Odsłonięcie pomnika Władysława Jagiełły w Działdowie w pięćsetną rocznicę jego zgonu

Sukertowa-Biedrawina, Emilia

Odsłonięcie pomnika Władysława

Jagiełły w Działdowie w pięćsetną

rocznicę jego zgonu

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 209-214

E M IL IA S U K E R T O W A -B IE D R A W IN A

ODSŁONIĘCIE POMNIKA W ŁADYSŁAW A JAGIEŁŁY

W DZIAŁDOWIE W PIĘĆSETNĄ ROCZNICĘ JEGO ZGONU

S p o łe c z e ń s tw o p o ls k ie g o D z ia łd o w a — t a k z a s ie d z ia łe j a k i n a p ły w o w e , od p o c z ą tk u „ Z m a rtw y c h p o w s ta łe j P o ls k i” z a m ie r z a ło uczcić i u p a m ię tn ić p r z y p a d a j ą ­ cą w 1934 r. p ię ć s e tn ą ro c z n ic ę zg o n u p o g ro m c y K rz y ż a k ó w — W ła d y s ła w a J a ­ g ie łły . J u ż w o k re s ie p rz e d p le b is c y to w y m zaczęło s ię in te r e s o w a ć M a z u ra m i T o w a - rz y s tw o O p ie k i n a d P o la k a m i Z a g r a n ic ą im . A d a m a M ic k ie w c z a w e L w o w ie . W c e ­ lu z a p o z n a n ia M a z u ró w i W a r m ia k ó w z k u ltu r ą i h is to r ią P o ls k i T o w a rz y s tw o p la n o w a ło z o rg a n iz o w a n ie o b ja z d o w e j w y s ta w y h is to ry c z n y c h d z ie ł m a l a r s t w a p o l­ sk ieg o . S k o m p le to w a n o ju ż k o le k c ję r e p r o d u k c ji d z ie ł M a te jk i, G r o ttg e r a i in n y c h w y b itn y c h m a la rz y , p rz y czy m d u ż y n a c is k p o ło ż o n o n a p r z e d s ta w ie n ie p a n o w a n ia J a g ie łły i je g o n a stę p c ó w . Do te j k o le k c ji d o łą c zo n o m a k ie tę p o m n ik a W ła d y s ła w a J a g ie łły . N ie ste ty , z a n im u d a ło s ię c ało ść z b io ró w p rz e s ła ć d la K o m ite tu P le b is c y ­ to w e g o w O ls z ty n ie , p le b is c y t ju ż s ię o d b y ł.

M u ze u m M a z u rs k ie w D z ia łd o w ie z o sta ło o tw a r te 17 lip c a 1927 r. P r z e d s t a w i ­ c ie le T o w a rz y s tw a O p ie k i n a d P o la k a m i Z a g ra n ic ą im . A d a m a M ic k ie w ic z a , k t ó ­ rz y p rz y b y li n a u ro c z y sto ść , o fia ro w a li M u ze u m M a z u rs k ie m u s w o je „ p le b is c y to w e z b io ry ” , k tó r e u m ie sz c z o n o w S a li G r u n w a ld z k ie j. Z n a la z ły się w D z ia łd o w ie o so ­ b y , k tó r e z ac z ę ły s ię z a s ta n a w i a ć n a d w y k o r z y s t a n ie m m a k ie ty p o m n ik a i w z n ie ­ s ie n ie m n a r y n k u w D z ia łd o w ie p o m n ik a J a g ie łły , z w ła s z c z a że z b liż a ła s ię 10 ro c z ­ n ic a p le b is c y tu . P r o j e k t p o m n ik a n ie z o s ta ł j e d n a k p rz e z w ła d z e m ie js c o w e z a ­ tw ie rd z o n y , g d y ż n ie p r z e d s ta w ia ł p o s ta c i n ie ś m ie r te ln e g o z w y c ię z c y sp o d G r u n ­ w a ld u i p o g ro m c y z a k o n u k rz y ż a c k ie g o , le c z ra c z e j w y tw o rn e g o , u ro c z eg o k sięc ia . W 1930 r. z o k a z ji 1 0 -le c ia p le b is c y tu o d b y ł się w B y d g o sz c zy z ja z d d z ia ła c z y p le b is c y to w y c h , k tó r y cie sz y ł s ię d u ż ą f r e k w e n c ją . U ro c z y sto ś ć w B y d g o szczy z d o p in g o w a ła do p o d ję c ia s t a r a ń w s p ra w ie w y b u d o w a n ia p o m n ik a J a g ie łły . R e a liz a c ją w z n ie s ie n ia p o m n ik a J a g ie łły w D z ia łd o w ie n a jb a r d z ie j p rz e ją ł s ię d y r e k to r J ó z e f B ie d ra w a , k t ó r y w y s tę p o w a ł w te j s p r a w i e w im ie n iu Z w ią z k u N a u c z y c ie ls tw a P o ls k ie g o w D z ia łd o w ie . W p a d ł o n n a p o m y s ł, a b y p o ru s z y ć c a łe s p o łe c z e ń stw o p rz e z o p o d a tk o w a n ie d z ia tw y sz k o ln e j w P o ls c e p o je d n y m g ro s z u od k a ż d e g o d z ie c k a . W t e n sp o só b z e b r a n e fu n d u s z e m ia ły b y ć t a k p o k a ź n e , że p o ­ z w o liły b y w z n ie ś ć n a r y n k u w D z ia łd o w ie m o n u m e n ta ln y p o m n ik .

W s p o łe c z e ń s tw ie d z ia łd o w s k im p r o j e k t w z b u d z ił a p la u z . C h o d ziło o to , a b y k to ś z D z ia łd o w a z w ró c ił s ię d o M in is t e r s tw a O ś w ia ty i W y z n a ń R e lig ijn y c h . Z u p o w a ż n ie n ia k o m ite tu a u t o r k a n in ie js z y c h w s p o m n ie ń o d b y ła k o n fe re n c ję z d y ­ r e k to r e m d e p a r ta m e n tu , d r. M ic h a łe m P o lla k ie m , k t ó r y z a p a lił się d o te j s p ra w y . N a je g o p ro p o z y c ję , w m a ju 1931 r. p r z y b y li do M in is t e r s tw a : s t a r o s t a P la c k o w s k i, d y r. B ie d ra w a , b u r m i s tr z G o ź d z ie w s k i o ra z E. S u k e r to w a - B ie d r a w in a .

210 E M I L I A S U K E R T O W A - B I E D R A W I N A

M in is te r S ła w o m ir C z e rw iń s k i b a rd z o se rd e c z n ie u s to s u n k o w a ł s ię do n a sz e j p ro śb y . P o sta n o w io n o , że d e le g a c i p r z y ja d ą w p o ło w ie w r z e ś n ia w c elu o s ta te c z ­ neg o o m ó w ie n ia s p ra w y b u d o w y p o m n ik a . N ie s te ty , m in is te r C z e rw iń s k i z m a rł po o p e r a c ji w y ro s tk a ro b a c z k o w e g o n a z a w a ł s e r c a 1. D y r. P o lia k w m ię d z y c z a sie p rz e n ie s io n y z o sta ł n a s ta n o w is k o k u r a t o r a s z k o ln e g o do T o ru n ia . N ow o m ia n o w a ­ ny m in is te r W a c ła w J ę d r z e je w ic z s p ra w a m i m a z u rs k im i m a ło się in te re s o w a ł. W y p ad ło w ię c z re z y g n o w a ć z im p o n u ją c e g o p o m n ik a .

T a k lę s k a b y ła w ie lk im c io se m d la a k c j i p o ls k ie j, a w o d ą n a m ły n d la N ie m ­ ców . J e d n a k Z w ią z e k N a u c z y c ie ls tw a P o ls k ie g o w D z ia łd o w ie n ie z re z y g n o w a ł i w r a z z B ie d ra w ą b u d o w ę p o m n ik a w z ią ł n a s w o je b a rk i. W ty m c elu k o m ite t b u d o w y p o m n ik a o rg a n iz o w a ł im p re z y d o c h o d o w e, z b ie ra ł s k ła d k i od c zło n k ó w o ra z s p e c ja ln e d a ry . T o w a rz y s tw o O p ie k i n a d P o la k a m i Z a g ra n ic ą p rz y s ła ło , ja k n a o w e cza sy , z n a c z n ą k w o tę — 1000 zło ty c h . W o b ec te g o , że n ie b y ło w ó w cz a s w P o ls c e a n i je d n e g o w y d a w n ic tw a , k tó r e z a w ie ra ło b y d z ie je z ie m i m a z u rs k ie j, a u to r k a n in ie js z e g o a r ty k u łu o p ra c o w a ła b ro s z u rę tre ś c i p o p u la r n o n a u k o w e j, lic z ą ­ cą 20 s tr o n d r u k u 16° p t. ,,N a s z la k u J a g ie łło w y m ”, z rz e k ła s ię h o n o ra riu m , p o ­ k r y ła k o s z t w y d a w n ic tw a , p r z e k a z u ją c c a łk o w ity d o ch ó d ze s p rz e d a ż y n a b u d o w ę p o m n ik a J a g ie łły w D ziałd o w ie.

Ry c . 1. W e w n ę t r z n a s tr o n a k a r t y t y t u ł o w e j k s i ą ż e c z k i E. S u k e r t o w e j - B i c d r a w m y , „Na S z l a k u J a g i e ł ł o w y m . P o w i a t d z i a ł d o w s k i a k r ó l W ł a d y s ł a w Jag ie łło '', D z i a łd o w a

1934

J y k o m ie js c e n a p o m n ik w y b ra n o s k w e r e k p rz e d 7 -k la s o w ą S z k o łą P o w s z e c h ­ n ą im . k r ó la W ła d y s ła w a J a g ie łły . S y m b o lic z n y i w y so c e w y m o w n y p o m n ik , w y ­ o b ra ż a ł m ie c z w p o c h w ie , rę k o je ś ć u j ę t a b y ła w s iln ą dło ń . O b o k n a dość w y so k im p o s tu m e n c ie , u k o ro n o w a n y m p ła s k o rz e ź b ą O r ła B ia łe g o , w id n ia ł n a p is : „ W ła d y s ła ­ w o w i J a g ie lle w p ię ć s e tn ą ro c z n ic ę z g o n u 1434— 1934, w re s z c ie p o d p is „M ło d zież s z k o ln a ” .

U d z ia ł w u ro c z y sto ś c i w z ię ła c a ła lu d n o ś ć m ie js c o w a i w o jsk o . O b e cn i b y li k o n s u lo w ie p o ls c y z P r u s : M a r c in k o w s k i i Z a le w sk i, k u r a t o r o k rę g u szk o ln e g o , d r M ic h a ł P o lia k . P o d k a m ie n ie m w ę g ie ln y m w m u ro w a n o a k t e r e k c y jn y n a s tę p u ­ ją c e j tr e ś c i:

„ D zia ło s ię 28 p a ź d z ie rn ik a 1934 ro k u . P r e z y d e n te m N a jja ś n ie js z e j R ze c z y p o ­ s p o lite j P o ls k ie j b y ł p ro f, d r Ig n a c y M o śc ic k i, P ie rw s z y m M a r s z a łk ie m i M in i­ s tre m W o jn y J ó z e f P iłs u d s k i, M in is tre m W .R. i O .P. W a c ła w J ę d r z e je w ic z , W o je w o d ą P o m o r s k im S te f a n K ir ti k lis , K u r a to r e m O k rę g u S z k o ln e g o P o z n a ń s k ie g o d r M ich a ł P o lia k , S ta r o s tą P o w ia to w y m d r A d a m T w a rd o w s k i, B u rm is tr z e m M ia s ta D z ia łd o ­ w a A n to n i F e ls k i, K o m e n d a n te m G a rn iz o n u m a jo r d y p l. W ło d z im ie rz B ra y c z e w sk i. 1 E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , D a w n o a n i e d a w n o . W s p o m n i e n i a , O l­ s z ty n 1965, s. 163.

Р у с . 2 Po mni k k r ó la W ła dysław a J a g ie łł y wzni esi on y w Dzi ałd ow ie гс 19 34 r.

2 1 2 E M I L I A S U K E R T O W A - B I E D R A W I N A

R y c . 3. U ro c zysto ść o d sło n ię cia p o m n ik a W ła d y s ła w a J a g ie łły w D zia łd o w ie, W ś r o d k u od le w e j s to ją : in s p e k to r s z k o ln y P a w e ł K lim o s z , d y r . J ó z e f B ie d r a w a , E m ilia S u k e r to w a - B ie d r a w in a , J a n J a g ie lk o - J a e g e r ta l, p o n a d to p r ze d s ta w ie ie lc k o r p o r a c ji s tu d e n c k ie j „ M a so v ia ” z P o zn a n ia A b y u c zc ić p rz y p a d a j ą c ą 5 0 0 -tn ą ro c z n ic ę z g o n u w ie lk ie g o k r ó la p o ls k ie g o W ł a d y ­ s ła w a J a g ie łły , k tó r y b y ł w s k r z e s ic ie le m id e i z d o b y c ia d o s tę p u P o ls k i do m o rz a , p rz e z c a ły c ią g sw e g o p a n o w a n ia tw a r d o o b s ta w a ł p rz y p r a w a c h o d w ie c z n y c h p o ­ p rz e d n ik ó w sw o ich , k ró ló w p o ls k ic h i k s ią ż ą t m a z o w ie c k ic h , do P o m o rz a i Z iem i M a z u rs k e j, t r z y k r o t n ie z w s p a n ia łą a r m ią s w ą p rz e c i ą g a ł p rz e z z ie m ie p o w ia tu d z ia łd o w sk ie g o , od L i d z b a r k a do U zd o w a, t r z y k r o t n ie z a ją w s z y D z ia łd o w o w la ta c h 1410, 1414, 1422, po o jc o w sk u o d n o s ił s ię do z ie m i i o d d a n e j m u lu d n o ś c i, z Ď z ia i- d o w a p o trz y d n io w y m p o s to ju ru s z y ł n a p o la G ru n w a ld u , n ie ś m ie r te l n ą c h w a łą o k r y w a ją c a r m ię p o ls k ą i P a ń s tw o P o ls k ie . M ło d zież s z k o ln a m ia s ta D z ia łd o w a w ra z z w y c h o w a w c a m i m ia s ta D z ia łd o w a z in ic ja ty w y g r o n a n a u c z y c ie lsk ie g o szk o ły p o w sz e c h n e j w D z ia łd o w ie w z n o si te n s k ro m n y p o m n ik w c elu u p a m ię t­

O D S Ł O N I Ę C I E P O M N I K A W Ł A D Y S Ł A W A J A G I E Ł Ł Y 2 1 3

n ie n ia W ie lk ie g o P o g r o m c y K rz y ż a k ó w s p rz e d p ó ł ty s ią c a la t, o ra z z a d o k u m e n to ­ w a n ia , że u w a ż a s ię za s p a d k o b ie ró w w ie lk ie j id e i p o tę ż n e g o k ró la , że w ie rn ie z w ró c o n ą tw a r z ą w s tro n ę m o rz a i G ru n w a ld u d z ie rż y ć b ę d zie s t r a ż n a te j w e d e - cie, n a s z la k u J a g ie llo w y m ” 2.

N a leż y z az n a c zy ć , że k ró l W ła d y sła w J a g ie łło z m a rł 25 m a ja 1434 ro k u , lecz u ro c z y sto ś ć o d sło n ię c ia p o m n ik a u rz ą d z o n a z o sta ła 28 p a ź d z ie rn ik a 1934 r., a to d la te g o , że w lip c u — w c za sie w a k a c ji s z k o ln y c h — tru d n o b y ło b y z g ro m a d z ić c a łą m ło d z ie ż s z k o ln ą o ra z n a u c z y c ie ls tw o p o w ia tu .

P o m n ik n a S z la k u J a g ie łło w y m , w s e r c u D z ia łd o w a , s p e łn ił s w o je z a d a n ie . M a z u rz y c zę sto z a trz y m y w a li s ię p rz e d p o m n ik ie m k r ó la - b o h a te r a , a b y z a s ta n o w ić się n a d d a w n y m i d z ie ja m i O jc zy z n y , m ło d z ie ż d u m n a b y ła ze sw e g o „ c z y n u ” , u p a ­ m ię tn io n e g o n a k a m ie n iu .

N ie s te ty , p o m n ik t e n n ie i s tn ia ł d łu g o . Z c h w ilą z a ję c ia D z ia łd o w sz c z y z n y p rz e z h itle ro w c ó w , z o sta ł s trą c o n y i ro z b ity , j a k z re s z tą w ie le in n y c h .

2 O d p is u a k tu e re k c y jn e g o u d z ie lił a u to r c e o b y w a te l F r a n c is z e k W i ś n i e w ­ s k i , c z ło n e k o d d z ia łu Z w ią z k u N a u c z y c ie ls tw a P o ls k ie g o w D z ia łd o w ie , za co s k ła d a m M u s e r d e c z n e p o d z ię k o w a n ie .

2 1 4 E M I L I A S U K E R T O W A - B I E D R A W I N A

U N V E IL IN G O F L A D IS L A S J A G IE L L O ’S M O N U M E N T A T D Z IA Ł D O W O ON T H E 500TH A N N IV E R S A R Y O F H IS DEA TFI

S u m m a r y

In th e d is tr ic t o ř D z iałd o w o , th e o n ly s t r i p of M a s u ria a ss ig n e d to P o la n d a f t e r th e F i r s t W o rld W a r, th e tr a d itio n s of th e B a t tle of G r u n w a ld a n d its v ic to r, k in g L a d is la s J a g ie łło , w e re m o s t v iv id . T h a t is w h y w h e n th e 500th a n n iv e r s a r y o f h is d e a th a p p ro a c h e d (he d ie d in 1434), ( h e i n h a b ita n ts of D z iałd o w o d e c id e d to e r r e c t a m o n u m e n t in h is m e m o ry in t h e i r to w n .

A s q u a r e in f r o n t of th e lo c a l sch o o l w a s c h o se n fo r it. T h e u n v e ilin g o f th e m o n u m e n t to o k p la c e o n th e 28th o f O c to b e r 1934 (w h ic h w a s n o t th e d a te o f th e k in g 's d e a th , a s h e d ie d o n th e 25th of M ay). I t w a s v e ry s im p le b u t s y m b o lic : a s w o r d in a s h e a th w ith a h a n d h o ld in g it f ir m ly a n d b e sid e , on a p i l l a r w ith t h e W h ite E a g le in re lie f a t th e to p , t h e r e w a s a n in s c r ip tio n : ’To L a d is la s J a g ie łło o n th e 500th a n n iv e rs a ry o f h is d e a th 1434— 1934’. I t w a s sig n ed : ’sch o o l c h ild r e n ’.