Izabela Zeller, Jacek Nowak
"Listy do Ignacego Wasiłowskiego",
Maria Konopnicka, opr., wst. i
przypisami opatrzył Jacek Nowak,
Warszawa 2005 : [recenzja]
Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej 12, 442-443
442 Recenzje, m ów ienia
Maria Konopnicka, L isty do Ignacego W asilew skiego, opr., wst. i przypis, opa
trzył Jacek Nowak, Warszawa 2005, W ydawnictwo IBL PAN, 684 s.
T om k o resp o n d en cji M arii K onopnickiej do Ignacego W asiłow skiego zaw iera 163 listy p o ch o d zące z lat 1867-1900. S zczególnie ce n n e okazują się te o b ejm u ją ce okres od ro k u 1890 d o 1900, pon iew aż dotyczą sto su n k o w o m ało zbadanego etapu życia pisarki. To czas licznych p o d ró ży poetki, różnych m iejsc p o bytu. O p u b lik o w a n a k o resp o n d e n cja ułatw ia w d u ż y m sto p n iu rek o n stru k c ję jej życiorysu z tego ok resu . N iestety, z w y jątkiem kilku, nie zachow ały się o d p o w ied z i W asiłowskiego.
Z b ió r listów p o p rz e d z o n y został b ard zo o b sz ern y m , niezw ykle rze teln ie p rzy g o to w a n y m Wstępem Ja c k a N ow aka. S k ru p u latn o ść badacza i poczy n io n e przez niego g ru n to w n e badania b u d z ą uzn an ie. A u to r o p racow ania nie tylko p rzedstaw ia p ro b lem aty k ę listów, ale p o ru sz a n e zagadnienia sytuuje w kontek ście dostęp n ej w ied zy o życiu i tw órczości pisarki. S zczegółow o p re z e n tu je także biografię Ignacego W asiłow skiego — stryja poetki.
W artość opublik o w an ej k o resp o n d e n cji w ynika p rze d e w szystkim z relacji, ja k ie łączyły K onop n ick ą ze stryjem . O tó ż , ja k p o dkreśla N o w a k , W asiłowski zajm ow ał szczególne m ie j sce w życiu poetki. Po p ierw sze, traktow ała go w yjątkow o z uw agi n a je g o p ostaw ę p atrio ty cz ną. W 1844 ro k u W asiłow ski skazany został za działalność spiskow ą na służbę w S pecjalnym K orpusie S yberyjskim , a n astęp n ie do 1857 ro k u był w T iu m e ń sk im O d d z ia le In w a lid ó w w Syberii Z ac h o d n iej. Po d ru g ie, uw ażała go za osobę b ard z o bliską, g odną zaufania, kogoś, k o m u m o ż n a się zw ierzyć z tro s k i uzyskać w sparcie. Stąd też uderzająca ró ż n o ro d n o ść te m a tyczna listów7: począw szy od c o d z ie n n y ch spraw ro d z in n y c h po refleksje o literatu rz e, sztuce, ró żn e aspekty pracy zaw odow ej, rozw ażania o kw estiach społecznych, p olitycznych, k o m e n tarze d o bieżących w ydarzeń. K ono p n ick a w iele pisze na te m a t ro d z in n y c h p roblem ów , spraw dotyczących dzieci, m ęża. Ale, co słusznie zauw aża N o w ak , istnieje k o n ie cz n o ść zw e ryfikow ania potocznej o p in ii o tym , że za rozpad je j m ałżeń stw a p o n o si o d p o w ied z ia ln o ść p rze d e w szystkim Jarosław K onopnicki.
A u to r Wstępu podkreśla, iż W asiłowski pełnił nie tylko rolę pow iernika, ale był także ró w n o rz ę d n y m p a rtn e re m w ro zm o w a ch o literatu rz e czy sztuce. O cz y tan ie i za interesow ania stiyja sprawiały, że poetka ch ę tn ie dzieliła się z n im uw agam i o sw ojej pracy literackiej, w ysy łała fra g m en ty czasopism ze sw oim i publikacjam i. D zięki te m u sporo ciekaw ych sp o strzeżeń m o ż n a poczynić m ięd zy in n y m i na te m a t działalności krytycznoliterackiej poetki, za ró w n o w o d n ie sie n iu d o bieżących tekstów , ja k i w o b ec spuścizny ro m an ty czn e j, zw łaszcza d o ro b k u M ickiew icza. K orespondencja ze stryjem okazuje się bogatym źró d łe m w ied zy o k o n ta k tac h K onopnickiej z literatam i, m .in.: S ienkiew iczem , P ru se m , Ś w ięto ch o w sk im , O rz esz k o w ą oraz p rzyjaznym je j K raszew skim .
W latach 1884-1886 K o n opnicka kierow ała działem literackim kobiecego ty godnika „Ś w it”. J a k zauw aża N ow ak:
Reccnzjc, m ów ienia 443
P isarka była p rze k o n an a, że d zien n ik a rstw o je s t fo rm ą społecznego p ow ołania i że m ając czasopism o, m oże w pływ ać na patrio ty czn e i społeczne postaw y czy telników .
N ie d a n e je j b y ło je d n a k w pełni zrealizow ać swej w izji. B e zk o m p ro m iso w o ść poetki d o prow adziła w k o ń c u do rozstania z redakcją. K ulisy tej rezygnacji odsłania W asiłow skiem u. O pisała sw oje zm agania z L ew en talem — w ydaw cą pism a, k tó ry m iał przed e w szystkim na uw adze finansow y aspekt przedsięw zięcia, oraz tow arzyszące często jej pracy kłopoty z cenzurą.
D ługa, w ielo letn ia w ędrów ka K onopnickiej po E u ro p ie także znalazła o d zw iercied len ie w listach. N a ich podstaw ie m o ż n a z re k o n stru o w a ć szlak p o d ró ży poetki. O p ró c z d ro b iaz g o w ych opisów m iejsc, K onopnicka dzieli się refleksjam i na te m a t sztuki: architektury, m alar stwa. K o resp o n d en cja odkryw a ró w n ież przyczyny w yjazdu za granicę. O k az u je się, że im p u lsem do w y p raw y były nie tyle w zględy polityczne, ile chęć o derw ania się od p ro b le m ó w ro d zin n y c h .
N iew ą tp liw y m atu tem tej edycji listów, o b o k rzeczow ego, bogatego w inform acje Wstępu, są starannie op raco w an e przypisy, u m ie sz czo n e b ez p o śre d n io p od każdym listem , co w d u żym sto p n iu ułatw ia ich czytanie. W zasadzie przypisy stanow ią tu osobną pasjonującą le k tu rę. Sam N o w a k stw ierdza, iż w z a m ie rz en iu m iał to być „rodzaj p rze w o d n ik a po realiach o p i syw anych w p o szczególnych listach ”. W istocie m a m y do czynienia ze zn a k o m ity m p rz e w o d nikiem zaw ierającym o g ro m n ą ilość inform acji o ludziach, w y darzeniach, m iejscach. W p le cione zostały tu także frag m en ty ró żn y c h pam iętników , listów, arty k u łó w prasow ych. Pow stał w te n sposób b arw n y obraz epoki, p an o ram a życia sp o łe c z n o -p o lity c z n o -k u ltu ra ln e g o .
W nikliw ie zanalizow any został także styl, ję z y k i kom pozycja listów. K ażdy list je s t o p a trz o n y szczegółow ą notatką: na ja k ieg o rodzaju papierze, o ja k ic h w ym iarach, ja k im p ism em i atra m e n te m został napisany.
N ie ulega w ątpliw ości, że zn ak o m ite opraco w an ie przez Jacka N o w ak a k o resp o n d e n cji M arii K onopnickiej do stiyja spraw ia, iż m a m y do czynienia z w artościow ą, p ożyteczną i cie kawą lekturą.
