228 Kronika
I
SESJA N AU K OW A D Z IE JE N A U K F A R M A C E U T Y C Z N Y C H
Staraniem O ddziałów K atow ickich P olskiego Tow arzystw a Farm aceutycznego i Polskiego Tow arzystw a H istorii M edycyny w dniu 11 czerwca 1979 r. zorganizow ana została w K a tow icach Sesja N a u k o w a D zieje nauk farm aceu tyczn ych . P ostępow e tradycje fa rm a cji na Ś ląsku i w Zagłębiu. Sesja zorganizow ana została w dw udziestą rocznicę pow stania Sekcji H istorycznej P olskiego Tow arzystwa F arm aceutycznego w K atow icach i dla uczczenia X X X -lecia pow stania Śląskiej A kadem ii M edycznej. Protektorat nad im prezą objął Rektor Śląskiej A kadem ii M edycznej — prof. Jan J. Jonek.
W sali W K S D w K atow icach zgrom adziło się ponad 80 historyków farmacji i sym pa tyków tej dyscypliny. Obecni byli przedstawiciele władz w ojew ódzkich, senatu Śląskiej A k a dem ii M edycznej i W ydziału Farm aceutycznego tej uczelni. Obrady otw orzył przewodniczący k om itetu organizacyjnego dr Eugeniusz Kucharz. N aw iązując d o przygotowywanej reformy studiów farm aceutycznych i kształtow aniu się nowej funkcji społecznej farmaceuty wskazał on na zadania, stojące przed historią nauki i znaczeniem tego przedm iotu w w ychow y waniu i kształceniu kadr przyszłych farm aceutów.
W pierwszej części Sesji przedstaw iono następujące referaty: K rzysztof Brożek Farmace uci w pow staniach śląskich i plebiscycie (1919— 1921); D ion izy M oska Farmaceuci i lekarze w ruchu oporu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu D ąbrow skim (1939— 1945); Lidia Czajka O siągnięcia służby fa rm a ceu tyczn ej w ojew ództw a katow ickiego w X X X V -łeciu P o lsk iej R ze czy p o sp o litej L udow ej; M ałgorzata Bielecka T rzydzieści lat działalności farm aceu tów śląskich w ramach P olskiego T ow arzystw a Farm aceutycznego.
D o daw niejszych czasów nawiązywały referaty zaprezentow ane w drugiej części Sesji: W acław a Jaroniew skiego M iniona św ietność św iętego drzew a gw ajaku; Zofii Jurgutis-Boro- dzicz P rzyczyn ek do historii aptek i opieki zdrow otn ej Białegostoku i okolic w drugiej p o łow ie X V II I wieku; Bazylego L eszczyłow skiego O ddział F arm aceutyczny Stefana Batorego w W ilnie w latach 1921— 1939 i je g o dziedzictw o w P R L ; F ran ciszka N o w a k a Wincenty P ol p otom kiem rodu aptekarskiego; H enryka R om an ow sk iego C h arakterystyka działalności fa rm a ceu tó w lu belszczyzn y w organizacjach oraz tow arzystw ach naukowych w okresie 1874— 1919.
O statnia część spotkania pośw ięcona była zagadnieniom mniej odległym w czasie. W ygło szo n o następujące referaty: Eugeniusz Kucharz M iędzynarodow a Federacja Studentów Farmacji; D ion izy M oska K ulturotw órcza działalność farm aceu tów w X X X V -leciu P olski Ludow ej; Teodor K ik ta i W ładysław M arkow ski X V lat działalności S ek cji H istorii Farmacji Oddziału War szaw skiego P olskiego T ow arzystw a Farm aceutycznego (1963— 1978); Bazyli L eszczyłow ski Tra dycje idei uspołecznienia aptek w Polsce.
W ygłoszonym referatom towarzyszyła długotrw ała dyskusja. Sesja N au kow a wskazała na dużą aktyw ność n iezaw odow ych historyków farmacji oraz podkreśliła, że w iele zagadnień z przeszłości nauk farm aceutycznych i zaw od u w ym aga jeszcze p ełnego opracow ania histo rycznego. Podczas sp otkan ia w ysunięto rów nież projekt opracow ania zbiorow ego słow nika b iograficzn ego farm aceutów polskich (analogicznego d o istniejących lub przygotow yw anych w ydaw nictw lekarskich) i pod kreślono dużą społeczną potrzebę takiego wydawnictwa.
Eugeniusz Kucharz (Katowice)
Z Z A G R A N IC Y
VIII SYM POZJU M ICO HTEC W SOFII
W dniach 3— 6 września 1979 r. odb yło się w Sofii VIII Sym pozjum K om itetu M iędzy narodow ej W spółpracy w Zakresie H istorii Techniki (IC O H TEC ), w którym uczestniczyło ok. 30 historyków techniki z 11 krajów, w tym dw óch pozaeuropejskich (Japonii i K a
Kronika 229
nady). P o raz pierw szy uczestniczyli historycy techniki z H iszpani. D elegacja polska w ystą piła w składzie: prof. E. Olszewski, dr B. O rłow ski, d oc. R. Sroczyński, prof. A . W iś licki. Bezpośrednim organizatorem Sym pozjum , odbyw ającego się pod patronatem Bułgarskiej A kadem ii N au k, było P aństw ow e M uzeum Techniki w Sofii. W yw iązało się o n o bardzo dobrze z tego zadania. N iew ątpliw ą zasługą gospodarzy był spraw ny przebieg obrad i imprez towarzyszących oraz m aksym alne ułatw ienie uczestnikom załatw iania spraw i form alności.
Oficjalny temat sofijsk iego Sym pozjum brzmiał S y ste m y techniczne: rozw ój, w ykorzystan ie i kontrola. Tak ogólne sform ułow anie b yło rozm aicie interpretow ane przez uczestników , co jeszcze bardziej pogłęb iło charakterystyczny dla niektórych sym pozjów IC O H T E C (np. VII Sym pozjum w e Freibergu) rozrzut tem atyczny referatów. C zęść wystąpień nie m ieściła się zresztą w tem atyce Sym pozjum , naw et najszerzej rozumianej.
Referenci respektujący właściwy tem at sym pozjum reprezentow ali na ogół dw a zasadnicze nurty. Pierwszy z nich m ożna by zgrubsza scharakteryzować ja k o próby o góln ego za sto sow ania m etod system ow ych d o problem atyki technicznej. Jako najbardziej znaczące w ystą pienia utrzym yw ane w tym duchu w ypada w ym ienić referaty L. Bulferettiego z W ioch (O ptym alizacja system ów technicznych), B. W alentynow icza z Polski — w ygłoszon y, p od nie obecność autora przez prof. É. O lszew skiego (S yste m y czlow iek-m aszyna z pun ktu widzenia techniki i nauk społecznych), A. W iślickiego (F azy rozwoju m echanizacji a w ydajność p ra cy) oraz — w pewnym stopniu — E. D u d y z Czechosłow acji (N iek tó re zagadnienia system u c zlo w iek-m aszyn a).
D rugi nurt, reprezentow any przez niemal równie liczną grupę referentów , koncentrow ał się na zagadnieniach zw iązanych z m etodam i sterow ania system am i technicznym i. Spośród wystąpień tego rodzaju na w ym ienienie zasługują przede wszystkim referaty S. W. Szuchar- dina (nieobecnego na sym pozjum ) i I. A p okina ze Związku R adzieckiego (Z asadn icze okresy w rozwoju środków sterow ania system a m i technicznym i) oraz R. Sroczyńskiego (P ion ierskie pra ce h’ zakresie wyboru system ów technicznych na p rz yk ła d zie elektroen ergetyki X I X wieku). A n alogiczn e do w ym ienionych postaw badaw czych podejścia w idoczne były rów nież w dys kusji, która na niektórych posiedzeniach była bardzo ożyw iona.
W ostatnim dniu obrad odbyła się sesja pośw ięcona Leonardow i da Vinei i jego miejscu w historii techniki. Inicjatorami jej byli gospodarze, a dla w ielu uczestników sw ego rodzaju zaskoczeniem była inform acja, że w łaśnie Leonardo jest patronem bułgarskiego programu harm onijnego kształtow ania osob ow ości.
D o ść istotne decyzje zapadły na posiedzeniu K om itetu W ykon aw czego IC O H T E C , k tó remu przewodniczył jego prezes prof. C ario M accagni z W łoch. N a uw agę zasługuje zw łasz cza przyjęcie zasady p ow ażn ego ograniczenia liczby referatów na następnych sym pozjach, co niew ątpliw ie przyczyni się d o usprawnienia obrad. K rok ten, mający licznych zw olen ników już na poprzednim sym pozjum we Freibergu, wydaje się niezbędnym sam oograniczeniem . M ożn a się spodziew ać, że jeg o efektem ppwinna być bardziej jednolita tem atycznie, a więc konkretniejsza i pożyteczniejsza dyskusja. R ozw ażano poza tym m ożliw ość zorganizow ania w 1980 r. w C zechosłow acji sym pozjum na temat m etod ologiczn ych i teoretycznych za gadnień historiografii techniki oraz pisem nych i rzeczowych źródeł d o jej dziejów .
Potw ierdzono prócz tego temat sym pozjum , które ma się odbyć w czasie XV I M iędzy narodow ego K ongresu Historii N au ki w Bukareszcie; tematem tym m a być Technika a hu m anizm : aspekty historyczne. U sta lo n o , że narodow e grupy IC O H T E C i człon k ow ie indy w idualni prześlą d o przew odniczącego i sekretarza generalnego IC O H T E C propozycję d o ty czące referentów i tytułów referatów.
Przyjęto też propozycje prof. M ackensena z K assel zorganizow ania w 1981 r. w R F N sympozjum na temat zabytkow ej aparatury badawczej.
D zięki uprzejmości gospodarzy uczestnicy Sym pozjum sofijsk iego m ieli m ożność zapoznać się z pięknym starym W ielkim Tyrnowem oraz interesującym skansenem dawnej techniki ludowej Etur w pobliżu G abrow a. Jest to żywe m uzeum , gdzie przy użyciu oryginalnych
230 Kronika
m aszyn o napędzie w odnym wytwarza się na oczach zw iedzających rozm aite przedm ioty, sprzedawane następnie ja k o atrakcyjne pam iątki. Trasa tej ciekawej całodziennej wycieczki biegła przez historyczną przełęcz Szipka.
Bułgarska gościnność dłu go pozostan ie w pam ięci uczestników Sym pozjum .
Bolesław O rłow ski (Warszawa)
OBCHO D Y D W U SE TN EJ RO C ZN IC Y Ś M IE R C I A LB R EC H TA VON HALLERA
W grudniu 1977 roku m inęło dw ieście lat od śmierci ostatn iego w ielkiego polihistora Europy, poety, jednego z reform atorów poezji niem ieckiej, lekarza, twórcy współczesnej fizjologii, anatom a, botanika, bibliografa, edytora, pisarza p olitycznego i teologa — Albrechta von H allera (1 6 X 1708— 12 X11 177 7 )1. W okresie dzielącym nas od jego śmierci w ypadło kilka pełnych rocznic, które — jak zazwyczaj byw a w takich przypadkach — dostarczyły sp o sob ności d o pełniejszego, syntetycznego przedstawienia tw órczości tego w szechstronnego uczo nego szwajcarskiego. Setna rocznica śmierci, która przypadła w 1877 r. m iała przełom ow e znaczenie. Być m oże dlatego, że wpływ H allera-fizjologa rozciągnął się na niemal cały wiek dziew iętnasty i w fizjologii wciąż był jak gdyby p ostacią w spółczesną, nie zw rócił on na siebie uwagi dziew iętnastow iecznych historyków m edycyny i biologii, jeśli za wyjątek uznam y krótki fragment dotyczący Hallerowskiej teorii pobudliw ości w historii medycyny K . S p ren g la 2 czy wzm ianki o H allerze w historii m edycyny Isen seeg o 3. P ostacią histo ryczną stał się — ch oć m oże się to wydaw ać paradoksem — H aller-poeta, jego zaś tw órczość poetycka — przedm iotem opracow ań historyków literatury. Publikacje przygotow ane dla uczcze nia setnej rocznicy śmierci zapoczątkow ały now y okres w badaniach nad przyrodniczą tw órczością Hallera i w całościow ych badaniach nad Hallerem -m yślicielem . W śród nich na w yróżnienie zasługuje księga pam iątkow a, która zawiera artykuły napisane przez przedstawi cieli różnych dyscyplin. Tak tedy obok rysu biograficznego i szkicu o H allerze-poecie um iesz czo n o tam artykuł o jeg o działalności w dziedzinie szerok o pojm ow anej m edycyny, o Hal- lerze-botaniku i jego zainteresow aniach geologiczn o-m in eralogiczn ych ; jest tam także zesta wienie drukow anych dzieł H a llera 4. W 1877 r. odbyła się też p o raz pierwszy wystawa H allerow ska w Bernie i w ydano jej katalog 5, a także w yb ito srebrny medal pam iątkow y.
D w usetną rocznicę urodzin szwajcarskiego poety i przyrodnika u czczono w Bernie uro czystością, podczas której odsłonięto pom nik Hallera przed tam tejszym uniwersytetem , i sesją naukow ą. Spraw ozdanie z uroczystości i teksty w ygłoszonych referatów op u blikow ało w swych m ateriałach Tow arzystw o Przyrodników w Bernie®.
Przypadającej w 1958 r. dwieściepięćdziesiątej rocznicy urodzin Hallera nie obchod zono, jak się wydaje, w szczególn ie uroczysty sposób . Pam ięć o tym jubileuszow ym roku uczczono
1 P ostać tego uczonego i jeg o poglądy teoretyczno-filozoficzne w dziedzinie b iologii przy pom n ian o w niedaw no publikow anym na tych łam ach artykule, który stał się udziałem „K wartalnika Historii N au k i i Techniki” w obchodach rocznicy H allerowskiej w Europie Z ob. A. B e d n a r c z y k : S pory w okół ogólnych poglądów teoretyczn ych Albrechta von Hallera. > W dwusetną rocznicę śm ierci R. 23:1978 (z. 3— 4 s. 603— 635).
2 K . S p r e n g e l: Versuch einer pragm atischen Geschichte der Arzneikunde. Teil 5. Halle 1828 s. 385— 394.
3 E. I s e n s e e : Geschichte der M edizin und ihrer Hilfwissenschaftten. Teil 1— 2. Berlin 1840;-1842.
4 A lbrecht von Haller. Denkschrift. Bern 1877. s K atalog der Haller-Ausstellung. Bern 1877.
