Widok Ćwiczenie czytania w języku obcym wspomagane komputerowo programem Colorado Literacy Tutor

(1)

Ć

w

i

c

z

e

n

i

e

c

z

y

t

a

n

i

a

w

j

ę

z

y

k

u

o

b

c

y

m

w

s

p

o

m

a

g

a

n

e

k

o

m

p

u

t

e

r

o

w

o

programem Colorado Literacy Tutor

Computer assisted reading tutoring in L2

using Colorado Literacy Tutor

Konrad Juszczyk

I

n

s

t

y

t

u

t

J

ę

z

y

k

oznawstwa, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

ul.Międzychodzka5,60-371Poznań

C

e

n

t

r

u

m

P

r

z

e

t

w

a

r

z

a

n

i

a

M

o

w

y

i

J

ę

z

y

k

a

,

I

n

s

t

y

t

u

t

F

i

l

o

l

o

g

i

A

n

g

i

e

l

s

k

i

e

j

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Collegium Novum

al.Niepodległości4,61-784Poznań juszczyk@amu.edu.pl

Abstract

Successful tutorship of reading depends on several conditions. Teaching to read require well prepared method with scientific foundations. Children expect entertaining exercises supported with motivational system and a patient tutor who helps in perfecting the skills related to reading. At last, the whole tutorship should be scalable, so large groups of children and whole schools can learn to read step by step. Their progress should be observable for teachers, parents and researchers. Computer assisted reading tutoring may fulfill all these conditions. Colorado Literacy Tutor is a program especially designed to meet these expectations and this article is to explore its possibilities. Short report on pioneer testing of CLT on Polish children is also given.

1 Warunki dobrego nauczania czytania

Nauka czytania wymaga starannie wypracowanychmetodkształceniaumiejętnościczytelniczych. Rozpoczętaodpowiedniowcześnieiprowadzonaznależytąkonsekwencjąsprawi,żedziecko nauczysięczytaćpłynnieibędzieczytałochętnieizzaciekawieniem.Prawidłoweopanowanie umiejętnościizwyczajówzwiązanychzczytaniemjestwarunkiemkoniecznymwzdobywaniu wiedzyiwykształcenia.Współczesnespołeczeństwaigospodarkasązależneoddostępu doinformacjiizdolnościichprzetwarzania.Najwyższystopieńalfabetyzacjiiczytelnictwaidzie w parzezwysokimwskaźnikiemrozwojugospodarczego– produktem krajowym brutto.1 WgbadańOECD (Pont and Werquin 2000) związkipomiędzyczytelnictwemarozwojem ekonomicznymsąliczneioczywiste.

1

Wg danych opartych na CIA Factbook iwykresiekorelacjialfabetyzacjiiPKBdostępnymwserwisieinternetowym Index Mundi pod adresem: http://www.indexmundi.com/g/correlation.aspx?v1=67&v2=39&y=2003

I

N V E S T IG A T IO N E S

L

ING U IS T IC A E

,

V O L

.

XIII;

P

O Z N A Ń

,

D

E C E M B E R

2006

(2)

Cowięcej,obokczytania,doumiejętnościjakiedziśuznajesięzaniezbędnedlapełnego funkcjonowaniawspołeczeństwiezaliczasiętakżezdolnościdoorganizowaniazdobytych treści,podstawowedziałaniaarytmetyczneigotowośćdouczeniasięnowychsposobów pozyskiwania wiedzy2.Rewolucjainformatyczna,jakiejjesteśmyświadkamiimimowolnymi uczestnikamiwprowadzacoraztonowszemedia,wymagającodużytkownikówcorazwiększej samodzielności,uczeniasięichobsługiiprzyzwyczajaniasiędokontaktuczłowiek-media oraz człowiek-media-człowiek. ObowiązkowanaukaczytaniawPolscezaczynasięjużwprzedszkolu,wnajstarszychgrupach wiekowych.Wszkolepodstawowejćwiczeniaczytaniasąprowadzonewramachnauczania zintegrowanego w klasach I-III, a od IV klasywramachlekcjijęzykapolskiego.Językobcy wprowadzasięobowiązkowoodIV klasy.Wewcześniejszychklasachangielskijestnauczany w⅔szkółpodstawowych.Wprowadzenieangielskiegojakoobowiązkowegoodpierwszejklasy zaplanowano na rok 2008. Od klasy IV będziewówczasprowadzonanaukadrugiegojęzyka obcego3.Takustalonyprogramnauczaniasprawia,żedziecisąnauczaneczytaniawjęzyku rodzimym(polskim)iobcym(angielskim)prawie(wwiększościprzypadkach)równolegle. Ponieważortografiatychjęzykówróżnisięznaczniegłębokością(por.niżej),więcnauczanie czytaniapowinnobyćprowadzoneznależytąostrożnością.Trudnościwynikającezróżnic wsystemachzapisuwjęzykuobcymirodzimymniepowinnyzniechęcaćdo nauki. Wprzezwyciężeniutychtrudnościmogąpomócdodatkowezajęciajęzykowe– ćwiczeniaczytania wspomaganekomputerowo.NiniejszyartykułprzedstawiawybranećwiczeniaprogramuColorado Literacy Tutor iwynikibadańprzeprowadzonychprzezautorawśródpolskichdzieciuczącychsię angielskiego od I klasyszkołypodstawowej. Skutecznenauczanieczytaniazależyodszereguwarunków.Procesnauczaniawymaga odpowiedniodobranychipopartychnaukowometod.Dziecioczekująatrakcyjnychćwiczeń izachęcaniadoichwykonaniaprzezsystemnagród.Nadprzebiegiemnaukiczytaniapowinien czuwaćnauczyciel,którycierpliwieobjaśniaikontrolujepostępydziecka,jednocześniedając muszansęnasamodzielnąnaukę.Wreszciesystemnauczaniapowinienbyćzorganizowany tak, bymógłobejmowaćdużegrupydzieciicałeszkoły,apostępydziecimogłybyćmonitorowane zarównoprzezkierującychszkołą,jakirodziców,atakżeprzezprowadzącychbadaniadydaktyczne. Nauczanie czytania wspomagane komputerowo programem Colorado Literacy Tutor spełnia wymienionewarunki,wprowadzającjednocześniewielenowoczesnychrozwiązań.

2 O

r

g

a

n

i

z

a

c

j

a

p

r

o

c

e

s

u

n

a

u

c

z

a

n

i

a

c

z

y

t

a

n

i

a

z

a

p

o

m

o

c

ą

CLT

Colorado Literacy Tutor4 możnaokreślićjakoelementarzXXI wieku.CharakterystykęCLT na tle tradycyjnychelementarzydrukowanychiprogramówkomputerowych(wtymtakże polskich)jużwstępnieprzedstawiono(Juszczyk 2005), dlatego tu zostanąpowtórzonetylko najważniejszecechyCLT. ProgramzostałstworzonyprzezCenter for Speech and Language Research5 (CSLR)naUniwersytecieStanuKoloradowBoulder(USA),adobadańzostał udostępnionydziękiwspółpracyCSLP6 z CSLR.

2.1 Metoda nauczania czytania w CLT

SeriaćwiczeńjęzykowychwprogramieCLT zostałaułożonaprzezzespółbadaczyCSLR.Ćwiczenia nosząnazwęTutors, aartykułachCSLR - Foundational Reading Exercises (FRE) (Wise [w druku]). Kierownikzespołu– Barbara Wise – opracowaławcześniejzbiórćwiczeńLinguistic Remedies.

Ćwiczeniatemająnaceludoskonaleniezdolnościgłówniezwiązanychzczytaniem,takichjak dekodowanie fonologiczne (phonological decoding),pamięćiświadomośćfonologiczna

2

Wymienioneumiejętnościsąwzakresieoznaczaniaangielskiegoterminuliteracy.

3

DanenapodstawiedziałuaktualnościnastronieWWW Ministerstwa Edukacji Narodowej: www.men.waw.pl/oswiata/biezace/j_angielski.php

4

Oficjalna strona programu: http://www.colit.org/

5

Oficjalna strona internetowa: http://cslr.colorado.edu

6

Center for Speech and Language Processing czyli CentrumPrzetwarzaniaMowyiJęzyka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, oficjalna strona centrum: http://ifa.amu.edu.pl/~cslp/

(3)

(phonological memory and phonological awareness), literowanie (spelling) i szybkie nazywanie (rapid naming issues).Adresatamićwiczeńsądzieciuczącesięczytać,azwłaszczamające specyficznetrudnościwczytaniu7

(Specific Reading Disabilities) orazdziecizdysleksją.

PodstawąćwiczeńjestProsty model czytania (Simple Model of Reading)Gough’aiTunmer’a

(Wise [w druku]).Zgodnieztymmodelemczytanietociągłedekodowanie,apotem rozpoznawaniewyrazówwceluzrozumieniatekstu.Zakładasię,żewprocesieczytania rolędecydującąodgrywaanalizafonologiczna,czylimetodafoniczna(phonics) zwana teżalfabetyczną(wprzeciwieństwiedoglobalnejczycałościowej).Ponieważrozwójświadomości fonologicznejwspomaganaukęczytania,licznepowtórzeniaćwiczeńprzyodpowiednim instruktażumająprowadzićdowyuczeniaodpowiednichnawykówizapewnićpłynneczytanie. Analiza fonologicznajestkoniecznawnauceczytaniawjęzykuangielskim,któregoortografię określasięjakogłęboką(Kamińska1999).Oznaczato,żezwiązkiiregułygrafo-fonemiczne sązłożoneiliczne,pisowniawieluwyrazówjestnieregularna,wieległosekmazbieżne odpowiednikiliterowe.Naprzykład:głoski/s/i/z/sązapisywaneliterąs zależnieodpozycji

w wyrazie: sit albo has lubgłoski/ʨ/i /ʃ/sązapisywaneliteramich zależnieodpozycjiwwyrazie: church albo machine (dokładneomówieniezasadodpowiedniościgłosekiliterwjęzyku

angielskim przedstawia Hall (Hall 1966).

Obecniemożnazaobserwowaćdziałaniamającenaceluzwrócenieuwaginakształcenie świadomościfonologicznejwnauceczytaniawjęzykuangielskim.Rewizjametodnauczania czytaniawWielkiejBrytaniinaprzykładsprawiła,żebrytyjskirządzalecastosowanie metody fonicznej (phonics)obowiązkowowewszystkichszkołachodpoczątku2006roku(Smith 2006). Wśródmetodnaukiczytaniawjęzykupolskim,jakoopierającąsięnaanaliziefonicznejnależy wyróżnićmetodęRocławskiego.Metodatazwanajestfonetyczno-literową-barwną,gdyżpolega naukładaniuwyrazówikrótkichtekstówzapomocąklocków(nazwanychLOGO) z kolorowymi literami.Zabawaklockamisłużyuwrażliwieniunazwiązkimiędzyliterąagłoską,atakże doskonaleniupercepcjiipamięciwzrokowejorazinterakcjizdziećmiwgrupie(Rocławski[brak]).

2.2 A

t

r

a

k

c

y

j

n

a

f

o

r

m

a

ć

w

i

c

z

e

ń

Dziecinajchętniejucząsięprzezzabawę,dlategoćwiczeniaczytaniawCLT mająformęgier obrazkowo-językowych.Wykonywaniećwiczeńopierasięnakojarzeniuobrazkówprzedmiotów zichnazwamiwpostacidźwiękowej(nagraniemożebyćodtwarzanedowolnąliczbęrazy) lub literowej.Trudniejszećwiczeniawymagająpołączeniaczęściwyrazów(sylablubichczęści orazpojedynczychliter)wceluułożeniapodpisupodobrazkiem.Ćwiczeniadoskonaląprzyokazji spostrzegawczość,refleks,koncentracjęiuwagę.Najważniejsząjednakzaletąćwiczeńjest możliwośćsprawdzeniasię.Dziękiinstruktażowidziecisązachęcanedowykonaniaćwiczenia zgodniezokreślonymizasadami.Celeiwarunkiwykonaniaćwiczeńjęzykowychściśle wyznaczoneprzezprogrampozwalająnatestowaniehipotezmetajęzykowychdotyczącychrelacji głoska-litera itp. Multimedialnaformagrysprawia,żedzieckochętnierozwiązujezadanieprzezodpowiednią interakcjęzkomputeremisterujenimzapomocąmyszki.Plansza(interfejs)grywyznacza możliweruchy(posunięciawgrze)dzieckaskupiającjegouwagęnaograniczonejliczbie elementów– paruprzyciskach,obrazkachczyramkachzliterami.Całośćoddziałujenawiele zmysłówjednocześnie– główniewzrokisłuchdziecka,comazintensyfikowaćkojarzeniegłosek zliteramiisłyszanychnazwprzedmiotówzichobrazkami.Dodatkowymatutemgier jestanimowanaimówiącaludzkimgłosempostaćWirtualnej Nauczycielki,októrejwięcejponiżej. Każdapróbarozwiązaniazadaniajestsymbolicznienagradzana.Autorzyprogramuzałożyli, żenależydoceniaćwszelkiewysiłkidziecka.Nawet,jeślizadanieniezostałowykonane wzupełnościpoprawnie,ważnejestto,żedzieckopoświęciłomuswojąuwagę,czasiwytrwało dokońca.Zdobytedoświadczenianapewnowykorzystawnastępnejpróbie.

7 Termin specyficznetrudnościwczytaniucelowonawiązujedookreśleniawprowadzonegoprzezBogdanowicz: uczniowiezespecyficznymitrudnościamiwczytaniuipisaniu(Bogdanowicz 2005)

(4)

Nagroda jestwirtualna.Pozakończeniućwiczenianaekranieukazujesięprezent(pudełko przewiązanewstążką),zktóregopokliknięciunańwyskakujedrobnyupominek,najczęściej zabawka.Jakwynikazobserwacjiautoraartykułu,takaformanagradzaniadziecibardzo cieszy, mimożeniedostająoneżadnychmaterialnychprezentów.Wirtualnezabawkiprzynosząradość, ponieważwspółczesnedziecisamoobcowaniezkomputeremtraktująjakofrajdę, a programy edukacyjneprzypominająimpopularnegrykomputerowe.

2.3 Rola Wirtualnej Nauczycielki

NadprzebiegiemćwiczeniaczuwaWirtualna Nauczycielka (wskrócieWN)wpostacigadającej

głowyotwarzymłodejkobiety.Stosowanecorazczęściejwkomunikacjiczłowiek-komputer wirtualneimitacjeludzisąnazywaneawatarami lub agentami8.PostaćWN jesttrójwymiarowa

ipłynnieanimowana.DowyborusątakżeinnewcieleniaWN,różniącesiępłcią,wiekiemirasą, gdyżprogrammasłużyćróżnymgrupomwiekowymietnicznymwStanachZjednoczonych inaświecie.Pracenadróżnojęzycznymiwersjamiprogramu,wtympolską,jużtrwają (Dziubalska-Kołaczyketal.2006). WN wypowiadapolecenia,tłumaczydziecku,cozrobić wdanymćwiczeniu– gdzieiwjakimceluklikać.CharakterystykęWN przedstawiono

jużwcześniej(Wise [w druku]; Juszczyk 2005).Wynikazniejjasno,żeanimowanapostać o imieniu Marni mazastępowaćrealnąnauczycielkę.Autorzydołożyliwielustarańby,korzystając z najnowszych technologii, WN sprawiaławrażenierealnietowarzyszącejdzieckunauczycielki. Obecnośćtakiegoawatara maułatwiaćinterakcjęzkomputerem.Jejkomunikatyzachęcają

dokolejnychkrokówwwykonywanymćwiczeniuicierpliwieopisująpopełnionebłędy.Nagrania naturalnegogłosu(zamiastwciążniedoskonalebrzmiącejsyntezymowy)sąskorelowane z ruchami ust awatara, dziękiczemuucząpoprawnejwymowy.Dajątakżeszansęnaosłuchanie sięzjęzykiem(obcymdlanaszychpolskichdzieci),takważnenapoczątkowymetapiejegonauki (Pamuła2003).

PrzykładowewypowiedziMarni to: Welcome to the Matching Game!; Find the two pictures that match.; Click on arrow to continue orazczytaniewybranychprzezdzieckoliteriwyrazów.

OpisdialogupolskiegodzieckazawataremzawartojużwpoprzednimartykuleautoraoCLT (Juszczyk 2005).Wprzywołanymdialoguwystępujetakżepostaćeksperymentatora (prowadzącegobadaniaautoraartykułów),któryasystowałnapoczątkuwykonywanychćwiczeń. Jednakżeudziałeksperymentatoraprzykolejnychpróbachzmniejszałsięiograniczałtylko doprzypadkówawaryjnych,gdyprogramlubkomputerniereagowałwogólenażadnedziałania dziecka(coniestetyzdarzałosiędośćczęsto,gdyżprogramCLT jestjeszczewfazietestów). ZgodniezzałożeniamiautorówprogramuCLT dzieckoma„samodzielnie”korzystaćzprogramu, a WN maaktywniewspomagaćwykonywaniezadańisprawiać,żedzieckoczujesiępewniej.

2.4 K

o

n

t

r

o

l

a

z

a

p

o

m

o

c

ą

Managed Learning Environment (

MLE

)

Program CLT topokaźnypakietaplikacjiedukacyjnychsłużącychgłównienauceidoskonaleniu czytania,atakże,potencjalnie,prezentacjiwiedzyzrozmaitychprzedmiotówwramachkształcenia podstawowego.Systemzostałtakzaprojektowany,bymożliwybyłpodglądpostępówczynionych przezuczącesiędzieciwposzczególnychgrupach,klasachiszkołach.Każdyuczeńmożemieć założonewłasnekonto.Dziękitemuuczeńniejest„przywiązany”dodanegokomputera,leczmoże skorzystaćzdowolnegodostępnegokomputerawszkoleimiećzniegodostępdoswojegoprofilu. Dokontasąprzypisanećwiczenialub odpowiedni plan nauczania (Automatic Study Plan). Dziecko zaczynasesjęćwiczeńodzalogowaniasiędoswojegokonta(kontomożebyćzabezpieczone hasłem)iwyborudlaniegoprzeznaczonychćwiczeń.Przyczymwybórćwiczeńjestograniczony i narzucony przezprogram,zależnieodpostępówiwynikówdanegodziecka.Wynikićwiczeń sąrejestrowaneiprzesyłanenaosobnykomputer– serwerpodłączonyprzezsiećinternetową. DziękiMLE grupadziecićwiczącaczytaniemożebyćmonitorowanazdalnie,awyniki poszczególnychdzieciporównywanenastroniewww.Nauczycielemogąsprawdzać,jakucząsię wybraniuczniowiei,jeślitrzeba,zadawaćdodatkowećwiczenia.Pedagodzymogąnadzorować

8 Przeglądawatarówitp.: http://www.fizyka.umk.pl/~duch/IR.html#Agent

(5)

proceskształcenia,bywporęzauważyć,którezdziecimaszczególneproblemyzczytaniem inauką,azwłaszczawyławiaćdziecizdysleksją.Rodzicemajątakżemożliwośćzobaczeniajak radząsobieichpociechy.Iwreszcienaukowcychcącybadaćskutecznośćwybranychćwiczeń imetodmająpełenpodglądwpostacitabel,wykresówiraportówna stronie WWW. Fragmenty takichraportówprezentujeniniejszyartykuł.

3 Charakterystyka badanych dzieci

GrupadziecibiorącychudziałwtestachCLT wPolscezostaławybranazeszkołypodstawowej, wktórejnaukaangielskiegozaczynasięjużwpierwszejklasie.Wbadaniuwzięłoudział25dzieci, zczego14zklasypierwszeji11zklasydrugiej.Proporcjadziewczynekdochłopcówwynosi7:7 wpierwszejklasiei5:6wdrugiej.Małaliczbadzieciwynikazograniczeńtechnicznych,adobór dziecibyłzależnyodzgodyichnauczycieliirodziców,odktórychuzyskanopisemnązgodę naprzeprowadzeniebadań.Zgodynabadaniaudzieliłatakżedyrektorszkoły. Szczegółowyopisćwiczeńwniniejszymartykuleopierasięnabadaniupierwszejgrupydzieci – z pierwszej klasy szkołypodstawowej.DoopisuwybranoćwiczenieMatching,gdyżwykonała

jewiększośćdzieci.NaturalniewielecechćwiczeniaMatching dotyczytakżeinnychćwiczeńCLT, aopisywanećwiczeniemożnauznaćzamodelowe.

3.1 P

r

z

y

g

o

t

o

w

a

n

i

e

d

z

i

e

c

i

d

o

b

s

ł

u

g

i

k

o

m

p

u

t

e

r

a

Dziecibiorąceudziałwbadaniachnależądopokolenia,dlaktóregokomputerstanowijużrzecz oczywistą.Większośćznich(wgwywiadówautora– prawie wszystkie) ma komputer w domu, własnylubrodzicówiczęstozniegokorzysta.Pytaneoto,corobiąnakomputerzezłatwością wymieniałypopularnegrykomputerowelubprogramyedukacyjne.Niektórzychłopcyopowiadali nawetjakwspólniezojcemobstawiająwynikimeczównastroniebuchmacherskiej(sic!) lublicytująnaaukcjachwserwisieAllegro (sic!). Należypamiętać,żejeszczeparęlattemu

komputeriInternetwPolscestanowiłrzadkośćnawetdlastarszychdzieciidorosłych. Przygotowaniedziecidoobsługikomputeraułatwiaprowadzeniebadańnadedukacją multimedialną.Żadnemuzdziecinietrzebabyłotłumaczyć,doczegosłużymyszkaijaksięnią posługiwać.Ćwiczeniawybranedotestówniewymagająużywaniaklawiatury,CLT w tych ćwiczeniachwogóleniereagujenanaciskanieklawiszyklawiatury.Wszelkiepróbynaciskania klawiszyprzezdziecispotykałysięzprośbąeksperymentatoraokorzystanietylkozmyszki. Wykonywaniećwiczeńpolegagłównienaporuszaniukursoremnaekranieiklikaniujednym zprzycisków(lewyiprawyprzyciskmyszymająwCLT tęsamąfunkcję)wwybranemiejsca na ekranie. Dzieci pojmowałytobardzoszybko,opomocprosiływsporadycznychprzypadkach.

3.2 O

b

s

e

r

w

a

c

j

e

p

o

c

z

y

n

i

o

n

e

p

o

d

c

z

a

s

b

a

d

a

ń

Zainteresowaniesamymkomputeremjestwśróddzieciogromne,dlategowiększośćdziecichętnie brałaudziałwbadaniachientuzjastyczniereagowaławinterakcji z Marni. Międzybadaniami zaobserwowano,jakdzieciczęstowypytywałysięnawzajemoto,jakiećwiczeniarobiły, ilezdobyłypunktów,jakieotrzymałynagrodyitp.

3.2.1 Z

a

i

n

t

e

r

e

s

o

w

a

n

i

e

s

p

r

z

ę

t

e

m

Niektórechciałydowiedziećsięczegoświęcejokomputerze.Pytałyoto,cosięstanie,kiedy nacisnąnaprzycisknaklawiaturze.Eksperymentatorzregułypozwalał,bydzieckosamosię przekonało,żeCLT niereagujenanaciskanieklawiszyklawiatury.Pytałyteżm.in.oznaczenie świecących„lampek”czylidiodsygnalizującychpoziomnaładowaniabateriiwkomputerze lubfaktpodłączeniadosiecikomputerowejitp.Wówczasstaranosięzwrócićuwagęnaekran komputera, gdzie Marni oczekiwałakolejnychkrokówwrozwiązywanymzadaniu.Celembadań byłoprzedewszystkim przeprowadzeniedzieciprzezkolejnećwiczenia,aniezapoznawanie zcałymoprzyrządowaniem.Stądnapytaniaoto,czykomputerjestpodłączonydoInternetu (dosłownie:a czy tu jest Internet?)iczysązainstalowaneinnegryeksperymentatorbyłzmuszony

odpowiadaćprzecząco.Gdybypotwierdził,niejednodzieckozapytałoby,czemuniemoże zInternetuskorzystaćitd.

(6)

3.2.2 Uwaga i koncentracja dzieci na wykonywanych zadaniach

Uwagadzieciwczesnoszkolnychjestrozproszonainiejednolita.Jeślimająpoczucie,że„dobrze imidzie”i„dobrzesiębawią”,potrafiąsięskoncentrowaćnadanymimzadaniubywykonać jedokońca.Jeślijednakzadaniejestzbytproste,dzieciokazująoznakiznudzeniaipytają eksperymentatorailejeszczećwiczeniapotrwają.Wtedyproszono oukończeniezadaniaczyli przejścieprzezwszystkieetapy(przykłady),bodopieropotemCLT zadawałnastępnećwiczenie. Jeślidzieckozgłaszało,żemajużdość,sesjęprzerywano. Zdarzałosiętakże,żezadanieokazywałosięwyjątkowotrudneidzieckonie wiedziało, cozrobić(gdzieiwjakimceluklikać).Wówczasprzypominano,żemożnaklikać„gdziekolwiek” na ekranie, a Marni wyjaśniczydanaodpowiedźbyłaprawidłowaczybłędna.ProgramCLT jesttakskonstruowany,bydorozwiązaniazadaniamożnabyłodojśćmetodąpróbiporażek,przez cierpliweeksperymentowanieisłuchaniereakcjiWirtualnej Nauczycielki oraz obserwowanie

zmiannaekranie.Wukończeniuzadaniapomagaliczeniepunktów(monety),jakiedzieci otrzymujązakolejneetapy(przykładywyrazów),atakżeświadomość,żezaukończonezadanie zawszedostanąnagrodę. Kwestiautrzymaniaskupieniauwagidzieckawćwiczeniachjęzykowychjestbardzoistotna. Dzieciwczesnoszkolnesągotowedonauki,leczniesątegoświadomeitraktująnaukęjako zabawę.Łatwiejprzekonaćjedo„zagrania”niżwykonaniadanegoćwiczenianaekranie. Interakcjęzkomputeremkojarząraczejzgramikomputerowymiiczasemwolnym,anieznauką. DlategociągłaobecnośćWirtualnej Nauczycielki jestogromnązaletąprogramu.Marni spełniarolę

strażnikauwagidziecka.Awatarjesttakzaprogramowany,bydzieckomiałowrażenie,żejest obserwowane. Marni poruszagłową,mrugaoczami,apodłuższejbezczynnościucznia(braku klikaniamyszką)Marni uśmiechasię,takjakbychciałazachęcićuczniadodaniaodpowiedzi

(kliknięcianaliteręlubsłowoczyobrazek).Autorzyprogramuzapowiadają,żewkrótceMarni

będziemogławodzićwzrokiemzauczniem,byzawszeutrzymaćznimkontaktwzrokowy;ajeśli uczeńodszedłbyodkomputera,Marni mogłabygoupomniećizawołać(Wise [w druku]). WystarczyzamontowaćkameręiodpowiedniozaprogramowaćCLT by Wirtualna Nauczycielka jeszczebardziejnaśladowałarealnąnauczycielkę.

3.2.3 R

e

a

k

c

j

e

n

a

k

o

m

u

n

i

k

a

t

y

g

ł

o

s

o

w

e

i

n

e

z

a

c

h

o

w

a

n

i

a

Marni

Program CLT komunikujesięzużytkownikiemdwomakanałami:wizualnym(ekran)isłuchowym

(słownekomunikatyMarni).Uczeńwidzinaekranieprzyciski,krótkienapisy(OK, EXIT, Again

i Help)iikony,naktóremożeklikać.Wszelkieinnedziałaniaużytkownikaniezostanąprzez programzauważone.Każdekliknięcie,zwłaszczawpoluwykonywanegozadania(kliknięcie naliteręlubwyrazczyobrazek)wywołujereakcjęsłownąMarni. Taka forma dialogu dziecka

zkomputeremjestasychroniczna,więctylkoczęściowoprzypominainterakcjędzieckazrealnym nauczycielem. O Marni możnapowiedzieć,żemówidodziecka,leczjeszczegoniesłyszyinie rozumiesłownychodpowiedzidziecka.Jednakżepracenadtym,byprogramrozpoznawałmowę podczasćwiczeń(Tutors)jużtrwają.Seriaksiążeczekinteraktywnych(Interactive Books)umożliwia

dzieckuodczytanietekstu(podanegonaekranie)wjęzykuangielskim.ProgramCLT

ma zaimplementowane rozpoznawanie mowy firmy SONIC, ale nie jest jeszcze przystosowany dopolskiejmowydziecięcej.Działaniawkierunku„spolszczania”platformyCLT podjętow ramach projektu PELT9 w CSLP10 w Poznaniu (Dziubalska-Kołaczyketal.2006;Bogackaetal.2006).

WszystkiekomunikatysłowneMarni w testowanej wersji CLT sąwydawanewjęzyku angielskim.Dziecibiorąceudziałwbadaniachwwiększościucząsięangielskiegoodpoczątku szkołypodstawowej(badaniaprowadzonopodkoniecrokuszkolnego),aniektórezaczęłynaukę jużwprzedszkolu.Rokczydwalatanauczaniapoczątkowegojęzykaangielskiegomanacelu osłuchaniesięzjęzykiemizapoznaniezpodstawowymsłownictwem.Niewystarczajednak bydziecirozumiałydokładnieto,comówiładonichWirtualna Nauczycielka. Po pierwsze raczej

nieznająwielusłówwypowiadanychprzezMarni w takich komunikatach jak Welcome to the

9

Polish-English Literacy Tutor: http://ifa.amu.edu.pl/~cslp/plt_e.html 10

(7)

Matching Game czy Click on arrow to continue lub Choose the letter that says f. Po drugie niesąprzyzwyczajonedonauczycielkimówiącejtylkoiwyłączniepoangielsku.Mimoto, interakcjazkomputeremprzebiegałasprawnie.Niezrozumieniekomunikatówniebyło dla dzieci przeszkodą,gdyżwykonaniećwiczeniajęzykowegotodlanichgra,którejreguły(sposób postępowania)odkrywałyprzezeksperymentowanie.Możnazakładać,żedziecirozumiały komunikatywstopniuminimalnym,wystarczającymbywykonaććwiczenie.Najczęściejkojarzyły danykomunikatzsytuacjązaistniałąnaekranie.WypowiedźWelcome to the Matching Game pada

napoczątkućwiczeniaidzieciwiedziały,żerozpoczynasięnowećwiczenieznową„planszą” dogry.WypowiedźClick on arrow to continue pada poskończeniuzadania,poktórymwybierasię

następne.Jeślidanedzieckoniewiedziałocozrobićposkończeniuzadania,eksperymentator podpowiadałbykliknęłynastrzałkę.Tojednakzdarzałosięrzadkoitylkonapoczątkubadań. Trzecia z przytoczonych wypowiedzi: Choose the letter that says f pochodzizćwiczeniazwanego

Letters-Sounds 4 square, gdzie zadaniem dziecka jest wybieranie jednej z czterech liter na ekranie.

Wwiększościprzypadkówreakcjąnatakikomunikatbyłokliknięcienajednozczterech pól zliterą.Kliknięciepowodujewymówienie(przezMarni)głoskioznaczanejprzezdanąliterę. Komunikatmożewięczawieraćsłowa,którychznaczenieniejestdzieciomdokładnieznane (choose itd.),aleofunkcji,oznaczeniucałościowymkomunikatudzieciłatwosięprzekonują wtokuinterakcji.DodatkowonaekraniewkażdymćwiczeniujestprzyciskAgain,którego kliknięciepowodujeponownepodaniepolecenialubsamejgłoskiczywyrazu.

3.3 T

e

c

h

n

i

c

z

n

e

k

w

e

s

t

i

e

b

a

d

a

ń

Badaniaprowadzononaterenieszkoływspecjalnie przygotowanej do tego sali komputerowej, zkażdymdzieckiemindywidualnie.Testywykonanonakomputerzeprzenośnympodłączonym dosieciinternetowej.Komputerbyłwyposażonywmyszkęnapodkładceiparęgłośników,bygłos awatara CLT - Marni był wyraźnyidonośny.Niezastosowanosłuchawek,gdyżprowadzący

badaniatakżemusiałsłuchaćMarni ikontrolowaćprzebiegtestów.

4 O

p

i

s

w

y

b

r

a

n

y

c

h

d

o

b

a

d

a

ń

ć

w

i

c

z

e

ń

CLT

typu Matching

ĆwiczącymwprogramieCLT założonokonta,doktórychprzypisanozestawyćwiczeń(Automatic Study Plan).Uczniowiemogąmiećustalonystopień(Grade Level).Dlauczniówklasypierwszej

ustalonostopieńpierwszy (w CLT jesttostopieńK), adlauczniówklasydrugiej– drugi (w CLT jest tostopień1). Nadprzebiegiemwykonywanychćwiczeńczuwa system Managed Learning

Environment,któryzadajeuczniomkolejnećwiczeniazależnieodichpostępów.System

tendecydujeotym,jakiećwiczeniapominąć,ajakiepowtórzyćoraznajakimpoziomie(Level)

danećwiczeniepowinnobyćzadane.Ponadtowyróżniasiętakżetryb(Type) wykonania

ćwiczenia:Practice, Memory, Test i Speedy. Wpierwszychdwóchtrybachczaswykonaniazadania

niejestograniczony,awnastępnychdwóchnaekraniepokazanajestskalaczasuobrazującaupływ czasu.Jednakżewkażdymztrybówczasspędzonynawykonaniedanegozadaniajestmierzony. Ponadtoprogramrejestrujeliczbępoprawnychodpowiedziiliczbękrokówwykonanychprzez dzieckowdanymćwiczeniu.Daneoczasiewykonaniazadaniaorazliczbiezdobytychpunktów sąwysyłanedoserwera,zktóregouzyskujesiępodsumowaniaćwiczeńwpostacitabelinastronie www.Dostępdodanychjestograniczonyichronionyhasłem,każdyzużytkowników(rodzic, nauczycielczybadający)musimiećswojekonto.Tabeleprezentowaneponiżejzostały wygenerowane przez skrypty strony MLE, anastępnieprzystosowanedoniniejszejpublikacjiprzez

autoraartykułu.11

11 WartykuleniepodajesięadresustronyMLE,gdyżniejesttostronaogólniedostępna.TwórcątabeljestCSLR, a autor niniejszegoartykułuwybrałtabeledotycząceprzeprowadzonychbadańiprzystosowałjetylkodocelównaukowych i publikacyjnych.

(8)

4.1 C

e

l

e

ć

w

i

c

z

e

n

i

a

ĆwiczenietypuMatching jestjednymzpierwszychćwiczeńzadawanychswoimuczniomprzezprogram CLT. Celemćwiczeńjestwykształcenieskojarzeńformąpisanąaniedźwiękową.Stanowi

towstępdonaukiczytania,wktórej„warunkiempowodzeniawopanowaniumapyalfabetycznejjest uchwycenieodpowiedniościliteridźwięków”(Wolf, Vellutino, and Gleason 2005). Badania referowane przezWolfiinnychdowiodły,że„szybkośćnazywanialiterbyłasilnympredykatorempóźniejszej umiejętnościczytania,zwłaszczarozpoznawaniasłów”(Wolf, Vellutino, and Gleason 2005).

Ponadtoczynnośćczytaniawymagaoddzieckaodpowiedniowytrenowaniauwagiipamięci, zwłaszczawzrokowej.Wszelkiećwiczeniakomputeroweprezentująokreślonebodźcejęzykowe obokbodźcówniezwiązanychzjęzykiem,choćrównieżznaczących:ilustracjiiprzycisków.Nauka czytaniawspomaganakomputeroworozwijaudzieckawybiórczekierowanieuwagikonieczne przyodróżnianieelementówjęzykowychodsiebie,atakżeodinnych,niezwiązanychzjęzykiem. WedługGibson,naukaczytaniaopierasięnaprzetwarzaniunazwanymprzezniąuczeniemsię percepcyjnym. Polegaonowdużejmierzenarozróżnianiuwymiarówzmiennychistałych,

by skuteczniejposzukiwaćtychniezmiennych(Wolf, Vellutino, and Gleason 2005).

IstotnymcelemćwiczeniawprogramieCLT jesttakżedoskonalenieumiejętnościzwiązanych zużywaniemsamegonarzędziabadań– komputera.Wszczególnościchodziokoordynację ruchową,motorykęrękiporuszającejmyszkę.Podstawęobsługikomputerastanowizasada point&click12 czyliwskażikliknij.Następniekoniecznajestobserwacjaskutkówklikania widocznychwpostacizmiannaekranieisłyszanychwdialoguzWirtualną Nauczycielką.Ważne jestbydzieciczuły,żemająwpływnato,cosiędziejenaekraniewprogramie.Interfejsćwiczeń zostałtakzaprojektowany,bynaukawspomaganakomputeremwnajwyższymstopniu przypominałainterakcjędziecko-nauczyciel.Dziękitemuuczącymsięłatwiejbędzienawiązać kontaktzmaszyną,którawedleteoriiReeves’aiNass’astajesięnaszymnowympartnerem interakcji symbolicznej (Reeves and Nass 2000).

Wreszciećwiczeniaczytaniawspomaganekomputerempomagająwzmianienastawienia dziecidonaukiikomputera.Dlawiększościdziecijesttojużznanazabawka,aleojej możliwościachdopierosięprzekonują.Interakcjazrozbudowanymprogramemedukacyjnym jakim jest CLT daje dzieciom – przyzwyczajonymdotraktowaniakomputerajakoźródłarozrywki– szansęnapoznaniekomputerajakonowegonarzędziadonauki.Iniemusząsobiebyć tejprzemianyświadome.Napewnodoceniątopóźniej,kiedy(byćmożejużwkrótce) komputer będziewkażdejsalilekcyjnej.

4.2 I

n

t

e

r

f

e

j

s

ć

w

i

c

z

e

n

i

a

Naponiższymzrzucie(kopiizawartościekranuprogramu)widzimyinterfejsćwiczenia:imię i nazwisko ucznia13,zegar,apodnimplanszęgry,obokniejWN,apodniąponownieimięucznia i licznikpunktów.Podplanszągryznajdujesięnazwaćwiczenia(tuzmieniona,copowinnobyć równieżpoprawioneprzezautorówprogramów)iprzyciskiznapisamiWYJŚCIE(EXIT) i POMOC

(HELP) oraz NASTĘPNY(NEXT,chwilowo nieaktywny). Wymienione elementy ekranu stanowią stałączęśćintefejsućwiczeńCLT (Tutors).

Wartozauważyć,jakdużąpowierzchnięekranuzajmujeplanszagry,stanowionablisko połowęjegopowierzchni.TwarzWirtualnej Nauczycielki zajmujeokoło1_∕

7 ekranuijestjedyną

animowanączęściągry.Umieszczona zawsze po prawej stronie nie przeszkadza w grze, alenietrudnojązauważyć.Podobnie– kartyzajmująponad⅓ ekranu,gdyżsąnajważniejsze w grze imająprzyciągaćuwagęucznia.Każdaz6kartponajechaniunańkursoremmyszki podświetlasię,comasugerować,żenależynaniąkliknąć.Przyciskiaktywująsiętylkowtedy,gdy możnananiekliknąć,coeliminujezbędneruchydzieckainieodwracauwagiodwykonywanego ćwiczenia.

12 Omówieniezasadynastronachwikipedii:http://en.wikipedia.org/wiki/Point-and-click 13 Widocznenaobrazkuimięinazwiskojestzupełniefikcyjneiniezwiązanezżadnymbadanymczybadającym.

(9)

4.3 P

l

a

n

s

z

a

ć

w

i

c

z

e

n

i

a

I

l

u

s

t

r

a

c

j

a

1 :

I

n

t

e

r

f

e

j

s

ć

w

i

c

z

e

n

i

a

t

y

p

u

M

a

t

c

h

i

n

g

PlanszaćwiczeniatypuMatching tosześćprostokątów,podktórymisą„ukryte”litery.

Literyukazująsiępokliknięciunaprostokąt.Zadaniemuczniajestkliknięcienadowolnyprostokąt i„odkrycie”litery.„Odkryciuliterytowarzyszyodczytaniejejprzez WN czyli podanie nazwy takiej jaka jest jej przypisana w angielskim alfabecie. Poodkryciudwóchliter,przyciskiMATCH

i NOT MATCH aktywująsię.Uczeńmusiterazzdecydowaćczy„odkryte”literypasujądosiebie. Odpowiedźuczeńpodajeklikającnajedenprzycisków:jeślipasują– MATCH,jeślinie–

NOT MATCH.WprzypadkuliterpasującychdosiebiekliknięcieMATCH wygaszadwaprostokąty

ztymiliterami,awprzypadkuróżnychliter(odpowiedźbłędna),literysązpowrotemzakrywane. KliknięcieNOT MATCH równieżpowodujezakrycieliter.Dopasowanelitery(trzy)ukazująsię

pod przyciskami MATCH.Gdyuczeńodkryjewszystkiesześćprostokątówiustali,którelitery pasujądosiebie,grakończysię.WówczasaktywujesięprzyciskNEXT iuczeńmożewyjśćzgry

(wcześniejwyjściezgryjestmożliweprzyciskiemEXIT).

4.4 W

a

r

u

n

k

i

p

o

p

r

a

w

n

e

g

o

w

y

k

o

n

a

n

i

a

ć

w

i

c

z

e

n

i

a

ZaprogramowanodwawariantyćwiczeniatypuMatching: Matching Lower–Lower i Matching Lower–Upper. Obaćwiczeniaopierająsięnadyskryminacjibodźcówakustycznych i wizualnych ściślezwiązanychzjęzykiemipismem(czytaniem).Pierwszepoleganadopasowaniumałychliter alfabetudosiebie.Sprowadzasięonodoustaleniaczydwaznakiobrazujątąsamąliterę– czysątożsame(bodziecwizualny:literynaekranie)i czymajątakąsamąnazwę(bodziec akustyczny:głosWN).Drugiepoleganadopasowaniumałejliterydowielkiej(bądźodwrotnie, zależnieodtrafionychliter).Dokładniejchodzioustalenieczydwagraficznie(bodźcewizualne) różneznakiobrazujątęsamąliterę– czysątożsamepodwzględempozycjiwalfabecieiczymają takąsamąnazwę(bodziecakustyczny:głosWN).

(10)

WćwiczeniuMatching Lower–Upper odkrywaneliterysąnazywaneprzezMarni wraz

zokreśleniemwielkośći14

litery: lowercase lub uppercase. Zatemnazwamałejliteryp brzmi lowercase [pi:], a wielkiej – uppercase [pi:].Polskiuczeńwczesnoszkolnyniemusirozumiećtych określeń,leczznanazwyliter.Ponadtonazwyangielskichliterczęściowonawiązujądoich brzmienia(głosek,któredanaliterasymbolizuje)znanegodzieciomzjęzykapolskiegowstopniu podstawowym15.Możnazatempostawićhipotezę,żedzieckopotrafizdecydowaćczywidoczne naekranieznakimajątakąsamączyróżnąnazwępodawanąprzezMarni. Towłaśniejest

warunkiem poprawnego wykonaniaćwiczeńtypuMatching.

4.5 Z

n

a

j

o

m

o

ś

ć

liter alfabetu polskiego oraz liter alfabetu angielskiego

Oczywiścierozpoznawanieliteralfabetuangielskiegodladziecipolskichnapoczątkuszkoły podstawowejniejesttrudne,boznająjużliterypolskiegoalfabetu.Wiedząjuż,żeliterystosowane wtychjęzykachnieróżniąsięformą,aotym,żewjęzykuangielskimniewystępująpolskielitery z diakrytykami16 przekonująsięwpierwszychmiesiącachnauki.Wtedytakżedowiadująsię, żewalfabecieangielskimjestmniejliter(26wporównaniu35.wpolskim)ipoznajątrzylitery Q,ViX,którewjęzykupolskimstosowanesąbardzorzadko17_._D_r_o_b_n_e_r_ó_ż_n_i_c_e_f_o_r_m_a_l_n_e iilościoweliteralfabetówtychdwóchjęzykówsąwłaściwienieistotnenapoczątkunauki.Używanie tychsamychznakówdozapisupolskichiangielskichsłówstanowizresztąsporeułatwieniewnauce (wporównaniunp.zjęzykiemrosyjskim,wprzypadkuktóregonależynauczyćsięnowegoalfabetu– grażdanki).Dziękitemuuczniomnieobcajestzasadaalfabetyczna – odpowiedniościlitera-głoska, podrugieznanesąwwiększościliteryalfabetułacińskiego.18 Najważniejszeróżnicekryjąsię wwartościifunkcjiliteralfabetułacińskiegowjęzykurodzimymiobcym.

4.6 U

m

i

e

j

ę

t

n

o

ś

c

i

d

z

i

e

c

k

a

p

o

t

r

z

e

b

n

e

d

o

w

y

k

o

n

a

n

i

a

ć

w

i

c

z

e

ń

CLT Pozornieproste,bopolegającenaporównywaniuliter,ćwiczeniemanacelukształcenieszeregu umiejętnościpoznawczychdziecka.Wykonaniećwiczeniawymagaoduczniakoncentracji,uwagi, pamięciizdolnościmetakognitywnychorazkoordynacjiruchowej.Dzieckoskupiauwagę naekraniekomputera,aszczególnienaplanszygry,którazajmujebliskopołowępowierzchni ekranu.Literystanowiąbodźcewizualne,podczasgdykomunikatygłosoweMarni sąbodźcami słuchowymi.Dyskryminacjatychbodźcówjestprawie jednoczesna,gdyżdzieckosłyszynazwę literyzarazpojejodkryciu(kliknięciunajedenzsześciuprostokątów)imożejąusłyszećdowolną liczbęrazy(klikającnaprostokąt).Podjęciedecyzjiopasowaniudosiebieliter(dwóchmałychlub małejdowielkiej)wymagaskojarzeniaformydźwiękowejiwizualnejczyliintegracjizmysłowej.

4.6.1 P

a

m

i

ę

ć

Potrzebęwykorzystaniapamięciprzedstawianastępującasytuacja.Jeśliwpierwszychkliknięciach uczeńtrafiłnaróżneliteryiklikającNOT MATCH uznałjezaróżnetoliteryzostawałyzpowrotem zakryte.Tylkodwieliterymogąbyćodkrytejednocześnie.Dzieckołatwozapamiętajakielitery znajdująsiępodrazodkrytymiprostokątami,gdyżdążydosprawnegorozwiązaniazadania. Wie,żezadaniebędzierozwiązane,gdyodkryjewszystkiesześćkart(liter).Pamięćotym,jakielitery

14

Angielskie nazwy liter – lowercase i uppercase – pochodząodokreśleńlower case i upper case, gdzie case oznaczało kasztędoprzechowywanialiterwdrukarni.Drukmaszynowyzostałzastąpionycyfrowym,alenazwyliterniezmieniły się.Język polskiniepozwalanawspólnenazwanieliterdużychimałychsłowem,któryodpowiadałbycase,choćw polskiej wersji edytora tekstu Microsoft Word 2003 polecenie Change Case przetłumaczononaZmieńwielkościliter. 15

Potwierdzajątoprzykładyliteroraznazw angielskich i polskich: p – [pi:] – [pe], b – [bi:] – [be], d – [di:] –[de] czy s – [s] – [es] lub l – [l] – [el].Jednakżesątakżeprzykładynazwangielskichniemotywowanychbrzmieniemoznaczanejgłoski angielskiej: h - [ʃ] – [ha] czy w – ˈʌəː- [vu].

16

Diakrytykiwjęzykuangielskimsąużywanetylkowzapisiezapożyczeń,najczęściejzfrancuskiegonp.:façade– fasada i naïve– naiwny czy résumé.Ichużywanieniejestjednakobligatoryjne,asłowategotypusątakrzadkie, żedzieciomwpolskiejszkolepodstawowejnapewnoniesąznane.Stądwniosek,żefaktużywaniadiakrytyków wjęzykuangielskimmożnawniniejszymbadaniupominąć.

17

Pytanie: jak rzadko litery Q, V i X sąstosowanewjęzykupolskimwymagałobyodrębnegoomówienia.Słowniki PWN np.: InnySłownikJęzykaPolskiegolub UniwersalnySłownikJęzykaPolskiego podająbardzomałohasełztymiliterami. 18 NazwaalfabetłacińskiodnosisiędoalfabetycznegosystemupismastosowanegowwiększościjęzykówEuropy (zwyjątkiemrosyjskiego,bułgarskiegoiinnych),obuAmerykiniektórychjęzykówAzji(np.wietnamski)orazAustralii. Alfabetyużywanewtychjęzykachróżniąsięformalnieznakamidiakrytycznymiiwartościąfonetycznąliter, leczwszystkiewywodząsięzalfabetułacińskiego.

(11)

kryjąsięzaokreślonymiprostokątamipomożerozwiązaćzadanieszybciejiwmniejszejliczbie kroków.Ponadtoćwiczonajesttakżepamięćozwiązkuliteryzjejdźwiękowąnazwą.

4.6.2 Z

d

o

l

n

o

ś

c

i

m

e

t

a

k

o

g

n

i

t

ywne

Wwykonywaniućwiczeńjęzykowychniebezznaczeniasątakżezdolnościmetakognitywne dziecka.Ćwiczeniejestgrą,ekrankomputeraprzedstawiapewienproblem,aMarni oczekuje, żedzieckoznajdziejegorozwiązanie.Uczeńmusisobieuświadomić,jakiesązasadygryiznaleźć sposóbnawykonaniezadania.Wtymcelumusidokonywaćanalizydostępnychmudanych(litery iichnazwy)imożliwychkroków(ruchów).Wynikibadańwskazująjednoznacznie naefektywnośćzdolnościmetakognitywnychpolskichdzieciwczesnoszkolnych w nieznanych imprzecieżćwiczeniachwjęzykuangielskim.Niezdarzałosię,byktóreśzdzieciodmówiło wykonaniaćwiczeniazewzględunazbytwysokipoziomtrudności.Sporadycznieitylko napoczątkućwiczeńniektórezdziecipytałyekspetymentatoraczydobrzeklikają,czymogą nacisnąćwskazywanykursoremprzycisk.Zawszeodpowiadano:spróbuj;zobacz,cosięstanie; przekonajsię.Skłanianieuczniadosamodzielnejinterakcjizkomputeremmanaceluwspieranie autonomii w nauce.

4.7 Rola Wirtualn

e

j

N

a

u

c

z

y

c

i

e

l

k

i

w

ć

w

i

c

z

e

n

i

a

c

h

CLT WćwiczeniachCLT (Tutors)uczeńmaszansęprzekonaćsięowłasnychmożliwościach intelektualnych podczas nauki, a proces nauczania jest regulowany przez WirtualnąNauczycielkę (Wise [w druku]). WskazówkidawaneprzezMarni sąminimalne,gdyżmajątylkonaprowadzać

ucznianamożliwerozwiązania.Wtensposóbrealizowanajestideastrefynajbliższegorozwoju

Wygotskiego (Wolf, Vellutino, and Gleason 2005) definiowanauSchafferajako„rozstęp pomiędzytym,codzieckojestwstanieosiągnąćbezpomocy,atym,comożeosiągnąćprzy pomocy osobyposiadającejwiększąwiedzę”(Schaffer 2005).Instruktażwewszystkich ćwiczeniachCLT jest prowadzony tak, by Marni naśladowaładorosłego(nauczycielalubrodzica) dziecka,októrymSchafferpisze:

„Dorosłypowinienbyćwrażliwyzarównonaosiągnięciadziecka,jakinajegopotencjał i z odpowiednimwyczuciemformułowaćwyzwaniaintelektualnetak,byniewykraczałydalejniż jeden krok ponad to, co dziecko potrafijużzrozumieć.Poprzezwykorzystaniejużposiadanejprzez dzieckowiedzymożnawtensposóbprowadzićjekudalszymosiągnięciom.”(Schaffer 2005). Marni pomagadzieckuwustaleniuzwiązków(skojarzeń)pomiędzyznakamidźwiękowymi (głoskamiinazwamiliter)aichgraficznymi(literami).Nakażdekliknięcienakartęlubliterę Marni reagujepodającbrzmieniegłoskioznaczanejprzezliteręinazwętejlitery.Wirtualna Nauczycielka powtórzynazwęgłoskiczywyraz(winnymćwiczeniu)tylerazy,ileuczeńtego potrzebujeinieokazujeprzytymzniecierpliwienia,zdziwieniaczyzmęczenia.Zależnieoddziałań dziecka, Marni wyjaśniczydzieckopostępujezgodniezjejoczekiwaniamiipochwalizapoprawną odpowiedź.Awatarodgrywawięcrolęniestrudzonegoekspertagotowegopomócdzieckuwkażdej (przewidzianej przez program) sytuacji.

ZaletywłączeniaideistrefynajbliższegorozwojuWygotskiegowedukacjęwspomaganą komputerowopodkreślanojużćwierćwiekutemu,awięcjeszczezanimkomputerystałysiętanie, dostępneipopularne(dosłownie:osobiste).Wartykuleointegracjiinteligencjiludzkiej ikomputerowejwydanymwzbiorzeartykułówChildren and Computers w 1985 roku napisano:

“ItisposiblethatfutureversionsofAI19

systems could serve as tools for helping children movetroughthezonesofproximaldevelopmentbyextendingthe“social”environment for cognitive growth by interactively providing hints and support in problem-solving tasks like the one adults provide. Computers playing this role will be information age sequel to concepts of a zone of proximal zone development, in which the adult human plays the tutorial role of coconstructing with the child his of her latent developmental capabilities. In this case, the zone of proximal development is traversed with the complementary capabilities of the human-computersystem.”(Pea 1985)

Przytoczony fragment zapowiada systemy sztucznej inteligencji zdolne do tutorowania czyli nauczania lub wspomagania nauczania dla dzieci. Program CLT jest potwierdzeniem tezy Pea

19

(12)

ijednymzlepszychprzykładówtakichsystemów.GłównymzadaniemWirtualnej Nauczycielki

wtejperspektywiejestmodelowanierozwojupoznawczego(językowego)dzieckaiprojekcja

strefynajbliższegorozwoju. Marni,takjakdorosłyczynauczyciel„ko-konstruuje”zdzieckiem jego zdolnościpoznawcze,stwarzającrodzajkontrolowanego,bezpiecznego,środowiska rozwojowego,wktórymdzieckomożesiępoczućniczymw„kokonie”(sic!).Zniechęconych do nauki czytania Marni zachęcidozabawy,anieoswojonychzkomputerem– zaprosi do interakcji. DzieciuczącesięwprogramieCLT poznajątakżefundamentalnezasadykomunikacji międzyludzkiej,gdyżwypowiedziMarni sąnaniejwzorowane.Osłuchująsięznaturalną ioryginalnąintonacjąjęzykaangielskiegoizaczynająrozumiećjejznaczenia,związki zsytuacją zaistniałąwgrze.Systemysztucznejinteligencjizyskującorazwiększąrolęwenkulturacji istają sięprzekazicielamiwiedzykulturowej,wtymwiedzyojęzykuczykompetencjikomunikacyjnej wrozumieniuHymesa.Zakładając,żekomputeryiprogramy tak zaawansowane technicznie iabsorbującejakCLT będączęstowykorzystywanewnauceiwspomaganiurozwojudziecka,

możnapostawićhipotezę,żetenajnowszenarzędziasymbolicznebędączęściąsystemuwsparcia przyswajaniajęzyka20

.

4.8 Prezentacja danych zebranych przez MLE

W poprzednim artykule na temat CLT (Juszczyk 2005) przedstawionoszczegółowytranskrypt

zprzebiegućwiczeniatypuMatching napodstawieobserwacjijednegozbadanychuczniów.

Zapis oparto na obserwacjach i nagraniach programu rejestrującego dźwiękiobrazzekranu komputera.DostępnawówczaswersjaCLT niewspółpracowałazMLE,więcwynikiniebyły rejestrowane przez programzarządzającynauczaniem.Wynikićwiczeńniebyłyzatemdostępne przez serwis stron WWW. Obecna wersja CLT,dziękistałemupołączeniuzMLE (przez Internet),

dajemożliwośćzapisania(automatycznego)przebiegućwiczeńwykonywanychprzezkażde dziecko zosobnaizebraniawynikówwszystkichbadanychdzieciwceluporównania i podsumowania.

4.8.1 Tabela indywidualna

System MLE gromadzirezultatydziałańuczniówizliczadaneistotnedlaprocesunauczania. Odpowiednie skrypty na stronie WWW generująprzystępneraporty (Report: All Activity for

Current User)prezentującepoczynaniakażdegozuczniówosobnowtabeli.Raportmożna

ograniczyćdowybranychćwiczeńprzezwybórzmenuTutor.Przykłademraportutegotypujest

tabela1ukazującawynikićwiczeńtypuMatching ujednegozuczniów– chłopcazpierwszej klasy.Kolejnekolumnypodająnazwy:etapównauczania(State),ćwiczeń(Tutor)trybówćwiczeń

(Type)ipoziomów(Level) oraz dane liczbowe: liczba odpowiedzi poprawnych (Correct) i liczba

przykładówlubkrokóww danymćwiczeniu(Total).Ostatniakolumnapodajeczasspędzony

nawykonaniućwiczenia.

ĆwiczeniapowtarzająsięzależnieodpostępówuczniaiichocenyprzezCLT/MLE. WedlezałożeńtwórcówCLT,dziecimająćwiczyćnoweumiejętnościażosiągnąbiegłość w zakresieokreślonymprzezćwiczeniaiplannauczania.Biegłość(competence) wyznaczana jest

stosowniedoprocentudokładnościi/lubliczbyklikówmyszki,zapomocąktórychuczeń odsłuchujeprzykłady(wdanymćwiczeniu)zanimwybierzeodpowiedź.Programmapodwyższać poziomtrudności(Level) ćwiczeń,gdyuczeńuzyska80%lubwięcejbiegłościprzydwóch

kolejnychprzykładachpodanychwćwiczeniu.Jeśliuzyskaponiżej50%wdwóchseriach przykładówlub20%wjednejserii,programobniżypoziomtrudnościbezuprzedzania ucznia. DziękitemuMarni zachowujesięjak„doświadczonynauczycielludzki”(expert human tutor),

którydostosowujemateriałćwiczeniowydoaktualnychmożliwościkonkretnegodziecka (Wise [w druku]). PonadtowiększośććwiczeńCLT (niedotyczytoćwiczeńtypuMatching, gdziepodajesiętylko 3paryprzykładów) zaczynasięodjednegolubdwóchprzykładówzćwiczenia,któredziecku poszłodobrze.Tozapewniauczącemusięstrefęnajbliższegorozwoju,poktórejzadawanajest seria 7-8przykładówwrazwyjaśnieniem.Ćwiczeniakończąsiępowtórkądobrzeznanych przykładówczyliznówstrefąnajbliższegorozwoju(Wise [w druku]).

20

(13)

T

a

b

e

l

a

1 :

I

n

d

y

w

i

d

u

a

l

n

y

r

a

p

o

r

t

ć

w

i

c

z

e

ń

d

l

a

u

c

z

n

i

a

K

A

P

A

1 M

21

TUTOR SUMMARY FOR KAPPA1M

NR STATE TUTOR TYPE LEVEL CORRECT TOTAL DURATION

(MIN)

1 0.10: Alphabet 1: Learn consonant letters Lowercase 4-Square Practice

[1] Alphabet f, v,

p and b

10 10 0.55

2 0.10: Alphabet 1: Learn consonant letters Lowercase 4-Square Practice

[1] Alphabet f, v,

p and b

5 11 6.18

3 0.10: Alphabet 1: Learn consonant letters Matching Lower –

Lower Practice/Test

N/A

₅ ₇ _2.27

4

0.20: Alphabet 2: Learn i, a and consonant letters and 0.21: Letter-sound 1: Match initial consonants

Lowercase 4-Square Practice

[4] Alphabet i, a, j

14 28 10.02

5

[3] Alphabet s, z,

m and n

17 20 3.21

21

(14)

6

Matching Lower -

Lower Practice/Test

N/A

₄ ₄ _1.52

7

0.30: Alphabet 3: Learn e, o, u and consonant letters and 0.31: Letter-sound 2: Match initial i, a and consonants

Letters-Sounds 4-Square Practice

[3] Consonants in

initial position:

s,z,m,n and

Vowels in initial

position: /a/ as in

apple and /i/ as in

igloo (query the

word that have

picture)

6 10 6.22

8

Uppercase and

[5] Alphabet l, r,

o, e and u

10 11 4.22

9

[5] Alphabet l, r,

o, e and u

2 6 4.34

10

[5] Alphabet l, r,

o, e and u

1 2 1.34

11

Matching Lower -

Upper Practice/Test

N/A

₁ ₄ _2.15

12

0.40: Letter-sound 3: Match initial e, o, u and consonants and 0.41: Beginning Sound 1: Find consonants in i, a words

Beginning Sounds Practice

[1] CVC /a/ /i/,

initial position: p ,

b , f , v.

(15)

13

0.40: Letter-sound 3: Match initial e, o, u and consonants and 0.41: Beginning Sound 1: Find consonants in i, a words

Letters-Sounds 4-Square Practice

[4] Consonants in

initial position: sh

ch j and Vowels

in initial position:

/e/ as in egg

(query the word

that have picture)

21 27 10.52

14 0.50: Beginning Sound 2: Find digraphs

and consonants in short vowel words Beginning Sounds Practice

[4] CVC /a/ /i/ /e/,

initial position: sh

ch , j.

6 7 4.05

[4] CVC /a/ /i/ /e/,

initial position: sh

ch , j.

9 10 2.57

[4] CVC /a/ /i/ /e/,

initial position: sh

ch , j.

11 11 3.13

[4] CVC /a/ /i/ /e/,

initial position: sh

ch , j.

5 7 5.28

(16)

4.8.2 T

a

b

e

l

a

z

b

i

o

r

c

z

a

d

l

a

ć

w

i

c

z

e

ń

t

y

p

u

Matching

Przeprowadzonebadaniapozwalająnaporównaniewynikówwgrupiedzieci.Wtymceluzebrano tabeleindywidualneosiągnięćkolejnychuczniówisporządzonozestawieniewynikówwszystkich ćwiczeńprzerobionych przez 14 dzieci w klasie 1 i 10 w drugiej. Fragment zestawienia przedstawiatabeleosiągnięćdzieciz1klasy.Dzieciomnadanopseudonimyskładającesię znazwlitergreckich,oznaczeniaklasyipłci(K– dziewczynka, M – chłopiec).Tabela2ukazuje wynikidlaćwiczeniaMatching Lower – Lower, a tabela 3 – Matching Lower – Upper.22

LiczbawykonanychćwiczeńprzezdanedzieckojestzależnaodocenydokonanejprzezCLT

i MLE, badającyniemiałwpływunadobórćwiczeń.Jeślidokładnieprzyjrzymysięwynikom zebranymwtabelach,okażesię,żesąniekompletne.NiestetynaskutekbłędnegodziałaniaCLT

i MLE niewszystkiedanedotycząceprzebieguwykonywanychćwiczeńzostałyprzesłane

na serwer WWW i dlatego tabela nie obejmuje wszystkich danych przebadanych dzieci dlawybranychćwiczeń.Należytakżedodać,iż,wtrakciebadańdoszłodonielicznychawarii testowanego programu CLT.

Nagłówkikolumnnawiązujądonagłówkówtabeli1,awięcCorrect przełożonojako

POPRAWNE, a Total jako WSZYSTKIE. Liczby w kolumnie POPRAWNE mówiąnamilerazy

uczeńkliknąłprawidłowoczyli na przycisk MATCH, gdyodkryteliteryzgadzałysięlub

na NOT MATCH,gdyliteryniezgadzałysię.NatomiastwkolumnieWSZYSTKIE podano liczby wszystkichkliknięćprzyciskówMATCH i NOT MATCH – poprawnych i niepoprawnych. Pozycje tabelisąposortowanewgdwóchkryteriów:procentupoprawnychodpowiedzi(kolumna:%) i czasu wykonania zadania w minutach.

T

a

b

e

l

a

2 :

P

o

r

ó

w

n

a

n

i

e

w

y

n

i

k

ó

w

ć

w

i

c

z

e

n

i

a

Matching Lower- Lower

nr UCZEŃ POPRAWNE WSZYSTKIE % CZAS

(MIN) 1. ALFA1K 5 5 100 1,08 2. BETA1K 5 5 100 1,19 3. JOTA1M 5 5 100 1,21 4. TAU1K 4 4 100 1,24 5. LAMBDA1K 5 5 100 1,27 6. EPSILON1M 4 4 100 1,31 7. TAU1K 5 5 100 1,32 8. KAPPA1M 4 4 100 1,52 9. PSI1M 10 10 100 2,16 10. OMEGA1K 4 4 100 2,20 11. DELTA1M 5 5 100 2,31 12. TAU1K 6 7 86 3,06 13. OMEGA1K 5 6 83 1,17 14. GAMMA1K 3 4 75 1,10 15. KAPPA1M 5 7 71 2,27

22

(17)

T

a

b

e

l

a

3 :

P

o

r

ó

w

n

a

n

i

e

w

y

n

i

k

ó

w

ć

w

i

c

z

e

n

i

a

Matching Lower- Upper

nr UCZEŃ POPRAWNE WSZYSTKIE % CZAS

(MIN) 1. OMIKRON1K 4 4 100 0,51 2. DELTA1M 4 4 100 0,54 3. SIGMA1M 6 6 100 0,55 4. SIGMA1M 5 5 100 1,03 5. OMIKRON1K 6 6 100 1,04 6. LAMBDA1K 7 7 100 1,38 7. BETA1K 5 5 100 1,48 8. PSI1M 3 3 100 2,13 9. TAU1K 4 4 100 2,15 10. ALFA1K 9 9 100 3,03 11. THETA1M 6 7 86 1,16 12. KAPPA1M 2 4 50 2,27 Wynikizebranewtabelachpozwalająsądzić,żeobaćwiczeniaokazałysięproste,większość dziecirozwiązałazadaniewzupełnościpoprawnie(100%uzyskanoodpowiedniow11na15 ćwiczeńMatching Lower – Lower iw10na12ćwiczeńMatching Lower – Upper).Różnebyły

jednak strategie i przebiegi wykonywanychćwiczeń,cowidaćpoliczbiewszystkichkliknięć (WSZYSTKIE). Imwiększa,tymwięcejrazyuczeńodsłuchiwałiporównywałgłoskiilitery. Należyjednakpamiętać,żećwiczeniateniesątestem,leczokazjądonauczeniasięangielskich nazw liter i skojarzeńformygraficznejzdźwiękową.Procesuczeniasiępokazujeraport szczegółowy,wktórypodajekolejnekroki(kliknięcia),jakiewykonałuczeńzanimrozwiązał zadanie.Przykłademtakiegoraportujestopisywananiżejtabelaszczegółowa.

4.8.3 Tabela szcze

g

ó

ł

o

w

a

d

l

a

ć

w

i

c

z

e

n

i

a

Matching Lower - Lower

SystemkontrolićwiczeńMLE rejestrujetakżedokładnyprzebiegwszystkichćwiczeń. WprzypadkućwiczeńtypuMatching otrzymujemyszczegółowątabelęzpodglądemliter

trafionych przez ucznia (First Item i Second Item) iczasujakiminąłpomiędzykliknięciami i klikane przyciski MATCH lub NOT MATCH oraz oceny odpowiedzi (kolumna Answer). Wspomnianyczasmijającypomiędzykliknięciamiodzwierciedlaczasanalizyipodjęciadecyzji przez ucznia, awięcrównieżzdolnośćdoidentyfikacjiliteriichnazw.Widocznewtabeli4.czasy sugerują,żeliterybyłyodkrywaneszybko,apodjęciedecyzji:MATCH/NOT MATCH zajmowało od3do44sekund.Krótkieczasysądużoczęstsze,coświadczyobiegłościucznia,adłuższeczasy (12, 24 i44sekundy)oznaczająmomentywahaniaizastanawianiasię.Najdłuższyczas (44sekundy)mógłbyćczęściowospowodowanyrozproszeniemuwagiiniepewnościąucznia cozrobić– gdziekliknąć.Tabela4odtwarzatakżeukładliternaplanszy(kolumnaBoard). Prezentowanatabelaszczegółowaukazujetakżepewnąstrategięucznia.Najprawdopodobniej odkrywałkolejneliteryklikająclosowowkarty,dziękiczemudowiedziałsię,którekarty zakrywająokreślonelitery.Potempowtarzałklikanietak,bytrafićna pasującedosiebielitery. Stosowanietakiejstrategiiwymagaskupieniauwaginaskutkachklikania,zaangażowaniapamięci roboczej(operacyjnej)ianalizybodźcówwizualnych(litery)orazdźwiękowych(nazwyliter). Fakt,żećwiczeniezostałowwiększościpoprawniewykonanepotwierdzapogląd,żedzieci wczesnoszkolnewykazująsięjużsporąelastycznościąstosowanychstrategiipoznawczych (Schaffer 2005).