• Nie Znaleziono Wyników

Antropogeniczne zagrożenie chwastów segetalnych Polycnemum arvense L., Hemiaria hirsuta L. i H. glabra L. oraz problemy ich ochrony

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Antropogeniczne zagrożenie chwastów segetalnych Polycnemum arvense L., Hemiaria hirsuta L. i H. glabra L. oraz problemy ich ochrony"

Copied!
32
0
0

Pełen tekst

(1)

ACTA U N IV E R S I T A T IS L O DZIE NSIS

FOLIA BOTANICA 4 5 3 - 8 4 1986

( A c t a Uni v. L o d z . , F o l l a b o t . )

%

A . U r s z u l a W a r c h o l i ń s k a

ANTROPOGENICZNE ZAGROŻENIE CHWASTÓW SEGETALNYCH POLYCNEMUM ARVENSE L. , HERNIARIA HIRSUTA L. I H. GLABRA L .

ORAZ PROBLEMY ICH OCHRONY

ANTHROPOGENIC ENDANGERMENT OF SEGETAL WEEDS

POLYCNEMUM ARVENSE L . , HERNIARIA HIRSUTA L. AND H. GLABRA L .

AND PROBLEMS OF THEIR PROTECTION

ABSTRACT: In t h e p a p e r t h e r e a r e p r e s e n t e d t h e d i s t r i b u t i o n and a b u n d a n c e o f l o c a l i t i e s o f Polycnemum a r v e n s e , H e r n ia r ia h i r s u t a and H. g la b r a i n t h e a r e a o f Łódź E l e v a t i o n . A p a r t f r o m t h a t , t h e r e a r e t h e d e g r e e a n d c a u s e s o f e n d a n g e r me n t and a n e c e s s i t y a n d c o n d i t i o n s o f t h e i r p r e s e r v a t i o n a r e i n d i c a t e d . T r e ś ć 1. Wstęp 2 . Uwagi me t o d y c z n e 3. O g ó l n a c h a r a k t e r y s t y k a r o z m i e s z c z e n i a Polycnem um a r v e n s e , H e r n ia r ia h i r - s u t a i H. g la b r a na s i e d l i s k a c h s e g e t a l n y c h ś r o d k o w e j P o l s k i 4 . Wy s t ę p o wa n i e polycnem um a r v e n s e , H e r n ia r ia h i r s u t a i H. g la b r a na s i e ­ d l i s k a c h s e g e t a l n y c h W z n i e s i e ń -Łódzkich 4 . 1 . Warunki w y s t ę p o w a n i a 4 . 2 . R o z m i e s z c z e n i e i z a s o b n o ś ć s t a n o w i s k 4 . 3 . P r z y c z y n y p r z e o b r a ż e ń i s t a n z a c h o w a n i a s t a n o w i s k 5. S t o p i e ń z a q r o z e n i a polycnem um a r v e n s e , H e r n ia r ia h i r s u t a i H. g la b r a na s i e d l i s k a c h s e g e t a l n y c h W z n i e s i e ń Ł ó d z k i c h

(2)

6 . P r o g n o z a z a g r o ż e n i a s t a n o w i s k polycnem um a r v e n s e , H e m i a r i a h i r s u t a i H. g la b r a na s i e d l i s k a c h s e g e t a l n y c h W z n i e s i e ń Ł ó d z k i c h 7 . P p o z y c j e o c h r o n y s t a n o w i s k Polycnemum a r v e n s e . H e m i a r i a h i r s u t a i g la b r a na o b s z a r z e W i m e s i e ń Ł ó d z k i c h 8 . Z e s t a w i e n i e wyników i w n i o s k i 9 . P i ś m i e n n i c t w o 10. S unma ry 1 . WST|P R e c e s j a w i e l u g a t u n k ó w r o ś l i n , p o d o b n i e j a k g a t u n k ó w z w i e r z ą t , s t a ł a s i ę o b e c n i e p r z e d m i o t e m p o w s z e c h n e j u w a g i , g d y ż z j a w i s k o t o o b j ę ł o c a ł ą Z i e m i ę i d o t k n ę ł o t y s i ą c e t a k s o n ó w (K o r n a ś 1 9 6 9 , 1 9 7 0 a , b , 1 9 7 1 , 1 9 7 4 , 1 9 7 6 , 1 9 8 1 ) . W ś r ó d r o ś l i n z a g r o ż o n y c h z n a ­ l a z ł y s i ę r ó w n i e ż g a t u n k i r o ś l i n s e g e t a l n y c h ( H e m p e 1 1 9 7 8 , H i 1 b i g 1 9 8 2 , N e z a d a 1 1 9 8 0 , R a u s c h e r t i i n . 1 9 7 8 , S u k o p p i i n . 1 9 7 8 , W a r c h o l i ń s k a w d r u k u b ) . F l o r a p ó l u p r a w n y c h P o l s k i p o d l e g a a k t u a l n i e g w a ł t o w ­ ny m p r z e m i a n o m n a s k u t e k z m i a n w s p o s o b a c h i n g e r e n c j i c z ł o w i e k a w ś r o d o w i s k o p o l n e W y n i k a o n a n i e t y l k o z m o d e r n i z a c j i i i n t e n ­ s y f i k a c j i r o l n i c t w a , a l e r ó w n i e ż z e w z r o s t u s t o p n i a i z a k r e s u t e ­ c h n i z a c j i o r a z d e w a s t a c j i ś r o d o w i s k a p r z y r o d n i c z e g o k r a j u . P r o ­ c e s o w i t e m u , o b o k z j a w i s k a e k s p a n s j i n i e k t ó r y c h t a k s o n ó w , t o w a ­ r z y s z y p r z e d e w s z y s t k i m z j a w i s k o r e c e s j i w i e l u g a t u n k ó w r o ś l i n s e g e t a l n y c h . J a k d o t ą d n i e d o k o n a n o o c e n y s t o p n i a z a g r o ż e n i a t e j f l o r y w P o l s c e ( p o r . J a s i e w i c z 1 9 8 1 ) . L i c z n e f a k t y z w i ą z a n e z e z m n i e j s z a n i e m s i ę l i c z b y i w i e l k o ś c i s t a n o w i s k o r a z l i c z e b n o ś c i p o p u l a c j i g a t u n k ó w f l o r y s e g e t a l n e j ś r o d k o w e j P o l s k i w y z w o l i ł y p o t r z e b ę p r z y s p i e s z e n i a i n w e n t a r y z a c j i s t a n o w i s k o r a z o c e n y a k t u a l n y c h z a s o b ó w r z a d k i c h i z a g r o ż o n y c h g a t u n k ó w r o ś l i n s e g e t a l n y c h n a o b s z a r z e t e j c z ę ś c i k r a j u ( S o w a , S i c i ń s k i , W a r c h o l i ń s k a 1 9 8 1 , W a r c h o - l i ń s k a 1 9 / 9 , 1 9 8 1 a ) . Z g o d n i e z z a s a d ą o c h r o n y g a t u n k ó w , p r z y j ę t ą p r z e z K o m i s j ę O c h r o n y G a t u n k ó w W y m i e r a j ą c y c h M i ę d z y n a r o ­ d o w e j U n i i O c h r o n y P r z y r o d y i J e j Z a s o b ó w , p o d j ę t o p r ó b ę o k r e ­ ś l e n i a s t o p n i a ( s t a t u s u ) i p r z y c z y n z a g r o ż e n i a o r a z w a r u n k ó w i m o ż l i w o ś c i z a c h o w a n i a t y c h g a t u n k ó w ( w a r c h o l i ń s k a 1981 b ,

(3)

1 9 8 2 a , b , c , 1 9 8 3 , w d r u k u a ) . W k o l e i n o c i o p i c o w a n o r e g i o n a ­ l n ą l i s t ą z a g r o ż o n y c h g a t u n k ó w r o ś l i n s e g e t a l n y c h (W a r c h o - l i ń s k a w d r u k u b ) . T a l i s t a p o w i n n a s t a n o w i ć m, i n . p o d ­ s t a w ą s z c z e g ó ł o w y c h b a d a ń n a d r z a d k i m i i z a g r o ż o n y m i g a t u n k a m i r o ś l i n s e g e t a l n y c h ś r o d k o w e j P o l s k i , z m i e r z a j ą c y c h p r z e d e w s z y . t - k i m d o w e r y f i k a c j i w s t ę p n i e d o k o n a n y c h u s t a l e ń , d o t y c z ą c y c h s t a ­ t u s u ( s t o p n i a z a g r o ż e n i a ) t y c h g a t u n k ó w , c e l e m p o d j ą c i a w ł a ś c i ­ w y c h s p o s o b ó w i c h o c h r o n y . Na t a k ą k o l e j n o ś ć w s t r a t e g i i o c h r o n y z a s o b ó w g e n o w y c h r o ś l i n w s k a z u j ą m. i n . Ł a w r y n o w i c z i O l a c z e k ( 1 9 8 0 a ) .

j k

Yt/

4

i

1 / ii,

}

i

V

d r

,

J

.

f «Si

/-■

X

Y

J iw

A

-H-s*

f j f

A

.. ..

F o t. 1 . polycnem um a r v e n s e L. gatunek bardzo zagrożony

f o t . W. Ma 1 i ński

P h o t. 1. Polycnemum a r v e n s e L. - v ery e n d a n g ered s p e c i e s

p h o t . U Mai i ński

W n i n i e j s z y m o p r a c o w a n i u p r z e d s t a w i o n o w y n i k i s z c z e g ó ł o w e j a - n a l i z y z a s o b ó w i z a g r o ż e n i a n a o b s z a r z e W z n i e s i e ń Ł ó d z k i c h ( K o n

(4)
(5)

-d r a c k i 1 9 7 7 ) t r z e c h , s p o ś r ó d z a m i e s z c z o n y c h n a l i ś c i e , z a ­ g r o ż o n y c h g a t u n k ó w r o ś l i n s e g e t a l n y c h ś r o d k o w e j P o l s k i o r a z p o d a ­ n o p r o p o z y c j e i c h o c h r o n y . S ą t o : Polycnemum a r v e n s e ( f o t . l ) , H er- n i a r i a h i r s u t a ( f o t . 2 ) i H. g la b r a ( f o t . 3 ) . A u t o r k a p r a g n i e g o r ą c o p o d z i ę k o w a ć w s z y s t k i m t y m , k t ó r z y p r z y c z y n i l i s i ę d o p o w s t a n i a n i n i e j s z e j w e r s j i p r a c y , a w s z c z e ­ g ó l n o ś c i p r o f . d r o w i J . K o r n a s i o w i , p r z e w o d n i c z ą c e m u K o m i s j i O c h r o n y R z a d k i c h i G i n ą c y c h G a t u n k ó w K o m i t e t u B o t a n i k i PAN, p r o f . d r o w i R . O l a c z k o w i , p r o f . d r o w i J . B . F a l i ń s k i e m u , d o c . d r H . T r z c i ń s k i e j - T a c i k o w e j i d o c . d r Z. W ó j c i k , z a b a r d z o k r y t y ­ c z n e i w n i k l i w e u s t o s u n k o w a n i e s i ę d o p i e r w s z e j w e r s j i p r a c y , z a c e n n e o g ó l n e u w a g i o r a z s z c z e g ó ł o w e p r o p o z y c j e i s u g e s t i e . D z i ę k u j ę t a k ż e o s o b o m , k t ó r e w z i ę ł y u d z i a ł w z e b r a n i u n a u k o ­ wym Z a k ł a d u B o t a n i k i UŁ p o d p r z e w o d n i c t w e m p r o f . d r a R. O l a c z k a w d n i u 2 9 l i s t o p a d a 1 9 8 3 r . , p o ś w i ę c o n e m u d y s k u s j i n a d t r e ś c i ą p i e r w s z e j w e r s j i p r a c y i w y m i e n i ł y p o g l ą d y , k t ó r e p r z y c z y n i ł y s i ę d o j e j u l e p s z e n i a : p r o f . d r R . O l a c z k o w i , d o c . d r R. S o w i e , d o c . d r M. Ł a w r y n o w i c z , d r J . H e r e ź n i a k o w i , d r J . T . S i c i ń s k i e m u , d r J . K . K u r o w s k i e m u , d r L . F a g a s i e w i c z , d r J . J a k u b o w s k i e j - G a - b a r z e , d r E . F i l i p i a k , m gr L . S a m o s i e j o w i i m g r M. M a m i ń s k i e m u . D z i ę k u j ę b a r d z o p a n u W. M a l i ń s k i e m u z a w y k o n a n i e f o t o g r a f i i . 2 . UWAGI METODYCZNE M a t e r i a ł d o s z c z e g ó ł o w e j a n a l i z y z a s o b ó w i z a g r o ż e n i a P o ly a - nemum a m e n s e , H e m i a r i a h i r s u t a i H. g l a b r a n a o b s z a r z e W z n i e s i e ń Ł ó d z k i c h z e b r a n o , p r z y z a s t o s o w a n i u m e t o d y k a r t o w a n i a , w l a t a c h 1 9 8 2 - 1 9 8 4 . S t a n o w i s k a n a n o s z o n o n a m a p ę 1 : 5 0 0 0 0 b e z p o ś r e d n i o w t e r e n i e . W c z a s i e b a d a ń t e r e n o w y c h s z c z e g ó l n ą u w a g ę z w r a c a n o n a f o r m y w y p u k ł e t e r e n u z b u d o w a n e z w a r s t w o w a n y c h p i a s k ó w i ż w i r ó w , g d y ż j u ż z w c z e ś n i e j s z y c h o b s e r w a c j i w i a d o m o b y ł o , ż e b a d a n e g a t u n ­ k i s ą n a j s i l n i e j z w i ą z a n e z t e g o t y p u w a r u n k a m i ( p o r . n p . W a r - c h o l i ń s k a 1982 a , d , w d r u k u a ) . N a w s z y s t k i c h s t a n o w i s k a c h o k r e ś l o n o : w a r u n k i w y s t ę p o w a n i a , w i e l k o ś ć i o b f i t o ś ć s t a n o w i s k , s t o p i e ń w y k s z t a ł c e n i a f i t o c e n o z H e m ia r io -P o ly c n e m e tu m o r a z p r z y ­ c z y n y p r z e o b r a ż e ń i s t a n z a c h o w a n i a s t a n o w i s k . Z a s a d n i c z e w y n i k i b a d a ń p r z e d s t a w i o n o n a m a p a c h ( r y s . 5 - 1 4 ) , n a k t ó r e n a n i e s i o n o g ł ó w n ą s i e ć r z e c z n ą , o ś r o d k i m i e j s k i e o r a z s i a t k ę k w a d r a t ó w 10 x 10 km p r z y j ę t ą d l a A t l a s u r o z m i e s z c z e n i a r o ­

(6)

ś l i n n a c zy n io w y c h W P o ls c e ( .I n s tr u k c ja do AT POL; I n f o r m a to r a t l a s u r o z m ie ­ s z c z e n i a r o ś l i n n a c zy n io w y c h u P o ls c e 1 9 7 9 ) . N a m a p a c h o b s z a r u W z n i e ­ s i e ń Ł ó d z k i c h k w a d r a t y 1 0 x 10 Km p o d z i e l o n o w o p a r c i u o Mape 1 : 50 000 n a m n i e j s z e k w a d r a t y 2 x 2 k m , s t a n o w i ą c e p o d s t a w o w e p o w i e r z c h n i e d o s z c z e g ó ł o w y c h b a d a ń . W z w i ą z k u z t y m w p r o w a d z o n o d l a n i c h d o d a t k o w ą s y m b o l i k ę m a ł y c h l i t e r ( a , b , a , d , e ) . S t a ­ n o w i s k a i i n n e d a n e w o b r ę b i e W z n i e s i e ń Ł ó d z k i c h m a j ą z a t e m s y m ­ b o l i k ę t y p u DD 5 8 a e , DD 59 a b i t d . ( z o b , n p . r y s . 5 ) , a n a o b s z a r z e ś r o d k o w e j p o l s k i t y p u CD 0 5 , ED 0 5 i t d , ( z o b . n p . r y s . l ) . 3 . OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

ROZMIESZCZENIA POLYCNEMUM ARVENSE , HERNIARIA HIRSUTA I H GLABRA

NA SIEDLISKACH SEGETALNYCH ŚRODKOWEJ POLSKI

R o z m i e s z c z e n i e Polycnemum a m e n s e ( a p o f i t ) , H e m i a r i a h i r s u t a ( a r - c h e o f i t ) i H. g la b r a ( a p o f i t ) n a s i e d l i s k a c h s e g e t a l n y c h ś r o d k o w e j P o l s k i j e s t j e s z c z e d o ś ó s ł a b o p o z n a n e , c h o ć l i c z b a s t a n o w i s k , w s t o s u n k u d o r o k u 1 9 8 1 , z w i ę k s z y ł a s i ę o 1 3 5 ( p o r . W a r c h o - l i ń s k a 1 9 8 2 a , 1 9 8 5 , w d r u k u a ) . A k t u a l n i e j e s t z n a n y c h 4 0 6 g t a n o w i ś k z t y m i i n t e r e s u j ą c y m i g a t u n k a m i ( r y s , 1 - 3 ) . N a j w i ę ­ k s z e z a g ę s z c z e n i e s t a n o w i s k z n a j d u j e s i ę w j e j c e n t r a l n e j c z ę ś c i ( r y s . 1 - 4 ) . T y l k o w 2 8 k w a d r a t a c h w y s t ę p u j ą w s z y s t k i e t r z y a n a ­ l i z o w a n e g a t u n k i ( r y s . 4 ) . O b e c n o ś ć Polycnemum a r v e n s e , H e m i a r i a h i r s u t a i H. g la b r a n a a - n a l i z o w a n y m t e r e n i e s t w i e r d z o n o p r z e d e w s z y s t k i m w f i t o c e n o z a c h z e s p o ł u tie m ia r io - P o ly a n e m e tu m , w y k s z t a ł c a j ą c y c h s i ę n a ś c i e r n i ­ s k a c h p o ż y c i e o z i m y m . Polycnemum a m e n s e i H e m i a r i a h i r s u t a s ą g a ­ t u n k a m i c h a r a k t e r y s t y c z n y m i d l a t e g o t e r m o f i l n e g o z e s p o ł u c h w a ­ s t ó w p o l n y c h ( F i j a ł k o w ’ s k i 1 9 6 7 , K o r n a ś 1 9 7 2 , W a r c h o l i ń s k a 1 9 7 4 , 1 9 8 2 d , W n u k 1 9 7 6 ) , n a ­ t o m i a s t H e m i a r i a g l a b r a u w a ż a n y j e s t z a g a t u n e k l o k a l n i e w y r ó ż ­ n i a j ą c y t e n z e s p ó ł ( w a r c h o l i ń s k a 1 9 7 4 , 1 9 8 2 d ) . Z n a ­ c z n i e r z a d z i e j g a t u n k i t e n o t o w a n o t a k ż e w ł a n a c h ż y t a o z i m e g o , w p ł a t a c h Papcroeretum a rg em o n e s. Polycnemum a m e n s e i H e m i a r i a h i r s u t a u z n a n o w ś r o d k o w e j P o l ­ s c e z a g a t u n k i b a r d z o z a g r o ż o n e , a H e m i a r i a g la b r a z a g a t u n e k p o t e n c j a l n i e z a g r o ż o n y ( w a r c h o l i ń s k a w d r u k u b ) . D a

(7)

-u c 1 , 0r 7—| ~

1.0X 7

d PtOCK E . . T * j ——-t~ 9 J v ! * r— r • ! ~j— - H - « f l

J

t ■“ ■ I j 9 • i t

V

*~l)— (ONIN f WARSZAWA O ’ K 1 7 1 ---1— } C • 4 • 4 /) • • •

ii

\ S \ - f — f \ # # r • 6 KALiSZ j *

r

5 b 7 It }

V

\ j ►r i • — "8 s \ f t

i

9 i } \ / i • / • • 0 —^ • \ ■■'S. r • 1 / s

■s.,

• «» S ■+ (-2

\

\ 3 ■ E i

L

s- ~\ \

J

4 ---£

)

• ( • 5

1

• 6

t

6

c

kK IE lCE 7

• 4» • • •

CZĘST0C HOWA T 8

t_1

"Tt"

k m i a c 9 0

i

2

7

3 S4 l_____5 0 1

k

a 9 0 1 2 3 E * S 9 6 w R ys. I . R o z m ie sz cz e n ie i z a g ę s z c z e n ie s ta n o w is k P olycnem um a r v e n s e L . w ś r o d ­ kowej P o l s c e 1 - 1- 2 s t a n o w i s k a , 2 - 3- 5 s t a n o w i s k , 3 - 6 - 1 0 s t a n o w i s k , k - 11- 15 s t a n o ­ w i s k , 5 *>15 s t a n o w i s k , 6 - g r a n i c e kwa d r a t ó w, w o b r ę b i e k t ó r y c h p o ł o ż o n e są W z n i e s i e n i a t ó d z k i e t-' i g . t . D i s t r i b u t i o n and d e n s i t y o f l o c a l i t i e s o f P olycnem um a r v e n s e I . in C e n t r a l P o l a n d 1 - 1 - 2 . l o c a l i t i e s , 2 - 3 - 5 ~ T o c a l i t i e s , 3 - 6 - 1 0 l o c a l ! t i e s , 4 - 11-15 l o c a ­ l i t i e s , 5 - >15 l o c a l i t i e s , 6 - t h e b o u n d a r i e s o f t h e s q u a r e s w i t h i n whi c h Łódź E l e v a t ;or. a r e s i t u a t e d

(8)

PŁOCK WARSZAWA KONIN KALISZ KIELCE CZąSTOCHOWA 2 . R o z m i e s z c z e n i e i z a g ę s z c z e n i e s t a n o w i s k H e r n i a r i a h i r s u t a L. w ś r o d k o wej P o l s c e 1-2 s t a n o w i s k a , 2 - 3 - 5 s t a n o w i s k , 3 - 6 - 1 0 s t a n o w i s k , 4 - g r a n i c e kwa d r a t ó w , w o b r ę b i e k t ó r y c h p o ł o ż o n e są W z n i e s i e n i a Ł ó d z k i e F i g . 2 . D i s t r i b u t i o n and d e n s i t y o f l o c a l i t i e s o f H e r n ia r ia h i r s u t a L. in C e n t r a l P o l a n d 1 - 1-2 l o c a l i t i e s , 2 - 3 - 5 l o c a l i t i e s , 3 - 6 - 1 0 l o c a l i t i e s , k - t h e b o u n d a ­ r i e s o f t h e s q u a r e s w i t h i n wh i c h t o d z E l e v a t i o n a r e s i t u a t e d

(9)

Rys. 3. R o z m i e s z c z e n i e i z a g ę s z c z e n i e s t a n o w i s k H e r n i a r i a g la b r a L. w ś r o d ­ kowej Po i s c e 1 - 1-2 s t a n o w is k a , 2 - 3 "5 s t a n o w is k , 3 - 6-10 s t a n o w is k , 4 - g r a n ic e kwa­ d r a tó w , w o b r ę b ie k t ó r y c h p o ło ż o n e są W z n ie s ie n ia t ó d z k ie F i g . 3. D i s t r i b u t i o n a nd d e n s i t y o f l o c a l i t i e s o f H e r n i a r i a g la b r a L. in Cen­ t r a l P o l a n d 1 - 1- 2 l o c a l i t i e s , 2 - 3 - 5 l o c a l i t i e s , 3 - 6 - 1 0 l o c a l i t i e s , 4 - t h e b o u n d a ­ r i e s o f t h e s q u a r e s w i t h i n wh i c h t o d z E l e v a t i o n a r e s i t u a t e d

(10)

F i g . 4 . D i s t r i b u t i o n and d e n s i t y o f t h r e e i n d i c a t o r p l a n t s ( c h a r a c t e r i s t i c and d i s t i n g u i s h i n g ) o f H e r n ia r io - P o ly c n e m e tu m F i j a ł k o w s k i 1967 i n C e n t r a l P o l a n d

1 - P olycnem um a r v e n s e L. , 2 - H e r n i a r i a h i r s u t a L . , 3 - B . g la b r a L . , t h e b o u n d a r i e s o f t h e s q u a r e s w i t h i n wh i c h Łódź E l e v a t i o n a r e s i t u a t e d

(11)

n e , u z y s k a n e z p r z y s z ł y c h s z c z e g ó ł o w y c h b a d a ń n a d t y m i g a t u n k a m i , z m u s z ą b y ć m o ż e d o k o r e k t y t y c h w s t ę p n y c h u s t a l e ń .

k . WYSTĘPOWANIE POLYCNEMUM ARVENSE, HERNJARIA HIRSUTA I H. GLABRA NA SIEDLISKACH SEGETALNYCH WZNIESIEŃ ŁÓDZKICH

4 . 1 . W a r u n k i w y s t ę p o w a n i a W y s t ę p o w a n i e Polycnemum a m e n e e , H e m i a r i a h i r s u t a i H. g la b r a n a t e r e n i e W z n i e s i e ń Ł ó d z k i c h z w i ą z a n e j e s t p r z e d e w s z y s t k i m z o b ­ s z a r a m i f o r m w y p u k ł y c h g l a c i f l u w i a l n y c h , z b u d o w a n y c h z w a r s t w o w a ­ n y c h p i a s k ó w i ż w i r ó w . W o s t a t n i c h l a t a c h s t w i e r d z o n o , ż e w i ę k ­ s z o ś ć t y c h f o r m ma c e c h y kem ów i m o r e n ( K l a t k a 1 9 7 9 , K l a t ­ k o w a 1 9 8 1 ; K l a j n e r t 1 9 8 2 ) . P r z e w a ż a j ą c a i c h l i c z b a ma p r z e b i e g z p o ł u d n i o w e g o w s c h o d u n a p ó ł n o c y z a c h ó d W z n i e s i e ń Ł ó d z k i c h . L e ż ą o n e g ł ó w n i e w d o l i n i e M r o g i i R a w k i . A n a l o g i c z n e f o r m y t e r e n u s ą r o z p r o s z o n e n a l i n i i R z g ó w , Ł ó d ź , B r z e z i n y o r a z n a p ó ł n o c o d Ł o d z i w d o l i n i e B z u r y . W p r z e s z ł o ś c i f o r m y t e , j a k s i ę p r z y p u s z c z a , b y ł y p o k r y t e d ą b r o w ą ś w i e t l i s t ą P o t e n t i l l o a l b a e - O u ercetum ( K u r o w s k i 1 9 7 9 , O l a c z e k 1 9 7 9 , 1 9 8 1 , 1 9 8 2 , J a k u b o w s k a - G a b a r a , W a r c h o l i ń s k a 1 9 8 2 , J a k u b o w s k a - G a b a r a 1 9 8 5 ) i p r a w d o p o d o b n i e s t a n o w i ć m o g ł y t a k ż e s i e d l i s k a d l a m uraw k s e r o t e r m i c z n y c h ( o 1 a - c z e k 19 7 1 , J a k u b o w s k a - G a b a r a , K u c h a r ­ s k i 1 9 8 3 , M a m i ń s k i 1 9 8 3 ) . A k t u a l n i e w i ę k s z o ś ć t y c h s i e d l i s k j e s t u ż y t k o w a n a r o l n i c z o i z a s i e d l o n a p r z e z z a s t ę p c z e z b i o r o w i s k a - w s t o s u n k u d o d ą b r o w y c i e p ł o l u b n e j - s e g e t a l n e : P a pau eretu m a rg em o n es i H e m ia r io -P o ly c n e m e tu m ( w a r c h o l i ń s k a 1 9 8 2 d ) . 4 . 2 . R o z m i e s z c z e n i e i z a s o b n o ś ć s t a n o w i s k W w y n i k u t r z y l e t n i c h b a d a ń s t w i e r d z o n o w y s t ę p o w a n i e Polycnemum a w e n s e , H e m i a r i a h i r s u t a i H. g la b r a n a 1 8 0 s t a n o w i s k a c h w 1 1 4 k w a d r a t a c h ( 2 2 , 6 % o g ó ł u k w a d r a t ó w ) - r y s . 5 - 8 , w t y m Polycnemum a r o e n s e ( r y s . 5 ) n a 1 1 7 s t a n o w i s k a c h w 9 5 k w a d r a t a c h ( l8,8% o g ó ł u k w a d r a t ó w ) , H e m i a r i a h i r s u t a ( r y s . 6) n a 2 5 s t a n o w i s k a c h w 22

(12)

k w a d r a t a c h ( 4 , 4 % o g ó ł u k w a d r a t ó w ) o r a z H. g la b r a ( r y s . 7 ) n a 3 8 s t a n o w i s k a c h w 3 3 k w a d r a t a c h ( 6 , 5 % o g ó ł u k w a d r a t ó w ) . T y l k o w 11 k w a d r a t a c h r o s n ą w s z y s t k i e 3 g a t u n k i ( r y s . 8) . Rys. 5. R o z m i e s z c z e n i e i z a g ę s z c z e n i e s t a n o w i s k Polycnemum a r v e n s e L. na o b ­ s z a r z e W z n i e s i e ń Łó d z k i c h 1 - b r a k s i e d l i s k , 2 - b r a k s t a n o w i s k , 3 " 1 s t a n o w i s k o , k - 2 s t a n o w i s k a , 5 * 3 s t a n o w i s k a F i g . 5. D i s t r i b u t i o n and d e n s i t y o f l o c a l i t i e s o f Polycnemum a r v e n s e L. in t h e a r e a o f Łódź E l e v a t i o n 1 - t h e l a c k o f h a b i t a t s , 2 - t h e l a c k o f l o c a l i t i e s , 3 ■ one l o c a l i t y , 4 - two l o c a l i t i e s , 5 * t h r e e l o c a l i t i e s N a j w i ę k s z e z a g ę s z c z e n i e s t a n o w i s k t r z e c h b a d a n y c h g a t u n k ó w o d n o t o w a n o w d o l i n a c h M r o g i i R a w k i , a z n a c z n i e m n i e j s z e s k u ­

(13)

p i e n i e s t a n o w i s k n a p ó ł n o c o d Ł o d z i w d o l i n i e B z u r y . N i e l i c z n e , r o z p r o s z o n e s t a n o w i s k a t y c h g a t u n k ó w z l o k a l i z o w a n e s ą n a l i n i i R z g ó w - Ł ó d ź - B r z e z i n y o r a z w d o l i n i e K r z e m i o n k i ( p o r . r y s . 8) . P o n i e w a ż w 3 2 5 k w a d r a t a c h ( 6 5 , 5 * o g ó ł u k w a d r a t ó w ) n i e ma s t a n o ­ w i s k Polyonemum a m e n a e , H e m i a r i a h i r s u t a i H. g la b r a ( r y s . 8 ) , c h o ć s ą p o t e n c j a l n e w a r u n k i d l a i c h r o z w o j u ( r y s . 5 - 7 ) , m o ż n a IQ S Ü D O Q Q E

1

L

1

1utrjm O Rys . 6 . R o z m i e s z c z e n i e i z a g ę s z c z e n i e s t a n o w i s k H e m i a r i a h i r s u t a l . na ob s z a r z e W z n i e s i e ń Ł ó d z k i c h t - b r a k s i e d l i s k , 2 - b r a k s t a n o w i s k , 3 * 1 s t a n o w i s k o , 4 - 2 s t a n o w i s k a 5 - 3 s t a n o w i s k a F i g . 6 . D i s t r i b u t i o n and d e n s i t y o f l o c a l i t i e s o f H e m i a r i a h i r s u t a L. in t h e a r e a o f Łódź E l e v a t i o n 1 - t h e l a c k o f h a b i t a t s , 2 - t h e l a c k o f l o c a l i t i e s , 3 - o n e l o c a l i t y , 4 - two l o c a l i t i e s , 5 - t h r e e l o c a l i t i e s

(14)

p r z y p u s z c z a ć , ż e w p r z e s z ł o ś c i g a t u n k i t e b y ł y b a r d z i e j r o z p o w ­ s z e c h n i o n e n a s i e d l i s k a c h s e g e t a l n y c h W z n i e s i e ń Ł ó d z k i c h . P r a w ­ d o p o d o b n i e w y g i n ę ł y w w i e l u m i e j s c a c h p o d w p ł y w e m d ł u g o t r w a ł e j i n a r a s t a j ą c e j a n t r o p o p r e s j i . W i e l k o ś ć o d n o t o w a n y c h s t a n o w i s k , t z n . p o w i e r z c h n i z a j ę t y c h p r z e z f i t o c e n o z y z u d z i a ł e m Polyonemum a r v e n s e , H e m i a r i a h i r s u t a i Głowno Sk/ernewKt Rys . 7. R o z m i e s z c z e n i e i z a g ę s z c z e n i e s t a n o w i s k H e r n i a r i a g la b r a L. na o b ­ s z a r z e W z n i e s i e ń Ł ó d z k i c h 1 - b r a k s i e d l i s k , 2 - Br a k s t a n o w i s k , 3 - 1 s t a n o w i s k o , 4 - 2 s t a n o w i s k a , 5 - 3 s t a n o w i s k a F ig . 7- D i s t r i b u t i o n and d e n s i t y o f l o c a l i t i e s o f H e r n i a r i a g la b r a L. in t h e a r e a o f Łódź E l e v a t i o n 1 - t h e l a c k o f h a b i t a t s , 2 - t h e l a c k o f l o c a l i t i e s , 3 ■ o n e l o c a l i t y , 4 - two l o c a l i t i e s , 5 - t h r e e l o c a l i t i e s

(15)

H. g la b r a j e s t r ó ż n a ( r y s . 9 ) . N a j w i ę c e j j e s t s t a n o w i s k o p o - w i e r z c n n i p o n i ż e j 0 , 1 h a . N i e l i c z n e s ą n a t o m i a s t s t a n o w i s k a d u ż e , o p o w i e r z c h n i p o w y ż e j 0 , 5 0 h a . N a j o b f i t s z e s t a n o w i s k a z n a j d u j ą s i ę t y l k o w 3 k w a d r a t a c h ( W o l a W y s o k a , Ż e l a z n a - ED 6 0 c e ; B r z o z o w i c e , B u d k i , Z d r o j e ED 6 0 d a ; Z a w a d y - ED 71 d a ) - r y s . 1 0 . N a w i ę k s z o ś c i s t a n o w i s k Rys. 8 . R o z m i e s z c z e n i e i z a g ę s z c z e n i e 3 ga t unków p r z e w o d n i c h ( c h a r a k t e r y s t y ­ c z n y c h i w y r ó ż n i a j ą c y c h ) H e r n ia r io - P o ly c n e m e tu m F i j a ł k o w s k i 1967 na o b s z a r z e W z n ie s ie ń Ł ó d z k ic h 1 - Polycnem um a r v e n s e l . , 2 - H e r n i a r i a h i r s u t a L . , 3 - H. g la b r a L. F ig . 8 . D i s t r i b u t i o n and d e n s i t y o f t h r e e i n d i c a t o r p la n t s ( c h a r a c t e r i s t i c and d i s t i n g u i s h i n g ) o f H e m ia r io - p o ly c n e m e tu m F ij a łk o w s k i 1967 in th e a r e a o f Łódź E l e v a t i o n 1 - Polycnem um a r v e n s e L . , 2 - H e r n i a r i a h i r s u t a L . , 3 - H. g la b r a L.

(16)

g a t u n k i t e r o s n ą z a l e d w i e w n i e l i c z n y c h p o j e d y n c z y c h o k a z a c h . Ż y w o t n o ś ć i c h j e s t z w y k l e o s ł a b i o n a . W o b r ę b i e 1 1 4 k w a d r a t ó w z a n o t o w a n o 1 4 0 s t a n o w i s k z p ł a t a ­ mi f i t o c e n o z H e m ia r io -P o ly a n e m e tu m ( r y s . 1 1 ) . J e d y n i e n a 4 s t a ­ n o w i s k a c h ( B r a n i k - ED 70 d c , Z a w a d y - ED 71 d a , Z d r o j e - ED 6 0 d a , ż e l a z n a - ED 6 0 c e ) f i t o c e n o z y H e m ia r io -P o ly a n e m e tu m s ą d o ­ b r z e w y k s z t a ł c o n e i z a j m u j ą d o ś ć d u ż e p o w i e r z c h n i e . S t a n o w i s k z d o b r z e w y k s z t a ł c o n y m i f i t o c e n o z a m i t e g o z e s p o ł u , l e c z o m n i e j s z e j -1 ,0 h a , 6 - > 1 ha F i g . 9 . S i t e o f l o c a l i t i e s 1 - < 0, 1 h e c t a r e , 2 - 0 , 1 - 0 , 2 5 h e c t a r e , 3 - 0 , 2 6 - 0 , 5 0 h e c t a r e , 4 - 0 , 5 1 - - 0 , 7 5 h e c t a r e , 5 - 0 , 7 6 - 1 h e c t a r e , 6 - > 1 h e c t a r e

(17)

p o w i e r z c h n i j e s t 6 ( B r z e z i n y - DD 7 8 a b , B u d k i k . S ł u p i - DD 6 9 c e , Ł ó d ź - DD 8 6 a c , Ł y s a G ó r a - DD 6 0 c c , P s z c z o n ó w k a - DD 5 9 c b , R o w i s k a S t a r e - ED 6 0 a d ) . N a p o z o s t a ł y c h 1 3 0 s t a n o w i s k a c h f i t o c e n o z y H e m ia r io -P o ly o n e m e tu m s ą f r a g m e n t a r y c z n i e w y k s z t a ł c o n e n a m a ł y c h p o w i e r z c h n i a c h . S t a n o w i s k a o b a r d z o m a ł e j p o w i e r z c h n i o r a z b a r d z o m a ł e j i m a ł e j z a s o b n o ś c i s ą n a j b a r d z i e j z a g r o ż o n e . W y s t ę p u j ą o n e b o w i e m Rys. 10. Z a s o b n o ś ć s t a n o w i s k 1 - b a r d z o m a ł a , p o k r y c i e b a r d z o s k ą p e ( r ) , 2 - m a ł a , p o k r y c i e s k ą p e (+ ) > 3 - ś r e d n i a , p o k r y c i e d o ś ć o b f i t e ( 1 ) , 4 - d u ż a , p o k r y c i e o b f i t e ( 2 ) F i g . 10. Abundance o f l o c a l i t i e s 1 - v e r y s m a l l , t h e s p e c i e s i s v e r y s c a n t y ( r ) , ‘ 2 - s m a l l , t h e s p e c i e s is s c a n t y ( + ) , 3 ■ mean, t h e s p e c i e s i s a b u n d a n t enough ( l ) , 4 - b i g , t h e s p e ­ c i e s i s a b u n d a n t ( 2 )

(18)

d o ś ć c z ę s t o w r o z p r o s z e n i u , a r o z w i j a j ą c e s i ę n a n i c h f i t o c e n o - z y H e m ia r io -P o ly o n e m e tu m s ą w y k s z t a ł c o n e f r a g m e n t a r y c z n i e , p r z e ­ w a ż n i e z u d z i a ł e m j e d n e g o t y l k o z t r z e c h o m a w i a n y c h g a t u n k ó w . Rys. 11. S t o p i e ń w y k s z t a ł c e n i a H e r n ia r io - P o ly c n e m e tu m F i j a ł k o w s k i 1967 1 - H e r n ia r io - P o ly c n e m e tu m d o b r z e w y k s z t a ł c o n e , na d uż ych p o w i e r z c h n i a c h , z u d z i a ł e m 3 ga t unków p r z e w o d n i c h ; 2 - H e r n ia r io - P o ly c n e m e tu m d o b r z e w y k s z t a ł ­ c o n e , na m n i e j s z y c h p o w i e r z c h n i a c h , z u d z i a ł e m 3 ga t unków p r z e w o d n i c h ; 3 - f r a g m e n t H e r n ia r io - P o ly c n e m e tu m z u d z i a ł e m 2 ga t unków p r z e w o d n i c h ; 4 - f r a g ­ ment H e r n ia r io - P o ly c n e m e tu m z u d z i a ł e m 1 g a t u n k u p r z e w o d n i e g o F i g . 11. Degr ee o f d e v e l o p m e n t o f H e r n ia r io - P o ly c n e m e tu m F i j a ł k o w s k i 1967 1 - w e l l d e v e l o p e d H e r n ia r io - P o ly c n e m e tu m , on l a r g e a r e a s , w i t h c o n t r i b u t i o n o f t h r e e i n d i c a t o r p l a n t s , 2 - w e l l d e v e l o p e d H e r n ia r io - P o ly c n e m e tu m on s m a l ­ l e r a r e a s , w i t h c o n t r i b u t i o n o f t h r e e i n d i c a t o r p l a n t s , 3 - f r a g m e n t H e r n ia ­ r io - P o ly c n e m e tu m w i t h c o n t r i b u t i o n o f two i n d i c a t o r p l a n t s , 4 - f r a g m e n t H e r n ia r io - P o ly c n e m e tu m w i t h c o n t r i b u t i o n o f o n e i n d i c a t o r p l a n t s

(19)

4 . 3 . P r z y c z y n y p r z e o b r a ż e ń i s t a n z a c h o w a n i a s t a n o w i s k P r z e o b r a ż a n i e s t a n o w i s k z a c h o d z i ł o g ł ó w n i e n a s k u t e k r o l n i ­ c z e g o u ż y t k o w a n i a g r u n t ó w , k t ó r e p o c i ą g a ł o z a s o b ą z m i a n y a b i o ­ t y c z n y c h w a r u n k ó w s i e d l i s k a . S p o ś r ó d w i e l u c z y n n i k ó w , k t ó r e z m i a ­ n y t e n a t e r e n i e b a d a ń w y w o ł a ł y , n a l e ż y w y m i e n i ó p r z e d e w s z y s t ­ k i m n a w o ż e n i e , p o w o d u j ą c e , w z a l e ż n o ś c i o d r o d z a j u i w y s o k o ­ ś c i d a w e k , w z r o s t z a w a r t o ś c i p r ó c h n i c y , w a p n i a c z y a z o t u w g l e ­ b i e l u b z a k w a s z e n i e s i e d l i s k H e m ia r io -P o ly c n e m e tu m , z n a t u r y ma­ ł o z a s o b n y c h . Do z m i a n a b i o t y c z n y c h w a r u n k ó w s i e d l i s k a w d u ż e j m i e r z e p r z y c z y n i ł y s i ę r ó w n i e ż c z y n n i k i p o w o d u j ą c e z m n i e j s z a n i e s i ę z a w a r t o ś c i p r ó c h n i c y i d e g r a d a c j ę g l e b y , a m i a n o w i c i e : z b i ó r p l o n ó w , n a d m i e r n a e k s p l o a t a c j a s i e d l i s k o r a z o r k a , k t ó r a n a t y c h s i e d l i s k a c h p o c i ą g a z a s o b ą e r o z j ę w o d n ą i w i e t r z n ą . W t y c h n a o g ó ł n i e s p r z y j a j ą c y c h r o z w o j o w i g a t u n k ó w Polycnemum a r v e n s e , H e m i a r i a h i r s u t a i H. g l a b r a , w a r u n k a c h z m a l a ł a z a s o b n o ś ć s t a n o ­ w i s k . U b o ż e n i e z a s o b n o ś c i s t a n o w i s k , p o l e g a j ą c e n a z m n i e j s z a n i u s i ę p o p u l a c j i Polycnemum a r v e n s e , H e m i a r i a h i r s u t a i H. g l a b r a , n a ­ s t ę p o w a ł o t a k ż e p o d w p ł y w e m z m i a n m e t o d u p r a w y g l e b y i r o t a c j i u p r a w o r a z z m i a n y r o z d r o b n i o n e j s t r u k t u r y r o l n i c t w a n a w i e l k o - p o w i e r z c h n i o w y s y s t e m m o n o k u l t u r r o l n y c h . L i c z b a o s o b n i k ó w p o ­ p u l a c j i t y c h g a t u n k ó w m a l a ł a r ó w n i e ż n a s k u t e k w y p a s u b y d ł a i o w i e c o r a z m a s o w y c h p o j a w ó w n i e k t ó r y c h g a t u n k ó w r o ś l i n , n p . A g ro — 8 t i 8 a l b a , P olygonum n e g le o tu m , E r ig e r o n o a n a d e n s is , V ie ia g r a n d i f l o r a . N i e m a ł ą r o l ę w p r o c e s i e p r z e o b r a ż a n i a s t a n o w i s k o d e g r a ł a z m i a n a f o r m , u ż y t k o w a n i a g r u n t ó w o r n y c h i p r z e z n a c z a n i e i c h n a c e l e n i e r o l n i c z e , n p . l e ś n e , j a k r ó w n i e ż z a n i e c h a n i e u ż y t k o w a n i a g r u n t ó w o r n y c h , w y z w a l a j ą c e s u k c e s j ę , k t ó r e j t o w a r z y s z y ł z a n i k a n a l i z o w a n y c h g r u n t ó w i k s z t a ł t o w a n i e s i ę n o w y c h f i t o c e n o z . Z n a ­ c z n a l i c z b a s t a n o w i s k l u b i c h c z ę ś ć z o s t a ł y w ł a ś n i e z a l e s i o n e s o s n ą l u b s p o n t a n i c z n i e p o r o s ł y m u r a w ą . I n n e s t a n o w i s k a z o s t a ł y z n i s z c z o n e z u p e ł n i e l u b z n a c z n i e s i ę z m n i e j s z y ł y n a s k u t e k e k s ­ p l o a t a c j i k r u s z y w a ( p i a s k u i ż w i r u ) , r o z b u d o w y a g l o m e r a c j i m i e j ­ s k i c h , w s i , o b i e k t ó w p r z e m y s ł o w y c h i r e k r e a c y j n y c h o r a z p r z e p r o ­ w a d z a n i a p r z e z n i e s z l a k ó w k o m u n i k a c y j n y c h . C z y n n i k i a n t r o p o g e n i c z n e n a o g ó ł n i e d z i a ł a j ą p o j e d y n c z o ( r y s . 1 2) i d l a t e g o n a w i ę k s z o ś c i s t a n o w i s k w i d a ć s k u t k i r ó ż n y c h

(20)

o d d z i a ł y w a l i . Do n a j l e p i e j z a c h o w a n y c h n a l e ż ą s t a n o w i s k a w 10 k w a d r a t a c h (E D 71 d a , DD 8 6 a c , DD 7 8 a b , DD 6 9 c e , ED 6 0 c c , ED 6 0 c e , ED 6 0 d a , ED 6 0 a d , ED 70 d c , DD 59 c b ) , z k t ó r y c h t y l k o j e d n o (ED 7 1 d a ) , w g p r z y j ę t y c h k l a s s k a l i ( r y s . 1 3 ) , j e s t d o ś ć d o b r z e z a c h o w a n e , a p o z o s t a ł e c z ę ś c i o w o z n i ­ s z c z o n e . W 8 1 k w a d r a t a c h s t a n o w i s k a s ą b a r d z o z n i s z c z o n e i praw­ d o p o d o b n i e w c i ą g u n a j b l i ż s z y c h l a t z a n i k n ą z u p e ł n i e , p r z e d e Rys. 12. P r z y c z y n y p r z e o b r a ż e ń s t a n o w i s k P r z y c z y n y z a g r a ż a j ą c e g ł ó wn i e : 1 - s t a n o wi storn, 2 - s i e d l i s k o m , 3 " f i t o c e n o -zom, 4 - p o p u l a c j o m F i g . 12. Ca u s e s o f t r a n s f o r m a t i o n s o f l o c a l i t i e s C a u s e s t h r e a t e n i n g m a i n l y 1 - l o c a l i t i e s , 2 - h a b i t a t s , 3 * p h y t o c o e n o s e s , 4 - popul a t i o n

(21)

w s z y s t k i m n a s k u t e k l i k w i d a c j i i z m i a n s i e d l i s k , d e g e n e r a c j i f i - t o c e n o z l u b w y m a r c i a o s o b n i k ó w p o p u l a c j i . P o d o b n y l o s p r z y p u ­ s z c z a l n i e c z e k a w n i e d a l e k i e j p r z y s z ł o ś c i r ó w n i e ż s t a n o w i s k a z n i ­ s z c z o n e w 2 4 k w a d r a t a c h ( r y s . 1 3 ) . Juuyn O Rys. 13- S t a n z a c h o w a n i a s t a n o w i s k s t a n o w i s k a d o ś ć d o b r z e z a c h o w a n e , 2 - s t a n o w i s k a c z ę ś c i o w o z n i s z c z o n e 3 " s t a n o w i s k a z n i s z c z o n e , ~ s t a n o w i s k a b a r d z o z n i s z c z o n e F i g . 13* S t a t e o f p r e s e r v a t i o n o f l o c a l i t i e s 1 - l o c a l i t i e s p r e s e r v e d we l l e n o u g h , 2 - l o c a l i t i e s p a r t l y d e s t r o y e d , 3 l o c a l i t i e s d e s t r o y e d , - l o c a l i t i e s v e r y d e s t r o y e d

(22)

5 . STOPIEŃ ZAGROŻENIA

POLYCNE MUM ARVENSE, HERNIARIA H I RS ITT A I H. GLABRA NA SIEDLISKACH SEGETALNYCH WZNIESIEŃ ŁÓDZKICH

W o p a r c i u o s t w i e r d z o n e f a k t y o r a z p r z y j ę t e w p r a c y L i s t a z a ­ g r o ż o n y c h gatun ków r o ś l i n s e g e t a l n y c h Ś ro d k o w ej P o ls k i (W a r c h o - l i ń s k a w d r u k u b ) k r y t e r i a i k a t e g o r i e , m o ż n a u z n a ć : - Polyonemum a r v e n s e z a g a t u n e k b a r d z o z a g r o ż o n y ( b a r d z o m a ł a z a s o b n o ś ć s t a n o w i s k n a s i e d l i s k a c h s e g e t a l n y c h , n i e s t w i e r d z o n o w o g ó l e s t a n o w i s k n a i n n y c h s i e d l i s k a c h t e g o m e z o r e g i o n u ) ; - H e m i a r i a h i r s u t a z a g a t u n e k w y m i e r a j ą c y ( z n i k o m a z a s o b n o ś ć s t a n o w i s k n a s i e d l i s k a c h s e g e t a l n y c h , b a r d z o r z a d k i n a s i e d l i ­ s k a c h r u d e r a l n y c h t e g o o b s z a r u ) ; - H. g la b r a z a g a t u n e k p o t e n c j a l n i e z a g r o ż o n y ( m a ł a z a s o b n o ś ć s t a n o w i s k n a s i e d l i s k a c h s e g e t a l n y c h , d o ś ć r z a d k i n a s i e d l i s k a c h r u d e r a l n y c h i m u r a w o w y c h b a d a n e g o m e z o r e g i o n u ) .

6. PROGNOZA ZAGROŻENIA STANOWISK

POŁY CNE MUM ARVENSE, HERNIARIA HIRSUTA I II. GLABRA NA SIEDLISKACH SEGETALNYCH WZNIESIEŃ ŁÓDZKICH

N a p o d s t a w i e o b s e r w a c j i p o c z y n i o n y c h w t e r e n i e w y d a j e s i ę , ż e t e s a m e c z y n n i k i c o d o t y c h c z a s ( r y s . 12) i w p r z y s z ł o ś c i b ę d ą d z i a ł a ł y n a s t a n o w i s k a Polyonemum a r u e n s e , H e m i a r i a h i r s u t a i H. g l a b r a . D o n a j s i l n i e j z a g r o ż o n y c h n a l e ż ą s t a n o w i s k a w 4 9 k w a d r a t a c h ( r y s . 1 4 ) . S ą t o t e s t a n o w i s k a , k t ó r y m g r o z i d e w a s t a c j a ś r o d o w i ­ s k a p o l n e g o , g ł ó w n i e p r z e z e k s p l o a t a c j ę k r u s z y w a o r a z p o s t ę p u j ą ­ c ą u r b a n i z a c j ę i i n d u s t r i a l i z a c j ę b a d a n e g o t e r e n u . S i l n i e z a g r o ż o n e s ą p r a w d o p o d o b n i e s t a n o w i s k a w 2 9 k w a d r a t a c h ( r y s . 1 4 ) , p r z e d e w s z y s t k i m t a m , g d z i e n a s i l a j ą s i ę z m i a n y w s p o s o b a c h u ż y t k o w a n i a g r u n t ó w l u b g d z i e s i ę z a p r z e s t a j e i c h u ż y t ­ k o w a n i a r o l n i c z e g o , p o z o s t a w i a j ą c o d ł o g i l u b s i ę j e z a l e s i a . Ś r e d n i o z a g r o ż o n e s ą p r z y p u s z c z a l n i e s t a n o w i s k a w 3 2 k w a d r a ­ t a c h ( r y s . 1 4 ) p o s t ę p u j ą c ą m o d e r n i z a c j ą i i n t e n s y f i k a c j ą r o l n i ­ c t w a , p o w o d u j ą c ą z m i a n y f i z y k o c h e m i c z n e i b i o t y c z n e g l e b y , a

(23)

t a k ż e d e g r a d a c j ą g l e b y w y w o ł a n ą r ó ż n y m i c z y n n i k a m i , w t y m r ó w n i e ż z a n i e c z y s z c z e n i e m p o w i e t r z a SC>2 ( g ł ó w n i e w o k o l i c a c h Ł o d z i i Z g i e r z a ) . Głowno Tuuyn O . 14. P r o g n o z a z a g r o ż e n i a s t a n o w i s k b a r d z o s i l n e , 2 - s i l n e , 3 * ś r e d n i e mał e F i g . 14. P r o g n o s i s o f t h r e a t e n i n o f l o c a l i t i e s

The t h r e a t : 1 - v e r y s t r o n g , 2 - s t r o n g , 3 * mean, 4 - small

S ł a b o z a g r o ż o n e s ą , j a k s i ę w y d a j e , t y l k o s t a n o w i s k a w 4 k w a ­ d r a t a c h ( r y s . 1 4 ) , m. i n . p r z e z o g r a n i c z o n y w y p a s , e k s p a n s j ę r o ­ ś l i n ł ą k o w y c h i r u d e r a l n y c h o r a z z m i a n y s t r u k t u r y r o l n i c t w a i z m i- a n o w a n i a . W r e z u l t a c i e n a o b s z a r z e W z n i e s i e ń Ł ó d z k i c h m o ż n a s i ę s p o ­ d z i e w a ć :

(24)

- p o w i ę k s z e n i a s i ę o b s z a r u b e z s t a n o w i s k w z a c h o d n i e j c z ę ś c i b a d a n e g o t e r e n u , g d y ż p r a w d o p o d o b n i e z a n i k n ą r z a d k o r o z m i e s z c z o ­ n e s t a n o w i s k a w d o l i n i e B z u r y o r a z r o z p r o s z o n e s t a n o w i s k a n a l i ­ n i i T u s z y n - Ł ó d ź - B r z e z i n y ; - r o z p a d n i ę c i a s i ę d o ś ć z w a r t e g o s k u p i e n i a s t a n o w i s k w c z ę ś c i p ó ł n o c n o - w s c h o d n i e j i w z w i ą z k u z t y m , w n a j l e p s z y m w y p a d k u , p o ­ w s t a n i a m a ł y c h w y s p s t a n o w i s k , a p r z e d e w s z y s t k i m p o j e d y n c z y c h i - z o l o w a n y c h s t a n o w i s k ; - z m n i e j s z a n i a s i ę z a s o b n o ś c i s t a n o w i s k . W k o n s e k w e n c j i t r z e b a s i ę l i c z y ć z e z m n i e j s z e n i e m s i ę l i c z b y i z a s o b n o ś c i s t a n o w i s k Polyonemum a r u e n s e , H e m i a r i a h i r s u t a i H. g l a - b r a o r a z o b s z a r u i c h w y s t ę p o w a n i a .

7. PROPOZYCJE OCHRONY STANOWISK

POLYCNEMUM ARVENSE , HERNIARIA HIRSUTA I H. GL AB PA NA OBSZARZE WZNIESIEŃ ŁÓDZKICH

W z w i ą z k u z z a g r o ż e n i e m w i ę k s z o ś c i s t a n o w i s k , g ł ó w n i e P o ly o ­ nemum a m e n e e i H e m i a r i a h i r s u t a , n a l e ż a ł o b y w s k a z a ć m o ż l i w o ś c i i s p o s o b y i c h z a c h o w a n i a . W s z y s t k i e z g r o m a d z o n e w t r a k c i e b a d a ń f a k t y w s k a z u j ą , ż e d l a z a c h o w a n i a t y c h g a t u n k ó w t r z e b a p r z e d e w s z y s t k i m : - z a b e z p i e c z y ć c a ł e e k o s y s t e m y p o l n e i u t r z y m a ć i m w ł a ś c i w e c e c h y s i e d l i s k a , g ł ó w n i e o d c z y n o r a z z a s o b n o ś ć w p r ó c h n i c ę i a - z o t ; - u t r z y m a ć g r u n t y w r o l n i c z y m u ż y t k o w a n i u w r a z z t r a d y c y j n ą u p r a w ą r o l i i r o ś l i n ; - o g r a n i c z y ć p r z y c z y n y z a g r o ż e n i a , w t y m z w ł a s z c z a : e k s p l o a ­ t a c j ę k r u s z y w a , z a l e s i a n i e i u g o r o w a n i e , w y p a s g ł ó w n i e p r z e z o w ­ c e , e k s p a n s j ę m. i n . r o ś l i n ł ą k o w y c h i r u d e r a l n y c h ; - u w z g l ę d n i ć o c h r o n ę z a g r o ż o n y c h s t a n o w i s k w l o k a l n y c h p l a ­ n a c h z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o . J a k t o z r o b i ć ? T y l k o p o z o r n i e w y d a j e s i ę , ż e m o ż l i w o ś c i i c h o c h r o n y s ą m a ł e . W r z e c z y w i s t o ś c i i s t n i e j e w i e l e r e a l n y c h s p o s o ­ b ó w r e a l i z a c j i t e j i d e i . Z w i e l u m o ż l i w y c h d o z a s t o s o w a n i a s p o ­ s o b ó w i c h z a c h o w a n i a n a j w a ż n i e j s z a j e s t o c h r o n a c a ł y c h s t a n o w i s k l u b i c h c z ę ś c i . S t w a r z a o n a b o w i e m n a j w i ę k s z ą s z a n s ę u r a t o w a n i a

(25)

l u b z w i ę k s z e n i a z a s o b ó w t y c h c h w a s t ó w r a z e m z i c h n a t u r a l n ą ko m ­ b i n a c j ą g a t u n k ó w . N a l e ż a ł o b y n i ą o b j ą ó w p i e r w s z e j k o l e j n o ś c i n i e k t ó r e , n a j l e p i e j z a c h o w a n e s t a n o w i s k a p r z y l e g ł e d o i s t n i e j ą ­ c y c h i p r o p o n o w a n y c h r e z e r w a t ó w l e ś n y c h o r a z s t a n o w i s k a p r z y l e g ­ ł e l u b z n a j d u j ą c e s i ę w o b r ę b i e i s t n i e j ą c y c h i p r o p o n o w a n y c h r e ­ z e r w a t ó w r z e c z n y c h i s t r e f c h r o n i o n e g o k r a j o b r a z u ( O l a c z e k 1 9 6 3 , 1 9 7 1 , J a k u b o w s k a - G a b a r a , K u c h a r s k i 1 9 8 3 , K u r o w s k i 1 9 8 2 , K u r z ą c 1 9 8 3 , M a m i ń - s k i 1 9 8 4 , K u r z ą c , G r z y l , K u b i a k 1 9 8 0 ) . Z k o l e i n a l e ż a ł o b y r o z s z e r z y ć t ę o c h r o n ę n a o k r e ś l o n e p o l a i p o l e t ­ k a o r a z o b r z e ż a i s k r a j e p ó l w o b r ę b i e r o l n i c z e j p r z e s t r z e n i WOPR, PGR i i n d y w i d u a l n y c h g o s p o d a r s t w w d r o ż e n i o w y c h , j a k r ó w ­ n i e ż w o b r ę b i e g o s p o d a r s t w s t o s u j ą c y c h z a s a d y r o l n i c t w a e k o l o g i ­ c z n e g o ( G ó r n y 1 9 8 3 , R y s z k o w s k i 1 9 8 3 ) . p r z y o k a ­ z j i p r z y ł ą c z a n i a m a ł y c h p o s i a d ł o ś c i d o d u ż y c h g o s p o d a r s t w p a ń ­ s t w o w y c h i i n d y w i d u a l n y c h m o ż n a b y b y ł o p o z o s t a w i ć m a ł e p o l a n a g l e b a c h o n i ż s z e j w a r t o ś c i o r a z u p r a w i a ć j e e k s t e n s y w n i e i w t e n s p o s ó b u c z y n i ć j e o s t o j a m i f i t o c e n o z H e m ia r io -P o ly c n e m e tu m . N a t y c h w y m i e n i o n y c h o b s z a r a c h m o ż n a b y b y ł o z a b e z p i e c z y ć p r z e d z a g ł a d ą z n a c z n ą l i c z b ę s t a n o w i s k Polyanemum a m e n s e , H e m i a r i a h i w u t a j a k r ó w n i e ż H. g la b r a . O p r ó c z p o d e j m o w a n i a p r ó b o c h r o n y a n a l i z o w a n y c h g a t u n k ó w j a k o s k ł a d n i k ó w s w o i s t y c h e k o s y s t e m ó w p o l n y c h n a l e ż a ł o b y , p o p r z e p r o ­ w a d z e n i u b a d a ń t y c h g a t u n k ó w w p o z o s t a ł y c h m e z o r e g i o n a c h ś r o d k o ­ w e j P o l s k i , r o z w a ż y ć m o ż l i w o ś ć w z i ę c i a i c h d o u p r a w y (ł a w r y - n o w i c z , O l a c z e k 1 9 8 0 a , b , c , W a r c h o l i ń - s k a 1 9 8 2 b , c ) , j a k r ó w n i e ż p r z y s t ą p i ć d o o r g a n i z o w a n i a i n - n y c n s p o s o b ó w o c h r o n y ( n p . r e z e r w a t y f l o r y p ó l , s k a n s e n y , m u z e a r o l n i c z e , o g r o d y b o t a n i c z n e , s t a c j e n a u k o w o - b a d a w c z e , b a n k i n a ­ s i o n ) , p o d o b n i e j a k t o s i ę r o b i j u ż w i n n y c h k r a j a c h ( p o r . n p . B ó n n e r t , H i l b i g 1 9 8 0 , H i 1 b i g 1 9 8 2 ) . O c h r o n a p r z e p r o w a d z o n a w z a p r o p o n o w a n y t u s p o s ó b m o g ł a b y w y ­ d a t n i e z m n i e j s z y ć p r z e d e w s z y s t k i m z a g r o ż e n i e Polyanemum a r v e n s e , H e m i a r i a h i r a u t a , a t a k ż e H. g la b r a i p r z y c z y n i ć s i ę d o z a c h o w a n i a t y c h g a t u n k ó w .

(26)

8

. ZESTAWIENIE WYNIKÓW I WNIOSKI W w y n i k u s z c z e g ó ł o w e g o z b a d a n i a c a ł e g o o b s z a r u W z n i e s i e ń Ł ó d z ­ k i c h , w o p a r c i u o s i a t k ą k w a d r a t ó w o b o k u 2 k m , u z y s k a n o w z g l ę d ­ n i e p e ł e n o b r a z r z e c z y w i s t e g o r o z m i e s z c z e n i a Polyanemum a r v e n a e t H er- n i a r i a k i r s u t a i B. g la b r a n a s i e d l i s k a c h s e g e t a l n y c h t e g o m e z o r e - g i o n u o r a z z a s o b n o ś c i i c h s t a n o w i s k ( r y s . 5 - 1 1 ) . P o z w o l i ł o t o o - k r e ś l i ó s t o p i e ń i p r z y c z y n y z a g r o ż e n i a ( r y s . 1 3 - 1 4 ) o r a z w y b r a ć s p o s ó b o c h r o n y t y c h g a t u n k ó w . W i e l e c z y n n i k ó w a n t r o p o g e n i c z n y c h z a g r a ż a i c h s t a n o w i s k o m , s i e d l i s k o m , f i t o c e n o z o m i p o p u l a c j o m ( r y s . 1 2 ) . N a j b a r d z i e j z a g r o ­ ż o n e s ą s t a n o w i s k a H e m i a r i a h i r s u t a ( r y s . 6 ) , j a k o n i e z b y t l i c z ­ n e i b a r d z o m a ł o z a s o b n e w o s o b n i k i n a s i e d l i s k a c h s e g e t a l n y c h i i n n y c h ( n p . r u d e r a l n y c h ) . W z w i ą z k u z t y m u z n a n o g a t u n e k t e n n a t e r e n i e W z n i e s i e ń Ł ó d z k i c h z a w y m i e r a j ą c y . N a t e r e n i e RFN g a t u ­ n e k t e n w y s t ę p u j e r ó w n i e ż p r z e d e w s z y s t k i m n a s i e d l i s k a c h s e g e ­ t a l n y c h . R z a d z i e j p o d a w a n y j e s t z s i e d l i s k z a j m o w a n y c h p r z e z z b i o r o w i s k a z k l a s S ia y m b r ie te a i P l a n ta g i n e t e a . Z a m i e s z c z o n y n a c z e r w o n e j l i ś c i e t e g o k r a j u z o s t a ł o k r e ś l o n y j a k o g a t u n e k b a r d z o z a g r o ż o n y ( S u k o p p i i n . 19 7 8 ) . Polyanemum a ru en a e mino d o ś ć z n a c z n e j l i c z b y s t a n o w i s k ( r y s . 5 ) , a l e b a r d z o m a ł e j - a n a w i ę k ­ s z o ś c i s t a n o w i s k a c h z n i k o m e j - z a s o b n o ś c i o s o b n i k ó w p o p u l a c j i ( n i e s t w i e r d z o n o g a t u n k u t e g o n a i n n y c h s i e d l i s k a c h ) , u z n a n o z a g a t u n e k b a r d z o z a g r o ż o n y . W RFN, g d z i e w y s t ę p u j e r ó w n i e ż p r a w i e w y ł ą c z n i e n a s i e d l i s k a c h s e g e t a l n y c h , z o s t a ł z a l i c z o n y d o g a t u n ­ k ów w y m i e r a j ą c y c h ( S u k o p p i i n . 19 7 8 ) . H e m i a r i a g la b r a z o ­ s t a ł o k r e ś l o n y j a k o g a t u n e k p o t e n c j a l n i e z a g r o ż o n y , g d y ż - mimo m a ł e j z a s o b n o ś c i p o p u l a c j i n a d o ś ć l i c z n y c h s t a n o w i s k a c h s i e d l i s k p o l n y c h ( r y s . 7 ) - ma d o ś ć z n a c z n e j e s z c z e z a s o b y n a i n n y c h s t a ­ n o w i s k a c h ( n p . m u r a w o w y c h , r u d e r a l n y c h ) . G a t u n e k t e n , p o d a w a n y w RFN t y l k o z e z b i o r o w i s k P l a n t a g i n e t e a , S e d o - S a l e r a n t h e t e a , F e s tu c o - - B ro m etea , V i o l e t e a o a la m in a r ia e , z o s t a ł z a m i e s z c z o n y n a c z e r w o n e j l i ś c i e i u z n a n y d l a t e g o k r a j u z a g a t u n e k b a r d z o z a g r o ż o n y ( S u k o p p i i n . 1 9 7 8 ) . W c e l u z a c h o w a n i a Polyanemum a r v e n a e i R e m i a r i a h i r e u t a , t r z e b a p r z e d e w s z y s t k i m z a b e z p i e c z y ć i c h e k o s y s t e m y p r z e d z n i s z c z e n i e m o r a z z a p e w n i ć n a p r z y s z ł o ś ć i c h r o l n i c z e u ż y t k o w a n i e . W n a j b l i ż s z e j p r z y s z ł o ś c i t r z e b a k o n i e c z n i e z b a d a ć s z c z e g ó ł o w o

(27)

r o z m i e s z c z e n i e i z a s o b n o ś ć s t a n o w i f e k t y c h g a t u n k ó w w i n n y c h m e - z o r e g i ó n a c h ś r o d k o w e j P o l s k i , w c e l u z w e r y f i k o w a n i a w y n i k ó w w s t ę p ­ n y c h ( W a r c h o l i r i s k a w d r u k u b ) . J a k s i ę w y d a j e , u z n a n i e o c h r o n y g a t u n k ó w s e g e t a l n y c h z a r ó w ­ n i e w a ż n ą j a k o c h r o n a g a t u n k ó w l e ś n y c h , m u r a w o w y c h , t o r f o w i s k o ­ w y c h , w o d n y c h i t p . j e s t j u ż k o n i e c z n o ś c i ą , g d y ż c e l e m o c h r o n y p r z y r o d y j e s t z a c h o w a n i e j e j c a ł e j r ó ż n o r o d n o ś c i ( R a u s c h e r t i i n . 1 9 7 8 , S u k o p p i i n . 1 9 7 8 , B d h n e r t , H i l b i g 1 9 8 0 , W a r c h o l i r i s k a 1 9 8 1 b , 1 9 8 2 a , b , c , 1 9 8 3 , w d r u k u a , b , H i l b i g 1 9 8 2 ) . 9 . PIŚMIENNICTWO B o h n e r t W. , H i l b i g W. 1980. M üssen w i r auch A c k e r u n k r ä u te r s c h ü t z e t N a t u r s c h u t z a r b . B e z. H a l l e und Magdenburg, 1 7 , 1: 1 1 - 2 2 . F i j a ł k o w s k i 0 . 1 967. Z b io r o w is k a r o ś l i n s y n a n tr o p i jn y c h m ia s ta

L u b lin a . Ann. UMCS, S e c t . C. 2 2 , 17: 1

95-233-G ó r n y M. 1983. Z a s a d y r o l n i c t w a b io d y n a m ic z n e g o . [W:] R o ln ic tw o e k o ­ l o g i c z n e . Poznań: 4 0 - 5 9 .

H e m p e 1 W. 1978 . V e r z e i c h n i s d e r in den d r e i s ä c h s is c h e n B e z ir k e n ( D r e s d e n , L e i p z i g , K a r l- M a r x - S ta d t) Vorkommen den w ild w a c h s e n d e n F arn - und B lu te n p f la n z e n m it Angabe i h r e r G e fä h r d u n g s g ra d e . K a r l - M a r x - S t a d t . H i l b i g W. 1 982. p r e s e r v a t i o n o f a g r e s t a l w e e d s . [W:] H o 1 z n e r W., N u m a t a N. ( e d s . ) , B io lo g y and e c o lo g y o f w e e d s . Dr W. Junk P u b l i s h e r s , The Hague. I n f o r m a to r a t l a s u r o z m i e s z c z e n i a r o ś l i n n a c z y n io w y c h w P o l s c e , 1 9 7 9 , Uniw. J a g i e l l o ń s k i , Kraków: 3: 1 - 8 .

I n s t r u k c j a do ATPOL. 1976. Uniw. J a g i e l l o ń s k i , Kraków: 1 3

-J a k u b o w s k a - G a b a r a J . , K u c h a r s k i L. 1983. R zeka

Rawka, p r o je k to w a n y r e z e r w a t p r z y r o d y . Chrońmy P r z y r . o j c z . , 1: 1 7 - 2 8 .

J a k u b o w s k a - G a b a r a J . , W a r c h o l i ń s k a U. 1 982.

Z b io r o w is k a r o ś l i n n e . [ W:] W ojew ództw o s k i e r n i e w i c k i e . Wyd. Uniw. Ł ó d z . , Łódź: 2 3-2 8.

J a k u b o w s k a - G a b a r a J . 1 985. Z e s p o ły l e ś n e W yso c zy zn y Raw­ s k i e j 1 i c h a n tr o p o g e n ic z n e z n i e k s z t a ł c e n i a . M o n o g r . b o t . , 65 : 5 - 1 4 6 . J a s i e w i c z A. 1981 . Wykaz gatu n ków r z a d k ic h i z a g r o ż o n y c h f l o r y

Cytaty

Powiązane dokumenty

Priltoren.Hierin wordt dus per uur ingevoerd de ureumoplos- sing uit de beide filmverdampers.Door de lucht die ingeblazen wordt ,wordt nog een gedeelte van het

Grzegorz Teska,Janusz Tomala.

CONTACT Досліджена задача про двосторонній згин безмежної ізотропної пластини завтовшки 2h з прямокутним пружнім включенням та прямолінійною тріщиною

Dziesięć miesięcy roku jubileuszowego (25. rocznica wprowadzenia religii do szkół) wydaje się wystarczającym okresem, by prześledzić dyskurs prowadzo- ny przez przeciwników

Dla lingwisty te wypowiedzi stanową nieoceniony materiał badawczy Po pierw- sze dlatego, że dotyczą one ważnego momentu historycznego w  kontekście życia narodu Po drugie,

Jej skuteczność jest uzależniona przede wszystkim od konsekwencji i długo- falowości, czego gwarantem mogą być sprawdzone, powszechnie uznane i zweryfikowa- ne standardy CSR,

Zastosowanie stali żarowytrzy- małych o wyższej wytrzymałości na pełzanie pozwala na wyraźne zmniejszenie grubości ścianki instalacji energetycznych (nawet o ok.