GieoŁog. K·ongress 23 Siesija 1968. Dokł. Sow. GieoŁo.g. 1968.
7. S h
t
re i s N. A. - Probierna swijazi magmatiz -ma po ·strukturami gieosynklinalnych sis.t;iem. [W:] - Dieformacja parod i tiektonika. Mieżdunarodnyj Gieołog. Kongress 22 sierije. Dokł. Sow. Gie
-·Ołog. Probierna 4. M. Izd. Nauka 1968.
8. S t i 11 e H. - Einftihrung in der Ba u Amerikas. Berlin 1940.
SUMMARY
The development of magmatism is discussed on the background of ~individual stages in evolution of geo-synclines, with the referenc·e to the literatur·e and, partly, the results of the author's studies on geosyn-clinal rock.s of Early Paleozoic basement of the Sile-tsrian-Cracow Uplanld and ·crystalLinte ,r,o,clks found in the basemen t of the Car pa thian farefield.
With the lfeference to the two major stages 1in evo-lution of geosynclinal folding ·Systems, the main and closing (orogenie) ~ones, the author states that volcanic phenomena and Pelated intrusive formations from the mai.Jn geosynlinal ~stage 1and its te<lirly phas,es of
•evolution ~o,riglina,te a.t the ~expens'e of prli..malfy ba.sd<c rmag.ma migrati~Dg from deep parts o.f the Etalfth man-ltle. Flfom the begitnllliing .of the matm:·,e 1S1tage, atCiid 1magma,s orligi1I1a1t1ing lin seCiol!l:da:ry 'cerute:ns begd.n t;o
ta-lke part :in vokanic phenomena. Theilf .contributi·Oir1 be-'comes hiighly srignifkant a~t the end ,oif tha.t 'sttag,e. Pro-lducts ,of v~alcap;ic rphenome!I1a fr-om thle dosing s.tage tdiff& fT10m thos.e f;rtom 1the ma,Ln s~tag~e and .they may be SIUbd:ivdded into ba:saU.t-andeSJite-da!Cite and po['phy-lry or dadte-lipa;rite format.iorns.
9. S t i 11 e H. - Zur Frage der Herkunft decr.- Mag-men. Berlin 1940.
10. S t i 11 e H. - Geotektonische Gliederung der Erdgeschichte. Berlin 1944.
11. S t'i 11 e H. - Delf "subs,equente" Ma,gmatismus. Berlin 1950.
12. S t i 11 e H. - Die assintische Tektonik im geo-logischen Erdbild. Beih. Geol. Jahrbuch 1958 H. 22.
PE 310ME
B cTa'Tbe rrpe,n;CTaBJieHbi B3rJIJI,ZJ;bi no TeMe BMTMJI MarMaTY13Ma Ha cPOH€ OT,ZJ;eJibHbiX c,n;a,n;m1 pa3-BY1TMJI reOCY1HKJIY1HaJie:t1:, pa3pa60TaHHbie Ha OCHOBaHJ1Y1 JIMTepaTyP,HbiX ,n;aHHbiX M 'IaCTWłHO C06CTBeHHbiX MC-CJI€,ZJ;OBaHY1M aBTOpa, IIpOBe,D;eHHbiX Ha,ZJ; reOCMHKJIM-HaJibHbiMM OTJIOLKeHMJIMM ,n;peBHeiiaJie030MCKOrO OCHO-BaHMJI CMJie3cKo-KpaKOBCKoi1: B03BbrllleHHOCTM, a TaK-LKe Ha,n; Kpl1CTaJIJIM'I€'CKMMM OTJIOTaK-LKeH'MJIMM B OCHOBa-Hl11M KaprraTcKoro rrpe,n;ropb.H:.
B CBJI3M C ,ZJ;ByMJI OCHOBHblMM 3TarraMM pa3BJ.fTY1JI reO·C'MHKJIMHaJibHbiX .C:J1\CT"eMO!B 1CKJia,n;qa TOCTM: r JiaBHbiM M 3aMbTKa:EOill;MM (OpOreHM'IeCKMM) - aBTOp IIJ1llleT, 'ITO B rJiaBHOM reOCJ1HKJll1HaJibHOM 3Tarre l1 B paHHMX CTa,ZJ;MJIX erO pa3BY1TY1JI, ByJLKaHM'IeCKl1e JIBJieHYIJI l1 CBJI-3aHHbie C Hl1MM l1HTpy3l1BHbie cpopMall;'YfM o6pa3yiOTCJI 3a cqeT rrepBM'IHO:t1: 6a3aJihTOBO:t1: MarMbi rrepeMe~a
ro~eM:cJI l13 rJiy6MHbi MaHT.Hl1. B crreJIOM CTa,ZJ;l1M B pa3-BY1TY1M BY JIKaHM'IeCKMx JIBJieHM:t1: rrpl1HMMaiOT yqacTMe Kl1CJlbie MarMbi, KO'TOpbre o6pa3yiO''I'CJI BO BTOpl1'IHbiX oqarax. ITpo,n;yKTbi ByJIKaHU'IeCKYIX JIBJieHYIM 3aMbr-Karoru;ero 3T'aiia OTJIYI'IaiOTCJI OT BY JIKaHM'I€CKMX IIOpO,n; rJiaBaoro 3Tarra. Cpe,n;l1 3Tl1X rrpo,n;yKTOB MOLKHO Bbi-,n;eJil1Tb CJie,n;yiO~'Yle cpopMall;l1l1: 6a3aJibTOBOaH,D;e3MTOBO--,n;au;l1TOByiO l1 TIOPcPYIPOByiO l1Jll1
;n;au;MTOBO-Jl'l1IIapl1-TOEYIO.
JERZY JERZMAŃSKI
Instytut Geologiczny
O PO
ZY
C
JI
G
EOL
OG
I
CZN
E
J
SK
A
L
U
LT
RAMAF
I
CZ
N
YC
H I
GAB
R
OID
Ó
\
V
NA D
O
LNY
M
śL~\SKUW ·problematyce .geołogiczno-poszukiwawczej Do,l
-neg~o Śląska, ,zwłaszcza w ·o,sta tnie h la tac h, wyraźnie
zaznacza się wzr-ost zainteresowań .skałami ultrama -ficznymi i gabroidami jako· :potencjalną bazą wi·elu atrakcyjnych surowców t(l-3, 5-8). W pracach tych główny nacisk położono jednak na zagadnienia pe-tr-ograficzno-geo,chem.iczne, słusznie uznawane .za pod-stawę poszukiwań złóż szeregu magmoweg·o, głównie ·chromitu, ,tytanu, niklu, miedzi i inny1ch. W lf~:aeczy wistośd :zagadnienie jest bardz,iej złożone i rwymaga roz,pa trywania omawiany·ch 1skał w szerszym aspekcie. Do najważniejszych spraw należy pozy.cja g.eo~logicz na :skał ultramaficznych i 1zasadowych rvv rozwoju strukturalnym Sudetów.
Jak wiado1mo, powierz,chni·owe skały ultramafi.czne i gabroidy w większej masi·e są .zgrupowane wokół bloku •sowiogórski.ego. W obecnej po.stad są one re-prezentowarne w .głównej mierze prz.ez s.erpentyni,ty, powstale tz pr.zeobraż·enia ultramaf1itów, oraz galbra
li dliahalzy. w,edług J. Obema (10, 11) ISikia,ły ie, UtWia<Ża
ne poprzednio 1za staropaleozoiczne, należy traktorwać
jako późnoprekambryjskie ~intru.z.je, ,związane .z ru -chami fałdorwań młodoas~syntyjskkh. Zdaniem zaś
S.
Owojdz:ińskii,ego t( 4) 'Wii.eniec stk.ał ul trazatsratdotWy·ch w otoczeniu oloku s~owio.górs.l<:ięgo ·1;itanQ1Wii !prawdo-492
UKD 552.312/.313+552.32J..5:551:732/.733,3:553.4.041(438-14 Dołny Ś•ląsk)
podobnie tektonicznie wy·ciśniętą serię ofiolitową pły
ty o,c,e~anli.,cJZinej spr'z,ed ok. 700-800 mln lat. Spr1a1wa j-est W1ię.c dyskusyjna i pobudza do refleksji.
Skały ultlfamafkzne i zasadowe wys~tępują w 'róż
nych 'strukturach i epokach geologticznych w wielu
częściach ·świata. Są ·One obecne zarówno w ~starych
platformach ·Waz w młodszych od nich obszarach geosynklinalno-fałd·owy~ch, jak i w ·Obrębie dzisiejs1zych
łuk·ów wysp i .strefach ryftowych.
Zgodni~e z dotychczasowym stanem rozpoznania obszar ,geosynklinalno-faŁdowy na interesującym nas odelinku Dolnego Śląska rozwijał si~ę etapami, co naj-mnli·ej od ;proterozoiku aż po ,młodszy paleozoik, kie-dy nastąpiła os~tateozna kons·olidacja środkotWoeuTo pejskkh waryscydów. Jedną 'Z 'charak.terystycznych cech rt;-eg·o roztWoju były prz.ejawy wulkanizmu inicjal-nego, którego masowe wylewy odbywały się zazwy-czaj w początkowym stadium ·tworzenia .się (eu)geo-ls'Yil1lklJiny (rw ,oz1a1s'ie jed suibsydenc.j.i). W Sudetac:h i na bl·oku ,przedsudeckim produkty wulkanizmu inicjalne-go na tWiiększą Iskalę ,są nototWane w ·starszym paleo-lZ<Diku t(kambr-,sylulf, dew,on) .podr'zędn'i'e natamia1s't w IP'fieka,mbr:ze,.
W nawiązaniu do powyższ·ego, nasuwa .się wnio -s·ek1 :he ·powst~a-ni~ę do:lnośląs·kich skał ultramaficznych
i zasado•wych .(jak i :zapewne towa:r yszących im skał
bardziej kwaśny•ch ogniw) należy iązać ze
wzmo-~oną akty.wnośoią ttekboni.azno-mag ową, będącą w
t§ds,łym .ziWiiątz:ku ,z r1oz,woje:m g·eosy kl.iny watryscy
j-tSki:ej. W odróŻ!rlli•enli:u 10td p.rz,ejawów wulkantizmu t
in.i-tcjaln.ego w g·e·osynkl.in:ie, wówczas a jej peryferiiach
~ub w sąsiednitcih •Oibslzlalf:a:ch dochodt .i do dZiiała.l.nośc:i
1intr1Uzywn:ej. iP:r!z:ede 1W1S1zy:s·ttk:im :zaś uJktand.IZm te:n
od-by!Wa S•ię rw obrębie Stztywny1, ch .i wcz,eśn.i.ej jUiż
ls:kon:siollidotwany1ch s•t:r:u.kit.u;r, gdzte !Wzdłuż nli•ee:iąg
łośc.i - magma 1zna,jdruj•e najdogiOdnfi, .j:s1ze warunki
pe-nettracji. Ni·ewątpliwie· jedną 1Z •taik:kh stt~ruktulf był bil•oik
gnej:sów s•owiog.ó:rskJi:ch, ruz:n:awam.y a :n:ajs:ta.rSJzy •
ele-ment Sudetów. Obecność iboc:znych . dgałęz:i1eń
:s:erpen-tyruitu, Dli,ez;g•otdni•e lprz,ed.nających . s. a:ły metatmOt
rfkz-n•o.-myl.ond.ty:cz,ne w iftejon)i.,e Szlk.lar (9) 'PQIW\S•tale z
pTze-lfóbkii ·gnejsów sow;iogól!'lsklioh, jak i fakt 'Zillta.jdto:w.ania
. otoczak·ów gahro~dtó:w w osadach górnego de!Wonu
sikłam.iają do za'li:e;z,enia omawLanyr h sikał uJ
l'trama-fi.c:zny•ch i galbr,oidów do s:ta.ns.zego pal·eOtzto,i:ku
{naj-prawdopodotbni·ej do kamlbriO"'iSY'LUlru)
Z prz·edstawioneg.o modelu pows.t. ia i pozycj.i skał
ul tramaf.iczny·ch i :zasadowych. wy ikają -określone
konsekwencje natury JPOtS:zukiwawcz· -złożowej. kh
o-mówienie tzn.acznie pr.zekracza ·zakreś one ramy
n.iniej-szeg.o artykułu, niemniej należy ws ·omnieć, ż,e prze
-strzenny zasięg omawianych intruz wów jest
praw-dopodobnie zna.cznie większy niż to · hecnie się
.przyj-muj.e. Pośrednio wskazują na to iektór-e anomalie
geofizy-czne.
SUMMARY
The hypothesis is put forward t origin of
ult:ramafic rocks and gabbroids oc urring in large masses around the Sowie Góry Blo k in the Lower
Silesia has heen 1related :to an int nsified
igneous--.tectonic activity :representing a m , ifestation of
de-velopment of geosyncline. In .compa iso.n with initial
volcanism in the :geosyncline, intru ive activity has
been taking jplace mainly in areas of rigid, already
consolidated •structu1re:s. Ultramaf·ic :r ~cks and gabbro·
-ids are most pwhably of Ea·rly Paleo1zoic
:(Cam.brian--Siluria:n) age.
LITERATURA
l.
B
i re ck i T. - Występowanie chromitów. w Tąpadłach. Prz. Geol. 1962 nr 3.
2 .. C h m u r a K. - Charakterystyka serpentynitu
gro.cho.wskiego. Ibidem 1960 nr 7.
3. C i e m n i e w S· k a M. - Nikiel w glebach nad
skałami ultrazasadowymi i zasadowymi w rejonie
Woli.bor.za, Sobótki i Przedbo.rowej. Kwart. Geol.
1970 nr 4. ·
4. C w o j d z i ń s ki S. - Główne etapy ewolucji
tektogenu waryscyjskiego .Polski w świetle teorii
tektoniki płyt. Prz. Geol. 1977 nr 11.
5. Gaj e w ski Z. - Budowa geologiczna i
znacze-nie gospodar·cze domośląsiki·ch ·złóż magnezytów
o-raz perspektywy 1ich poszukiwań. Ibidem. 1970
nr 6 .
6. H e f l i. k W. - P.odstawy mineralogiczno-petro-.
.gra.ficzne :poszUJkiwań zŁóż chromitu na Dolnym
Sląsku. Ibidem 1976 nlf 5.
7. Kowar z M . - O rwystępowaniu minerałów
rud-nych w .gabrze No·wej. Rudy. Ibidem 1965 nr 12. ·
8. M a c i ej e w s k i S. - O możliwości istnienia
o-kruszcowan1a w ma.syw.ie gabrorwo-diabazow:Ym
Nowej Rudy. Kwart. Geol. 19·63 nr
4.
9. N i ś ki e w i c 'Z J.:...:.. Budowa geologiczna masywu
Szklar {Dolny ś1ąsk). Rocz. Pol. Tow. Ge·ol. 1967
lt. 37 .z. 3.
10. O b e• r c J. - Sudety :[W:] Budowa geologiczna
Polski. T. L 1St.ra:tyg:rafia. Cz. l. Prekambr i
paleo-.Z:oik. Wyd. Geol. 1968.
11. O b er c J. - Budo·wa :geologiczna P.o1ski. T. IV.
Tektonika. Cz. 2. Sudety i obszary przyległe. Wyd.
Geol. 1972.
PE3IOME
ABTop cTa:BMT. Te3MC, -ą·To · o6pa30'BaHMe
yJibTpaMa-cpMTO'B M ra66p0~,1l;OB B 3Ha-ąMTeJibHOH MaCCe BOKpyr .
co'serypcKor·o 6JioKa B H1M.:ame:t1: CuJie3MM cJie,n;yeT
CBH-3biBaTb C ITOBbiiiieHOH MarMaTu-qe,CKM-TeKTOHJ.i"ąeCKOH
aKTJ1iBHOCTbiO, KO'TOpa.H .H'BJI.HeTC.H OT3ByKOM . reOCJI!HKJIJI!
-HaJibHOrO pa3'BY1T>M.H. MHTPY3MBHa.H ,n;eHTeJibHOCT'b, B
OT-JIM"ąM:Yf OT MHMIJ,MaJibHOTO BYJIKaHJ13Ma B reOCJ1HKJIJ1-·
HaJIM, rrpo.H'BJIJieTCH rJia.BHbiMl o6pa30M B rrpe,n;eJiax
}KeCTX'MX, paHee KOHCOJIM:,n;HpoBaHHbiX CTPYKTyp.
Bo3-pacT Y JibTpaMacpM:TIOIB-l1 ra66po•J1,Ilj01B ;BepOSITHO SIBJI.HeTC.H
,n;peBHeiiiaJI€0310MCKli1M (KeM6pJ1M - C'MJiyp).
ANDRZEJ BALIŃSKI
P.olska Akademia Nauk
BIOSTRATY RAF
I
A FRANU ANTYKLINY
DĘBNIKAUtwory dewoń:sk:i.e okolic Dębnik tworzą niewiel
-ką, ,zmodyfikowaną uskokami brach antyklinę o
ge-nezie int.ru.zywnej. (12). Stanowi .on.a część antykliny
Dębnika związanej strukturalnie z NE obrzeż-eniem
Górnoślą;skie.go Zagłębia Wę:glowego. Ze względu na
tOhsz:a:r rwylsttępowalnlLa ·zna:j.o1mość d onu dęb.Dii:c:kie
go ma bardzo ważne znaczenie dla .s.zelkich
proble-mów dewonu pcoludniorw·ej P.olski. ymczasem
.bada-nia nad dewonem dębnickim wyra nie .po,zostawały
w tyle, gdyż ostatnie ·oryginalne ·o ra·oowania
doty-cząoe tego tematu IPO'ehodzą sprz,ed :p ł w.i·eku.
Pie.rws,zego .podziału stratygraficz ego górneg-o
de-wonu Dębnika dotk•onał Gurich (5). estawiony przez
niego .pr.qfil ·ohe:jmuj.e .cały f.ran i dolny famen.
Ja-rosz .(7, 8) uzupełnił w ,poważnym stopniu s•chemat
stratygraficzny GU.dcha, rwyróżniają·c m.in. nowe
po-UKD 551.734.5.022.2:564.8+56.02 kloifhodon'ty (438.312 Pębnci.k)·
ziomy famenu i zestawiają·c niemal kompletny profil
do dolnego karbonu włącznie. Schemat stratygraficzny
dewonu dębnickiego Jarosza spotkał się z ·kryty
niektórych autorów, lecz choć wiele zarzutów,: wysu-;
wanych głównie przez Rutkowsk·ieg·o (11) okazał-o się
słus.znych w świetle· ·obecnych danych, to jednak ich·
argumentacja była błędna lub nieprzekonywująca. Z
rt;ych z.a:pe.wn.e w.z.ględ'ów :s1chemat stratygraficzny
Gu-richa (5), uzupełniony przez Jarosza (8), ·był aktualny.
do dziś.
Fauna górne,g·o dewonu Dębnika jest; jak dotąd;
słabo poznana. Jedyne .z tej dziedziny s·ą opracowania
Gurlicha (5); ra.mienion.ogt i f.aUlna tow.atrzyslząca .(6),
stromatopo['oidy Jarosza · (7), głównie ramienionogi,
a ostatnio :również Nowiń1skiego (10) ----. tabulaty. W
1971 r. IPOdjęte z.o:stały przez autora niniejszego
