„Dzieci kwiaty” w obiektywie dokumentalisty

Mateusz Kicka

„Dzieci kwiaty” w obiektywie

dokumentalisty

Media – Kultura – Komunikacja Społeczna 10/2, 55-68

2014

„Dzieci kwiaty" w obiektywie dokumentalisty

subkultura, festiwale muzyczne

Key words: hippie movement, counterculture, documentary film, direct cinema, subcul­

ture, music festivals

Hipizm - temat dla dokumentalisty

R u ch h ip iso w sk i o ficjaln ie n aro d ził się 14 sty cz n ia 1 9 6 7 ro k u w S a n F r a n ­ cisco 1. W ted y to, w tr a k c ie tr w a n ia C erem on ii P o je d n a n ia C złow iek a z K osm o­ sem , h isto ry cz n e p rzem ów ien ia w yg łosili m iędzy in n y m i: p isarz i psycholog, zw olennik stoso w an ia L S D - T im o th y L ea ry , p o eta A llen G in sb e rg oraz pro­ p ag ato r buddyzm u i tao izm u A llen W a tts. L iczn ie z e b ra n a m łodzież u sły sz a ła o p o czątk u N ow ej E ry , o n ad ch o d zący ch cz a s a ch m iło ści, p o k oju i m u zyki. A tra k c y jn e h a s ła p rzy jęto e n tu z ja sty cz n ie, a now a filozofia w b ły sk aw iczn y m tem p ie z a cz ę ła ro zp rze strze n iać się po całych S ta n a c h Zjednoczonych. W k ró t­ ce, z a sp raw ą a rty k u łu T h e S o c ia l H is to r y o f t h e H ip p ie s , opublikow anego n a ła m a ch „ R a m p a rts” w m arcu 1 9 6 7 roku, a m e ry k a ń sk a op in ia p u b liczn a z o sta ­ ła p oinform ow ana o n arod zin ach p ok olen ia „dzieci k w iatów ”2.

Nowo p o w sta łe z ja w isk o stosu n k o w o szybko z a in try g o w a ło film ow ców , z w ła sz cz a d o k u m en ta listó w , k tó rz y ja k o p ie rw si z a c ie k a w ili się ty m , ja k ż e w d zięcznym przecież, te m a te m . N a te n fa k t duży w pływ m ia ła z p ew nością sw o ista odnow a, k tó r ą - głów nie w w y n ik u rozw oju te ch n o lo g ii film ow ej - przeżyw ał w ów czas d o k u m en talizm 3. U d ogod n ien ia b ęd ące re z u lta te m z a sto ­ so w an ia le k k ich , p rzen ośn ych k a m e r oraz re d u k c ja licze b n o ści ek ip y p o trzeb ­ n ej do o b słu g i sp rzę tu pozw alały n a w ejście w b arw n y św ia t „dzieci k w iató w ” n ie m a l bez in g e r e n c ji w jeg o k s z ta łt i stru k tu rę .

1 M. Filipiak, Od subkultury do kultury alternatywnej - wprowadzenie do subkultur m ło­

dzieżowych, Lublin 1999, s. 44.

2 To właśnie dzięki temu tekstowi określenie hippie weszło do użytku powszechnego, w ten sposób zaczęto nazywać przedstawicieli ruchu flower power. Zob. K. Jankowski, Hipisi.

W poszukiwaniu ziemi obiecanej, Warszawa 2003, s. 43.

3 Z początkiem lat sześćdziesiątych we Francji powstał ruch nazwany cinéma vérité, z kolei w Stanach Zjednoczonych - rywalizujący z nim direct cinema (kino bezpośrednie). Głównym katalizatorem przemian zachodzących w owym czasie był przełom technologiczny w dziedzinie sprzętu filmowego - pierwsze przenośne kamery, pozwalające na jednoczesną re­ jestrację obrazu i dźwięku, przyczyniły się do ewolucji estetycznej dzieł oraz zmian w sposobie ich realizacji. Nowa technologia umożliwiała bezpośrednią rejestrację wydarzeń, pozwalając twórcom - a także widzom - na „bycie w samym ich centrum” (M. Przylipiak, Kino bezpośred­

J e d n ą z p ierw szy ch p ro d u k cji u k a z u ją c y c h ru ch h ip iso w sk i w ta k bezpo­ śre d n i sposób b y ł z realizow an y w 1 9 6 7 ro k u (p re m ie ra odbyła się ro k później) obraz z a ty tu ło w an y R e v o lu t io n (reż. J a c k O ’C on n ell). A u torzy u m ożliw ili m ło­ dym k o n te sta to ro m p rze m aw ian ie w ła sn y m g łosem , z a re je s tro w a li ich w ypo­ w iedzi, a n a stę p n ie zm o n to w ali je , w zb o g acając cało ść fra g m e n ta m i m u zycz­ nym i, sc e n a m i ta ń c a i za ż y w a n ia n ark otyk ów . N ie m a l w ty m sam y m cz a sie co

R e v o lu tio n n a e k ra n y k in tr a fił n a k ręco n y przez B a r r y ’ego F e in s te in a , u trz y ­

m a n y w podobnym duchu, d o k u m en t Y ou A r e W h a t Y ou E a t . W p rzeciw ień ­ stw ie do d zieła O ’C o n n e lla film ow cy odpow iedzialni z a Y ou A r e W h a t Y o u E a t sp row ad zili słowo n a d alszy p lan , sk u p ia ją c sw ą u w agę n ie m a l w yłączn ie n a m uzyce, ta ń c u i w izu aln y ch a sp e k ta c h ru ch u hip isow skieg o . E fe k te m tak ieg o z a b ieg u było p o w stan ie bard zo p sychodelicznego i - ja k m ożn a by dziś pow ie­ dzieć - teled yskow ego w sw ej form ie obrazu . Je g o n a jw ięk sz y m i a tu ta m i były efek to w n e z d ję c ia oraz śc ie ż k a dźw iękow a z u tw o ra m i w w y k o n a n iu P a u la B u tte r fie ld a i T h e E le c tr ic F la g .

D obre p rzy jęcie film ów O ’C o n n e lla i F e in s te in a oraz m ed ialn o ść i nośność te m a tu sp raw iły , że d o k u m e n ta liści coraz c h ę tn ie j s ię g a li po p ro b le m a ty k ę z w ią z a n ą z fl o w e r p o w e r - do 1 9 7 0 ro k u zrealizow an o c a łk ie m sp o rą liczbę tego ty p u p rod u k cji. N a jw a ż n ie jsz e z n ich to: M o n te r e y P o p (1 9 6 8 , reż. D onn A lan P e n n e b a k e r), W o o d s to c k (1 9 7 0 , reż. M ic h a e l W ad leig h ), L i k e I t I s (1 9 6 8 , reż. W illia m R o tsle r) oraz T h e H o g F a r m M o v ie (1 9 7 0 , reż. D avid L eb ru n ).

W raz z n a s tę p u ją c y m n a p o cz ą tk u la t sie d e m d z ie sią ty ch sc h y łk ie m ery „dzieci k w iató w ” liczb a now ych ty tu łów n a w ią z u ją cy ch do tego ro d zaju te m a ­ ty k i z a cz ę ła stopniow o sp ad ać. P o g łę b ia ją c a się z k ażd y m d n iem n ie ch ę ć a m e­ ry k a ń sk ie g o sp o łeczeń stw a do długow łosych k o n testa to ró w , n a k tó r ą wpływ m ia ły m iędzy in n y m i sp ra w a M an so n a, tra g e d ia n a fe stiw a lu A lta m o n t czy coraz p ow ażn iejszy p ro b lem n ark oty k ó w w śród m łodych, z n a la z ła sw e odbi­ cie w w ym ow ie p o w stający ch w ów czas film ów . A u torzy częściej niż m iało to m ie jsce w poprzedniej d ek ad zie u k a z y w a li d e stru k cy jn e a sp e k ty ru ch u . D u żą p o p u larn o ść zd obyw ały o b razy ta k ie , ja k G im m e S h e l t e r (1 9 7 0 , reż. A lb e rt M a y sles i D avid M a y sles) czy M a n s o n (1 9 7 3 , reż. R o b e rt H en d rick so n i L a u ­ re n ce M errick ). Z azn aczy ć n a le ż y ta k ż e , że spory p ro cen t re alizo w an y ch po ro k u sie d e m d z ie sią ty m d oku m en tów sta n o w iły film y m u zyczne, ta k zw an e

r o c k u m e n t a r y . Ic h tw ó rcy k o n c e n tro w a li się g łów n ie n a c z ło n k a c h zesp o ­

łów, sp ro w ad zając p u bliczn ość je d y n ie do ro li tła . Z a p rzy kład posłużyć może

C o c k s u c k e r B lu e s (1 9 7 2 , reż. R o b e rt F r a n k ) - k o lejn e po G im m e S h e lt e r dzieło,

k tóreg o b o h a te ra m i uczyniono g rupę T h e R o llin g S to n e s, czy J i m i P la y s B e r ­

k e le y (1 9 7 1 , reż. P e te r P ila fia n ) - p ro d u k cja d o k u m e n tu ją ca k o n c e rt Jim ie g o

H e n d rix a w B e rk e le y w 1 9 7 0 roku.

P o w sta łe m iędzy ro k iem 1 9 6 7 a 1 9 7 5 o brazy p rezen tow ały różny poziom a rty sty c z n y oraz poznaw czy. C zęść b y ła re z u lta te m ek sp ery m en tó w z now ym sp rz ę te m , część n a k rę c o n o ty lk o i w y łączn ie z c h ę c i zy sk u , ja k i p rz y n o siła e k s p lo a ta c ja te m a ty k i f l o w e r p o w e r . J e d n a k zd ecyd ow an a w ięk szość z n ich p o d z ie liła te n sa m los - z o s ta ła z a p o m n ia n a . W y ją tk ie m od te j re g u ły są trz y d zieła, m ian o w icie: M o n te r e y P o p P e n n e b a k e r a , W o o d s to c k W a d le ig h a

oraz G im m e S h e l t e r b r a c i M a y sle s, film y n iezw y k le różn orod ne i u k a z u ją ­ ce od m ienne o b licza hip izm u . R ozbieżność w sposobie p re z e n ta c ji ru ch u oraz stosu nkow o duża p op u larn ość ty ch ty tu łów sp ra w ia ją , że m o żn a j e u zn ać z a n a jb a rd z ie j re p rez e n ta ty w n e spośród w sz y stk ich w ów czas zrealizo w an y ch fil­ mów d o k u m en tu jący ch ru ch hip isow ski.

Monterey Pop - początek

M o n terey Pop F e s tiv a l - ta k b rz m ia ła o fic ja ln a n azw a m u zycznej im prezy zo rg anizow anej w M o n terey w K a lifo rn ii w d n iach od 16 do 18 czerw ca 1967 roku. W ciąg u trz e ch dni tr w a n ia fe stiw a lu liczn ie p rzy b y ła pu bliczność (sz a ­ cu je się, że k o n c e rty o b ejrz a ło w ów czas około 6 0 ty się cy lu d zi4) p od ziw iała w ystęp y w ykonaw ców , w śród k tó ry ch n a jw a ż n ie jsz y m i byli: B ig B r o th e r and th e H old ing C om p any, T h e W ho, G ra te fu l D ead, T h e J i m i H e n d rix E x p e rie n ­ ce, T h e M a m a s & th e P a p a s, T h e B y rd s oraz Je ffe r s o n A irp la n e 5. Z akończo­ ne o rg a n iz a cy jn y m su k cesem w y d arzen ie is to tn ie w płynęło n a d alszy rozwój ru ch u hip isow skieg o oraz m u zy k i z n im zw ią z a n e j. J o h n B a s s e t t M cC le a ry 6 w te n sposób p is a ł o przełom ow ym zn a cz e n iu fe stiw a lu w M on terey :

Międzynarodowy Festiw al Muzyki Pop w Monterey nie był zwykłym muzycz­ nym wydarzeniem. Nie była to również wymówka młodzieży wymyślona po to, by uczestniczyć w lekkomyślnych zabawach. Festiw al zapoczątkował nowy ro­ dzaj młodzieżowych zlotów, zainicjował również powstanie nowatorskich form muzyki. Ponadto, był on początkiem politycznego i duchowego ruchu. Każdy, kto wziął w nim udział, przechodził pod jego wpływem wyraźną przemianę7. Z n aczen ie i ra n g ę w y d arzen ia w porę d o strzeg li rów nież d o k u m en taliści. Je d n y m z n ich b y ł D onn A la n „D .A.” P e n n e b a k e r, a u to r M o n te r e y P o p , dzieła zrealizow an eg o w tr a k c ie tr w a n ia im p rezy . W z a ło ż e n ia c h tw órców (oprócz P e n n e b a k e r a pod d ziełem podpisało się je sz c z e p ięciu autorów ) obraz te n n ie m ia ł być je d n a k d o k u m en tem s e n s u s t r ic t o , a je d y n ie film e m m u zyczn ym zm on tow an ym z frag m en tó w poszczególnych w ystępów 8 . Z p ersp ek ty w y czasu

4 Pierwszego dnia festiwalu na terenie imprezy przebywało około 30 tysięcy osób, liczba ta wzrosła dwukrotnie w trakcie trzeciego dnia - w dniu tym zaplanowano występy najwięk­ szych gwiazd, między innymi Jimiego Hendrixa i zespołu The Who. Zob. The 60s Official

Site, [online] <http://www.the60sofficialsite.com/Summer_of_Love.html>, dostęp: 22.04.2013.

5 Wśród wykonawców znaleźli się reprezentanci różnych stylów muzycznych, od folk ro­ cka i popu, przez bluesa, kończąc na rocku psychodelicznym. Łącznie na scenie wystąpiło po­ nad 20 zespołów oraz kilku artystów solowych.

6 John Bassett McCleary w latach sześćdziesiątych zajmował się fotografią muzyczną, jest też autorem książki Hippie Dictionary: A Cultural Encyclopedia o f the 1960s and 1970s, pracy poświęconej zagadnieniom kontrkultury lat sześćdziesiątych.

7 Cyt. za: R. Brownell, American Counterculture o f the 1960s, Farmington Hills (USA) 2011, s. 47.

tru d n o w szak że o d b ierać M o n te r e y P o p in a cz ej niż ja k o św iadectw o narod zin duchowego ru ch u , o k tó ry m p is a ł M cC leary.

F ilm n a k rę c o n o z p o sz a n o w a n iem z a sa d k in a b ezp ośred n ieg o - P e n n e ­ b a k e r n ie z a sto so w a ł k o m e n ta rz a o b ja śn ia ją ce g o w y d arze n ia p rzed staw ion e n a e k ra n ie i je d n o cz e śn ie og ran iczy ł w ypow iedzi u czestn ik ó w fe stiw a lu n ie ­ m a l do m inim u m . T łu m „p rzem aw ia” u biorem , m im ik ą, ru ch em , r e a k c ją n a k o n k re tn e w ystępy. Co isto tn e , m ożliw ości z a b r a n ia g łosu z o sta li p ozbaw ieni rów nież w ykonaw cy - z ich u s t n ie p a d a ją żad n e p olity czn e d e k la ra c je czy też r e lig ijn e m a n ife sty , w szy stk o to z a s tę p u je m u zy k a i w yw oływ ane przez n ią em ocje.

J a k i z a te m w iz e ru n e k h ip iz m u w y ła n ia się z d z ie ła P e n n e b a k e r a ? Ju ż p ierw sze scen y film u , p rz e d sta w ia ją c e p rzy b y w ającą n a te re n fe stiw a lu p u b­ liczność, w sk a z u ją , że sy m p a tia tw órców leży po stro n ie u czestn ik ów im p re­ zy. S e k w e n c ja o tw ie ra ją c a u k a z u je m łodych, rad osn y ch lu d zi w spólnie p rzy­ gotow u jących się do p rzeży w an ia m uzycznego św ięta. K olorow y tłu m tań czy i śp iew a, w tle sły c h a ć u tw ó r S a n F r a n c i s c o ( B e S u r e to W e a r F l o w e r s in

Y o u r H a ir ) 9. W śród przybyłych n ie m a p ija n y ch czy też zam roczon y ch in n y m i

u żyw kam i. C ało ść sp ra w ia b a rd z iej w ra ż en ie rod zinnego p ik n ik u niż rock o­ wego k o n c e rtu sk ierow an eg o do k o n te s tu ją c e j m łodzieży (tego ro d zaju s k o ja ­ rz e n ia z o sta ły w zm ocnione przez p o w ta rz a ją ce się w ie lo k ro tn ie u ję c ia dzieci i z w ie rz ą t p rzeb y w ający ch n a te re n ie festiw alu ).

M im o że w ięk szo ść zrealizow an eg o przez P e n n e b a k e r a m a te r ia łu s ta n o ­ w ią fra g m e n ty poszczególnych w ystępów , to je d n a k w tr a k c ie ich p re z e n ta cji a u to r n ie z ap o m n iał o z e b ra n e j pod sc e n ą p u bliczności. S e k w e n c je p rz e d sta ­ w ia ją ce m uzyków n a scen ie zestaw ion o z u ję c ia m i u k a z u ją c y m i r e a k c je słu ­ chaczy. I w ty m p rzy p ad ku obraz je s t dość jed n o zn aczn y . U cz e stn icy fe stiw a ­ lu p rzeży w ają m u zyk ę k ażd y n a sw ój sposób, je d n a k w śród tłu m u n ie w idać żad n y ch w a ś n i czy n iep o ro zu m ień . M o to cy k liści o d z ia n i w sk ó rz a n e k u r tk i z logo H e lls A n g els p o d z iw ia ją w ystęp y , sied z ą c w je d n y m rzęd zie z Afro- a m e ry k a n a m i i h ip isa m i, a widz odnosi w rażen ie, że n a czas fe stiw a lu porzu ­ cono w szelk ie an im ozje. Id y lliczn y c h a r a k te r te j im p rezy je s t w idoczny p ra ­ w ie w k a ż d e j sc en ie film u . P e n n e b a k e r szczególnie m ocno z a a k ce n to w a ł ów w ą te k w o s ta tn ie j, n ie m a l d w ud ziestom inutow ej sek w en cji, p rz e d sta w ia ją c e j k o n c e rt R av ieg o S h a n k a r a . D łu g ie u ję cie prow adzone w zdłuż festiw alow ego tłu m u u ja w n ia różnorodność - a le i je d n o ść - z eb ran y ch w ty m m ie jscu ludzi. W ra ż e n ie m isty cz n eg o w y m ia ru tego w spólnotow ego w y d a rz e n ia p o tę g u je h ip n o ty z u ją ca ra g a w w y k o n an iu in d y jsk ieg o m is trz a s ita ra .

M o n te r e y P o p - w brew słow om P e n n e b a k e r a - n ie sie ze so b ą sp o rą liczbę

zn acze ń i n ie m oże być tra k to w a n y ty lk o i w yłączn ie ja k o film s t r ic t e m uzyczny. Podobnego z d a n ia je s t też M irosław P rzy lip ak :

9 Utwór wykonywany przez Scotta McKenziego (skomponowany przez Johna Phillipsa z zespołu The Mamas & the Papas) był oficjalną piosenką promującą festiwal w Monterey, stał się również jednym z hymnów pokolenia „dzieci kwiatów”. Zob. The 60s Official Site, [online] <http://www.the60sofficialsite.com/Summer_of_Love.html>, dostęp: 23.04.2013.

Czy więc istotnie M onterey P op nie przekazuje żadnych znaczeń? Z cała pew­ nością je st dokumentem epoki. Zarówno zachowanie ludzi na scenie, ja k i tych na widowni o czymś świadczy. Wszak wielkie koncerty rockowe nie były wów­ czas jedynie imprezami muzycznymi, lecz m anifestami jedności, wrażliwości, stylu bycia nowego pokolenia. M onterey P op dokumentuje rozluźnienie norm obyczajowych. Ludzie ubierają się i zachowują swobodniej, m anifestują swoje emocje, ujaw niają swoje przeżycia10.

Is to tn ie , M o n te r e y P o p m ożn a u zn ać b a rd z iej z a d o k u m en t epoki, z a zapis dotyczący k o n k re tn e g o je j w y cin k a - o b e jm u ją c y n aro d zin y hip izm u , niż z a rz e te ln ą r e la c ję z fe stiw a lu w M on terey . O braz pozbaw iony je s t bow iem o b iek ­ tyw izm u . B r a k scen u k a z u ją cy ch n eg aty w n e a sp e k ty h ip iso w sk iej rew o lu cji p o d k reśla je j ów czesny, stosu nkow o je sz c z e n iew in n y c h a r a k te r. Z p ew nością n a te re n ie pola biw akow ego, zorg anizow anego w okół sceny, zd arzały się róż­ nego ro d zaju k o n flik ty czy n iep o ro zu m ien ia, a i od stro n y o rg a n iz a cy jn ej n ie w szy stk o w yg ląd ało ta k , ja k p rzed staw ion o to w film ie , je d n a k , ze w zględu n a w ielk ość grupy lu d zi p ołączonych w sp ó ln ą id eą i m u zyką, P e n n e b a k e r po­ sta n o w ił pom inąć te k w e stie, sk u p ia ją c sw ą u w agę w yłączn ie n a e le m e n ta c h pozytyw nych. U d e rz a ją c a w M o n tere y P o p je s t rów nież n ieo b ecn ość w ątków dotyczących n ark otyk ów . W film ie n ie m a a n i je d n e j scen y za ż y w a n ia środ ­ ków p sy ch oak ty w n y ch . Tego ty p u s k o ja rz e n ia m ogą budzić je d y n ie sek w en ­ cje u k a z u ją c e psy ch od eliczn e w iz u a liz a cje w y św ietlan e z a p leca m i n iek tó ry ch z w y stęp u jący ch arty stów , je d n a k au to rzy n a w e t przez m o m en t n ie su g e ru ją , że z e b r a n a w M o n te r e y p u b licz n o ść m o g ła b y p o z o sta w a ć pod w p ły w em ja k ic h k o lw ie k używ ek.

H ip izm w M o n te r e y P o p p ozbaw iony je s t z a te m w sz e lk ich w ad, tw órcy p rz e d sta w ili tę su b k u ltu rę w n iezw yk le a tr a k c y jn y i p o ciąg ający sposób. K o ­ lorow e, fa n ta z y jn e stro je u czestn ik ów fe stiw a lu oraz rad ość w y p isa n a n a ich m łodzieńczych tw a rz a ch u rz e k a ją do dziś. M o n tere y P o p n ale ży w ięc tr a k to ­ w ać ra cz e j ja k odbicie sa m e j id ei niż w iarygod ny obraz je j u rzeczy w istn ian ia.

Woodstock - pierwsze symptomy końca

F e s tiw a l W oodstock to je d n o z n a jb a rd z ie j zm itolog izow an ych w yd arzeń zw iązan y ch z h ip iso w sk ą re w o ltą la t sześćd zie siąty ch . Im p re z a od byw ała się od 15 do 18 sie rp n ia 1 9 6 9 ro k u w m iejsco w o ści B e t h e l11. P rzed ogrom n ą p u b­ licz n o ścią (w w y d arzen iu u czestn iczy ło ponad 5 0 0 ty się cy lu d z i12) w y stą p ili w ów czas m ięd zy in n y m i: C a rlo s S a n ta n a , C a n n e d H e a t, J a n i s Jo p lin i T h e

10 M. Przylipiak, Poetyka kina dokumentalnego, s. 135.

11 Początkowo myślano o miastach Woodstock (stąd nazwa festiwalu) bądź Wallkill. Jed­ nak ze względów organizacyjnych (oraz niechęci społeczności lokalnej) przeniesiono go na far­ mę Maxa Yasgura w Bethelu. Zob. Encyclopaedia Britannica, [online] <http://www.britan- nica.com/EBchecked/topic/647675/The-Woodstock-Music-and-Art-Fair>, dostęp: 24.04.2013.

12 Zob. portal Woodstock Story, [online] <http://www.woodstockstory.com/woodstock1969. html>, dostęp: 19.04.2013.

K o zm ic B lu e s B a n d , C re e d e n ce C le a r w a te r R e v iv a l, J o e C o c k e r an d T h e G re a s e B a n d oraz J i m i H e n d rix i G y p sy S u n & R a in b o w s. W z a ło ż e n ia c h k o n c e rt w B e th e lu m ia ł m ieć c h a r a k te r p ła tn y 13. N iesp od ziew an ie duże z a ­ in te re so w a n ie fe stiw a le m sp raw iło je d n a k , że o rg an izato rzy - pod n a cisk ie m ogrom nej liczby osób n ie p o sia d a ją cy ch biletów , a p rzybyłych n a m ie jsce - pod­ ję l i d ecy zję o n ie p o b ie ra n iu o p ła t z a w e jście n a te r e n w okół scen y , czy n iąc ty m sam y m W oodstock n a jw ięk sz y m darm ow ym k o n c e rte m rockow ym ta m ­ ty ch czasów .

Ś w ia d k ie m i w sp ó łu cz e stn ik iem w yd arzeń ro zg ry w ający ch się n a fa rm ie M a x a Y a s g u r a w sie rp n iu 1 9 6 9 ro k u b y ł m ięd zy in n y m i film ow iec M ich a e l W ad leig h . W tr a k c ie tr w a n ia im p rezy w raz z n ie w ie lk ą e k ip ą 14 zrealizow ał je d e n z n a jg ło ś n ie js z y c h d oku m en tów m u zy czn y ch w h is to r ii k in a . M a ją cy sw o ją p re m ie rę w 1 9 7 0 rok u , p on ad trzy god zin ny W o o d s to c k n ie ty lk o p rzy ­ czy n ił się do p o w sta n ia i rozw oju n u r tu zw anego r o c k u m e n t a r y , a le i w p ły nął n a sposób p o strz e g a n ia k o n trk u ltu ro w y ch ru chów la t sześćd ziesiąty ch .

O ty m , ja k i obraz fe s tiw a lu n a k r e ś lił w sw ym d ziele W a d le ig h , bard zo dużo m ów i ju ż p ierw sza sc e n a film u: oto b ęd ący w podeszłym w iek u w łaścicie l jed n eg o z m ieszczący ch się w B e th e lu lo k a li w y g łasza k ró tk i m onolog:

Nazywam się Sidney Westerfeld. Jestem właścicielem tej starej tawerny [...] Byłem tu, kiedy zaczęli napływać ludzie, spodziewaliśmy się pięćdziesięciu ty­ sięcy, a musiało być ich z milion! [...] Te dzieciaki były wspaniałe, nie mogę po­ wiedzieć złego słowa. To było „proszę pana” tu, „proszę pani” tam , i „dziękuję” tu, i „dziękuję” tam. Kompletnie nikt nie ma prawa narzekać na tych młodych ludzi. To było coś wielkiego - gigantyczna impreza! Świat nigdy nie widział cze­ goś podobnego - wielka rzecz! Przekonają się o tym wszyscy, którzy przeczytają gazety i obejrzą ten film, to naprawdę je st coś!

D e cy z ja o u m iesz cz en iu w se k w e n c ji o tw ie ra ją c e j film te j w ła śn ie wypo­ w iedzi m oże su gerow ać c h a r a k te r oraz w ym ow ę d zieła. I rzeczy w iście, W o o d ­

s t o c k u k a z u je fe stiw a l w k o rz y stn y m św ietle, p o d k re śla ją c jeg o ra n g ę i n iep o­

w tarzaln o ść. M im o w szystko je d n a k W ad leig h d a le k i je s t od jed n o stro n n o ści c h a ra k te ry sty c z n e j d la ty tu łu zrealizow an eg o dw a la t a w cześn iej przez P en - n e b a k e r a - w p rzeciw ień stw ie do a u to ra M o n te r e y P o p n ie u cie k ł on od te m a ­ tów niew ygodnych czy k o n tro w e rsy jn y ch , o d k ry w ając przed w id zem n ie m a l k ażd y a s p e k t festiw alo w ej rzeczyw istości.

N a jw a ż n ie jsz y m e le m e n te m te j rz e cz y w isto ści b y li je j tw ó rcy - h ip is i - i to w ła śn ie on i s ta li się b o h a te re m zbiorow ym W o o d s to c k u . J a k z a te m w edług W a d le ig h a w yg ląd ał ru ch f lo w e r p o w e r w połow ie 1 9 6 9 rok u ? W k o n te k ście ro zw ażań n a d w iz e ru n k ie m p rzed staw io n eg o w film ie h ip iz m u szczeg ó ln ie

13 Bilety sprzedawano w cenach od 18 do 24 dolarów (biorąc pod uwagę inflację, dziś jest to równowartość około 100 dolarów). Zob. The 60s Official Site, [online] <http://www.the60sof- ficialsite.com/Woodstock_Rock_Festival.html>, dostęp: 17.04.2013.

14 Do rejestracji festiwalu wykorzystano dwanaście kamer, których obsługa nie wyma­ gała jednak dużej ekipy - był to lekki, przenośny sprzęt, z tego względu w realizacji zdjęć uczestniczyli zazwyczaj tylko operator i dźwiękowiec. Zob. J. Toeplitz, Nowy film am erykań­

is to tn e w y d a ją się w yp ow iedzi sa m y ch u cz estn ik ó w fe s tiw a lu (in a c z e j niż w M o n tere y P o p , dużą część W o o d s to c k u sta n o w ią m iniw yw iady p rzep row a­ dzane z p u b liczn ością, m u zy k am i oraz m ie sz k a ń ca m i B e th e lu ). K o n te sta to rz y w y g ła sz a ją op inie n a różne te m a ty , od k w e s tii zw iązan y ch z ży ciem ducho­ w ym , po sto su n e k do n ark oty k ó w , w olnego sek su , w ojny w W ie tn a m ie i poli­ ty k i. T a k o zn a cz e n iu ty ch scen p is a ł przed la ty J e r z y T oep litz:

Z wypowiedzi uczestników festiwalu w Woodstock można sobie ukształtować poglądy na szczerość zwolenników tych haseł. Łatwo zarzucić im naiwność, młodzieńczy, a może nawet dziecinny idealizm, brak konkretnego programu działania itd., ale to wszystko nie podważa wiary w wyznawane ideały. Sło­ wa młodych widzów i słuchaczy i słowa piosenek wykonywanych na estradzie m ają jednakowe brzmienie - są apelem o uczciwość w postępowaniu, zerwanie z kompromisami i zakłamaniem, walkę ze stylem i sensem życia narzuconym przez „establishment”. Na ekranie pojawili się przedstawiciele innej Ameryki, nowego społeczeństwa amerykańskiego15.

T re ś ć sk ła d a n y ch przed k a m e r ą d e k la ra c ji bard zo w iele m ów i o n a tu rz e i k on d y cji ów czesnego ru ch u hip isow skieg o. W ięk szość w ypow iedzi m a podob­ ny c h a r a k te r. W y raźn ie w id oczna je s t sp ójność m y ślow a m łodych k o n te sta to - rów. Z e b ra n i pod sc e n ą lu d zie re p re z e n tu ją k o n trk u ltu rę w p e łn i u k s z ta łto ­ w an ą, p o słu g u ją cą się k o n k re tn y m i h a s ła m i oraz a rg u m e n ta m i. D la m łodej p u b liczn ości h ip izm n ie je s t je d y n ie m odą czy chw ilow ym tren d em . Ów ru ch to d la n ich pew nego ro d zaju id ea, filozofia, w ed ług z a sa d k tó re j p ra g n ą żyć.

O g ro m n ą ilość in fo rm a c ji n a te m a t przy byłej do B e th e lu p u b liczn o ści n io ­ s ą ze so b ą sek w en cje m u zyczne oraz fra g m e n ty p rz e d sta w ia ją c e r e la c je p a ­ n u ją c e m ięd zy u c z e s tn ik a m i fe stiw a lu . S c e n y k on certo w e zm on tow an o ta k , aby poprzez w a rstw ę te k sto w ą u zu p e łn iały słow a m łodych ludzi. W podobny sposób w y k o rzy stan o m a te r ia ł n a k rę c o n y n a te re n ie p o la biw akow ego z n a j­ dującego się w okół sceny. W ad leig h u k a z u je za ch o w a n ia i p ostaw y woodsto- ckow iczów , z e s ta w ia ją c je z ich w yp ow iedziam i oraz słow am i w ykonyw anych przez m uzyków p iosen ek . R eż y se r szczególn ie m ocno p o d k reśla w spólnotow y c h a r a k te r całeg o w y d a rz e n ia . T łu m z e b ra n y w okół scen y n a trz y d n i tr w a ­ n ia im p rezy s ta je się d la je j u czestn ik ó w s u b sty tu te m sp ołeczeń stw a. M łodzi w sp óln ie b a w ią się, je d z ą , śp ią, p iją , ro z m a w ia ją o ty m , co d la n ich w ażne. W ięk szość zach ow ań i w ypow iedzi p u b liczn o ści ce ch u je z n aczn y in fa n ty liz m oraz dziecin n y w ręcz id ealizm . O ty m a sp e k cie W o o d s to c k u , a ta k ż e o w spól­ notow ej n a tu rz e festiw alow eg o tłu m u - i k o n trk u ltu ry h ip iso w sk iej w ogóle - w te n sposób p is a ła B o ż e n a S y c-G ie ra t:

Film ten je s t porywającym obrazem tęsknoty za uciekającym z dnia na dzień dzieciństwem, próbą rozciągnięcia jego praw na całe życie. Kolorowy tłum po­ rusza się w dziecięcej sferze myślenia pierwotnego, z jego wiarą w magię, nie­ pełnym oderwaniem od natury, z odmową indywidualizacji. Film eksponuje to w charakterystycznych scenach, ja k np. ta najbardziej znana o zaklinaniu deszczu, kiedy to wszyscy zgromadzeni wielkim głosem wołają do zbierających

się chmur: „No rain!”. Niebo nie słucha wezwania młodych, zaczyna się ogrom­ na ulewa, którą jednak te pogodzone z naturą dzieci szybko wykorzystują do radosnego ślizgania i taplania się w błocie, do nagiej kąpieli w strugach desz­ czu. Wielu usiłuje schować się pod duże kawałki folii i już po chwili pole wokół sceny pokrywa się foliowymi wzgórkami, z których każdy kryje dwoje bądź grupkę przyciśniętych do siebie, odgrodzonych od świata młodych ludzi. Poru­ szające się pod zaparowaną folią ledwo rozpoznawalne zarysy postaci kojarzą się ze zrealizowanym pragnieniem powrotu do łona matki, z wielokrotnie gło­ szoną przez kontrkulturę ucieczką16.

K o lek ty w n y c h a r a k te r fe stiw a lu oraz ru ch u f lo w e r p o w e r , o k tó ry m w spo­ m in a cy to w an a a u to rk a , szczególn ie w idoczny je s t w sc e n a ch w spólnego p icia alk o h o lu oraz z a ży w an ia n ark oty k ó w przez u czestn ik ów k oncertów . W ad leig h n ie p rz e m ilcz a ł bow iem te j k w e stii, czy n iąc m otyw używ ek je d n y m z w a ż n ie j­ szych elem en tó w sw ojego film u . B u te lk i z w in em , s k rę ty z m a r ih u a n ą oraz „znaczki pocztow e” n a są cz o n e L S D k r ą ż ą w śród z e b ra n e j pod sc e n ą p u b licz­ ności. W tłu m ie n ie w idać d ealerów , m łodzi d zielą się p rzyw iezionym i ze sobą u ży w k am i z in n y m i, n ik t n ie p rz y jm u je od nikogo ż ad n y ch p ien ięd zy , ja k o że i w ty m p rz y p a d k u p a n u je z a s a d a w sp óln ego m ie n ia . W ą te k n a r k o ty ­ ków w film ie W o o d s to c k p rzed staw ion o w sposób je d n o z n a cz n ie pozytyw ny. Co p raw d a, in a cz ej niż w M o n tere y P o p , w śród u czestn ik ó w k o n c e rtu w idocz­ n e s ą osoby w s ta n ie zn aczn eg o o d u rzen ia, je d n a k u k a z a n o je ra c z e j w k o ­ rz y stn y m św ietle, bo bez ozn ak b a d tr ip ó w - „złych podróży”, czy li n eg aty w ­ n ych r e a k c ji org an izm u n a n a rk o ty k i. W y ją tk ie m od te j reg u ły je s t sek w en cja, w k tó re j p ra c u ją c y n a m ie jsc u le k a rz in fo rm u je, że n a te re n ie fe stiw a lu zd a ­ rzy ł się p rzy p ad ek śm ierteln e g o p rzed aw k o w an ia heroin y.

W sp o m n ia n a powyżej sc e n a n ie je s t je d y n y m fra g m e n te m film u r z u c a ją ­ cym n ieco in n e św iatło n a fe s tiw a l i z e b r a n ą w B e th e lu p u b liczn o ść. W ad- leig h z a w a rł w W o o d s to c k u u ję c ia p rz e d sta w ia ją c e m iędzy in n y m i d ew astację ogrod zen ia o k a la ją ceg o te re n farm y M a x a Y a sg u ra , zag u bion y ch w śród tłu m u m łodych ludzi, w ypow iedzi u czestn ik ów n a rz e k a ją c y c h n a b r a k wody, je d z e ­ n ia i środków czy stości czy niem ożność pow rotu do dom u ze w zględu n a ca łk o ­ w icie zablok ow an e drogi dojazdow e. S c e n y te, u m ieszczon e w k ilk u m in u to w ej se k w e n cji z a w ie ra ją c e j w sp om n ian e w cześn iej ośw iad czenie le k a rz a , m im o że sta n o w ią zaled w ie m a ły p ro cen t całego m a te ria łu , z n aczn ie z w ię k sz a ją o b iek ­ tyw izm film u - zw łaszcza w p orów n an iu z M o n te r e y P o p . W ad leig h u k a z u je w n ich e fe k ty źle p ojm ow anej w olności, k tó r a w n ied łu g im cz a sie m ia ła p rzy­ czynić się do u p ad ku sam ego ru chu .

W sp o m n ian e fra g m e n ty n ie z m ie n ia ją je d n a k w ym ow y całego d zieła. A u ­ to r sp o g ląd a n a su b k u ltu rę spod z n a k u fl o w e r p o w e r z n iezw y k łą sy m p a tią oraz n a d z ie ją n a to, że te idee oraz m łod zień cza e n e rg ia w rzeczy w isto ści są w s ta n ie z d z ia ła ć w ie le , tc h n ą ć now ego d u ch a w a m e ry k a ń s k ie sp o łecz e ń ­ stw o. T a k i też w ydźw ięk m a ją z a re je stro w a n e n a p otrzeby film u w ypow iedzi

16 B. Syc-Gierat, R aj odnaleziony, w: Film i kontekst, red. A. Jackiewicz, Wrocław 1988, s. 67.

m ieszk ań ców B e th e lu . O czyw iście i w śród n ich z d a rz a ją się opinie m n iej życz­ liw e w sto su n k u do długow łosych k o n testa to ró w , je d n a k zd ecyd ow ana w ięk ­ szość rozm ów ców odnosi się zarów no do im prezy, ja k i sam y ch hip isów w spo­ sób przychylny, a n a w e t en tu z ja sty c z n y . Z a sw o istą p u en tę d zieła W a d le ig h a m ożn a u zn ać scen ę, w k tó re j k o m e n d a n t p o licji w te n oto sposób w y ra ż a się o przybyłych n a fe stiw a l m łodych lu d ziach:

W porównaniu do tego, co słyszałem z wcześniejszych źródeł, [...] jestem bardzo mile zaskoczony. Cieszę się, że mogę powiedzieć, iż obywatele naszego kraju po­ winni być z nich dumni. Nieważne, ja k się ubierają lub jak ie m ają włosy, to ich prywatna sprawa. Najważniejsze je st to, co dzieje się wewnątrz nich samych. Ich zachowanie je st nie do zakwestionowania - to niekwestionowani dobrzy, amerykańscy obywatele.

Co ciek a w e, a u to rz y d z ie ła z d u żą n ie c h ę c ią p od eszli do in terlo k u to ró w n eg aty w n ie n a sta w io n y ch w sto su n k u do festiw alo w ej p u bliczn o ści, p re z e n ­ tu ją c ich ja k o lu d zi p rostych , nien ow oczesn y ch oraz cech u ją cy ch się podw ójną m o raln o ścią.

F ilm W a d le ig h a to sw oisty hołd złożony h ip iso w sk iej rew olcie. O braz u k a ­ z u je ru ch w szczytow y m o k re sie je g o rozw oju , k ied y u to p ijn a id e a budow y now ego sp o łecz e ń stw a , o p arteg o n a m iło ści, ró w n o ści i p ok oju , b y ła w ciąż żyw a. R e ż y s e r n ie stw o rzy ł je d n a k d z ie ła jed n o w y m iaro w eg o , p rz e d sta w ił k o n testa to ró w w sposób n a tu ra ln y , z w ra ca ją c u w agę n a różnorodne a sp e k ty h ip iso w sk iej k o n trk u ltu ry , w ty m ta k ż e te za p o w ia d a ją ce n iech y b n y k o n iec ery „dzieci k w iató w ”.

Gimme Shelter - w cieniu tragedii

O sie m m ie się cy po p re m ie rz e film u W a d le ig h a n a e k ra n y k in w cały ch S ta n a c h Z jednoczonych w szed ł obraz G im m e S h e lt e r a u to rstw a A lb e rta i D a- v id a M ayslesów . D o k u m e n t re la c jo n o w a ł o s ta tn i e ta p tr a s y k o n certo w e j po S ta n a c h Zjednoczonych, w k tó r ą zesp ół T h e R o llin g S to n e s w yru szy ł pod k o ­ n iec 1 9 6 9 rok u , ze szczególnym u w zg lęd n ien iem trag iczn eg o w s k u tk a c h d a r­ mowego fe stiw a lu A lta m o n t17. F e r a ln y k o n c e rt z o s ta ł zorg anizow any 6 g ru d ­ n ia 1 9 6 9 ro k u n a te re n ie to ru w yścigow ego leżącego m iędzy m ia s ta m i T ra cy i L iv e rm o re w s ta n ie K a lifo rn ia , a głów ną a tr a k c ją im p rezy m ia ł być w ystęp A nglików , k tó rz y p rom ow ali w ów czas swój n ajn o w szy alb u m , z a ty tu ło w an y

L e t I t B le e d . O prócz T h e R o llin g S to n e s n a sce n ie w ro li supportów p ojaw ili

się C a rlo s S a n t a n a z zesp ołem , T h e F ly in g B u r rito B ro th e rs , Je ffe r s o n A ir­ p lan e oraz C rosby, S tills , N a sh & Y oung.

In ic ja to rz y k o n c e rtu - w śród n ich M ic h a e l L a n g , je d e n z au torów su k cesu W oodstock - od p o czątk u b o ry k a li się z ogrom nym i p ro b lem am i, począw szy od z n a le z ie n ia odpow iedniego m ie jsca , przez budow ę scen y, k oń cząc n a zap ew ­

n ie n iu b ezp ie czeń stw a przybyłej pu bliczności. W re z u lta c ie w y d arzen ie zo rg a­ nizow ano w m ie jscu przypadkow ym , m u zycy z a g ra li n a z b y t n isk ie j, a przez to n ie z b y t b ezp ie czn ej scen ie , a w ro li ochrony zaan g ażo w an o m otocyklow y g a n g H e lls A n g els. I to w ła śn ie w ybór „A ngelsów ” o k a z a ł się n a jw ię k sz y m b łęd em L a n g a oraz jeg o w spółpracow ników . A gresyw ni, b ęd ący pod w pływ em n ark oty k ó w i alk o h o lu m o to cy k liści n ie ty lk o n ie w yw iązyw ali się ze sw oich obow iązków , a le sa m i w szczy n ali bu rd y oraz z a m ie sz k i18. W re z u lta cie doszło do tra g e d ii - podczas w y stęp u T h e R o llin g S to n e s z r ą k H ells A n g els śm ierć p oniósł M ere d ith H u n te r19, je d e n z fanów zesp ołu, a k ilk a n a ś c ie in n y ch osób z ostało ra n n y ch 20. K o n c e rt A nglików zak oń czy ł to ta ln y ch aos. P rz e ra ż e n i m u ­ zycy b y li zm u sz en i do p osp ieszn ej e w a k u a c ji z festiw alo w ej sceny, a w ybaw ie­ n ie m d la n ich o k a z a ł się p od staw iony przez org anizatoró w śm igłow iec, dzięki k tó re m u b ezp ieczn ie o p u ścili te r e n to ru w yścigow ego A ltam o n t.

0 c h a r a k te rz e w y d a rz e n ia oraz je g o w pływ ie n a u p ad ek h ip izm u w te n sposób o p ow iad ał K e ith R ic h a rd s, g ita r z y s ta i w sp ó łzało ży ciel T h e R o llin g S to n e s, n aoczn y św iad ek trag ed ii:

Powstała wielka komuna, która wyskoczyła na dwa dni spod ziemi. Nastrój 1 obraz był bardzo średniowieczny, faceci z dzwonkami intonujący: „haszysz, pejotl”. Wszystko to można zobaczyć na filmie G im m e S helter. Kulm inacja hi- pisowskiej komuny i tego, co może się stać, gdy coś pójdzie nie tak. Byłem zaskoczony, że nie skończyło się to gorzej. Altamont pokazało ciemną stronę ludzkiej natury [...]. Angels pokazali, co może się stać w jądrze ciemności, po powrocie do poziomu jaskiniowców, w ciągu kilku godzin. [...] Dla mnie to był koniec marzeń21.

W ie lu ó w czesn y ch o b serw ato ró w k o n trk u ltu ro w y c h ru ch ów m łod zieżo ­ w ych podzielało opinię R ic h a rd sa , u z n a ją c A lta m o n t Sp eed w ay F r e e F e s tiv a l z a p o cz ą tek k o ń c a ery f l o w e r p o w e r . W ta k im też d u ch u u trz y m a n y z o sta ł film b ra c i M ayslesów , d a le k i w sw ej w ym ow ie od id ylliczn ych obrazów pokro­ ju M o n te r e y P o p , czy - w m n ie jsz y m stop n iu - W o o d s to c k . A u torzy sk u p ili się n a p re z e n ta c ji d estru k ty w n y ch cech u p ad ająceg o ru ch u . Sy m b o lem h ip izm u w G im m e S h e l t e r n ie s ą ju ż k w iaty , kolorow e k o r a lik i oraz m u zyk a, ich m ie j­ sce z a jm u je ta n ie w ino, k ie p sk ie j ja k o ś c i n a rk o ty k i oraz bru d, ch ao s i k om ­ p letn y b r a k ja k ie jk o lw ie k su b ord y n acji. M im o że głów nym i b o h a te ra m i film u uczyniono m uzyków z T h e R o llin g S to n e s, to je d n a k w ła śn ie scen y u k a z u ją ce ze b ra n y n a te re n ie fe stiw a lu tłu m oraz je g o zach o w an ie p o z o sta ją w p am ięci n ajd łu żej.

18 Motocykliści atakowali zarówno publiczność, jak i występujących na scenie muzyków. Ofiarą ataków Hells Angels był między innymi Marty Balin, wokalista zespołu Jefferson Airplane. Zob. B. Szurik, Woodstock i Altamont. Lato i zima rockowej kontrkultury, „Hi-Fi i Muzyka” 2010, nr 9, s. 91.

19 C. Gair, The American Counterculture, Edynburg 2007, s. 205.

20 Łącznie w trakcie festiwalu śmierć poniosły cztery osoby (trzy pozostałe zgony były wy­ nikiem nieszczęśliwych wypadków). Zob. J. Fox, K. Richards, Życie. Autobiografia, Warszawa 2011, s. 281.

U d e rz a ją c a w p orów n an iu do d zieł W a d le ig h a i P e n n e b a k e r a je s t w G im ­

m e S h e l t e r m nogość se k w en cji o b razu jący ch m łodych b ęd ących pod w pływ em

alk o h o lu i n ark otyk ów . N ie s ą to je d n a k scen y ra d o sn ej zabaw y. W śród odu­ rzonych różnego ro d zaju u ży w k am i w id ać objaw y b a d tr ip ó w - w iele osób leży b ezw ład n ie n a ziem i, w tłu m ie d ostrzec m ożn a n a g ie sy lw etk i p o w yk ręcan e w n a rk o ty czn y ch k o n w u lsjach , z u s t n ie k tó ry ch toczy się p ia n a . W A lta m o n t o b ecn i s ą d ealerzy , o fe ru ją c y - z a n ie w ie lk ie p ien ią d z e - w ątp liw e j ja k o ś c i L S D , h aszy sz i p ejo tl. P od obnie ja k w M o n tere y P o p oraz W o o d s to c k , n a te ­ re n ie biw ak ow y m m o żn a zau w aży ć dzieci, a ta k ż e z w ie rz ęta , je d n a k u ję c ia p rz e d sta w ia ją c e n ie m o w lę ta oraz w a łę s a ją c e się po okolicy p sy zestaw io n o z fra g m e n ta m i u k a z u ją c y m i dorosłych p iją cy ch n a u m ór bądź b ęd ący ch pod w pływ em n ark oty k ó w i z a ła tw ia ją c y c h sw oje p otrzeby fizjologiczn e pod p rzy­ d rożnym i słu p k a m i i p łotem o ta c z a ją c y m A ltam o n t.

Z a u w a ż a ln y je s t te ż b r a k k o n tr o li o rg a n iz a to ró w n a d p u b licz n o ścią . U cz e stn icy fe stiw a lu n ie s łu c h a ją poleceń L a n g a oraz je g o w spółpracow ników . W chodzą n a scen ę oraz o k a la ją c e j ą ru sz to w a n ia , n a p ie r a ją n a stre fę p rz e z n a ­ czon ą d la cz e k a ją c y c h n a swój w ystęp m uzyków . N a te re n ie fe stiw a lu p a n u ­ je ca łk o w ita a n a rc h ia p od sycan a ag resy w n y m zach o w an iem członków g ang u H ells A ng els. S p ir a la ch ao su n a k r ę c a się z k a ż d ą godziną, w śród z eb ran y ch w idać ra n n y ch i n iep rzy tom n y ch . O rg a n iz a cy jn e n ie d o cią g n ię cia z n a n e z im ­ p rezy w B e th e lu w y d ają się n iczym w porów naniu z a b so lu tn y m b a ła g a n e m n a te re n ie A lta m o n t w g ru d n iu 1 9 6 9 roku.

N ie k o rz y stn y w iz e ru n e k p rzy b y ły ch u tr w a la ją rozbu d ow an e se k w e n c je kon certow e. W sw ojej r e la c ji z A lta m o n t au to rzy u m ie ścili fra g m e n ty w y stę­ pów F ly in g B u r r ito B r o th e r s , J e f fe r s o n A irp la n e oraz T h e R o llin g S to n e s. Z ach ow an ie z e b ra n y ch pod sc e n ą lu d zi je s t odległe od tego, co m o żn a zao b ­ serw ow ać w film a ch W a d le ig h a i P e n n e b a k e r a . R e a k c je tłu m u p rzy p o m in ają w alk ę o p rz e trw a n ie, d aleko im do rad osn eg o p rzeży w an ia m u zy k i p ły n ącej ze sceny. Z am roczon a u żyw kam i p u bliczn ość w chodzi w k o n flik ty zarów no ze sobą, ja k i cz e k a ją c y m i ty lk o n a powód do b ó jk i „o ch ro n iarzam i”. S p o g lą d a ­ ją c n a u czestn ik ó w fe stiw a lu , tru d n o o d n ieść w ra ż e n ie , że b io rą o n i u d ział

w m u zycznym św ięcie n a m ia rę M o n terey czy W oodstock. O w y ła n ia ją cy m się z G im m e S h e lt e r w iz e ru n k u p rzybyłych n a k o n c e rt hip isów ta k p is a ł B a rto sz S z u rik :

Wszystko je st nie tak, ja k powinno. Tłum to już nie odurzeni marihuaną i LSD szczęśliwi hipisi z Woodstock, ale po części przerażona, po części wście­ kła, otumaniona alkoholem i narkotykami masa. Fanki to nie rozkosznie pisz­ czące nastolatki, ale wdrapujące się na scenę histeryczki. Bożyszcza sceny, pomimo szczerych chęci, nie radzą sobie z utrzymaniem spokoju, choć naiwnie sądzili, że potrafią grać na ludzkich emocjach nie gorzej niż na swoich instru- mentach22.

G im m e S h e l t e r od M o n te r e y P o p i W o o d s to c k od różn ia rów nież obecność

w ątków p olity czny ch (w film ie P e n n e b a k e r a n ie było ich w ogóle, u W a d le ig h a

u p o lity czn ien ie ru ch u było je d y n ie su gerow an e). B r a c ia M ay sleso w ie u m ie ś­ cili w sw ym ob razie m iędzy in n y m i scen ę z b ió rk i p ienięd zy n a rozw ój i fu n k ­ cjon ow anie C zarn y ch P a n te r: se k w e n c ja u k a z u je m łod ą a g ita to rk ę p rzed zie­ r a ją c ą się przez odurzony n a rk o ty k a m i tłu m , ro z d a ją cą u lo tk i oraz p ro szącą o w sp arcie fin an sow e d la te j o rg a n iz a cji. W ym ow ny w te j k w e stii je s t rów nież fra g m e n t p rz e d sta w ia ją c y k ilk u przybyłych n a fe stiw a l m łodzieńców , k tórzy dum nym k ro k ie m p rz e m ie rz a ją pole biw akow e, d zierżąc w d łon iach czerw ony sz ta n d a r. P rz e s ła n ie ow ych scen je s t dość czy te ln e - z e b ra n i pod sc e n ą kon- te s ta to r z y n ie s ą n iew in n y m , ap o lity czn y m m łodzieżow ym ru ch e m zn an y m z początków k sz ta łto w a n ia się hipizm u, a u k ieru n k o w an ą politycznie i św iato­ poglądowo k o n trk u ltu rą .

B r a c ia M ay sleso w ie u d o k u m e n to w ali p o cz ą tek u p ad k u ru ch u , k tó ry po­ rw a ł z a so b ą ogrom n ą część ów czesnego m łodego a m e ry k a ń sk ieg o p okolenia. W y d a rz e n ia ro zg ry w ające się n a fe stiw a lu A lta m o n t b y ły od ległe od u to p ij­ n ych w iz ji głoszonych przez p ro top lastów hip izm u , d latego też au to rzy u k a z a li je w sposób ja k n a jb a rd z ie j dosad ny. O b raz w je d n o z n a c z n ie n eg aty w n y m św ie tle p rz e d sta w ił ru ch oraz je g o członków . M im o że a tm o s fe r a p a n u ją c a w tr a k c ie im p rezy w dużej m ie rz e w y n ik a ła z p ro w o k acy jn eg o z a ch o w a n ia H ells A ngels, to je d n a k w in ą z a z a is tn ia łą sy tu a cję tw órcy o b arczy li rów nież sa m ą p u bliczność, z w ra ca ją c uw agę n a je j n ie su b o rd y n a cję oraz im pulsyw ność w yw ołan ą alk o h o lem i n a rk o ty k a m i. W ym ow a G im m e S h e l t e r id e a ln ie w pa- sow yw ała się w n a s tr o je p a n u ją c e w ów czesnej A m eryce, od zw iercied lała też p od ejście w ięk szej czę ści sp o łeczeń stw a do m łodzieżow ej k o n te s ta c ji. R ów nież sa m ru ch n ie b y ł w ów czas w n a jle p sz e j k on d y cji - n a k ró tk o przed p re m ie ­ r ą film u w w y n ik u n ad u ży w an ia środków o d u rzający ch śm ierć p o n ie śli J im i H e n d rix oraz J a n i s Jo p lin , głośno było o trw a ją c y m w ła śn ie p rocesie C h a r le s a M a n so n a i je g o „rodziny”. H ip izm tr a c ił p op u larność, h ip isi b y li p o strzeg an i coraz częściej ty lk o i w y łączn ie przez p ry z m a t n ark oty k ó w (m ie jsc e m a rih u a ­ ny i L S D zaczęły zajm o w ać coraz b a rd z iej n ieb ezp ieczn e śro d k i p sy ch o ak ty w ­ ne, ta k ie ja k h e ro in a czy k o k a in a ) i rozw iązłości se k su a ln e j, a tę z łą opinię sk u tecz n ie u trw a la ły m ed ia. T a k i też obraz h ip izm u u k a z a li w sw ym film ie b r a c ia M ayslesow ie. G im m e S h e l t e r sy tu u je się d okład nie n a przeciw ległym b ieg u n ie w sto su n k u do W o o d s to c k u , a zw łaszcza M o n tere y P o p , o d sła n ia ją c przed w id zem zu p ełn ie in n ą tw arz k o n te sta cy jn e g o ru chu .

Podsumowanie

P om im o w spólnego te m a tu i podobnego o k resu p o w stan ia, M o n tere y P o p ,

W o o d s to c k i G im m e S h e l t e r d zieli n ie m a l w szystko. R óżn ice te s ą w idoczne

n ie ty lk o w sposobie re a liz a c ji, a le i w sa m e j tr e ś c i oraz w ym ow ie dzieł. K ażd y z film ów d o k u m en tu je su b k u ltu rę h ip iso w sk ą w in n e j fazie je j rozw oju, a k c e n ­ tu ją c n a jis to tn ie js z e z ja w is k a zach o d zące w śród tw o rzący ch j ą ludzi. O braz P e n n e b a k e r a to w iz ja id ei, kolorow y, efek tow n y , w ręcz teled y sk o w y folder,

in fo rm u ją cy o p o te n cja le i a tr a k c y jn o ś c i now ego m łodzieżow ego ru ch u . B a r ­ dziej o b iek ty w n y W o o d s to c k u z u p e łn ia tę w izję o w ypow iedzi m łodych kon- te sta to ró w . W ad leig h podchodzi do k w e s tii h ip isów z fa s c y n a c ją i u zn an iem , jed n o cz e śn ie s ta r a ją c się zach ow ać is to tn y w d o k u m en talizm ie obiektyw izm . Z k o le i dzieło b r a c i M ayslesów p o d ejm u je te m a ty k ę flo w e r p o w e r z p e rsp e k ty ­ wy całkow icie od m ien n ej, p rz e d sta w ia ją c zm ierzch su b k u ltu ry i w sk a z u ją c n a głów ne przyczyny je j upadku.

Z e sta w ie n ie ze so b ą o m a w ia n y ch film ów p o zw ala p rz e śle d z ić ew o lu cję ru ch u oraz z m ia n y z ach o d zące w p o strz e g a n iu h ip iz m u przez ogół a m e ry ­ k a ń sk ie g o sp ołeczeń stw a. M o n te r e y P o p , W o o d s to c k i G im m e S h e l t e r u k a z u ­ j ą od m ienne tw arze tego sam ego z ja w isk a , z w ra ca ją c uw agę n a is to tn e jeg o asp ek ty . M im o że w o d erw an iu od sieb ie obrazy te n ie z a w ie ra ją całościow ej, rz e te ln e j in fo rm a c ji n a te m a t ru ch u , to je d n a k w ła śn ie one od cisn ęły w yraźne p iętn o n a sp osobie, w ja k i d z isie jsz a p o p k u ltu ra od nosi się do h ip iso w sk iej m itolog ii. W pływ ty ch trz e ch film ów n a odbiór h ip izm u b y ł i je s t niepod w a­ żaln y . P o w ielan e k a d ry p rz e d sta w ia ją c e kolorow y w oodstockow y tłu m , u ję c ia z A lta m o n t oraz sek w en cje m u zyczne z k o n c e rtu w M o n terey złożyły się n a ik on ę k o n trk u ltu ry flo w e r p o w e r i s ą z n ią k o ja rz o n e do dziś.

B i b l i o g r a f i a

Brownell R., American Counterculture o f the 1960s, Farmington Hills 2011.

Filipiak M., Od subkultury do kultury alternatywnej - wprowadzenie do subkultur młodzieżo­

wych, Lublin 1999.

Fox J., Richards K., Życie. Autobiografia, Warszawa 2011. Gair C., The American Counterculture, Edynburg 2007.

Jankowski K., Hipisi. W poszukiwaniu ziemi obiecanej, Warszawa 2003. Przylipiak M., Kino bezpośrednie 1960-1963, Gdańsk 2007.

Przylipiak M., Poetyka kina dokumentalnego, Gdańsk 2000.

Syc-Gierat B., R aj odnaleziony, w: Film i kontekst, red. A. Jackiewicz, Wrocław 1988.

Szurik B., Woodstock i Altamont. Lato i zima rockowej kontrkultury, „Hi-Fi i Muzyka” 2010, nr 9. Toeplitz J., Nowy film amerykański, Warszawa 1973.

Vogels B.J., The Direct Cinema o f David and Albert Maysles, Carbondale 2005.

Strony internetowe (dostęp: 17-24.04.2013) http://www.the60sofficialsite.com/

http://www.woodstockstory.com/ http://www.britannica.com/

S t r e s z c z e n i e

Celem artykułu je st omówienie sposobów obrazowania ruchu hipisowskiego w amerykańskim kinie dokumentalnym końca lat sześćdziesiątych X X wieku. Aby do­ konać analizy wizerunku hipizmu, zestawiono ze sobą trzy najbardziej reprezentatyw­ ne filmy poruszające tę tematykę - M onterey Pop (1968, reż. Donn Alan Pennebaker),

W oodstock (1970, reż. Michael Wadleigh) i G im m e S h elter (1970, reż. Albert i Da­

autor podejmuje się próby określenia i scharakteryzowania typowych dla dokumental­ nego kina tamtego okresu metod ukazywania subkultury „dzieci kwiatów”. Artykuł do­ tyczy nie tylko wymowy omawianych filmów, porusza ponadto kwestię ewolucji samego ruchu oraz wpływu, ja k i ta ewolucja wywarła na wydźwięk analizowanych dzieł.

S u m m a r y

T h e H ip p ie M o v e m e n t in th e L e n s o f D o c u m e n ta r y F ilm m a k e rs

This article reviews how the hippie movement was presented in the American documentary cinema of the late 1960s. An analysis of the subculture’s image is made by comparing three of the most representative movies of this subject area, i.e.

M onterey P op (1968, directed by Donn Alan Pennebaker), W oodstock (1970, directed by

Michael Wadleigh) and G im m e S h elter (1970, directed by Albert and David Maysles). The author of this article carries out a contextual analysis as well as comparative research in order to define and characterize typical methods of portraying flower children in documentary cinema at those times. Besides the meaning of the films mentioned above, the text also treats the evolution of the hippie movement itself and its influence on the analysed motion pictures’ message.