Koncentracja helu w gazonośnych partiach złóż solnych na Kujawach

JOZEF POBORSKI, EMIL

·

ZIELI~SKI

Akademia G6rnic~Hutnicza

KONCENTRACJA HELU W

GAZONOŚNYCH

PARTIACH

ZŁÓŻ

SOLNYCH NA KUJAWACH

Gazy występujące·w kujawskich kqpalniach

soli, w Inowrocłarwiu i KłodaWlie. nie

stwarza-ły do niedawna trudności

w

pl'OlWadzeniu robót górniczych i nie budziływiększyclt

zaintereso-wań geologicznych. Dopiero w ostatnich pMu la·tach gazy zaczęły

tam

ujawniać się w taki.

sposób; że żagrożende

gazorwd

stało się

POWBŻ-. nym problemem geologiozno-gómiczym. Tak

więc w kopalni w lnowIrocławiu IW marcu

1956 T. w trdkcie ługowania pewnego chodnika

na poziomie ósmym zdarzył się pDII;ęŻlly

wy-rzu,t gazów jako !pierW'SZe -tego rodzaju zja-wisko w historii kopalni. Wrraz z gazami rz;

cz0-ła chod.nilka została wyrrzucona masa skruszo-nej skały solnej, g8ZlOnośnej w ilości setek

ton.

Podobnego typu jak w InOWl'lOClawiu była

.seria kilku Wyrzutów w Kłodawie, jakie

na-. stępowały w niedługi czas po sobie

w

cią.gu lata 1957 il'. a także ·później. Zdarzyły się one przy

drążeniu chodników razpormawczych na pierw ...

szym i trzecim poziomie (głębokość 450 i 600 m)

w . niewyraźnie jeszcze zlokalirz:owanej strefie

gazonośnej, podłużnej w stosunku do ogólnej

rozciągłości wysadu. Wyrzuty te następowały

przy strzelandu i połącZIOne były z

wyrzuce-niem skrus'lOn.ych skał g.azm'lośnych w

.rmmal-tych ilościach, przy czym maksymalne z nich

wynosiły setki

ton.

Wspomniane wyrzwty gazów

w

naszych ko-palniach jako ~ne rz:jarwiska nail:uralne, za-gadkowe pod względem· geologicznym.,

wyma-gają dokładniejszego zbadania li już stały się

tematem oddzielnego studium geologiczno-gÓl"JricZego zainicjowan. przez prof. W.

Bud-ryb. Wstępne wyniki badań

w

tym zakresie

można streścić następująco.

Tylko niektóre 'Partie złóżso1nych są

gaZ&-nośne. Parlie te po.mstają rw związku z jakimiś

.zabur.zeniami tektonicznymi,· a więc mogą być

określone raczej tektooicmie aniżeli straty.gra-ficznie, jakkolwiek petWl1e crz:ł.ony stratygraficz-ne okazują się lepszymi. kolektorami. ,Dobrymi

kolektorami gazów okazują się sole zuhrowe

oraz

iły solne.

OmawUlne gazy przedostają się a; naa"USZOnej calizny solnej do wyrobisk g6mk.zych na dm-dzepowolnego odgamwania w

partacd.

wydmu-chów lub wyrzutów. Przy wymutach

te

,partie

calizny, z których urwa:lni.a się gaz, ulegają . rozerwaniu, skruszend.u i pałtownernu

wyrzu-ceniu. W ten sposób powstają nieregulamych

kształtów jamy powyrruto\lve. niekiedy łącrz:ą­

ce się z wyrobiskami gómdozym,i dość !WąSkim g81'dłem. Objętość jam powy,rzu:ł.owych waha

się 2l\Vy'kle od kiJkun,astu m' do kilkudziesię­

ciu, a wyjątkOlWÓ bywa większa. .

{

W niektórych miejscach j\vyst~ania .ga-zÓ\v ·1lra:f.iadą się drobne IWyciekli. ropy naftowej

(J. Pd>orSki, Z. Werner - O IWY'cIekach ropy naftowej w kopalniach soli na Kujawach.

"Przegląd Geologiczny" 1956, nr 12).

Jak lWynika oZ dotychczas(y.vych oznaozeń

la-boratorYJnych,

w

próbkach gazów z lWy~uca­ nych SkaJ: stwJ.eI.'dri.Oru> .jako gtowne gag.y wy-l"zu·oowe: metan, niekled.y rz: 1<llK.ad.nymJ.

domiesz-kami. cięższych węglQWOd.Ql"Ow gaZOWych, li. azot, a ta.kze ,tlen w pcstaci mieszaruny o rOżneJ

wqpa1'1Cji Sk!ł.atdIndk6w. Ponadto

w

~aw&­

nyt!h próbkaCh $bWJ.erdzono IW maiE!(j liJo$ci

bezwoamk węglowy a także gazy. szLachetJjle,

wyją;tlwwo .zaś wOdór ..

Próbki gazu do· a~y chemicznej

uzysk.i.-wal!iś.my przez I'ozpusmrenie możliwle duzycn

Oka.ZÓW SKały som.ej w wodzie. IW odpo!w.iecmiO .slronstruQWanych naczyni-ach. W .zwyadym

spo-sobie pootępawlMli.a d.la celów .Jwpa..J.nianych

próbki

te

poddaje się uproszczqnej, I'YiCZaitO-wej analizie na s1dadni.kl: 02,· CO, CO!, CH"

Cxł:Iy (cięższe węgl()lWlOdmy!~) -i HI, .przy czym sldadnIiik ·l\j2 łącznie z gazami szLac.net-nymi 1OIb.ticza się jako dopeł:ndenie do pienwot-nej sumy (miesmniny) wszystkich skladln.ików, rawnej 10~/6. Jakościowe :i i!.ościQWe O!lJIlaCze-nie garzhw szJ.ache.1ID.ych· wymaga specja:Inych, IZ8alWaIlSOIWaJllych metod chemicznych·:i odpo-w.iedDJiej apamtury.

K.iJ.ka próbek gazów, u.zymmnyclliprzez

1"OZ-pusmmnie skał solnych z wynutowej strefy

gamrwśnej

w

Inowroc~u, zostało poddane .analizie na garLy szladleble w KaJtedme Che-mii Ogólnej Akademii G6rniczo-Hui!lnikzej

IW Zakładzie Nlisk.ich Temperatur. Gazy te oznaczano Itam w swoistej aparl:Wturze skon.- · .-uowanej przez pracowniJków zakładu, a to według metody adsorbowania

gazóW

prtZeZ wę­ giel aktY1WllY

w

ttemperarume skIropl.an.ego

po-~a. Zawartość tł;~hże gazów oblicza się

z ;r6fżni.cy ciśnień obser1wOlWanych przed i

po

adSorIPcji,

przyjEdlnocrzamej !1ron1lro1i wUdma

gatLaw. niezaadsorboW'any,ch.

Oznaczone w ~5Z.y spos& zawartości helu ·w badanych próbkach wahały się !prze-iWJaŻinie IW ~ch od. 0,01 do 0,1°/ ... Zarazem

sbWoiardZaIOO . ś1adOlWe ilości. inn~ gazów

szla-c.hetn~h. .

W Ia,tach pow:ojennych poszukując helu· jako cennego g~ użybectmego o Iróżnorakich zaSto-sowand-ach, pm:ebadano. W Polsce szereg możli­ wych źródeł, tj. 3aZY aliemne rz: terenów

nafto-w~ych, gazy rze ~łóż węglowych, gazy ze Źl"Ódeł mineralnych i inne. 7.a.gadnieni~

te-mu

poświęcili ·ki1ka·ard;ykuł6w:

J.

Głogocww-407

sld,

K.

Adwentowsld,

E.

Zieliński lln.n1 w

c1A-sopismach: "Nafta" i ,,Przemysł Chemic.my". W porów:n.andu ze !Zbadanymi u .nas dotych: mas źródłami helu,· o .zmienwnej za,Wa:rtośCl

znacrmie pondżej 0,010f0 He, koncentracja tegoż pierwiastka w gamnOŚlly.ch ipQil'!biach złóż-soli na Kujawach :wydaje się stosunkowo duża i

za-stanawiająca z pUIllkitu widzenia geologicznego. Zagadnienie helu zapewne będzie u~lęd­ ,nione szerzej we !WSpOmnianym już r~ę­

tym qpraoowywaniu mon.ogr&ficznyin gazWl

w

polskich kopalniach soli.

. l"OZEF ~bBbRSltt '

OONCENTRATlON OF BELIuM IN TBE GAS-BEARRING SALT DEPOSITS IN TBE

. KUJAWY REGION (CENTRAL rOLAND) Summary

During ~he receilt years the appearance of gas in salt mineS of In'Owrocław and Kłodawa (Central Po-land) was afflrmed. Ił shows that "Zuber"· salt Ij,nd salt claYl3 are good collectors of gas.

The analysis of gas lIhowed such componenłs: O2• CO, CO., ClIt. _CxHlv• Hz• which appear together with noble gases. The content' 0:11 heliwn in the examined sampies oscUlatE!dfrom 0,01 to 0,111/0, and the traoes