Miasto w ruchu. Z dr. Radosławem Bugowskim, autorem książki o komunikacji w Toruniu XIX/XX wieku, rozmawia dr Marcin Lutomierski

nr 5–6/2019

*"450836$)6

g0í&>A-íĚ9-õ631@9Ě2!#!&!2-'&A-'/Õ>68A'-1-'9A$A!2-!9-õ963Ě'$A'क़9;>!38<2-!S

å : moim przypadku podoEnie jak w wieOu innych projektach naukowych temat wyrósÊ z za-interesowaÌ. ZastanawiaÊem siÇ jak poÊÃczyÅ mo-toryzacjÇ z przemianami spoÊeczno-Jospodarczymi przeÊomu ;I; i ;;bw. oraz IascynujÃcym zaJadnie-niem postÇpu techniczneJo a wiÇc teJo co jak w so-czewce skupiaÊo koOoryt tej epoki. : koÌcu zrodziÊ siÇ pomysÊ na napisanie mikrohistorii na odtwo-rzenie procesów zmian w sposoEach podró×owania w mieÐcie w doEie modernizacji struktury spoÊecz-nej. 7ak powstaÊa rozprawa doktorska a póÕniej ksiÃ×ka Miasto w ruchu.

g £!$A'+3 >@#8!Ě !2 &3 9>3-$, #!&!क़ 308'9 ˆ¥ŽˆgˆŽŠŽS

å PrzeÊom ;I; i ;;b w. to wyjÃtkowy okres w dziejach w którym przemiany zwiÃzane ze spo-soEami i technoOoJià podró×owania w miastach zachodziÊy w niesÊychanym tempie. :spóÊczeÐnie zachwycamy siÇ czasem szyEkoÐcià zmian techno-OoJicznych towarzyszÃcych naszej codziennoÐci aOe przecie× dzisiejszy samochód nadaO Eazuje na tech-noOoJii sprzed  Oat.

-akie× musiaÊo EyÅ zatem zdziwienie Oudzi u proJu ;;bw. Jdy na uOicach miast zoEaczyOi auto-moEiO? :ÊaÐcicieO pierwszeJo samochodu w 7oru-niu twierdziÊ ×e pojazd pÊoszyÊ konie które na jeJo widok wywracaÊy wozy do rowu. U schyÊku ;I;bw. nawet dopuszczaOna prÇdkoÐÅ w mieÐcie nie EyÊa precyzyjnie okreÐOona Eo nie EyÊo pojazdów wypo-sa×onych w prÇdkoÐciomierze. -ednak pojawienie siÇ tramwaju eOektryczneJo ju× wbrok po doprowa-dzeniu ÐwiatÊa eOektryczneJo w 7oruniu umo×Oiwi-Êo ustaOenia maksymaOnej prÇdkoÐci a piesi straciOi wówczas pierwszeÌstwo w ruchu droJowym.

&8W!&39Ě!>'1<+3>90-1T!<;38'109-í৹0-3031<2-0!$/->38<2-< c>-'0<T

64

nr 5–6/2019

Irapu-jà Eadaczy zajmuIrapu-jÃcych siÇ proEOematykà proce-sów modernizacyjnych. 'OaczeJo dOa swoich Ea-daÌ wyznaczyÊem konkretnie okres å? 2tó× wbroku br. pojawiÊ siÇ w 7oruniu pierw-szy tramwaj konny a Irekwencja pasa×erów ju× w pierwszych miesiÃcach Iunkcjonowania Oinii siÇJaÊa dziennie EOisko  OudnoÐci miasta. %yÊa to strukturaOna zmiana jaka naJOe zaszÊa w sposoEach poruszania siÇ w mieÐcie. Z koOeibrok  koÌczyÊ pewnà epokÇ. :kroczenie wojsk hitOerowskich do miasta podporzÃdkowaÊo komunikacjÇ Iunkcjom miOitarnym.

gA@>032;'0ঔ$-'!क़90-$,#!&!क़38<क़>@8Õ৹-2-!Ě9-õ/!03ঔ>ঔ8Õ&-22@$,1-!9;A!#38<68<90-'+3 - A'$A@63963£-;'/S

å -eÐOi przyjrzymy siÇ rozwojowi systemów ko-munikacji wewnÇtrznych w miastach na ziemiach

poOskich to zauwa×ymy przede wszystkim kiOka cech wspóOnych a nawet pewnych prawidÊowo-Ðci. %udowane w ;I;bw. dworce koOejowe w wieOu miastach zadecydowaÊy o kierunkach rozwoju ko-munikacji wewnÃtrzmiejskich. /inie omniEusowe a póÕniej eOektryczne tramwaje ÊÃczyÊy zwykOe ÐródmieÐcia z dworcami koOejowymi. 7ak staÊo siÇ choÅEy w Poznaniu :rocÊawiu czy %ydJosz-czy. (poka dworców koOejowych zapoczÃtkowaÊa zmiany w rozÊo×eniu natÇ×enia ruchu wewnÃtrz miast. : br. z dworców toruÌskich wyjechaÊo niespeÊna  tys. osóE cobå upraszczajÃcbå dawa-Êo Ðrednio dzienny ruch na dworcach wynoszÃcy b osóE. •wczeÐnie ×aden zakÊad pracy w 7oru-niu nie zatrudniaÊ tyOu pracowników. 7o zarazem oznacza ×e zmieniona struktura przyjazdów do miasta zapoczÃtkowaÊa ksztaÊtowanie siÇ nowych centrów jakimi oEok ÐródmieÐcia staÊy siÇ dworce koOejowe. Zatem OokaOizacje dworców w ró×nych miastach na dÊuJie Oata ìustawiÊyë caÊy system ko-munikacji wewnÇtrznej a czÇÐciowo równie× kie-runki rozwoju urEanizacyjneJo.

5ozwój trakcji tramwajowych prowadziÊ do Oi-kwidacji Oinii omniEusowych które moJÊy Iunkcjo-nowaÅ jedynie na oEszarach do których tramwaj jeszcze nie docieraÊ. 7ak×e póÕniejsze poÊÃczenia autoEusowe w okresie II 5zeczypospoOitej stano-wiÊy rozwiÃzania zastÇpcze OuE uzupeÊniaÊy oIertÇ przewozowÃbå %ydJoszcz :arszawa PoznaÌ Kra-ków ÉódÕ.

2czywistym jest równie× ×e wÊaÐcicieOami konnych powozów osoEowych oraz samochodów niezaOe×nie od oÐrodkach miejskieJo pozostawaOi przedstawicieOe miejscowych eOit Jospodarczych.

1iestety Erak EadaÌ porównawczych unie-mo×Oiwia udzieOenie precyzyjnej odpowiedzi na te-mat tempa przemian w zakresie wymiany Ðrodków transportu zmian w reJuOacji ruchu i jeJo natÇ×e-nia.

g3#@Ě32!/636<£!82-'/9A@1ঔ83&0-'1;8!29638;< >Õ>$A'92@138<2-<l-&£!$A'+3mS

å Pod koniec ;I;bw. podstawowym sposoEem przemieszczania siÇ po mieÐcie EyÊ chód. Pojawie-nie siÇ zEiorowych Iorm podró×owania zwÊaszcza tramwajów zapoczÃtkowaÊo strukturaOnà zmianÇ w sposoEach docierania do miejsc aktywnoÐci za-wodowej.

Upowszechnienie siÇ komunikacji puEOicznej z zasady prowadziÊo do oEni×enia kosztów

przejaz-nr 5–6/2019

przytraĆÊy siÇ dwa JÊÇEokie kryzysy Jospodarcze (na poczÃtku Oat . ;;bw. oraz wieOki kryzys w Oa-tach . ;;bw. siOniej uderzajÃce w podstawy ko-munikacji ni× I wojna Ðwiatowa. : eIekcie roEotnik murarski na jeden przejazd tramwajem w b r. pracowaÊ  minut o  minuty dÊu×ej ni× w br.

: anaOizowanym przeze mnie okresie wskaÕ-nik uczestnictwa w Iormach komuwskaÕ-nikacji zEioro-wejb å mierzony w odniesieniu do OiczEy OudnoÐci miastab å oscyOowaÊ w przedziaOe å . *dy uwzJOÇdnimy ×e OiczEa wÊaÐcicieOi pojazdów indy-widuaOnych która naturaOnie wykazywaÊa wzrost nie przekraczaÊa kiOku procent OiczEy OudnoÐci to niezmiennie JÊównym sposoEem przemieszczania siÇ mieszkaÌców 7orunia pozostaÊa komunikacja piesza. &hoÅ jej znaczenie zostaÊo uszczupOone w stosunku do czasów sprzed uruchomienia tram-wajów. Mo×OiwoÐci szyEszeJo i nowoczesneJo podró×owania zostaÊy zarezerwowane dOa czÇÐci mieszkaÌców. Przede wszystkim z powodu roz-warstwienia ekonomiczneJo przez które najni×sze warstwy spoÊeczne EyÊy skazane na wÇdrówkÇ per

pedes.

g!0>@+£í&!Ě@ 63$Aí;0- 8<$,< 9!13$,3&3>'+3 >38<2-<g6-'8>9A'9!13$,3&@T8'!0$/'2!2-'T 8<$,<£-$A2@-/'+3393#£->3ঔ$-S

å Pierwszy samochód prawdopodoEnie poja-wiÊ siÇ w 7oruniu w czerwcu b r. 1azwano Jo ìdoro×kà Eez koni pÇdzonà EenzynÃë a podró×owaÊ nim aJent handOowy któreJo oEecnoÐÅ w mieÐcie prasa reOacjonowaÊa przez dwa dni. 1a trwaÊe sa-mochody prywatne zaczÇÊy pojawiaÅ siÇ w 7oruniu od b r. $utomoEiO wÊaÐcicieOa piekarni $nto-nieJo KamuOi osiÃJaÊ zawrotnà prÇdkoÐÅ b kmh i wywoÊywaÊ panikÇ wÐród Oudzi i zwierzÃt aOe te× IascynacjÇ zazdroÐÅ i waOkÇ o miejsce na uOicy.

2d br. w krajoErazie miejskich uOic zaczÇ-Êy pojawiaÅ siÇ pierwsze doro×ki samochodowe które w ciÃJu dwóch dekad doprowadziÊy do mar-JinaOizacji doro×ek konnych. MieszkaÌcy oskar×a-Oi kierowców tych pojazdów o zEyt szyEkà jazdÇ a w prasie pisano ×e przechodzÃce osoEy niejedno-krotnie znajdujà siÇ ìw nieEezpieczeÌstwie ×yciaë. Przezbwieki uOica naOe×aÊa do pieszych. *dy pojawi-Êy siÇ samochody kierowcy zaczÇOi uzurpowaÅ so-Eie do niej prawo. Piesi widzieOi w samochodzie za-Jro×enie dOa ustaOonych zwyczajów zamach na ich prawa. : tym sensie ruch komunikacyjny to tak×e spoÊeczna waOka o uOicÇ.

Musimy jednak mieÅ na uwadze ×e skaOa zmo-toryzowania EyÊa jeszcze znikoma. : Eadanym okresie OiczEa samochodów niJdy nie przewy×szyÊa OiczEy wozów konnych nawet w br. w którym odnotowujemy  samochodów w 7oruniu.

66

nr 5–6/2019

ksztaÊtowaÊ siÇ nierównomiernie w poszczeJóO-nych czÇÐciach miasta a jeJo najwiÇksze natÇ×enie koncentrowaÊo siÇ oczywiÐcie w ÐcisÊym centrum. 6kaOÇ zjawiska niech zoErazuje OiczEa pieszych przechodzÃcych przez %ramÇ %ydJoskà w br. która w sierpniowà niedzieOÇ siÇJnÇÊa  tys. osóE a caÊe miasto OiczyÊo wówczas niespeÊna  tys. mieszkaÌców. Mia×d×Ãcà przewaJÇ ÐródmieÐcia nad pozostaÊymi dzieOnicami potwierdzajà tak×e pomiary ruchu z poÊowy Oat . ;;bw. :ówczas Oicz-Ea osóE pojawiajÃcych siÇ w ciÃJu jednej Jodziny na uO. 6zewskiej EyÊa EOisko dwuipóÊkrotnie wy×sza ni× ÊÃczna OiczEa przechodniów na uO. *rudziÃdzkiej w ciÃJu  Jodzin.

g3>#!&!2@168A'A!2!308'9-'#@Ě32!/>-õ0- 9Aí#3£í$A0í68A'1-'9A$A!2-!9-õ;38<2-!2-/!093-#-'A;@18!&A323S

å Zasadniczym proEOemem EyÊo z pewnoÐcià korkowanie siÇ ruchu w centrum. Zjawisko to do-skwieraÊo mieszkaÌcom ju× w Oatach . ;I;bw. 7Çt-no ×ycia miejskieJo skupiaÊo siÇ na 6tarym i 1owym MieÐcie które IunkcjonowaÊy wówczas w herme-tycznej zaEudowie Ðredniowiecznych Eram i Ior-tyĆkacji co w oEOiczu dynamiczneJo wzrostu Oicz-Ey mieszkaÌców (w Oatach å popuOacja zwiÇkszyÊa siÇ o  powodowaÊo znaczne

utrud-nienia w ruchu komunikacyjnym. : prasie wprost pisano ×e Eramy ìzawadzajà komunikacyië. : re-zuOtacie miejsca wejÐÅ na starówkÇ EywaÊy zakorko-wane. : Jrudniu br. miÇdzy Jodz.  a  przez %ramÇ Ðw. -akuEa przechodziÊo przeciÇtnie  tys. osóEbå to wiÇcej ni× OiczyÊ caÊy Jarnizon wojskowy 7orunia. : pewnym stopniu poradzono soEie z tym poprzez rozEiórkÇ Ðredniowiecznych murów i Eram OikwidacjÇ przedpro×y kamienic Eud kupieckich oraz przeniesienie handOu do parterów kamienic.

ProEOem jednak nie zniknÃÊ a przepustowoÐÅ ruchu spadaÊa szczeJóOnie w dni tarJowe. : br. ÊÃczna OiczEa osóE pojawiajÃcych siÇ podczas Jo-dzin tarJowych na 6tarym MieÐcie przewy×szaÊa ~ OiczEy OudnoÐci 7orunia.

6ytuacja zwiÃzana z niedro×noÐcià uOic Ðród-miejskich skompOikowaÊa siÇ jeszcze Eardziej po wzniesieniu mostu droJoweJo w b r. :raz z jeJo otwarciem zamkniÇto ruch koÊowy na mo-Ðcie koOejowym co przeÊo×yÊo siÇ na wzrost OiczEy pojazdów przeje×d×ajÃcych uO. Kopernika Ðw. 'u-cha i 5ó×anà z  do å na minutÇ. Moment ten naOe×y uznaÅ za krytyczny z punktu widzenia prze-pustowoÐci ruchu wówczas nawet tramwaje miaÊy spóÕnienia.

-ak soEie z tym poradzono? : Oatach . wy-Eudowano wokóÊ 6tareJo Miasta dwupasmowe arterie aO. -Oecia i uO. :aÊy co zapoczÃtkowaÊo strukturaOny proces eOiminowania ruchu koÊoweJo z zaEytkoweJo centrum. Zmieniono te× EieJ Oinii tramwajowej nr  i  w eIekcie do br. centraOny wÇzeÊ komunikacyjny przesunÃÊ siÇ na pO. %ankowy (dziÐ pO. 5apackieJo.

:arto jeszcze nadmieniÅ ×e wysokie natÇ×e-nie ruchu w centrum 7orunia skutkowaÊo Oicznymi koOizjami i wypadkami droJowymi a najEardziej newraOJicznym miejscem z punktu widzenia Eez-pieczeÌstwa ruchu w caÊym Eadanym okresie EyÊ zEieJ uOic 6trumykowej 6zerokiej Przedzamcze KróOowej -adwiJi oraz :ieOkie *arEary.

g A-'/' 638<9A!2-! 9-õ 1-'9A0!क़$Õ> 38<2-! ;3 8Õ>2-'৹&A-'/'963Ě'$A23f+3963&!8$A'+383A>3/< 1-!9;!WA@1Õ+Ě#@!2>90!A!ࣗ/!0-'ঔ$,!8!0;'-8@9;@$A2'68A@0Ě!&@;@$,A>-íA0Õ>S

å 1iezaOe×nie od przynaOe×noÐci paÌstwowej 7orunia mo×emy zaoEserwowaÅ siOny zwiÃzek rynku komunikacyjneJo z sytuacjà Jospodarczà miasta. KoreOacja wystÇpujÃca miÇdzy intensyw-noÐcià ruchu a koniunkturà JospodarczÃ

przejawia-nr 5–6/2019

oraz jeJo wzrostem w czasach rozwoju. Przy czym w okresach kryzysów mieszkaÌcy kierowaOi siÇ w stronÇ ruchu pieszeJo EÃdÕ zaniechania aktyw-noÐci komunikacyjnej. :yraÕnie widaÅ to w Oatach å å i å. Im JÊÇE-sza staJnacja tym skaOa zjawiska siOniejJÊÇE-sza co po-twierdzaÊ okres wieOkieJo kryzysu. MiÇdzy  a b r. przychody dzier×awcy przewozu przez :isÊÇ statkiem parowym spadÊy o . : tym samym czasie spadek sprzeda×y EiOetów tramwa-jowych siÇJnÃÊ  a OiczEa ich pasa×erów w ciÃ-Ju trzech Oat (å spadÊa o . : Oatach å zauwa×aOny EyÊ równie× spadek cen koni oIerowanych na tarJu miejskim a ceny u×ywa-nych rowerów utrzymywaÊy siÇ na poziomie dwu-ipóÊkrotnie ni×szym w stosunku do okresu sprzed kryzysu JospodarczeJo. Presja cenowa nie ominÇÊa równie× samochodów.

&o interesujÃce zaOe×noÐÅ ruchu komunika-cyjneJo od sytuacji Jospodarczej przekÊadaÊa siÇ równie× na Jodziny Iunkcjonowania Ðrodków trans-portu puEOiczneJo. : eIekcie w okresie pruskim wszystkie Ðrodki komunikacji zEiorowej EyÊy do-stÇpne dOa mieszkaÌców w ciÃJu dnia przez dÊu×szy czas ani×eOi w pierwszej poÊowie Oat . ;;bw. g83#£'1!;@0!8<$,<1-'/90-'+3l2-';@£0338<-2-!m>@&!/'9-õ2-'A>@0£'AĚ3৹32!W /!0-$,৷8Õ&'Ě 038A@9;!Ě!263&$A!9683>!&A32@$,#!&!क़S

å : pierwszej koOejnoÐci poszukiwaÊem Õró-deÊ które dostarczaÊy EezpoÐrednich inIormacji zwiÃzanych z ruchem komunikacyjnym. 1aOe×aÊy do nich przede wszystkim pomiary ruchu kiOku-krotnie przeprowadzane w anaOizowanym okresie. %yÊy to tak×e zestawienia OiczEy pasa×erów korzy-stajÃcych z puEOicznych Ðrodków transportu oraz zachowane w archiwach wykazy OiczEy pojazdów

5adosÊaw %uJowskibå doktor nauk humanistycznych wykÊadowca akademicki i specjaOista w zakresie Ćnansów przedsiÇEiorstw. $EsoOwent :ydziaÊu 1auk +istorycznych Uniwersytetu MikoÊaja Kopernika w 7oruniu. $utor puEOikacji naukowych poÐwiÇconych proEOematyce przedsiÇEiorczoÐci i anaOizom karier toruÌskich przedsiÇEiorców z poczÃtku ;;b w. ProwadziÊ Eadania w ramach Jrantu przyznaneJo przez 1arodowe &entrum 1auki. -eJo zainteresowania naukowe koncentrujà siÇ wokóÊ historii spoÊecznej i Jo-spodarczej ;I; i ;;bw. procesów modernizacyjnych oraz historii myÐOi ekonomicznej. 2d br. dyrektor Ćnansowy operatora transportoweJo $OeJre /oJistic 6p. z o.o.

i ich wÊaÐcicieOi. Krótko mówiÃc ÕródÊami pierw-szeJo wyEoru EyÊy dane statystyczne. 1iestety wieOokrotnie szczÃtkowe i niedostÇpne dOa szer-szych przekrojów czasowych. Ponadto wadà po-miarów ruchubå poza niekwestionowanà wartoÐcià poznawczÃbå EyÊ ich wyÊÃcznie iOoÐciowy charakter. Z teJo typu ÕródeÊ nie mo×na wydoEyÅ inIorma-cji o tym kim EyÊ uczestnik ruchu do jakiej Jrupy spoÊeczno-zawodowej naOe×aÊ aOEo kto skazany EyÊ na przemieszczanie siÇ pieszo. : zwiÃzku z czym przy zastosowaniu odpowiedniej metody Eadaw-czej konieczne EyÊo siÇJniÇcie po ÕródÊa prasowe inIormujÃce o koOizjach i wypadkach droJowych oJÊoszenia kupna-sprzeda×y pojazdów rekOamy skÊadów sprzeda×y. :reszcie caÊy szereJ doku-mentacji wytworzonej przez wydziaÊy toruÌskieJo maJistratu sprawozdania izEy handOowej i rze-mieÐOniczej ksiÇJi adresowe inIormatory i prze-wodniki po dawnym 7oruniu wspomnienia oraz akty prawne w tym miejscowe rozporzÃdzenia poOicyjne. ÔródÊami pomocniczymi EyÊy pOany mia-sta pocztówki i IotoJraĆe a nawet zachowany ĆOm ukazujÃcy oEraz 7orunia Oatem br.

gA-õ0</õA!83A13>õW

0LDVWR Z UXFKX 6WXGLXP ] G]LHMµZ SU]HPLHV]F]DQLD QDSU]\NÊDG]LHVSRÊHF]HÌVWZD7RUXQLD 7oruÌ

 :ydawnictwo 1aukowe Uniwersytetu MikoÊaja Kopernika seria MonoJraĆe )undacji na rzecz 1auki PoOskiej.

 kwietnia br. w &entrum 6ztuki :spóÊ-czesnej ìZnaki &zasuë w 7oruniu odEyÊa siÇ dyskusja o ksiÃ×ce Miasto w ruchu z udziaÊem dr. 5adosÊawa %uJowskieJo dr. KamiOa 'ÕwineOa (prowadzenie proI. KrzysztoIa MikuOskieJo i dr. MichaÊa 7arJow-skieJo. :ydarzenie odEyÊo siÇ w ramach . edycji 7oruÌskieJo )estiwaOu 1auki i 6ztuki.

ro k X X VIII (X LIV ) • n r 5 — 6 (3 93 ) • cz er w ie c 2 01 9

s . 9—15

Młodzi, czyli jacy?

s . 29— 41

Mowa

nienawiści

s . 53 —57

Słońca jakby

coraz więcej

s . 59— 62

Kawa na zdrowie?

C Z A S O PI S M O U N IWE R S Y TE TU M I KO Ł A JA KO PE R N I K A W TO RU N I U

kliknij do nas:

www.bilety-lotnicze.com.pl