A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S F O L IA G Ľ R M A N IC A 1, 1997
K r z y s z to f A. K uczyński
BRYGIDA BRA N D Y S (1939-1993)
In memoriam
W dniu 28 listo p a d a 1993 r. zm arła po długiej ch o ro b ie w swej rodzinnej m iejscowości Im ielin prof, nadzw . d r hab. B rygida B randys, pracow nik n au kow y U niw ersytetu Ł ódzkiego, ceniony znaw ca w spółczesnej literatu ry niem ieckiego obszaru językow ego, a u to rk a wielu now atorskich p rac z zakresu piśm iennictw a austriackiego X X w.
B rygida B randys u rodziła się 2 października 1939 r. w Im ielinie n a G ó rn y m Śląsku. W ro k u 1957 ukończyła liceum o gólnokształcące w M ys-łow icach, gdzie też na k ró tk i okres podjęła pracę w N arodow ym Banku P olskim . S tu d ia gcrm anistyczne rozpoczęła w 1958 r. n a U niw ersytecie im. A d a m a M ickiew icza w P o zn an iu , uzyskując w ro k u 1963 ty tu ł m agisterski na p odstaw ie pracy Versuch einer Strukturanalyse anhand des R om ans von
Heinrich M ann „Im Schlaraffenland”, pisanej pod kierunkiem M arii K ofty.
W latach 1963-1965 pracow ała ja k o nauczyciel języka niem ieckiego w liceum ogólnokształcącym w K ó rn ik u k. P oznania. Od ro k u 1965 do chwili śmierci była pracow nikiem naukow ym K a te d ry L itera tu ry N iem ieckiej U niw ersytetu Ł ódzkiego.
W ro k u 1972 uzyskała sto p ień d o k to ra n a u k h u m an isty czn y ch za rozpraw ę pt. A ntyw ojenny dram at okresu R epubliki W eim arskiej, n ap isan ą pod kierunkiem p ro feso ra A rn o W illa, ówczesnego d y re k to ra In sty tu tu Filologii G erm ańskiej U niw ersytetu Łódzkiego.
Z a habilitację Franz Theodor Csokor. Identität von Leben und W erk, p rz ep ro w ad zo n ą w ro k u 1987 n a Uniw ersytecie im. A d a m a M ickiew icza w P o znaniu zostaje aw ansow ana n a stanow isko d o cen ta. Od ro k u 1990 była B rygida B randys profesorem nadzw yczajnym U niw ersytetu Łódzkiego.
B rygida B randys p ro w ad ziła szeroko za k ro jo n ą działalność dydak ty czn ą, w zakres jej obow iązków w chodziły w ykłady, k o n w e rsato ria i sem inaria
m agisterskie - w sum ie w yprom ow ała ok. 120 osób z tytułem m ag istra filologii germ ańskiej. N iektórzy z jej w ychow anków zostali asystentam i w m acierzystej K a te d rze L iteratu ry Niemieckiej UL.
O piekow ała się kilkom a dysertacjam i m łodszych pracow ników zarów no w K atedrze L iteratury Niemieckiej Uniwersytetu Łódzkiego, jak i w Z akładzie F ilologii G erm ańskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w C zęstochow ie, gdzie w ro k u akadem ickim 1992/1993 prow adziła wykłady z literatury niem ieckiego o b szaru językow ego. Swoim d o k to ra n to m i m ag istran to m pośw ięcała wiele czasu i uw agi, w idząc w ich pracach z zakresu lite ra tu ry au striac k iej k o n ty n u ację swoich planów naukow ych o raz spraw dzian w łasnego w arsztatu badaw czego. Była cenionym i łubianym pedagogiem , b ard zo sum iennie podchodzącym d o obow iązków d ydaktyki uniwersyteckiej.
W ostatnich kilkunastu latach specjalizowała się w zagadnieniach literatury austriackiej X X w., publikując w k raju i za granicą wiele w ażkich artykułów , m . in. dotyczących tak w ybitnych tw órców znad D u n a ju , ja k F ra n z T h e o d o r C so k o r, K a rl K ra u s, Ö d ö n von H o rv a th , H u g o von H o fm a n n sth a l czy In g eb o rg B achm ann.
N a m iędzynarodow ych sym pozjach, m . in. w W iedniu, K lagenfurcie, B udapeszcie i G iessen w ygłaszała referaty cieszące się uznaniem .
U k o ronow aniem jej w ieloletnich b ad a ń była ro z p raw a habilitacyjna, pośw ięcona prezesowi austriackiego P E N -C lubu, cenionem u dram atopisarzow i i polonoftlow i F ranzow i T h eodorow i C sokorow i, o p u b lik o w an a w Łodzi w 1988 r. Była to wówczas je d n a z niewielu książek m onograficznych o tym pisarzu w skali europejskiej.
W ybór F ran z a T heodora C sokora jak o obiektu badań było bardzo trafnym zam ierzeniem badaw czym . W aga literackich d o k o n a ń o raz pozycja a u to ra
D ritter Novem ber 1918 w austriackim świecie kultury, a także jego w ieloletnia
sy m p atia w obec n a ro d u polskiego, w pełni potw ierdzają tę decyzję. W a rto d od ać, że w latach siedem dziesiątych, gdy Brygida B randys rozpoczynała swe b adania nad wiedeńskim autorem , spuścizna po zm arłym w 1969 r. pisarzu nie była jeszcze uporządkow ana i chcąc objąć całokształt d o robku F ran za T h eo d o -ra C so k o -ra należało dotrzeć d o jego papierów złożonych w S tad t- und L andesbibliothek oraz D okum entationsstelle für neuere österreichische L itera-t u r 1. D łuższy po b y itera-t łódzkiej germ anisitera-tki n a sitera-typendium n aukow ym w sitera-tolicy A ustrii pozw olił n a zebranie kom pletnego m ateriału i n apisanie habilitacji.
R o zp ra w a Brygidy B randys, oprócz w yczerpujących w iadom ości o życiu i d o ro b k u tw órczym F ra n z a T h e o d o ra C so k o ra , przy n o si w a rto ścio w ą analizę jego obfitego dzieła lirycznego, dram aturgicznego oraz prozatorskiego. A u to rk a om aw ia więc zarów no utw ory C so k o ra z okresu ekspresjonizm u, ja k i „N ow ej rzeczow ości” lat m iędzyw ojennych, a także okresu po ro k u
1945, kiedy pisarz pow rócił z w ojennej tułaczki do W iednia.
F ra n z T h e o d o r C so k o r w ypow iadał się w wielu g a tu n k ac h literackich, używ ał zróżnicow ane n arzędzia ze swego poetyckiego in stru m en tariu m , co zm uszało badacza d o zastosow ania w ielorakich m etod interpretacyjnych.
Brygida B randys szczególnie wiele uwagi poświęciła naczelnem u m otyw ow i dzieła a u striac k ieg o p isarz a, przew ijającem u się przez c a ło k sz ta łt jeg o d o ro b k u , m ianow icie kategorii etyczno-hum anistyczncj. W tym kontekście F ra n z T heodor C so k o r jaw i się ja k o tw órca głęboko p rzepojony m iłością d o człow ieka, k tó ry zawsze stoi w centrum jego literackich zainteresow ań.
M o żn a przyjąć bez ryzyka popełnienia nieścisłości, że a u to rk ę m o n o -grafii, Brygidę B randys, łączyło z F ranzcm T h eo d o rem C sokorcm w spólne im dążenie d o hum anizm u. T a naczelna cecha tw órczości austriackiego pisarza skłoniła przed laty łód zk ą germ anistkę d o zajęcia się jego wielkim dziełem . W jednym ze swych arty k u łó w o F ra n z u T h eo d o rze C sokorze stw ierdza:
O b o k o g ro m n eg o um iło w an ia ojczyzny dzieło jeg o p rz ep o jo n e je s t p rzed e w szystkim p o n a d n a ro d o w y m h u m an izm em . W alk a z uciskiem i w szelkim i przejaw am i g w ałtu , w tym głów nie z w ojną, ja k i w alka o p o p raw ę i spraw iedliw ość, to te m a ty k a nie ty lk o jego d ra m a tó w , ale rów nież wierszy, o p o w ia d ań , re p o rta ży i listów . W iele tam je s t sm u tk u i żalu, ale i wiele nadziei, w iary w lepszą przyszłość, k tó rą a u to r często w idzi w w ew nętrznej p rzem ian ie człow ieka [...]*.
Wiele z tych najlepszych cech odnajdujem y także w życiu i działalności łódzkiej germ anistki. W iara w drugiego człow ieka była ch arakterystycznym rysem osobow ości także i Brygidy B randys.
L iteratu rze austriackiej pośw ięcała także wiele wysiłku organizacyjnego, przygotow ując 3 m iędzynarodow e konferencje gcrm anistyczne: w ro k u 1989 sesję Franz Theodor C sokor oraz w spółcześni m u pisarze i przyja ciele3, w ro k u 1990 L iteratura austriacka w latach pięćdziesiątych X X w.4 o raz w ro k u 1993 - w kładając w to sym pozjum szczególnie wiele w ysiłku, gdyż c h o ro b a coraz silniej daw ała o sobie znać - Literatura austriacka - literatura
o A ustrii i Europie południowo-wschodniej.
B rygida B ran d y s była w stałym , serdecznym k o n ta k c ie z w ielom a pisarzam i austriackim i, wielu z nich, ja k m. in. M aria n n e G ru b e r, M ario n Jerschow a, G itta D eutsch czy D oris M ü hringer z jej inicjatyw y gościło w Ł odzi, prezentując pracow nikom i studentom łódzkiej germ anistyki swe interesujące utw ory.
W iele zaw dzięczała życzliwej pom o cy Ö sterreichisches K u ltu rin s titu t w W arszaw ie, m. in. jego d y rektorce H eldze Schm id. D zięki ich w spółpracy
2 B. B r a n d y s , C sokor, „Ż ycie L iterack ie” 1985, n r 18-19, s. 14.
3 B. B r a n d y s , K. A. K u c z y ń s k i , O Franzu Theodorze C sokorze w Ł o d zi, „P rzeg ląd H u m an isty czn y ” 1992, n r 2, s. 153-155.
lite ra tu ra i k u ltu ra A ustrii znalazła w Łodzi - mieście, k tó rem u Joseph R o th poświęci! sw oją zn an ą pow ieść H o tel Savoy - wielu sym patyków .
W ra m a c h tych k o n ta k tó w przybyło d o Ł odzi tak że wielu innych liczących się w ku ltu rze i nauce austriackiej, ja k np. d r W olfgang K ra u s, d y re k to r Ö sterreichische G esellschaft für L iteratu r.
W iciu cennych i w artościow ych idei nic zdążyła ju ż niestety zrealizow ać, ja k np. pow ołanie przy U niw ersytecie Ł ódzkim tzw. „C zytelni A u striac k ie j” , ja k m a to miejsce w K rak o w ie, P oznaniu czy W rocław iu. Nic było jej d an e ujrzeć w d ru k u m . in. p o k o n fcrcn cy jn cg o to m u o F ra n z u T h e o d o rz e C sokorze, stanow iącego pokłosie sesji z ro k u 19895.
W kład Brygidy B randys w b a d a n ia nad fenom enem piśm ien n ictw a austriackiego, zw łaszcza X X w., należy ocenić wysoko. Dzięki jej aktyw ności n aukow ej, licznym publikacjom , w ystąpieniom na forum m iędzynarodow ym z referatam i, organizacji w artościow ych sesji, łódzki ośrodek germ anistyczny stał się ważnym centrum b ad ań współczesnej literatury A ustrii.
B rygida B randys była członkiem Ł ódzkiego T ow arzystw a N aukow ego, Polskiego T ow arzystw a N eofilologicznego oraz S tow arzyszenia G erm an istó w Polskich.
Była w yróżniona Z łotą O dznaką Uniwersytetu Łódzkiego, Złotym Krzyżem Zasługi oraz M edalem „U niw ersytet Łódzki w Służbie Społeczeństwa i N a u k i” .
W osobie p ro feso r B rygidy B randys koledzy z K a te d ry L ite ra tu ry N iem ieckiej U L żegnają nic tylko cenionego n au k o w ca i pedagoga, lecz tak że d o sk o n a łą koleżankę, w rażliw ą na losy drugiego człow ieka. Przez wiele m inionych lat była nam niezawodnym druhem , przyjacielem i opiekunem , w ielokrotnie dając dow ody wielkiego serca o raz o d dania.
N ieuleczalna ch o ro b a długo nie zdołała jej pokonać; h a rt d u c h a Brygidy B ran d y s, jej o p ty m iz m i niezw ykła w ola życia p rzez la ta w ychodziły zwycięsko w zm aganiach ze śmiercią. Jej ostatni ko n tak t z uczelnią, z kolegami i stu d en tam i, nastąp ił w końcu ro k u akadem ickiego podczas egzam inów m ag istersk ich w czerw cu 1993 r. M iała później przew odniczyć jeszcze kom isji ds. egzam inów w stępnych na filologię germ ańską, ale ju ż brak o w ało jej sił. B ezradni patrzyliśm y z oddali na jej w alkę z ch o ro b ą.
Śmierć, k tó ra zab rała naszą K oleżankę, raz jeszcze sięgnęła przedwcześnie p o szczególnie w artościow ego człow ieka.
Pam ięć o Brygidzie B randys będzie nam tow arzyszyć długo, będzie nam d ro g o w sk azem n a dalsze la ta naszej pracy w jej K a te d rz e L ite ra tu ry N iem ieckiej U niw ersytetu Ł ódzkiego, której o d d ała jak że wiele sił, talen tu naukow ego i pedagogicznego o raz tej szczególnej m iłości, ja k ą się darow uje tylko bliskim sercu spraw om i osobom .
Cześć Jej pamięci!
ANEKS
Po śm ierci p ro f, d r habil. Brygidy B randys n apłynęły d o K a te d ry L ite ra tu ry N iem ieckiej U niw ersytetu Ł ód zk ieg o liczne telegram y i listy kondolencyjne. O to fragm enty niektórych z nich:
L H elga Schm id, d y re k to r österreichisches K u ltu rin stitu t w W arszaw ie: D ie N a ch ric h t vom T o d e von F ra u P ro fesso r B rygida B ran d y s h a t m ich u n d alle m eine M itarb e ite rin n e n sehr e rsch ü ttert: m it d e r von uns allem geschätzten u n d v e reh rten F ra u P ro fe ss o r v erliert n ich t n u r die ak ad em isch e W elt eine h e ra u sra g e n d e w issen sch aftlich e P ersö n lich k eit - w ir alle und un ser L an d verlieren m it ih r einen F re u n d .
A llen, die F ra u P rofessor B rygida B ran d y s g e k an n t h ab en , w ird sie im m er in lieber E rin n e ru n g bleiben...
2. Prof. d r habil. M aria K łańska, dy rek to r In stytutu Filologii G erm ańskiej U niw ersytetu Jagiellońskiego:
Z w ielkim bólem przyjęliśm y w iadom ość o śm ierci p ro f. B rygidy B ran d y s, w spaniałego człow ieka i w artościow ego n au k o w ca. Serdecznie w spółczujem y tej stra ty nie dającej się zrekom pensow ać, gdyż Z m arła była oso b ą w yjątkow ej prawości i um iejętności integrow ania ludzi...
3. Prof. d r habil. E d y ta Połczyńska, d y re k to r In sty tu tu F ilologii G e r-m ańskiej U niw ersytetu ir-m. A d ar-m a M ickiewicza:
G łę b o k o p oruszeni w iad o m o ścią o śm ierci p an i p ro feso r B rygidy B ran d y s sk ład am y w yrazy u b o lew an ia i żalu. Pani p ro feso r B rygida B randys m iała w n aszy m zespole wielu szczerych i o d d a n y ch przyjaciół...
B IB L IO G R A F IA P R A C D R U K O W A N Y C H P R O F . D R H A B . B R Y G ID Y B R A N D Y S
Pozycje książkowe
Lehrm aterial zu Sprachübungen f ü r Studenten des ersten Studienjahres der G erm anistik, Ł ódź 1976, s. 292 (w spółautor).
Franz Theodor Csokor. Identität von Leben und W erk, Ł ó d ź 1988, s. 327. Franz Theodor C sokor - A m icus amicorum, Ł ódź 1994, s. 93 (red ak to r).
Artykuły i recenzje
K arl Kraus w świetle badań pow ojennych, „Z eszyty N au k o w e U niw ersytetu
Ł ód zk ieg o ” 1969, ser. I, z. 56, s. 55-63.
E kspresjonistyczny dram at antyw ojenny, „Z eszyty N aukow e U niw ersytetu
Antyw ojenne tendencje w małych form ach dramaturgii agitacyjno-propagandowej okresu Republiki Weimarskiej, „Zeszyty N aukow e Uniwersytetu Ł ódzkiego”
1977, ser. I, z. 10, s. 15-23.
Z u polnischen S to ffe n und M otiven in einigen W erken österreichischer S c h rift-steller des zw anzigsten Jahrhunderts, „Zeszyty N aukow e U niw ersytetu
Ł ódzkiego” 1979, ser. I, z. 59, s. 51 60.
Polnische M otive im W erk von Franz Theodor Csokor, „ A c ta U nivcrsitatis
L odziensis” 1980, ser. I, z. 54, s. 111-123.
(rec.) D ie zeitgenössische L iteratur Österreichs, hrsg. von / / . Spiel, Zürich
und M ünchen 1976, „K w artaln ik N eofilologiczny” 1980, nr 2, s. 239 244
(w spółautor).
Franz Theodor Csokors dramatisches W erk, „K w artaln ik N eofilologiczny”
1981, nr 3-4 (druk: 1983), s. 407-427.
Franz Theodor Csokors lyrisches W erk, „A cta U nivcrsitatis L odziensis”
1982, F o lia L itteraria, n r 5, s. 55-66.
Eine polnische Reaktion a u f Kindlers „Die zeitgenössische Literatur Österreichs",
„ L ite ra tu r und K ritik ” 1982, N r. 161-162, s. 107-112 (w spółautor).
H um anistische W erte in Franz Theodor Csokors Prosa, [w:] Interpretationen und Polemiken. Österreichische und schweizerische L iteratur der Gegenwart,
„P race N aukow e U niw ersytetu Śląskiego” 1984, n r 654, s. 97-104.
Ingeborg Bachmann und die literarische Tradition Österreichs, „A cta U
nivcr-sitatis Lodziensis” 1984, F olia L itteraria, nr 11, s. 5-17.
Ingeborg Bachm anns A ufnahm e in der polnischen L ite ra tu rk ritik , „ A c ta
U niv crsitatis L odziensis” 1984, F o lia L itte ra ria , n r 11, s. 122-130 (w spółautor).
Śladem literackiej kariery Ł odzi, „O snow a. K w artalnik S połeczno-K ulturalny”
1984, nr 9-10, s. 24-30.
C sokor, „Życie L iterackie” 1985, nr 18-19, s. 14-15.
Franz Theodor C sokors polnisches E xil, „ S k a m a n d ro s. G e rm an istisch es
Ja h rb u c h D D R -V R P ” 1987 (druk: 1988), s. 25-34.
W kręgu dramatu austriackiego. Główne trendy w rozwoju dramatu austriackiego w okresie od 1945 roku do połowy lat siedemdziesiątych, „A cta Univcrsitatis
L odziensis” 1988, F o lia L itteraria, nr 21, s. 39-63.
Satirisch-polem ische Formen in K arl K raus' S k izze „Die dem olirte L ite ra tu r",
[w:] K arl Kraus - Ä sth etik und K ritik, hg. v. S. H . K aszyński, S. P. Scheichl, M ünchen 1989, s. 117-129.
D er Expressionism us in Franz Theodor C sokor Spätw erk unter besonderer Berücksichtigung des letzten Dramas des Dichters „Alexander", [w:] Über Grenzen. Polnisch-deutsche Beiträge zur deutschen L iteratur nach 1945,
hg. v. W. B rau n g art, F ra n k fu rt/M . 1989, s. 181-189.
D er L yriker Ernst Jandl, [w:] Lehrmaterial. W eltliteratur 20. Jahrhundert,
Hugo von H ofm annstahl aus K arl K raus' Sicht, „K w artaln ik N eofilologiczny”
1989 nr 4 (druk: 1990), s. 339-347 (w spółautor).
(rec.) K. A . K uczyński, Polnische L iteratur in deutscher Ü bersetzung von den
Anfängen bis 1985, D arm stadt 1987, „ R u ch L itera ck i” 1990, n r 4 -5 ,
s. 360-362.
Poeta hum anitatis. O twórczości Franza Theodora C sokora, „ G e rm a n ic a
W ratislaviensia” 1991, t. 83, s. 31-41.
D as Problem der Revolution in Franz Theodor C sokor Schaffen, „R o zp raw y
N iem coznaw cze W SP C zęstochow a” 1991, t. 1, s. 43-53.
Franz Theodor C sokor und die Idee einer menschlichen Gesellschaft, [w:] Franz Theodor Csokors — Lebensbilder eines H um anisten, hg. v. U .
S chulenburg, S. M illetich, W ien -M ü n ch en 1992, s. 86-93.
О Franzu Theodorze C sokorze w Ł odzi, „P rzegląd H u m an isty czn y ” 1992,
n r 2, s. 153-155 (w spółautor).
Pam ięci prof. M a rii K ofty, „K ro n ik a. Pism o U niw ersytetu Ł ó d zk ieg o ” 1992,
n r 4(11), s. 12.
M aria K oftow a (1 9 1 4 1 9 9 2 ), S praw ozdania z czynności i posiedzeń n a u k o
-wych Ł T N 1992, t. 46, Ł ó d ź 1993, s. 49-50.
Z u Franz Theodor Csokors B ild und B e g riff der Revolution - ihre Ideen und Entartungen, [w:] Franz Theodor C sokor - A m icus am icorum , Ł ó d ź 1994,
s. 4 7 -5 6 (red ak to r).
D ie k. und k. A rm ee im Leben und Schaffen Franz Th. Csokors, [w:] Im T akte des R a d etzky m ar schs... Der Beam te und der O ffizier in der öster-reichischen L iteratur, hg.v. J. P. Strelka, B ern u.a. 1994, s. 215-227. A sp e k ty etyczne i estetyczne w twórczości Franza Th. Csokora, „S tu d ia
N iem coznaw cze W SP C zęstochow a” 1995, t. 2, s. 25-32.
D ie G estalten der Dramen Ödön von H orvaths in ihrem L okalkolorit, „ A c ta
U niversitatis L odziensis” , F o lia L itte ra ria (w dru k u ).
K r z y s z to f A. K uczyński
B R Y G ID A B R A N D Y S (1939-1993)
In m em oriam
D ie 1993 verstorbene L odzer G erm anistin gehörte zu den besten K en n ern d e r d eu tsch sp rach i-gen L ite ra tu r d es 20. Ja h rh u n d erts. Insbesondere ihre S tudien zur österreichischen L ite ratu r, u.a. d a s SchalTen v o n L ran z T h e o d o r C so k o r, h ab en ihr einen w issenschaftlichen N a m en gesichert.
E in e d em A u fsatz beigefügte P u b lik atio n sliste v eran sch au lich t die F ülle ih rer v ertvollen B ücher u n d A ufsätze.
