404
R ecenzjejak o p rzy k ład „niejasnej stylizacji” autora rejestru. Tym czasem B ą k o w s k i jest w tym w y p a d k u chyba u sp raw ied liw io n y : w szak sam K leczk ow sk i zw racał uw agę, że w słow nikach polskich „fcloba” m a k ilk a w spom nianych znaczeń, znaczy zarów no część bloku, jego opraw ę, ja k rów n ież cały blok.
W d rugiej części arty k u łu E. K o czorow sk i d aje próbę reko n struk cji galeonu b u dowanego w Elblągu , opierając się także na znajomości konstruk cji okrętów tam tej epoki, gdyż sam rejestr B ąk o w sk iego nie d aje całkow itego o b raz u b u d o w y galeonu. A u to r k ry ty k u je p rzy tym niekonsekw encje rekonstrukcyjnego m odelu galeonu, w y konanego przez m g ra M . B o czara (m odel ten zn ajd uje się w M u zeum Z a m k o w y m w M a lb o rk u ). Dotyczą one zwłaszcza p od w odn ej części kadłuba, k tó ra jest zbyt m ała w stosunku do jego części nad w o dn ej, w ypiętrzonej w y sok im i n ad bu d o w am i. „Trudno też p rzyjąć — pisze dalej E. K o czorow sk i — że bu d ow n iczo w ie w ło s c y8 zbu do w ali galeon, którego stateczność nie g w a ra n to w a ła bezpiecznej ż e g lu g i", cho ciaż rtakie «b r a k i» [...] b y ły w ów czas n a porządku dziennym. O k ręty b u d o w an o bo w iem bez p la n ó w i wyliczeń, n a podstaw ie ,[...] modelu. Jeszcze w X V I I1 w . b u d ow an o n aw e t n ajw ię k sze okręty «n a oko» m istrza, którego doświadczenie służyło za w y li czenia konstrukcyjne” (ss. 64— 65). T u autor przypom ina, że w łaśn ie w sk u tek w a d li w e j konstrukcji zatonął w 1628 r. szwedzki okręt „V a sa” tuż po w y jśc iu w p ierw szy r e j s 10.
P o w ysunięciu jeszcze k ilk u zarzutów w stosunku do m odelu M . B oczara autor pisze: „N iektóre poruszone [...] problem y są n ie w ą tp liw ie dyskusyjne, jedn ak rze czowa d y sk u sja może doprow adzić do odtw orzen ia n ajb ard z iej p raw dopodobnego w izeru n ku pierw szego galeonu Rzeczypospolitej. D latego też z uznaniem należy p o - ' w itać k ażd ą p róbę rekonstruk cji galeonu z E lb lą g a ”, i nie tylko tego okrętu, „ale każdego okrętu spod znaku B iałego O rła ” (s. 66; pow inno tu być w łaściw ie: „O rła B iałego ”).
Z y g m u n t B rocki
J O Z E F B O Ż E K — P I O N I E R M A S Z Y N P A R O W Y C H
W nrze 4/1965 „ K w a rta ln ik a Historii N a u k i i Tech niki”, ss. 561— 579, opu bliko w an o obszerną pracę F. J ilka o Józefie B o żk u — pionierze m aszyn p aro w ych w Cze chach. B io g ra fię Józefa B o żk a {1782— 1835) — naszego ziomka, znakomitego m echa nika, konstruktora i w y n alazc y — zamieścił obecnie L u d w ik B rożek n a łam ach w y chodzącego w Czeskim Cieszynie m iesięcznika polskiego „ Z w r o t” (nr 12/1968, ss. 11— 13).
O k azu je się, że pam ięć o naszym ro d a k u ze Ś ląska Cieszyńskiego jest n ad al ż y w a i dzisiejsi Bierowiam ie postanow ili uczcić jego pam ięć i przypom nieć zasługi tablicą pam iątkow ą n a m iejscu od d a w n a już nie istniejącego jego d om u rodzinnego (Bożek urodził się w e w s i B ie ry k. G rod żca, pow . B ie lsk o -B ia ła ).
S y lw e tk a Józefa B o żk a została opisana przez kilk u polskich autorów , np. przez L . J. Szersznika w 1810 r. w książce W iadom ości o pisarzach i artystach z K s ię stwa Cieszyńskiego, przez Z . K ossak w tomie N ieznany kraj (o pow iadan ie Czarodziej), G. M orcin k a w o pow iadaniu M łyn a rczyk z B ierów oraz W . Szew czyk a w jego 13 portretach.
J. K . 8 Budow niczym i galeonu w E lb lą g u b y li sprow adzeni przez k ró la d w a j W łosi, p raw d o po d o bn ie wenecjamie.
8 (Dodam od siebie, że na nie stateczność okrętu zbu dow an ego w e d łu g m odelu m gra Boczara zw racali też u w a g ę ( w ustnych w ypow iedziach) okrętow cy z Instytutu M orskiego w Gdańsku.
10 P o r. w nrze 3/1961 „ K w a rta ln ik a ” noitatkę o książce: A . F r a n z e n , The Warship Vaza. Stockholm 1960.
