A N N A L E S
1U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A
VOL. LXI SECTIO E 2006
Katedra Ł karstwa, Akademia Techniczno-Rolnicza w Bydgoszczy ul. A. Kordeckiego 20, 85-225 Bydgoszcz, Poland
Jacek Sikorra
Ocena plonowania odnowionego u ytku zielonego w dolinie Noteci
The evaluation of yielding renewed grassland sward in the Notec Valey
ABSTRACT. The aim of this research was to evaluate the yielding of two medow pasture mixtures with varyiny dominants used in the regeneration of a degenerated grassland. The field research was conducted in years 1998–2001 in the Notec Valey in the village Nowe D bie. The experimen-tal field was established on a degenerated pasture on V quality class soil. In the sowing mixtures the dominant species (30 %) were different cultivars of meadow fescue: ’Skra’, ‘Pasja’, ‘Justa’ (model strain), BAH 197 as well as orchard grass cultivars: ‘Amera’ or ‘Astera’. The remaining components of the mixture were the cultivars of the following species: timothy grass – ‘Kaba’ (10 %), perennial ryegrass – ‘Argona’ (10 %), red fescue – “Atra” (15 %), white clover – ‘Rawo’ (20 %), red clover – ‘Karo’ (15 %). The swards were under cutting and grazing utilization. Cultivars of orchard grass were the ones to develop the best from all the sown dominants. The dynamic development suggests high usefulness of orchard grass cultivars in the sowing of meadows and pastures under similar habitat conditions. The cultivars and breading strain of meadow fescue did not develop well. No major influence of the model cultivars and breeding strain of meadow fescue on the assessed parameters was shown. Among other components of the sowing mixtures perennial ryegrass was the most expansive. The yielding of mixtures was strictly connected with the exam-ined factors. With lower frequency of utilization and better development of the sown dominant a much higher yielding was reported.
KEY WORDS: yielding, mixtures, dominant, meadow fescue, orchard grass
U ytki zielone stanowi cenne ródło pasz obj to ciowych dla prze uwaczy. W okresie wiosenno-letnim jest to ru na pastwisku, a w jesienno-zimowym kiszonka, sianokiszonka lub siano. Degradacja zbiorowisk trawiastych poło o-nych na glebach organogeniczo-nych w dolinie Noteci wyra nie obni a ich war-to gospodarcz . Stanowi war-to powa ny problem dla u ytkowników ł k i
stwisk. Zdolno utrzymania si warto ciowych traw i ro lin motylkowatych w runi jest jednym z podstawowych warunków otrzymania wysokich i warto cio-wych plonów. St d niezwykle wa nym elementem renowacji u ytków zielonych jest wła ciwy dobór komponentów do mieszanek [Benedycki i in. 1991; Skoli-mowski, Łyszczarz 1992; Kiryluk 2001; Stypi ski i in. 2001].
Celem bada była ocena plonowania dwóch mieszanek motylkowato- -trawiastych (kostrzewowej i kupkówkowej) wysiewanych na zdegradowanych u ytkach zielonych w dolinie Noteci.
METODY
Badania terenowe prowadzono w latach 1998–2001 w dolinie Noteci na zde-gradowanym pastwisku poło onym na glebie murszastej zaliczanej do typu gleb murszowatych, rz du pobagiennych, działu hydrogenicznych (kompleks u ytków zielonych słaby 3z, klasa bonitacyjna V). Zawarto substancji organicznej w poziomie darniowym (Ai) wynosiła 6,5%, pH w 1 n KCl – 6,8, 47 mg P, 27 mg K i 44 mg Mg kg-1 gleby. Poziom wody gruntowej kształtował si na poziomie od 80
do 100 cm.Poletka o powierzchni 6 m 2 obsiano 5 wrze nia 1998 roku 6
mieszan-kami ró ni cymi si dominantem. Rol gatunku dominuj cego (30 %) pełniły odmiany lub ród kostrzewy ł kowej: 'Skra’, ‘Pasja’, ‘Justa’ i BAH 197 oraz od-miany kupkówki pospolitej: ‘Amera’ i ‘Astera’. Pozostałe komponenty w mie-szankach stanowiły odmiany nast puj cych gatunków: tymotka ł kowa – ‘Kaba’ (10 %), ycica trwała – ‘Argona’ (10 %), kostrzewa czerwona – ‘Atra (15 %), koniczyna biała – ‘Rawo’ (20 %) i koniczyna ł kowa – ‘Karo’ (15 %).
Nawo enie mineralne ustalono na poziomie 50 kg P, 100 kg K oraz 120 kg N ha-1 rocznie. Wiosn 1999 roku z powodu zachwaszczenia poletek konieczne
było przeprowadzenie dwa pokosów odchwaszczaj cych. Spowodowało to, e w u ytkowaniu ko nym i pastwiskowym zebrano tylko po trzy odrosty. Natomiast w latach 2000–2001 ru w dojrzało ci ko nej dała cztery pokosy, a w pastwi-skowej – sze odrostów. Na podstawie plonów zielonej masy i oznacze labo-ratoryjnych okre lono plony suchej masy. Do opracowania statystycznego wy-ników zastosowano analiz wariancji w układzie losowanych podbloków (split- plot), a rednie obiektowe porównano testem Tukeya.
Warunki pogodowe w pierwszych latach bada nie sprzyjały rozwojowi ro-linno ci ł kowej. W roku 1999 w sezonie wegetacyjnym (IV–IX) odnotowano 283,6 mm opadów i były one ni sze od redniej wieloletniej o 30,4 mm. W ana-logicznym okresie 2000 roku suma opadów była jeszcze ni sza i wynosiła zale-dwie 275,4 mm. Niedobory wody w omawianych sezonach wegetacyjnych w stosunku do potrzeb wodnych dla ł k i pastwisk, obliczonych metod Klatta,
Ocena plonowania odmianowego u ytku zielonego w dolinie Noteci 209 wynosiły od 47 do 50 %. Tym znacznym niedoborom wody w obu sezonach towarzyszyła wysoka rednia dobowa temperatura powietrza (14,5–15,10C). W
sezonie wegetacyjnym w roku 2001 spadło 476,2 mm opadów, a wi c znacznie wi cej ni w dwóch pierwszych latach prowadzenia bada . Pokrywały one po-trzeby wodne ł k i pastwisk w około 90%. Z analizy opadów wynika, e nie były one jednak równomiernie rozło one. Najwi ksza liczba dni z opadami wy-st piła w lipcu i wrze niu, natomiawy-st niedobory wy-stwierdzono w kwietniu, maju, czerwcu i sierpniu. Pomimo niesprzyjaj cego rozkładu opadów okres ten nale y uzna za najbardziej korzystny dla rozwoju ro linno ci ł kowo-pastwiskowej.
WYNIKI
Plonowanie ł k i pastwisk jest pochodn oddziaływania wielu czynników. Udowodniony jest wielokierunkowy wpływ warunków siedliskowych, pogodo-wych oraz sposobu i intensywno ci u ytkowania na wzrost i rozwój ro linno ci ł kowo-pastwiskowej [Szoszkiewicz i in. 1992; Łyszczarz 1993; Rogalski i in. 1998; Borawska-Jarmułowicz 2001]. Z analizy plonów suchej masy otrzymanych w trzyletnim okresie bada wynika, i były one warunkowane czynnikami pogody, składem florystycznym mieszanek, a tak e intensywno ci u ytkowania. Ze wzgl du na rodzaj siedliska uzyskane plony roczne suchej masy – rednio dla mieszanek – w okresie prowadzenia bada nale y uzna za dobre (tab. 1). Najni -sze plony roczne, rednio 5,97–7,14 t ha-1, otrzymano w pierwszym roku u
ytko-wania mieszanek. Zwi zane to było z niedoborami wody w okresie wegetacyjnym i towarzysz cymi im do wysokimi temperaturami powietrza, a tak e
konieczno-ci wykonania wiosn dwóch pokosów odchwaszczaj cych. Podobne zale no konieczno-ci wykazał Ostrowski [1994]. Otrzymane przez niego plony suchej masy ze wzgl du na niedobór wilgoci były niskie i wynosiły 5,32 t ha-1 dla mieszanek bez kupkówki
pospolitej i 6,08 t ha-1 dla mieszanki, w której skład wchodziła kupkówka
pospoli-ta. Benedycki i in. [1991] tak e zauwa yli, e na wielko uzyskanych plonów wpływały wyra nie warunki meteorologiczne. Uwidoczniło si to zwłaszcza w trzecim roku u ytkowania mieszanek, które w tym okresie z powodu niedoboru opadów i wysokich temperatur powietrza plonowały na poziomie 4 t ha-1.
Najwi ksz produktywno odnawianego u ytku, pomimo niedoboru opa-dów, odnotowano w drugim roku bada . Niezale nie od gatunku dominuj cego w u ytkowaniu pastwiskowym redni plon roczny mieszanek wynosił 8,03, a w ko nym 8,40 t ha-1. Fakt ten mo na wytłumaczy tym, e w drugim roku u
yt-kowania nowych zasiewów przypada intensywny rozkład materii organicznej, a ilo uwolnionych składników mo e dochodzi nawet do 150–250 kg NPK [Łyszczarz 1987].
U ytkowanie pastwiskowe
Grazing utilization U ytkowanie ko ne Cutting utilization
Rok Year Rok Year
Odmiana Cultivar
Ród
Strain 1999 2000 2001
rednio z lat
Mean for years 1999 2000 2001
rednio z lat Mean for years
Plon roczny rednio dla mieszanek Annual yield mean
for mixtures M ie sz an ki M ix tu re 1 2 3 4 5 6 G at un ek d om in uj cy D om in an t s pe ci es D ac ty lis F es tu ca G lo m er at a p ra te ns e ‘Skra’ ‘Pasja’ ‘Justa’ BAH 197 ‘Amera’ ‘Astera’ 5,73 6,47 5,81 5,91 5,72 6,17 7,54 7,67 8,01 8,24 8,52 8,17 7,21 7,11 7,17 6,65 7,47 8,00 6,83 c B 7,08 bc 7,00 bc 6,93 bc 7,24 ab B 7,45 a B 6,80 6,55 7,13 6,90 7,92 7,53 7,87 8,29 7,95 7,87 9,23 9,21 7,81 7,81 6,92 7,69 9,10 9,63 7,49 b A 7,55 b 7,33 b 7,49 b 8,75 a B 8,79 a A 7,16 b 7,32 b 7,17 b 7,21 b 8,00 a 8,12 a rednio dla u ytkownika
Mean for utilization 5,97 8,03 7,27 7,09 B 7,14 8,40 8,16 7,90 A 7,50
NIR0,05 LSD0,05
dla mieszanek for mixture (m) 0,22 dla interakcji for interaction (u x m) 0,58 dla u ytkownika for utilization (u) 0,63 dla interakcji for interaction (m x u) 0,31 Warto ci oznaczone t sam liter nie ró ni si istotnie w obr bie, a – kolumny, A – wiersza
Ocena plonowania odmianowego u ytku zielonego w dolinie Noteci 211
Rycina 1. Udział gatunku dominuj cego w runi mieszanek Figure 1. Share of dominant species in mixtures
Rycina 2. Udział ycicy trwałej w runi mieszanek Figure 2. Share of perennial ryegrass in mixtures
Z syntezy wyników dotycz cych plonowania mieszanek w okresie trzyletnim mo na stwierdzi , e czynnikiem najbardziej ró nicuj cym statystycznie plony był sposób u ytkowania (tab. 1). W dojrzało ci pastwiskowej ( rednio 7,09 t ha-1)
uzyskano istotnie ni sze plony ni w dojrzało ci ko nej ( rednio 7,90 t ha-1).
Analizuj c wpływ cz stotliwo ci u ytkowania na zró nicowanie plonowania – rednio z lat – stwierdzono, i w dojrzało ci pastwiskowej mieszanki z kupkówk
14,0 41,8 44,4 6,2 10,4 10,1 0 10 20 30 40 1999 2000 2001 Festuca pratense Dactylis glomerata 35,0 37,3 37,2 31,1 25,8 22,5 0 10 20 30 40 1999 2000 2001 Dactylis glomerata Festuca pratense gatunek dominuj cy dominant species
pospolit ‘Amera’ (7,24 t ha-1) i ‘Astera’ (7,45 t ha-1) plonowały istotnie ni ej
ni w dojrzało ci ko nej (8,75 i 8,79 t ha1). Mieszanka z kostrzew ł kow
‘Skra’ plonowała równie istotnie ni ej w dojrzało ci pastwiskowej (6,83 t ha-1)
ni ko nej (7,49 t ha-1). Bardziej wyrównane i ni sze plony mieszanek przy
wi kszej cz stotliwo ci koszenia mogły by efektem zbyt du ego stresu zwi za-nego z cz stotliwo ci defoliacji. Ro liny gromadziły w takich warunkach mniejsze ilo ci substancji zapasowych, co wpływało na kolejne ich odrosty. Gatunek dominuj cy w runi mieszanek tak e wpływał na wysoko uzyskiwa-nych plonów. W dojrzało ci pastwiskowej najwy szy redni plon w okresie trzyletnich bada otrzymano z mieszanki z kupkówk pospolit ‘Astera’ (7,45 t ha-1), a najni szy z mieszanki z kostrzew ł kow ‘Skra’ (6,83 t ha-1). Plon
po-zostałych mieszanek był zbli ony i wahał si w granicach od 6,93 do 7,24 t ha-1.
W dojrzało ci ko nej wy sze rednie plony roczne w trzyletnim okresie bada uzyskano z mieszanki z kupkówk pospolit ‘Amera’ (8,75 t ha-1) i ‘Astera’
(8,79 t ha-1) w porównaniu z mieszankami z kostrzew ł kow , których plon
mie cił si w przedziale od 7,33 do 7,55 t s.m. ha-1.
Analizuj c w całym okresie bada plony roczne suchej masy rednio dla mieszanek – niezale nie od sposobu u ytkowania – mo na stwierdzi , e istot-nie najlepiej plonowały mieszanki z kupkówk pospolit ‘Amera’ (8,00 t ha-1) i
‘Astera’ (8,12 t ha-1). Ni sze udowodnione statystycznie plony w trzyletnim
okresie bada uzyskano z mieszanek z kostrzew ł kow . Wynosiły one od 7,16 do 7,32 t ha-1. Przewaga wy szego plonowania mieszanek z kupkówk nad
mie-szankami z kostrzew ł kow , szczególnie przy mniejszej cz stotliwo ci u
yt-16 23 18 20 14 9 27 21 31 21 u ytkowanie pastwiskowe u ytkowanie ko ne I II III IV V VI cutting utilization grazing utilization pokos cut
Rycina 3. Udział pokosów w plonie rocznym Figure 3. Share of cuts in annual yields
Ocena plonowania odmianowego u ytku zielonego w dolinie Noteci 213 kowania, wynikała zapewne z wi kszego udziału kupkówki, jak równie z lep-szego jej przystosowania do panuj cych warunków siedliskowo-pogodowych (ryc. 1). Ró nice te nie były jednak tak du e, jak mogłoby to wynika z faktycz-nej ilo ci w runi kostrzewy ł kowej i kupkówki pospolitej. Niwelowane były udziałem pozostałych współkomponentów mieszanek, zwłaszcza ycic trwał (ryc. 2). Nale y równie stwierdzi , e plony mieszanek, kształtowane wyra nie przez gatunki przewodnie, nie były zró nicowane istotnie w obr bie gatunku przez jego odmiany lub ród. Doma ski [1997] stwierdził, e uzyskanie wzrostu plonu suchej masy traw dzi ki pracom hodowlanym jest trudne. W produkcji pasz na trwałych u ytkach zielonych czynnik odmianowy zastosowany w mieszankach powinien spowodowa wzrost plonu o 10 % w skali roku i działa przez okres 3 – 5 lat. Jest to wówczas zauwa alne i ekonomicznie uzasadnione.
Równomierno rozkładu plonowania w poszczególnych odrostach okresu we-getacyjnego równie w znacznym stopniu uzale niona była od warunków pogo-dowych, a zwłaszcza od ilo ci opadów. Znajduje to potwierdzenie w literaturze, np. Gos i Ł yduch [1992] brak stabilno ci w plonowaniu poszczególnych odrostów tłumaczyli zmiennymi warunkami pogodowymi w okresach ich narastania. W badaniach własnych stwierdzono bardziej równomierny rozkład plonowania mie-szanek u ytkowanych w dojrzało ci ko nej ni w pastwiskowej (ryc. 3).
WNIOSKI
1. Plonowanie odnowionego u ytku zielonego ci le zwi zane było z gatun-kiem dominuj cym w runi i intensywno ci u ytkowania.
2. Mieszanki z kupkówk pospolit plonowały na wy szym poziomie ni z kostrzew ł kow . Wskazuje to na du przydatno tego gatunku do renowacji u ytków zielonych na glebach organogenicznych.
3. Udział kostrzewy ł kowej w plonie był niewielki. Najwa niejszym kom-ponentem decyduj cym o plonowaniu mieszanek kostrzewowych była ycica trwała. wiadczy to o potrzebie wykorzystania tej trawy do obsiewu zbiorowisk trawiastych w podobnych warunkach siedliskowych.
4. Przy mniejszej cz stotliwo ci koszenia runi stwierdzono wyra nie wy sze plonowanie mieszanek motylkowo-trawiastych.
PI MIENNICTWO
Benedycki S., Grzegorczyk S., Grabowski K. 1991. Przydatno kostrzewy ł kowej i kupkówki pospolitej do mieszanek ł kowych. Fragm. Agron. 1, 29, 35–42.
Borawska-Jarmułowicz B. 2001. Ocena odmian czterech gatunków traw w zale no ci od sposobu u ytkowania i komponentów mieszanek w naturalnych siedliskach ł kowych. Pam. Puł. 125, 233–241.
Doma ski P. 1997. Ulepszenie sposobu bada i oceny warto ci gospodarczej odmian traw prze-znaczonych na pastwiska. Sesja Nauk. „Kierunki bada nad nawo eniem i u ytkowaniem ł k i pastwisk”. IMUZ Falenty, 71–79.
Gos A., Ł yduch L. 1992. Dobór komponentów do mieszanek na ł ki trwałe w warunkach Pomorza Zachodniego. Rocz. AR w Poznaniu, 232, 97–104.
Kiryluk A. 2001. Wpływ nawo enia mineralnego i poziomu wody gruntowej na plonowanie i skład florystyczny ł k murszowiskowych. Pam. Puł. 125, 65–73.
Ł yszczarz R. 1987. Dynamika zmian i rozmieszczenie biomasy ro linnej przemiennego u ytku zielonego w zale no ci od nawo enia. Rozp. dokt. AT–R w Bydgoszczy, 1–93.
Ł yszczarz R. 1993. Rolnicza ocena wybranych gatunków i odmian traw w zró nicowanych warun-kach siedliskowych Pradoliny rodkowej Wisły. Rozprawy 60, AT–R w Bydgoszczy, 1–66. Ostrowski R. 1994. Wpływ Dactylis glomerata L. na skład florystyczny, plonowanie i warto
pokarmow krótkotrwałych mieszanek pastwiskowych. Ogólnopol. Konf. Ł k. nt. „Kierunki rozwoju ł karstwa”. SGGW w Warszawie, 278–290.
Rogalski M., Kryszak J., Binia J., Kardy ska S., Wieczorek A., Kłos J.M. 1998. Plonowanie i struktura masy nadziemnej koniczyny białej w zale no ci od rodzaju gleby i intensywno ci u ytkowania. Biul. Nauk. 1, 309–318.
Skolimowski L., Ł yszczarz R. 1992. Dobór komponentów na u ytki zielone w warunkach siedli-skowych Doliny Wisły. Rocz. AR w Poznaniu, 232, 37–43.
Stypi ski P., Janicka M., Rataj D. 2001. Wpływ zró nicowanego nawo enia azotowego na plono-wanie wybranych gatunków i odmian traw. Pam. Puł. 125, 13–20.
Szoszkiewicz J., Zbierska J., Madziar Z., Binia J., miłowski J. 1992. Produktywno i trwało wybranych odmian traw pastewnych w warunkach klimatycznych wielkopolski. Rocz. AR w Poznaniu, 232, 17–23.
