11,1 19,5 17,2 1,3 Francja 7 16,7 9,1 1 Włochy 7,8 25,6 14,4 3 Cypr 9,8 15,8 13,5 0,8 Łotwa 6,7 18,1 8,8 0,7 Litwa 5,6 18 9,9 0,5 Luksemburg 4,6 9 16,8 0 Węgry 5,3 17,5 12,3 1,1 Malta 7,2 9,2 11,1 -Tabela 5 cd.
Teatr, kino,
koncert Prasa Książki
Muzea, ogrody zoologiczne Holandia 6,5 19,2 13,8 6,1 Austria 7,8 15,8 9,2 1 Polska 2,4 12,1 13,9 0,3 Portugalia 9,2 9,9 16,3 -Słowenia 4 20,8 9,6 0,7 Słowacja 3,2 19,5 8,5 0,4 Finlandia 6,5 25,2 7,7 0,9 Szwecja 8,3 14 9,8 0,5 Anglia 7,1 14,1 7,1 1,6 Tabela 6 cd.
