Wstęp

WSTĘP

Niniejszy num er F o lia A rchaeologica pośw ięcony został w ybranym zagad-nieniom zw iązanym tem atycznie z p rojektam i badaw czym i realizow anym i przez P racow nię A rcheologii Ś ródziem nom orskiej U niw ersytetu Łódzkiego. Jest to pierwszy zeszyt tem atyczny o takim zakresie.

K a te d ra A rcheologii K lasycznej - poprzedniczka Pracow ni A rcheologii Ś ródziem nom orskiej - istniała przy U niw ersytecie Ł ódzkim o d chwili pow o-łania tej uczelni w m aju ro k u 1945. K ierow nik k ated ry prof, d r hab. R ajm und G ostkow ski, absolw ent U niw ersytetu Jagiellońskiego, należał do g ro n a założycielskiego i był jednym z pierw szych profesorów czynnych na now ym stanow isku p ra c y 1. D o Łodzi przybył z U niw ersytetu im. S tefana B atorego w W ilnie, gdzie przed w ojną pełnił obow iązki p rofesora. Jego asystentką została W a n d a R ukoyżo.

W 1950 r., uchw ałą ówczesnego M inisterstw a Oświaty i N auki, przerw ano działalność K a te d ry A rcheologii Klasycznej U Ł, a profesor R ajm und G o st-kow ski przeniesiony został w stan spoczynku. D ecyzja ta , sform ułow ana w Piśm ie M in istra O św iaty z d n ia 25 w rześnia 1950 r., bez w ątpienia m iała c h a ra k te r polityczny. Jej podłożem była o g ó ln o p o lsk a refo rm a studiów w d u ch u m arksistow skiej filozofii naukow ego m aterializm u, a efektem usu-nięcie osób niew ygodnych. K iedy utw orzono S tudium H istorii K u ltu ry M aterialnej, którego zadaniem było m . in. uform ow anie pro g ram u wspólnego k ształcenia trzech pierw szych lat studiów k ierunków archeologii pradziejo-wej, archeologii klasycznej i etnografii2, U niw ersytet Ł ódzki utracił praw o 1 Życiorys profesora R. Gostkowskiego, opracowany na podstawie materiałów archiwalnych

Uniwersytetu Łódzkiego oraz wywiadów, opublikowany został przez M . Blombergowa, Rajmund

Gostkowski (1885-1966), [w:] J. Śliwa (red.), Archeologia Śródziemnomorska na Uniwersytecie Jagiellońskim 1897-1997. Materiały sympozjum naukowego, K raków 21-23.10.1997, s. 41-49.

2 W edług tego program u, dwa roczniki archeologów uzyskały stopnie magisterskie. Szerszy opis wydarzeń związanych z ministerialną reform ą nauczania i jej implikacjami znaleźć można w: Л. Abramowicz, Historia archeologii polskiej - X IX i X X wiek, Inst. Historii K ultury M aterialnej PA N, W arszaw a-Łódź 1991, s. 150-154.

n ab o ru studentów na kierunek archeologia - zarów no archeologii klasycznej, ja k i pradziejow ej. T ak ie studia zachow ane zostały tylko na U niw ersytetach W arszaw skim , Jagiellońskim , P oznańskim i W rocław skim . F a k t ograniczenia n a b o ru studentów do tych czterech uczelni dyskrym inow ał pozostałe.

W ro k u 1956 pow rócono do koncepcji odrębnych studiów dla archeologii i etnografii. K a te d rę A rcheologii Klasycznej (Ś ródziem nom orskiej) n a U ni-wersytecie Łódzkim reaktyw ow ano dopiero we wrześniu 1957 r. ja k o K atedrę A rcheologii Ś ródziem nom orskiej, a profesora R. G ostkow skiego ponow nie pow ołano n a jej kierow nika (Pism o D e p artam en tu S tudiów U niw ersyteckich M inisterstw a Szkolnictw a W yższego z d n ia 18 lipca 1957 r.). Stało się to na w niosek R ady W ydziału Filozoficzno-H istorycznego U Ł. Jednym z argum en-tów była in ten cja zadośćuczynienia za w y rządzone krzyw dy. P ro feso r R. G ostkow ski wznow ił działalność n aukow ą i dydak ty czn ą, i pełnił funkcję kierow nika kated ry aż do przejścia n a em eryturę w ro k u 1960.

Późniejsze dzieje n auczania z zakresu archeologii klasycznej są ściśle złączone z losam i archeologii pradziejow ej, a ch a rak tery zu ją je kolejne procesy reorganizacyjne, w w yniku któ ry ch p laców ka ta straciła sam odziel-ność. P o n o w n a reaktyw acja nauczania i działalności naukow ej nastąpiła d o p iero w ro k u 1995. W yodrębniono wówczas sam odzielną jed n o stk ę pod nazw ą P racow nia A rcheologii Śródziem nom orskiej, sk onfederow aną w ram ach In sty tu tu A rcheologii. Niżej p o d p isan a została jej pierw szyram kierow -nikiem . Z adaniem Pracow ni jest kształcenie stu d en tó w w różnych fazach zaaw ansow ania, obejm uje zatem specjalizację oraz prow adzenie działalności badaw czej. Cele te były m ożliwe d o zrealizow ania tylko w ścisłej w spółpracy z innym i instytucjam i naukow ym i w k raju i za granicą, a pierwsze lata sam odzielnej działalności z pew nością nie były łatw e. M im o jed n ak ró ż n o -rakich przeciw ności pochw alić się m ożem y znaczącym i osiągnięciam i.

Od chwili p o w o łan ia Pracow ni i pow ierzenia m n ie jej kierow nictw a w ykonane zostały ró ż n o ro d n e projekty naukow obadaw cze, w k tó re za an -gażow ani byli tak że studenci, m agistrow ie i d o k to ran c i. W spółpracow aliśm y w terenie o raz w ra m a ch p rojektów naukow ych z badaczam i polskim i i zagranicznym i, korzystając z dośw iadczeń z zakresu innych dziedzin. P rojek ty m iały z reguły c h a ra k te r interdyscyplinarny, k tó ry w yrósł z p rzeko-n arzeko-n ia o skuteczrzeko-ności w spółpracy przy rozw iązyw arzeko-niu pokrew rzeko-nych zadań o raz opierał się na tradycji o śro d k a łódzkiego. Z pro jek tó w tych należy wym ienić zwłaszcza b ad a n ia archeologiczne p rzeprow adzone n a akropolis et-Tell, tellu położonym n a w zgórzach G olan. P row adzone one były w ścisłej w spółpracy z placów kam i zagranicznym i w ram ach konsorcjum „T he Beth- saida E xcavations P ro ject” .

N iniejszy tom m a ch a ra k te r interdyscyplinarny. Z g ro m ad z o n o w nim artykuły i rozp raw y uczonych z wielu krajów , o różnych specjalizacjach i zainteresow aniach. Celem było zgłębienie problem ów przen ik an ia k u ltu ro -wego w czasie i przestrzeni, w różnych asp ek tach , zaobserw ow anych i op i-sanych przez archeologów , filologów, znaw ców religii i h istoryków sztuki. T ak ie spojrzenie jest nie tylko naukow o pożyteczne, lecz i być m oże stym u-lujące d la czytelnika.

R ó żn o ro d n o ść spojrzenia i fakt, że wielu z piszących tu jest ocenianych ja k o w iodące postacie w ram ach swojej specjalności, a m łodzi autorzy o dznaczają się zdolnościam i i pracow itością, spow odow ał, że postanow iłam ograniczyć d o m inim um interw encję redakcyjną. W ten sposób zachow ana została specyfika argum entacji poszczególnych au to ró w , a także specyfika ich w arsztatu naukow ego, często odm iennego od w arsztatu archeologa. M am nadzieję, że tak ie podejście sp o tk a się z a p ro b a tą czytelników i przybliży im ch a ra k te r zapisu b ad a ń z zakresu szerszego niż archeologia.

Il o n a Sk u p i ń s k a - Lo y s e t Uniwersytet Łódzki

INTRODUCTION

T h e p resent volum e is in its entirety devoted to the presentation of chosen subjects pertain in g to w orks o f the section o f M editerran ean A r-chaeology at the U niversity o f Łódź. M editerranean arr-chaeology as presented and researched a t the U niversity o f Ł ódź has trad itio n ally had an interdis-ciplinary ch aracter.

T h e activity o f the chair o f Classical A rchaeology started in M ay 1945 on the very day o f creation o f the U niversity o f Ł ódź. P rofessor d r hab. R ajm u n d G ostkow ski, the first holder o f the ch air was am o n g the founders o f the U niversity. H e cam e afte r the end o f W orld W a r II from the T he Stefan B atory University o f Vilnius, where he had been attached as professor. Vilnius w ith large p a rts o f Polish L ith u an ia had now becom e a republic o f the Soviet U n io n and the U niversity teachers h ad to leave their A lm a M ater. P rofessor G ostkow ski a t the U niversity o f Ł ódź ta u g h t students in Classical A rchaeology and gave courses for students in Classical Philology and A ncient H istory.

In 1950 the education in archaeology, b o th classical an d prehistoric, was stopped a t the U niversity o f Ł ódź. T his was a political decision. The M inistry o f E d u ca tio n created a new institutional body, called T h e Institute o f M aterial C u ltu re an d changed the curriculum in such a way th a t the prim ary education fo r students in archaeology, ethnology and anthropology should be channelled th ro u g h this institute and concen trated on a m ateriali-stic oriented study o f objects. Only the universities o f W arsaw , C racow , P o zn ań and W roclaw were licenced to teach the new archaeology.

T his situ atio n continued until 1957 when the political situ atio n allowed the F acu lty C ouncil o f the P hilosophical-H istorical F aculty to reactivate the study o f archaeology, prehistory as well as classical archaeology. Professor G o stkow ski retu rn ed to Ł ódź and tau g h t classical archaeology until his final retirem ent a t the age o f 75 in 1960. A fter th a t tim e classical archaeology

lost its indcpcndcncc a t o u r university. C ourses were still given but on a lower level and teachers were appointed at the In stitu te o f Prehistory.

T he situ atio n changcd again in the year 1995, w hen the chair o f M editer-ra n ean A rchaeology was created and its leadership given to professor d r hab. Ilo n a Skupinska-L ovset, educated a t W arsaw U niversity under the m en to rsh ip o f professors K azim ierz M ichałow ski and A n n a S adurska.

I he newly created unit has been engaged in a scries o f projects in co o p e ratio n with scholars from scientific institutions in Poland as well as from E u ro p e an , A m erican and Israeli universities and institutes. T he present volum e provides a view into som e o f the issues studied d u rin g the ten years o f existence o f the C hair o f Classical A rchaeology at the U niversity of Ł ódź. T his is o u r m odest c o n trib u tio n to the presen tatio n o f archaeological th o u g h t an d actions so far, the first volum e in a “ M ed iterran ea n scries” of F o lia A rchaeologica. 1 w ant to th an k all m y colleagues for their c o n t-ribu tio n s and express m y sincere hope for fu rth er co o p eratio n .

Because o f the m ultidisciplinarity and m ultilinguality o f the volum e the editorial layout is kept close to the intensions o f the individual au th o rs as far as it has been possible for this editor. It is hoped th a t unintended faillures o n her p a rt will be forgiven and th a t the reading will prove stim ulating.

Il o n a Sk u p i n s k a - Lo v s e t University of Łódź