185
WIEΠI ROLNICTWO, NR 2 (139) 2008
kronika
NATALIA PROÑ-NOWAK1
SZÓSTA SZKO£A LETNIA EURACADEMY
KULTURA I ZRÓWNOWA¯ONY ROZWÓJ
OBSZARÓW WIEJSKICH
Jak zachowaæ dziedzictwo kulturowe obszarów wiejskich Europy i jakie in-stytucje mog¹ w tym pomóc? Na to pytanie stara³o siê znaleŸæ odpowiedŸ ponad szeœædziesiêciu uczestników2 Szóstej Szko³y Letniej Euracademy3,
zorganizo-wanej w dniach 17–26 sierpnia 2007 roku przez Stowarzyszenie Euracademy w Œródziemnomorskim Instytucie Rolnictwa (Mediterranean Agronomic Institu-te) w Chanii na Krecie.
Ubieg³oroczna Szko³a zosta³a zorganizowana w ramach programu Komisji Europejskiej ,,Kultura 2000” (projekt CULT RURAL), maj¹cego na celu wzmocnienie muzeów wiejskich w ich funkcji ochrony i promocji wspólnego dziedzictwa kulturowego spo³ecznoœci wiejskich Europy4. Jednym z
instrumen-tów realizacji tego zadania jest budowanie europejskiej sieci placówek muzeal-nych, zarówno publiczmuzeal-nych, jak i prywatnych œrodowisk uniwersyteckich,
1Autorka jest doktorantk¹ w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Miko³aja Kopernika w Toruniu. 2Uczestnicy Szóstej Szko³y Letniej reprezentowali Finlandiê, Szwecjê, Norwegiê, Wielk¹
Bryta-niê, £otwê, EstoBryta-niê, Polskê, Francjê, HiszpaBryta-niê, W³ochy, Grecjê, Wêgry, RumuBryta-niê, Bu³gariê, Ma-cedoniê.
3Stowarzyszenie Euracademy to paneuropejska organizacja pozarz¹dowa promuj¹ca
zrównowa¿o-ny rozwój obszarów wiejskich. Jedzrównowa¿o-nym z najwa¿niejszych przejawów jej dzia³alnoœci jest organi-zacja dorocznych Szkó³ Letnich (2002 – Gotlandia/Szwecja; 2003 – Joanina/Grecja; 2004 – To-ruñ; 2005 – Ilmajoki, Finlandia; 2006 – Gyor, Wêgry), w których w sumie uczestniczy³o kilkuset s³uchaczy zainteresowanych zagadnieniami zrównowa¿onego rozwoju obszarów wiejskich, z ró¿-nych krajów Europy. Obszerne sprawozdanie z IV Szko³y Letniej, która mia³a miejsce w Ilmajo-ki (Finlandia) oraz artyku³ na temat EuropejsIlmajo-kiej Akademii na rzecz Zrównowa¿onego Rozwoju Obszarów Wiejskich w Gyor opublikowano w kwartalniku Wieœ i Rolnictwo. Zob. Marta B³¹d, Dorota Klepacka, 2005: Wzmacnianie kapita³u spo³ecznego jako Ÿród³o rozwoju obszarów wiej-skich. ,,Wieœ i Rolnictwo”, nr 3, s. 137–145, oraz Marta B³¹d, Dorota Klepacka, 2005: Europej-ska Akademia na rzecz Zrównowa¿onego Rozwoju Obszarów Wiejskich. ,,Wieœ i Rolnictwo”, nr 3, s. 209–218.
186
oœrodków badawczych i innych organizacji podejmuj¹cych wyzwanie rozpozna-wania, ochrony i promocji kulturowego dziedzictwa wsi.
Z tego wzglêdu w spotkaniu na Krecie uczestniczyli nie tylko pracownicy muzeów, etnografowie, historycy sztuki, ale równie¿ cz³onkowie stowarzyszeñ kulturalnych, nauczyciele, przedstawiciele samorz¹dów lokalnych, biznesmeni i inni pracuj¹cy na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. St¹d równie¿ szeroki za-kres tematyczny Szko³y, podzielonej na piêæ modu³ów:
– dziedzictwo obszarów wiejskich a kultura ludowa i masowa,
– ochrona dziedzictwa kulturowego w kontekœcie zadañ dla wiejskich muzeów w XXI wieku,
– kultura jako element lokalnego programu rozwoju gospodarczego, – rola spo³ecznoœci lokalnych w tworzeniu placówek kulturalnych,
– planowanie strategii rozwoju obszarów wiejskich z uwzglêdnieniem roli kul-tury.
Bardziej teoretyczne zajêcia Szko³y, podzielone na wyk³ady, warsztaty, dys-kusje, by³y prowadzone przez miêdzynarodowe grono uznanych specjalistów: wyk³adowców: Joan Asby (UK), Michel Coladrelle (Francja), Jane Downes (UK), Peter Howard (UK), Maurizio Maggi (W³ochy), Fouli Papageogriou (Gre-cja), Katriina Siivonen (Finlandia), czy moderatorów: Maruska Markovcic, Mar-ko Koscak (S³owenia), El¿bieta Strzelecka, Pia Kattelus (Finlandia), Raul Abe-ledo (Hiszpania). Treœci prezentowane w trakcie wyk³adów czy warsztatów do-skonale uzupe³niali i rozwijali uczestnicy Szko³y podczas wielogodzinnych dys-kusji, dziêki mnogoœci indywidualnych doœwiadczeñ, znaczonych odmienno-œciami o charakterze kulturowym i regionalnym czy reprezentowanych podejœæ zawodowych i naukowych.
Pozytywnym efektem tej czêœci Szko³y by³o zwrócenie uwagi na wielkie znaczenie indywidualnego i wyj¹tkowego charakteru kulturowego ka¿dej wsi i ma³ego miasta dla budowy strategii ich rozwoju, która – wed³ug modelu Fredricka Batha prezentowanego w trakcie obrad – powinna byæ konstruowa-na przy uwzglêdnieniu perspektywy trzech poziomów. Najbli¿szy cz³owieko-wi poziom mikro zwraca szczególn¹ uwagê na wyj¹tkowoœæ wspó³¿ycia mie-szkañców ze sob¹ i ze œrodowiskiem. W poziomie tzw. œrednim najwa¿niej-sze znaczenie ma funkcjonalny charakter spo³ecznoœci lokalnej, stanowi¹cej swoiste ,,narzêdzie” w procesie budowy planu rozwoju, cechowanej przez d¹-¿enie do eksponowania charakteryzuj¹cej j¹ to¿samoœci. Najbardziej oddalo-nym od jednostki poziomem jest ten o charakterze spo³eczoddalo-nym, bez którego uwzglêdnienia nie mo¿na myœleæ o zaprojektowaniu trwa³ego i funkcjonalne-go planu rozwoju, poniewa¿ na tym w³aœnie poziomie zawierane s¹ potrzeb-ne zmiany czy postanowienia o charakterze legislacyjnym w kontekœcie pla-nów rozwoju regionu/pañstwa.
4Wiêcej na temat projektu, w którego realizacji uczestnicz¹ placówki muzealne z kilkunastu
kra-jów naszego kontynentu [w:] Andrzej i Joanna Kaleta, 2007. Museums as an Instrument for Pro-tecting the Heritage of Europe’s Rural Areas and Building the Quality of Life of its Inhabitants. ,,Eastern European Countryside” nr 13, s. 179-185.
187
Podczas ca³ego spotkania najbardziej kontrowersyjnym aspektem okaza³o siê poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, czy spo³ecznoœæ wiejska jest w stanie sa-modzielnie dbaæ i rozwijaæ w³asne dziedzictwo kulturowe? W dyskusji pojawi-³y siê dwa dosyæ wyraŸnie eksponowane punkty widzenia.
W pierwszym odwo³ywano siê do koncepcji ,,swojskoœci”, wskazuj¹c na ro-lê mieszkañców w procesie rozwoju zamieszkiwanego obszaru. Tym samym na-wi¹zywano do antropologicznej definicji kultury (podkreœlaj¹cej wagê lokalne-go charakteru wszystkich czynników determinuj¹cych to¿samoœæ, takich jak: ubiór, sposób zachowania, jêzyk, jedzenie, sposób budowania i wyposa¿ania do-mów, znajomoœæ ,,lokalnych sekretów”), zwracaj¹cej uwagê na zamkniêty cha-rakter danej spo³ecznoœci lokalnej, która sama jest w stanie stworzyæ zintegro-wanego programu rozwoju w³asnej wsi.
Drugi aspekt wskazywa³ na czynnik przeciwny, jakim jest ,,obcoœæ”. W tym wzglêdzie nawi¹zywano do obserwowalnego, rosn¹cego zaintereso-wania obszarami wiejskimi wœród ekspertów do spraw dziedzictwa kulturowe-go. Jako najwa¿niejsze zagro¿enie wymieniono tzw. pakowanie krajobrazu na sprzeda¿, id¹ce w parze z koncepcj¹ ,,world heritage site”, zgodnie z któr¹, je-¿eli elity z wielkich miast okreœlaj¹ coœ jako wa¿ne z punktu widzenia dziedzi-ctwa kulturowego, to znaczy, ¿e natychmiast zdecyduj¹ siê to zabraæ dotychcza-sowym posiadaczom. W tym wzglêdzie wskazano na g³ówne zagro¿enie zwi¹-zane z nap³ywem ludnoœci miejskiej do wsi – ,,folkloryzacjê”, czyli ceremonial-ne naœladowanie stylu ¿ycia mieszkañców wsi, które rzadko kiedy mo¿na uto¿-samiaæ z tradycyjnym rozumieniem wiejskoœci. We wnioskach odnoszono siê równie¿ do roli ekomuzeów i ryzyka ich prowadzenia przez profesjonalnych ekspertów z miasta (nawi¹zuj¹c do roli autorytetu, wskazano, i¿ to w³aœnie ku-stosz decyduje o tym, jaka historia jest opowiadana odwiedzaj¹cym przy okreœ-lonej okazji, przez co bierze on odpowiedzialnoœæ za to, co ludzie myœl¹). Jak-kolwiek wyszczególnione zagro¿enia zwi¹zane z pozycj¹ i rol¹ eksperta zewnê-trznego musia³y siê w dyskusji pojawiæ, to wszystkie w¹tki prowadzi³y do kon-kluzji, i¿ proces planowania strategii rozwoju regionu z naciskiem na kulturê po-winien siê opieraæ na wiedzy ekspertów, doœwiadczonych ju¿ przy realizacji te-go rodzaju przedsiêwziêæ. Oni bowiem pomog¹ zidentyfikowaæ mieszkañcom wszystkie elementy sk³adaj¹ce siê na tzw. korzyœci regionu, czyli: potrzeby wsi, zasoby (materialne i niematerialne) oraz jej aktywa, przy uwzglêdnieniu spójnej wizji na przysz³e dziesiêciolecie, wtapiaj¹cej siê w strategiê rozwoju ca-³ego regionu.
Rol¹ eksperta zewnêtrznego jest przecie¿ nic innego jak aktywne wsparcie, upewniaj¹ce mieszkañców wsi co do trafnoœci podjêtej decyzji o tym, jakiego rodzaju dzia³alnoœæ zostanie podjêta, kto i w jakim czasie zostanie w dan¹ dzia-³alnoœæ zaanga¿owany oraz co bêdzie stanowi³o Ÿród³o finansowania.
Zarówno wspólnota, jak i odmiennoœæ punktów widzenia prezentowanych podczas pierwszej czêœci szko³y znalaz³a mo¿liwoœæ przynajmniej czêœciowej weryfikacji w trakcie dwudniowych tematycznych studiów terenowych – sta³e-go elementu ka¿dej z dotychczasowych Szkó³ Letnich, realizowanych przez dziesiêæ grup uczestników w ró¿nych regionach Krety. Uczestnicy odwiedzali
188
miejsca zarówno o charakterze archeologicznym (Rethimno, Knossos), rolni-czym (Amari, Asomaton School), religijnym (Arkadi), jak i typowo turysty-cznym (Elafonisi, w¹wóz Samaria). Przy znakomitym zaanga¿owaniu wszyst-kich grup uwagê uczestników Szko³y przyku³a ta, której celem wycieczki by³ re-jon Amari – obszar znajduj¹cy siê czterdzieœci kilometrów od miejscowoœci Re-thimno. Grupa pod kierownictwem Marco Koscaka ze S³owenii zdecydowa³a siê na zmianê planów wycieczki i pod namow¹ jednego z przedstawicieli w³adz lo-kalnych tego regionu uda³a siê do serca tamtejszych gór. Uczestnicy tej wypra-wy zetknêli siê z nienaruszonymi przez cz³owieka rejonami Krety oraz mieli okazjê rozmawiaæ z mieszkañcami tego regionu o skutkach determinowanych brakiem planu rozwoju. W taki w³aœnie sposób ,,grupa Amari” stworzy³a ,,Trzydniowy harmonogram rozwoju dla rejonu Amari, jako element polityki zrównowa¿onego rozwoju obszarów wiejskich”. Podkreœlenia wymaga fakt, i¿ w chwili obecnej jedna z uczestniczek Szko³y Letniej, mieszkanka Krety, wspó³-pracuje z w³adzami lokalnymi regionu nad mo¿liwoœciami wdro¿enia zbudowa-nego wczeœniej planu.
Po szeœciu latach wspólnych spotkañ jeszcze bardziej uwidoczni³o siê ogrom-ne znaczenie organizowania tego rodzaju przedsiêwziêæ, jako miejsca wymiany doœwiadczeñ profesjonalistów ró¿nych dziedzin, œcierania siê pogl¹dów oraz najlepszego sposobu, by uwra¿liwiaæ uczestników – reprezentantów poszczegól-nych krajów, na jednoœæ problemów oraz, co równie istotne, na odmiennoœæ spo-sobów ich rozwi¹zywania determinowan¹ ró¿norodnoœci¹ zjawisk spo³eczno--ekonomicznych i spo³eczno-kulturowych.
