A C T A U N I V E R S I T Ä T I S L O D Z I E N S I S
F O L I A H IS T O R IC A 10. 1981
P a w e ł C hm ielew ski, M arian W ilk
W Ł A D Y S Ł A W B O R T N O W S K I — BA D A C Z H IS T O R II Z SR R I D Z IE JÓ W W O JS K O W O Ś C I
Je s ie n ią 1978 r. m in ęło cz terd zieści la t p ra c y n a u k o w e j p rof. d r. W ła d y sław a B ortn o w sk ieg o — h isto ry k a łódzkiego śro d o w isk a a k a d e m ic kiego. C zterd zieści la t to, w y d a je się, d o b ra o k a z ja do p o d su m o w an ia ca ło k sz ta łtu , n ie za m k n ię te g o przecież jeszcze d o ro b k u n au k o w eg o i p e dagogicznego p ro feso ra, a u to ra pomad 400 p u b lik a c ji n a u k o w y c h i p o p u la rn o n a u k o w y c h , w y c h o w aw c y 60 m a g istró w h isto rii, 6 d o k to ró w , n au c zy ciela 'k ilk u p o k o leń m ło d y ch h isto ry k ó w . O sią g n ię ty w ciąg u ty c h c z te rd z ie stu la t d o ro b e k n a u k o w y i d y d a k ty c z n y p ro f. W. B o rtn o w sk ieg o , jeg o za an g ażo w an ie sp o łeczn e i p o lity c zn e, ja k ró w n ie ż b u d zą ce w ielki sza cu n ek śro d o w isk a (naukow ego i m łodzieży ak a d e m ic k ie j c e c h y c h a ra k te ru , są w y sta rc z a ją c ą m o ty w a c ją do zap ozn an ia się z e ta p a m i jego n ie ty p o w e j i b y n a jm n ie j n ie ła tw e j k a r ie r y n a u k o w e j i p ed ag og iczn ej.
W ła d y sła w B o rtn o w sk i u ro d z ił się 21 lip ca 1913 r . w K isło w o d zk u n a K a u k azie (ZSRR), w ro d z im e in te lig e n c k ie j. W 1931 r . u z y sk a ł ś w ia d e c tw o d o jrzało ści po u k o ń cz en iu g im n a z ju m w G ro d n ie. J e s ie n ią tego ro k u rozpoczął s tu d ia na W y d ziale H u m a n is ty c z n y m U n iw e rs y te tu W ile ń skiego. 1 ru d n e w a ru n k i m a te ria ln e zm u siły Go do p o d jęcia p ra c y za ro b ko w ej i p rz e rw a n ia s tu d ió w na o k re s od w iosny 1933 do jesien i 1935 r. W 1938 r. W. B ortnow siki u z y sk u je s to p ie ń m a g is tra filo zofii w z a k re sie h isto rii i zo sta je m ło d szy m a s y s te n te m z n ie p e łn y m w y m ia re m godzin p rz y G ab in ecie N a u k P o m ocniczych u pro f. d r. S ta n isła w a Z a jączkow skieg o. P ra c u je ró w n o c ześn ie w O d dziale O c h ro n y Z a b y tk ó w U n iw e rs y te tu W ileńskiego, in te re s u je się h is to rią w ile ń sk ic h b u d o w li za b y tk o w y c h o raz w ile ń sk im i zb io ra m i m u z e a ln y m i. P u b lik u je w ów czas, jeszcze jak o s tu d e n t, p rz y c z y n e k d o ty czą cy p ra c k o n s e rw a to rs k ic h na
G órze Żarnikowej w W iln ie 1. W ro k u 1939, ja k o m ło dszy a s y s te n t o g łasza d ru k ie m w „ A te n e u m W ile ń sk im ” d w ie re c e n z je o ra z p rz y c z y n e k „O m ieczach k a to w sk ic h m ia s ta W iln a ” 2. W p ra sie w ile ń sk ie j, n a łam ac h „ K u rie ra W ileń sk ieg o ” i „ G a z e ty W ile ń s k ie j” u k a z u je się ró w n ie ż k ilk a a rty k u łó w W. B o rtn o w ski ego o tre ś c i h isto ry c z n e j.
Z ale d w ie ro z p o c z ę tą d ziałaln o ść n a u k o w ą p rz e ry w a w y b u c h II w o jn y św ia to w e j. P o za m k n ię ciu U n iw e rs y te tu W ileńsk iego — w g ru d n iu 1939 r. W. B o rtn o w sk i p o d e jm u je p ra c ę w c h a ra k te r z e ro b o tn ik a fa b ry c z nego, a od lipoa 1940 r . zatmdiniioiny je s t jak o b u c h a lte r w radziecki,m p rz e d się b io rstw ie h a n d lo w y m „ W o je n to rg ” . N a stę p n ie , w o k re sie o k u p a c ji, p ra c u je ja k o ro b o tn ik fizyczny.
P o w y z w o len iu , w lip cu 1944 r. W. B o rtn o w sk i u d a je się do B iałeg o sto k u , gdzie zgłasza się ochotniczo w sz e re g i L udo w ego W o jsk a P olsk ieg o . P o u k o ń c z e n iu S a k o ły O fic e rsk ie j w L u b lin ie z o s ta je p rz y d z ie lo n y do G łów neg o Z a rz ą d u P o lity c z n e g o W o jsk a P olskiego. W lu ty m 1945 r. z o sta je k ie ro w n ik ie m d r u k a m i G Z P W P w Łodzi.
P o izakońozomej w o jn ie W. B o rtn o w s k i zam ie rza w rócić do p rz e rw a n e j, a w łaściw ie d o p ie ro ro z p o c z ę te j, p ra c y n a u k o w e j. Je d n a k ż e w ład ze w o jsk o w e n ie a k c e p tu ją Jeg o p ro śb y o zdem obilizow anie.
W 1948 r., n ie p rz e ry w a ją c słu ż b y w o jsk o w ej, zgłasza się do p ro f, d r. S ta n isła w a Z ajączkow skiego, ów czesnego k ie ro w n ik a K a te d ry H is to rii P o lsk i U n iw e rs y te tu Ł ódzk iego i 'zostaje Jeg o a sy s te n te m .
W 1949 ir. W. B o rtn o w sk i o b e jm u je now e stan o w isk o w L u d o w y m W o jsk u P o lsk im — z o s ta je r e d a k to re m d z ia łu h isto ry czn e g o „ P ra s y W o jsk o w e j” (p ó ź n ie jsz eg o W y d a w n ic tw a MON). Z w ięk szo n e o bo w iązk i i za k res p ra c y n a n o w y m sta n o w isk u zm u sza ją Go do chw ilow ego z re zy g n o w an ia z p ra c y n a U n iw e rsy tecie.
W la ta c h 1948— 1952 W. B o rtn o w sk i w y d a je d ru k ie m spo ro p ra c p o p u la rn o n a u k o w y c h z z a k re su h is to rii w ojsko w ości, ja k ró w n ie ż d u żą liczbę a r ty k u łó w d ru k o w a n y c h w gametach i czasop ism ach w o jsk o w y ch . O p ra c o w u je ta k ż e i w y d a je d ru k ie m sze reg te k stó w źró d ło w y ch , d o ty czących p o lsk ic h w a lk n a ro d o w o w y z w o le ń c z y c h s, k tó r e w o w y ch la ta c h s ta n o w iły c e n n ą po m o c d la s tu d e n tó w , n a u c zy cieli i uczniów . Jeg o o p ra
1 W. B o r t n o w s k i , P r z e g l ą d p r a c k o n s e r w a c y j n y c h n a G ó r z e Z a m k o w e j w W i l n i e w l a l a c h 1930-1936, „ A te n e u m W ile ń s k ie ” 193». R. X I I I , z. 1, s. 211-216. * W. B o r t n o w s k i , O m i e c z a c h k a t o w s k i c h m i a s t a W i l n a , „ A te n e u m W i le ń s k ie ” 1939, R. X I V , z. 1. s. 232-236. 3 M ię d z y in n y m i: O p o w s t a n i u k r a k o w s k i m 1846. W y b ó r d o k u m e n t ó w i f r a g m e n t ó w z o p r a c o w a ń , W a r sz a w a 1950; O p o w s t a n i u l i s t o p a d o w y m . W y b r ü n e d o k u m e n t y o r a z w y j ą t k i z o p r a c o w a ń i p a m i ę t n i k ó w , W a rsza w a 1950; O p o w s t a n i u s t y c z n i o w y m . W y b r a n e d o k u m e n t y , o d e z w y i w y j ą t k i z o p r a c o w a ń i p a m i ę t n i k ó w , W a r sz a w a 1950.
co w ania są ró w n ie ż -dwa z e sz y ty z so rii „ T e k s ty źró d ło w e do n a u k i h isto rii w szk o le” u k a z u ją c e j się z in s p ira c ji i pod re d a k c ją p ro f. dr. Jó ze fa D u tk ie w ic z a 4. L ogicznym n a stę p s tw e m ty c h d z ia ła ń b y ł w sp ó ł u dział W ła d y sła w a B o rtn o w sk ieg o w p rz y g o to w a n iu p o d rę czn ik ó w h isto rii o raz n a u k i o P olsce i św iecie w sp ó łczesn y m d la szkół zaw odo w y ch i te c h n ik ó w s.
P o p rz e n ie s ie n iu do re z e rw y , w s to p n iu m a jo ra W o jsk a P olskiego, W. B o rtn o w sk i iwzmawia od 1 s ty c z n ia 1953 r. p ra c ę n a u k o w ą n a s ta n o w isku. a d iu n k ta w In s ty tu c ie H isto rii U Ł, p o czątko w o p rz y K a te d rz e H isto rii P o lsk i, a .od 1954 r. p rz y K a te d rz e H isto rii P o w sz e c h n e j k ie ro w a n e j p rz ez p ro f. d r. Jó z e fa D u tk iew icza. T en k o le jn y p o w ró t n a U n iw e r s y te t, ty m ra z e m , p rz e ra d z a się w a u te n ty c z n y , trw a ły ju ż zw ią zek z e śro d o w isk iem n a u k o w y m ii s ta je się zarazem fa k ty c z n y m p o cz ątk iem Je g o k a r ie ry n a u k o w e j. R ozpoczął ją de fa c to ja k o czło w iek d o jrza ły , m a ją c y za so b ą sto su n k o w o o d le g ły d e b iu t p o cz ątk u jące g o , m łodego p ra c o w n ik a n au k i, la ta p ra c y u m y sło w e j i fizy czn ej o k re s u w o jn y , słu ż b ę w ojsk o w ą, zakoń czoną w y so k im sto p n ie m o ficersk im , o ra z p o k aźn y d o ro b e k p o p u la ry z a to rs k i i p u b lic y sty c z n y .
S to su n k o w o sz y b k o k o n k r e ty z u je sw o je z a in te re s o w a n ia n au k o w e, w łą c z a ją c się a k ty w n ie w p ro b le m a ty k ę , s ta n o w ią c ą p rz e d m io t b a d a ń , p o w stałeg o w o w ym czasie z in ic ja ty w y prof. d r. Jó z e fa D u tk iew icza, zespołu nauikowego, z a jm u ją c e g o się d z ie ja m i p o w sta n ia listop ado w ego. W re z u lta c ie , w la ta c h 1955— 1957 s k ła d a p rz e w id z ia n e p rz e p isa m i eg z am in y i b ro n i d y s e rta c ji d o k to rsk ie j p t. ,,W alk a o cele p o w sta n ia listopad ow ego (w yd. w 1960 r.). R ad a W y d z ia łu F ilo z o ficzn o -H isto ry cz- n ego U Ł 28 m a ja 1958 r . jed n o g ło śn ie n a d a je M u s to p ie ń k a n d y d a ta n a u k . W k ró tc e po d o k to ra c ie p u b lik u je tr z y w a rto ścio w e ro z p ra w y z z a k re su d ziejó w p o w s ta n ia listopadow ego : o zw ią zk u Pioitra W y sock ie go “, o „ K a lisz a n a c h ’' 7 i tzw . w y p ra w ie R a m o r in y 8, d o k u m e n tu ją c ty m sa m y m sw o ją obecność w g ro n ie uczn iów „ łó d zk ie j sz k o ły ” h is to ry c z n e j
i P o w s t a n i e k o ś c i u s z k o w s k i e , red . J. D u t k i e w i c z , W a r sz a w a 1958; R u c h y r e w o l u c y j n e 1846-1848 n a z i e m i a c h p o l s k i c h , „ T e k sty ź r ó d ło w e d o n a u k i h is to r ii w s z k o le ” 1958, nr 33. 6 W. B o r t n o w s k i , M. S a w i с к i, N a u k a o P o ls c e i ś w i e c i e w s p ó ł c z e s n y m , d l a k l a s y I z a s a d n i c z y c h s z k ó ł z a w o d o w y c h , W a r sz a w a 1954, (trz y w y d a n ia ); W. B o r t n o w s k i , H i s t o r i a d l a k l a s y 2 t e c h n i k ó w , W a r sz a w a 1955 (tr z y n a ś c ie w y d .). 6 W. B o r t n o w s k i , Z w i ą z e k P i o t r a W y s o c k i e g o (1828-1830), „ S tu d ia i M a t e r ia ły d o H is to r ii W o js k o w o ś c i” 1961, t. V I I, cz. I, s. 145-185. 7 W. B o r t n o w s k i , U d z i a ł „ K a l i s z a n ” w e w ł a d z a c h p o w s t a n i a l i s t o p a d o w e g o , [w :] O s i e m n a ś c i e w i e k ó w K a l i s z a . S t u d i a i m a t e r i a ł y , t. 3, K a lis z 1962, s. 225-270. j 8 W. B o r t n o w s k i , 2 K o r p u s w p o w s t a n i u l i s t o p a d o w y m (22 V II-1 8 IX 1931), „ S tu d ia i M a te r ia ły do H is to r ii W o js k o w o ś c i” 1963, t. I X , cz. 1, s. 179-236.
p o w stan ia, k ie ro w a n e j p rzez pro f. d r. Jó ze fa D utk iew icza. S zersze om ó w ien ie Je g o z a in te re so w a ń b ad a w cz y ch p ro b le m a ty k ą p o w stan ia lis to p a dow ego p rz e d sta w ia w o d d zieln y m a r ty k u le 'niniejszego zeszy tu doc. d r A lin a B arszczew sk a.
W 1959 r. d y re k c ja In s ty tu tu H isto rii, u w z g lę d n ia jąc z a in te re so w a n ia n a u k o w e i d o sk o n alą zn a jo m o ść ję z y k a ro sy jsk ieg o , za p ro p o n o w a ła W. B ortnow slkiem u p rz y g o to w a n ie się do p ro w a d z e n ia zajęć d y d a k ty c z n y c h z h isto rii R osji i Z w iązk u R adzieckiego. W 1960 r. o trz y m u je s ty p e n d iu m n a u k o w e n a 6-m iesięcizny p o b y t w L en in g ra d zie, podczas k tó r e go g ro m ad z i 'niezbędne m a te r ia ły źró d ło w e do p rz y g o to w y w a n e j d y s e r ta c ji h a b ilita c y jn e j. W m a ju 1964 r. R ad a W y d ziału n a d a ła M u sto p ień d o ce n ta (d o k to ra habilito w an eg o ) n a p o d staw ie d y s e rta c ji „P o w sta n ie listo p ad o w e w oczach R o sja n ” , w k tó re j o d tw a rz a n a s tro je sp o łeczeń stw a ro sy jsk ie g o w o k re sie p o w sta n ia i p rz e d s ta w ia zasadnicze k ie ru n k i ro s y js k ie j h isto rio g ra fii i p u b lic y s ty k i la t 1832— 1917 d o ty c z ą c e j o m a w ia nego p ro b lem u .
W 1964 r. doc. W. B o rtn o w sk i o b e jm u je , fu n k c jo n u ją c ą ju ż od 1956 r. K a te d rę H isto rii Z S R R w In s ty tu c ie H isto rii UŁ. Jeg o z a in te re so w a n ia n a u k o w e s k u p ia ją się w o w y m o k re sie p rz ed e w szy stk im n a p ro b le m a c h h isto rii w ojskow ości (I i II w o jn a św iato w a ) i h isto rii ru c h u re w o lu c y j nego, b ad a n eg o ró w n ie ż w asp ek cie w o jsk o w y m .
R e z u lta te m stu d ió w nad h is to rią w ojskow ości b y ła m o n o g ra fia p t. „Z iem ia łó dzka w ogniu. 1 V III — 6 X I I 1914 r o k ” (Łódź 1969), w k tó re j A u to r sto su n k o w o d o k ła d n ie o d tw o rz y ł, po ra z p ie rw sz y w h is to rio g ra fii p o lsk ie j, z a ry s w y d a rz e ń n a ziem i łó d zk iej do czasu, g d y m iasto i o k rę g łó d zk i d o sta ły się pod o k u p a c ję n ie m ie c k ą i częściow o a u s tria c k ą , trw a ją c ą aż do lis to p a d a 1918 r. O bok opisu d z ia ła ń m ilita rn y c h , na uw ag ę z a słu g u je a n a liz a s y tu a c ji lu d n o ści c y w iln e j w Łodzi i o k rę g u . N a m a rg in e sie ty c h b a d a ń p o w sta ł ró w n ie ż szkic pt. „ O p e ra c ja łódzka 1914 ro k u w ra d zieck ie j lite ra tu rz e h isto ry c z n o -w o jsk o w e j” („R ocznik Ł ó d zk i” 1967, t. 12).
D użą w a rto ść n a u k o w ą p o siad a też ro z p ra w a po św ięcon a ocenie po te n c ja łu m ilita rn e g o R o sji w o k re sie I w o jn y św ia to w e j ". W. B o rtn o w sk i p ró b u je w n ie j u sta lić m ożliw ości m ilita rn e R o sji p rz e d 1914 r., po czy m k o n fr o n tu je je z rz ecz y w isto śc ią la t w o jn y . Jeg o zdan iem „ k a d ro w a a rm ia ro s y js k a b y ła do b rze w yszk o lo n a i p rz e sz ła pożąd an ą ew o lu c ję od czasów w o jn y ro s y js k o -ja p o ń s k ie j” , je d n a k n ie zdążono
" W. B o r t n o w s k i , P o t e n c j a ł m i l i t a r n y R o s j i przed, p i e r w s z ą w o j n ą ś w i a t o w ą i p o d c z a s w o j n y w k o n f r o n t a c j i z r z e c z y w i s t o ś c i ą , [w :j R o s j a w o k r e s i e p i e r w s z e j w o j n y ś w i a t o w e j i r e w o l u c j i l u t o w e j , red . L . В a z y 1 o w , W a rsza w a 1977, s. 43-76.
w o d p o w ie d n im czasie d o sta te c z n ie w y p o saży ć ją w p o trz e b n e ilości u z b ro je n ia i a m u n ic ji o ra z in nego s p rz ę tu w ojen nego .
Dw óch w y d a ń d o czekała się Je g o m o n o g ra fia p o d e jm u ją c a ciągle a k tu a ln y te m a t „polskiego w rz e śn ia ” 1939 r. („N a tro p a c h łódzkiego w] ześnia , w yd. I, 1962; w yd. II, 1969). A u to r s ta n ą ł p rz ed n ie ła tw y m za d an iem u k az an ia d z ia ła ń w o je n n y c h n a ziem i łód zk iej. G d y w eźm iem y pod u w agę o g ro m l ite r a t u r y o m a w ia ją c e j d z ie je poleskiej w o jn y o b ro n n e j 1939 r., w ty m tak że w a lk i n a ziem i łódzkiej (zw łaszcza chodzi tu o bitw ę n ad B zurą), to u św iad a m ia m y sobie, że k a ż d y badacz p o d e jm u ją c y tę p ro b le m a ty k ę m u si w y k a zać się w y ją tk o w ą zn ajo m o ścią l i te r a tu r y p rz ed m io tu . W y m ien io n a p ra c a w nosi do te m a tu sp o ro n o w y c h e le m e n tów . A u to r w y p o w iad a się k ry ty c z n ie m. in. o n ie k tó ry c h d o ty c h c z a so w y ch ocen ach „łódzkiego w rz e ś n a ” , zw łaszcza zaś o o p in iach z a w a rty c h w e w sp o m n ien iac h dow ódcy A rm ii „Ł ódź” , gen. J. R ó m m la — „Z a h on or i o jc z y z n ę ” (1958). T e m a ty c e k a m p a n ii w rz eśn io w ej n a ziem i łódzkiej pośw ięcone są ró w n ie ż d w a a rty k u ły , z k tó ry c h je d e n o m a w ia s ta n b ad ań n a te n te m a t, a d ru g i p rz e d s ta w ia p rz eb ieg w alk w rz eśn io w y ch na te re n ie w o jew ó d ztw a p io trk o w sk ieg o 10.
R e z u lta te m Je g o b ad a ń n a d d zieja m i ro sy jsk ieg o ru c h u re w o lu c y j nego, w szczególności mad h is to rią ro s y js k ic h re w o lu c ji X X w., b y ła ro z p ra w a p rz e d s ta w ia ją c a p rz eb ieg p o w sta n ia p aź d ziern ik o w e g o iw 1917 r. w M osikw ieu , s ta n o w ią c a p ró b ę re h a b ilita c ji n ie k tó ry c h d z iała czy bo l szew ickich teg o o k re su . O w y d a rz e n ia c h 1917 r. w M oskw ie tra k to w a ł ró w n ież in n y a rty k u ł, pośw ięcony d ziejo m M oskiew skiego K o m ite tu W o jen n o -R e w o lu cy jn eg o ” , w k tó ry m A u to r s t a r a ł się u d o w o dn ić, że s;t,oreg błęd ó w ta k ty c z n y c h iw d ziałaln o ści K o m ite tu , su ro w o o c e n ia n y c h z p e rs p e k ty w y la t, było n ie do u n ik n ię c ia w s k o m p lik o w a n e j s y tu a c ji 1917 r. W artościow ą p u b lik a c ją zam ieszczoną w 1958 r. w „W ojskow ym P rze g lą d zie H isto ry c z n y m ” b y ł p rz y c z y n e k u z u p e łn ia ją c y b io g rafie do w ódców i o rg a n iz a to ró w A rm ii R a d z ie c k ie jlł o ra z a r ty k u ł o m a w ia ją c y 10 W. B o r t n o w s k i . , W o j e w ó d z t w o ł ó d z k i e w k a m p a n i i w r z e ś n i o w e j , ( p r z e g l ą d l i t e r a t u r y ) , „ R o czn ik Ł ó d z k i” 1958, t. 1, s. 303-309; t e g o ż , D z ia ł a n i a w o j e n n e w r e j o n i e P i o t r k o w a T r y b u n a l s k i e g o w c z a s i e k a m p a n i i w r z e ś n i o w e j , [w :] 750 la t P i o t r k o w a t r y b u n a l s k i e g o . M a t e r i a ł y n a s e s j ę n a u k o w ą , red . R. R o s i n , P io tr k ó w T ryb . 1967, s. 129-148. 11 W. B o r t n o w s k i , P o w s t a n i e z b r o j n e w M o s k w i e 25 X — 3 X I 1917, „W oj s k o w y P r z e g lą d H is to r y c z n y ” 1967, nr 4, s. 20-60. 12 W. B o r t n o w s k i. M o s k i e w s k i K o m i t e t W o j e n n o - R e w o l u c y j n y w o k r e s i e p o w s t a n i a z b r o j n e g o (25 X —3 X I 1917), „ Z e sz y ty N a u k o w e U Ł ” 1968, S. I, z. 54 s. 3-21. 13 W. B o r t n o w s k i , W s p r a w i e s y l w e t e k d o w ó d c ó w i o r g a n i z a t o r ó w A r m i i R a d z i e c k i e j , „ W o jsk o w y P r z e g lą d H is to r y c z n y ” 1968, n r 2, s. 409-411.
u dział i ro lę L e n in a w o rg a n iz o w a n iu p o w sta n ia zb ro jn eg o w P io tro - g ro d /ie u .
R ad a P a ń s tw a P R L , d o ce n ia jąc d ro b e k 'n au k o w y i d y d a k ty c z n y W ła d y sła w a B o rtnow skiego, n a d a ła M u ‘21 m a ja 1973 r. ty tu ł p ro fe so ra n ad z w y cz ajn eg o n a u k h u m a n isty c z n y c h .
P o n o m in a c ji p ro fe so rsk ie j w d alszy m ciąg u w ażn e m iejsce w Jeg o tw órczości n a u k o w e j z a jm u ją p ra c e z h is to rii R o sji d Z S R R . Do n ich n a le ż y zaliczyć w p ie rw sz y m rzęd zie o b sze rn e stu d iu m p t. „P o w sta n ie g ru d n io w e w M oskw ie”, k tó re u k az ało się łączn ie ze s tu d iu m L u d w ik a M roczki w książce „D w a p o w s ta n ia ” (1974). O p ra co w a n ie P ro fe so ra je s t w -polskiej lite r a tu r z e h is to ry c z n e j p ie rw s z ą roizpraw ą n a to n te m a t, o p a r tą ma b o g a ty m m a te r ia le źró d ło w y m i s ta ra n n ie zg ro m ad zo n ej, g łó w n ie ra d z ie c k ie j, lite r a tu r z e p rz e d m io tu . A u to r p rz e d sta w ił w n im genezę i szczegółow o o d tw o rz y ł p rz eb ieg p o w sta n ia ro b o tn ik ó w m o sk ie w sk ich , s ta r a ją c się ró w n o c ześn ie w y ja ś n ić p rz y c z y n y jego u p a d k u . U k a zał ró w n ie ż , co trz e b a pod,kreślić, d ziałaln o ść sił re a k c y jn y c h , g r u p u ją c y c h się .zwłaszcza w o sław io n ej o rg a n iz a c ji, tzw . „ C z a rn e j S o tn i” i w te n ispo;-:ób, u w z g lę d n ia ją c w w y d a rz e n ia c h m o sk iew sk ich 1905 r. stan o w isk o kó ł lib e ra ln y c h , d ał nie ty lk o szerok ie, p o g łębio ne stu d iu m o z b ro jn y m p o w sta n iu p r o le ta r ia tu M oskw y, ale z a ry so w ał ró w n ie ż now e p e r s p e k ty w y b ad a w cz e mad ty m te m a te m . O m aw ia n a p ra c a s p o tk a ła się z u zn a n ie m śro d o w isk a n au k o w eg o . D w u k ro tn ie re cen z o w ali ją h is to ry c y ra d z ie c c y 15; p o z y ty w n ą ocemę u z y sk a ła w re c e n z ja c h s p e c ja listó w p olskich. N a to m ia st p ra c a p t. „ P o w sta n ie g ru d n io w e w M o sk w ie” u zy sk a ła n ag ro d ę zespołow ą III s to p n ia M in istra Naiuki, S zk o ln ic tw a W yższego i T ec h n ik i.
O bchodzo na w P o lsc e i w Z w ią z k u R a d zie ck im 70 ro c zn ica re w o lu c ji 1905-1907 r . s ta ła się o k a z ją do k o n ty n u o w a n ia b a d a ń mad je j p ro b le m a ty k ą . W y n ik i sw o ich b a d a ń n a d za g a d n ie n ia m i ta k ty k i w a lk re w o lu c y jn y c h iw 1905 r. w K ró le s tw ie P o ls k im i ma o b sz a ra c h R o sji p rz e d sta w ił W. B o rtn o w sk i w re f e r a ta c h w y g ło szo n y c h n a ju b ile u sz o w y c h se sja c h n a u k o w y c h , zo rg an izo w a n y ch w Ł odzi i T bilisi w 1975 r . 10 A n a liz u ją c rozw ój fo rm w a lk i k laso w e j w re w o lu c ji 1905 r. A u to r w y p ro w a d z ił w niosek, że je j w sz e c h stro n n a T Ó żn o rcd ..o ić u zb ro iła p ro le ta r ia t n a ro d ó w R o sji w d o św iad czen ia w a lk i m aso w e j i stw o rz y ła now e
14 W. B o r t n o w s k i , L e n i n j a k o o r g a n i z a t o r W i e l k i e j R e w o l u c j i P a ź d z i e r n i k o w e j , „ W o jsk o w y P r z e g lą d H is to r y c z n y ” 1970, n r 1, s. 12-34.
15 [R ec.] N . I. B u c h a r i n , „ Is to rija S S S R ” 1975, n r 5, s. 205-207; [R ec.] „ In fo r m a c io n n y j B iu lle t ie n P r o b le m n o j K o m is s ii S o tr u d n ic z e s tw a A k a d ie m ii N a u k S o c y a lis tic z e s k ic h S tr a n ” 1975, n r 8, s. 47-48.
10 W. B o r t n o w s k i , L o d z ’ w r e w o l u c y i 1905 g o d a , [w :] P i e r w n j a R u s s k a j a R i e w o l u c y j a — g i e n i e r a l n a j a r i e p i e t i c y j a W i e l i k o y o O k t i a b H a , T b ilis i 1977, s. 100-110.
fo rm y te j w a łk i, oo p o tw ie rd z a ło le n in o w sk ą tezę, iż re w o lu c ja ta b y ła g e n e ra ln ą p ró b ą W ielk iej Socjalistyczni ej R ew o lu c ji P a ź d z ie rn ik o w e j.
Uznam i am d o ro b k u prof. d r. W ła d y sła w a B o rtn o w sk ieg o w b a d a n ia c h n ad d zieja m i ro sy jsk ie g o r u c h u re w o lu c y jn e g o było za p ro sze n ie Go do w sp ó łp ra c y p rz y o p ra c o w a n iu po lsk iej ed y c ji „ E n c y k lo p ed ii R ew o lu cji P a ź d z ie rn ik o w e j” (1977), d la k tó re j p rz y g o to w a ł sze reg n o w y c h haseł. S zczególnie w ażn e m ie jsc e w Je g o p ro b le m a ty c e b ad aw czej z a jm u je n a jn o w sz a h is to ria ZS R R , zw łaszcza zaś h isto ria W ielk iej W o jn y N a ro
dow ej w la ta c h 1941-1945. E fe k te m ty c h z a in te re so w a ń , św iad czący m 0 d o sk o n ałej zn ajom ości p ro b le m u , je s t s k r y p t p t. „ H isto ria ZSR R . O kres u m a c n ia n ia so c ja liz m u ” (w yd. I, 1974; w yd. II, 1977). J e s t to p ie rw sz y w lite ra tu rz e p o lsk iej z a ry s d z ie jó w Z w iąz k u R ad zieckiego tego o k re su . S k r y p t zy sk a ł w y s o k ą ocenę sp e c ja listó w p o lsk ich i ra d z ie c k ic h . W r e ce n zjach , m. in. w ra d zieck im w y d a w n ic tw ie „ M a tie ria ły к sim p o zju m u
isto rik o w so cy a łisticzesk ich s t r a n ” (1975), zw raca n o u w ag ę n a duże w a lo ry n a u k o w e , p r z e jrz y s tą fo rm ę w y k ła d u , k o n d e n sa c ję is to tn y c h tre śc i i za an g ażo w an ie ideow e. P u n k te m w y jśc ia ro z w a ż a ń je st t u a n a liza c a łe j złożoności s y tu a c ji w e w n ę trz n e j Z SR R i u k ła d u sił m ię d z y n a ro d o w y c h w la ta c h p o p rz e d z a ją c y c h w y b u c h II w o jn y św ia to w e j. W yp o w iad a się m . in. эта te m a t ciąg le d y s k u to w a n e g o za g a d n ie n ia s to p n ia p rz y g o to w a n ia Z w iąz k u R ad zieckiego do w o jn y , z w ra c a ją c u w ag ę na siaereg b ra k ó w w ty m zak resie. J a k o w y b itn y zn a w ca p ro b le m ó w w ojskow ości p rz e d sta w ił n a s tę p n ie w z w a rte j, p r z e jr z y s te j fo rm ie p rz e bieg W ielk iej W o jn y N a ro d o w ej Z S R R z je j w s z y s tk im i asp e k ta m i. D zięki sw y m w a lo ro m p o zn aw czy m s k r y p t te n s ta n o w i n ie w ą tp liw ie c e n n ą pom oc d la stu d e n tó w , k tó rz y o trz y m a li p ra c ę o d u ży m znaczen iu w y ch o w aw czy m , m ogącą zachęcić do d alsze j p o g łęb io n ej le k tu ry .
J e d n ą z n a jc ie k a w sz y c h p ra c P ro fe so ra , d o ty czą cą p ro b le m a ty k i II w ojn y, je s t bez w ą tp ie n ia m o n o g ra fia p ośw ięcon a o b ro n ie L e n in g ra d u w la ta c h 1941— 1944 p t. „W p ie rśc ie n iu b lo k a d y ” (1976). K siąż k a ta po u k a z a n iu się z n ik n ę ła b ły sk aw icz n ie z p ó łek k się g a rsk ic h i zy sk a ła p o z y ty w n e re c e n z je w p e rio d y k a c h sp e c ja lis ty c z n y c h , p ra s ie i czaso pism ach sp o łecz n o -p o lity c zn y ch . A u to r w y k a z a ł w n ie j w y so k ą u m ie ję tn o ść p isa n ia o rz e c z a c h tru d n y c h w sposób b ard zo p rz y s tę p n y , rz e c m o żn a lite ra c k i, co w p rz y p a d k u o d tw a rz a n ia d ziejó w b o h a te r s k ie j o b ro n y L e n in g ra d u p o siad a d uże znaczenie. G łó w n ą z a le tą m o n o g ra fii je s t ró w n o czesn e pokazam ie a sp e k tó w cz y sto w o jsk o w y ch o b ro n y m ia sta , jak 1 życia jego m ie sz k a ń c ó w w w a ru n k a c h b lo k ad y . C hoć n a p is a n a w fo rm ie p o p u la rn e j, m o n o g ra fia ta n ie je st oczy w iście (pozbawiona w a rto ś c i p ra c y naiukow ej. A u to r o p a rł sw o je ro z w a ż a n ia n a b o g a te j lite r a tu r z e ra d z ie c k iej (zbiory d o k u m en tó w , p a m ię tn ik i, w sp o m n ien ia, m o n o g rafie itp.) oraz na p o d staw o w y c h p ra c a c h h is to ry k ó w zachodnich. P o zw o liło to w p ro w a
dzić w to k n a r r a c ji w iele e le m e n tó w p o ró w n a w cz y ch i p olem iczn y ch , podn o szący ch w a rto ść n a u k o w ą p u b lik a c ji.
K o n ty n u u ją c p ro b le m a ty k ę w o je n n ą , p ro f. B o rtn o w sk i p rz y g o to w u je obecnie k o le jn ą m o n o g ra fię pośw ięconą, ty m razem , b itw ie o M oskw ę („M oskw a — 1941”). N ależy sądzić, że będzie to p o zy cja bardzo ciekawa', gdyż w tra k c ie p o szu k iw a ń źró d ło w y ch w ZSR R , W. B o rtn o w sk i n a t r a fił n a m e w y k o rz y s ta n e d o ty c h c z a s m a te ria ły , z n a jd u ją c e się w M uzeum H isto ry c z n y m M oskw y. C hodzi tu o re la c je , listy , pism a u lo tn e i p la k a ty , zw iązan e te m a ty c z n ie z b itw ą o M oskw ę. Z pew no ścią te ż k o n w e n cja k siążk i b ędzie p o d o b n a do p o p rz e d n ie j, a za te m ró w n o le g le ze śled ze n iem a sp e k tó w w o jsk o w y ch p o k azan e zo stan ie cod zien n e życie m ia sta w w a ru n k a c h zagro żen ia ze strom y w ro ga, sto jące g o n a p rz e d p o lach p a ń stw a ra d zieck ie g o .
T e m a ty c e u d z ia łu Z S R R w II w o jn ie św ia to w e j pośw ięcił W. B o rtn o w sk i ró w n ie ż k ilk a a r ty k u łó w " , w k tó ry c h m ocno p o d k re ślił ro lę p a r tii k o m u n isty c z n e j w a k ty w iz o w a n iu sp o łecz eń stw a ra d zieck ie g o do pow szechnego u d ziału w w alce z a g re so re m . W ty m k o n te k śc ie A u to r zw ró cił uw agę n a ro lę zaplecza i działaln o ść radzieck ieg o ru c h u o po ru. T a o s ta tn ia k w e stia z n a jd u je o d z w ie rc ie d le n ie w o d d zieln y m szkiou o m a w ia ją c y m u d ział G ru z in ó w w p o lsk im ru c h u p a rty z a n c k im ( a rty k u ł te n uk az ał się w P olsce i w Z S R R )19.
W p e w n y m zw ią zk u z pow yższą te m a ty k ą p o zo staje a r ty k u ł o gazecie 1 F r o n tu B iało ru sk ieg o dla ludzkości po lsk iej pod nazw ą „W olność” lu.
N iezależn ie od sc h a ra k te ry z o w a n y c h w yżej g łó w n y ch n u rtó w b a d a w czych P ro fe so ra , sp o tk ać m ożna w Jeg o tw órczości n a u k o w e j szereg bardzo in te re su ją c y c h szkiców i a rty k u łó w , n a p isa n y c h ja k b y na uboczu p o d sta w o w y c h za in te re so w a ń . O to np. a r ty k u ł p ośw ięcon y A le k sa n d ro w i Pogodinow-i *e, u k a z u ją c y s y lw e tk ę R o sja n in a, p ro fe so ra U n i
17 W. B o r t n o w s k i , R o la Z S R R w r o z g r o m i e n i u J a s z y z m u w E u r o p i e , |w :] Z e s t u d i ó w n a d k s z t a ł t o w a n i e m się s o c j a l i s t y c z n e j w s p ó l n o t y p a ń s t w E u r o p y ś r o d k o w e j i w s c h o d n i e j . M a t e r i a ł y k o n f e r e n c j i n a u k o w e j z o k a z j i 3 0 - l e c ia z w y c i ę s t w a n a d f a s z y z m e m , 3 0 - le c ia u k ł a d u p o l s k o - r a d z i e c k i e g o o p r z y j a ź n i i w s p ó ł p r a c y o r a z 2 0 - l e c ia U k ł a d u W a r s z a w s k i e g o , z o r g a n i z o w a n e j p r z e z s t u d i a n a u k p o l i t y c z n y c h U Ł , P Ł , A M i W A M o r a z S t u d i u m W o j s k o w e U Ł . Ł ó d ź , 29 k w i e t n i a 1975 r., Ł ó d ź 1976, s. 18-27. 18 W. B o r t n o w s k i , К w o p r o s u o b u c z a s t i i g r u z i n w p o l s k o m p a r t i z a n s k o m d w i ż e n i i w 1941-1944 gg, „ Z e sz y ty N a u k o w e U Ł ” 1974, S. I, z. 111, s. 29-40; t e g o ż , U c z a s t i j e g r u z i n w d w i ż e n i i s o p r o t i w l e n i j a P o ls z i , „ Iz w ie s tija A k a d e m ii N a u k G ru z iń s k o j S S R ” 1975, n r 4, s. 20-27. Ie W. B o r t n o w s k i , „ W o l n o ś ć — g a z e t a 1 F r o n t u B i a ł o r u s k i e g o d l a l u d n o ś c i P o ls k i, „Z D z ie jó w S to s u n k ó w P o ls k o -R a d z ie c k ic h . S tu d ia i M a te r ia ły ” 1977, t. X IV , s. 245-258. *® W. B o r t n o w s k i , A l e k s a n d e r P o g o d i n j a k o p o p u l a r y z a t o r h i s t o r i i P o l s k i
w e rs y te tu W arszaw sk ieg o (od 1902 r.), k tó ry zdob ył sobie szero k ie u z n a nie w k o łach p o lsk ie j in te lig e n c ji i u tw ie rd z ił sw ą p o zycję „ p rz y ja c ie la P o lsk i" w tru d n y m o k re sie ru s y fik a c ji K ró le s tw a P olskiego. K siążk i P o godina p o k a z y w a ły cz y te ln ik o w i ro s y js k ie m u in n y o b ra z d ziejó w P o l sk i niż te n , k tó r y p rz e d s ta w ia ły o ficja ln e w y d a w n ic tw a ro sy jsk ie.
In n y szkic p o d e jm u je sto su n k o w o m ało z n a n y p ro b le m w a lk p a r ty zan ck ich n a te re n ie R osji w o k re sie n a ja z d u N a p o le o n a “ . W. B o rtn o w sk i u d o w a d n ia w nim , że „ m ała w o jn a ” m iała w ażne zn aczen ie w z w y cięsk im d la R o sji z a k o ń c z e n iu w o jn y z N apoleonem .
W k a rie rz e a k a d e m ic k ie j p ro f. B o rtn o w sk ieg o ró w n ie ż w a ż n e m iejsce z a jm u je p ra c a d y d a k ty c z n a i pedagogiczna, k tó re j w ysok i poziom g w a ra n tu ją w y n ik i w p ra c y badaw czej, ja k ró w n ie ż w ielk i ta le n t w y k ład o w c y o raz zespół ce ch osobow ych, sk ła d a ją c y c h się ma szero k o p o j m o w a n y a u to r y te t n au c zy ciela — „ m is trz a ” .
W ro k u a k a d em ick im 1964/1965 W. B o rtn o w sk i o tw ie ra s e m in a riu m m a g iste rsk ie z h isto rii Z S R R i L udow eg o W o jsk a P olskiego, g ru p u ją c e s y ste m a ty c z n ie każdego ro k u k ilk u n a s tu stu d e n tó w h isto rii. T e m a ty k a p o d ejm o w an y c h p ra c m a g iste rsk ic h s k u p iła się p o czątko w o w okół dw óch z a sad n iczy c h pro b lem ó w : 1. w o jsk o w y c h i p o lity c zn o -sp o łec zn y ch a sp e k tów w o jn y n aro d o w ej R osji z n a ja z d e m N ap o leo n a w 1812 r.; 2. w a lk L udow ego W o jsk a P o lsk ieg o w o k re sie : lipiec 1944 — m a j 1945 r. w r a m ach d ziała ń fro n tó w Armai R ad zieck iej. W o k re sie p ó źn iejszy m te m a ty k a s e m in a riu m została ro z szerz o n a n a za g ad n ien ia działaln ości a p a ra tu poi i t у с z n o -w y с how a w czego i p ra c y o św iato w o -k u łtu ra lm e j w L W P oraz n a d zieje re w o lu c ji ro s y js k ic h p o c z ą tk u X X w. A k tu a ln ie m łodzi adepci h isto rii p ra c u ją n ad p ro b le m a ty k ą tra d y c ji L ud ow eg o W o jsk a P olskiego w p u b lic y s ty c e i czaso p iśm ie n n ic tw ie w o jsk o w y m . N ależy p o d k reślić, że sp o śró d 60 p ra c m a g iste rsk ic h n a p isa n y c h pod k ie ru n k ie m prof. B o rtn o w sk ieg o c z te ry u z y sk a ły n a g ro d y w k o n k u rs ie im. A. Z a w adzkiego (A. B rzeziń sk ieg o , W. J o p e rta , A. G łow ackiego , B. W o jak o w - skiego), a je d n a — w k o n k u rs ie T P P R (M. M ichalskiej).
Z a in te re so w a n ia bad aw cze prof. B o rtn o w sk ieg o rz u to w a ły ró w n ie ż w zn aczn y m s to p n iu n a te m a ty k ę ro z p ra w d o k to rsk ic h p rz y g o to w y w a n y ch pod Jeg o k ie ru n k ie m . C z te ry z n ich d o ty c z y ły p ro b le m a ty k i w o jsk o wości, ściślej: h isto rii L udow eg o W ojska P olskiego (S. Gać, J. P o w ała, W. H onkisz, H. D obiegała), d w ie in n e p o d e jm o w a ły p ro b le m a ty k ę ra d z ie c - k o p o lsk ich sto su n k ó w i w sp ó łp ra c y g o sp o d arcze j (M. W ilk) i h itle ro w
-i „ s p r a w p o l s k -i c h ” w I -i o s j -i w l a t a c h 1901-1915, „ Z e sz y ty N a u k o w e U Ł ” 19G3, S. I, X. 30, s. 139-156.
W. B o r t n o w s k i , P a r t y z a n t k a l u d o w a i „ m a la w o j n a " n a o b s z a r a c h R o s j i p o d c z a s n a j a z d u N a p o l e o n a w 1812 r o k u , „ S tu d ia i M a te r ia ły do H is to rii W o jsk o w o ś c i” 1965, t. X I , cz. II, s. 237-276.
ïikiej o k u p a c ji na o b sz a ra c h Z S R R w la ta c h II w o jn y św ia to w e j (P. C hm ielew sk i). J ê d e n z Je g o uczniów — M aria n W ilk u zy sk a ł w 1976 r. ty tu ł d o k to ra h a b ilito w a n e g o n a p o d sta w ie p ra c y „M oskiew ski K o m ite t W o je n n o -P rz e m y sło w y 1915— 1918. S tu d iu m z d ziejó w b u rż u a z ji ro s y js k ie j” .
P re z e n ta c ja s y lw e tk i p ro f. B o rtn o w sk ieg o — b a d a c z a i n au c zy ciela ak ad em ick ieg o nie- b y ła b y pełli a bez sk ró to w eg o ch ociażby s c h a ra k te ry z o w a n ia Je g o społecznego i p o lity c zn eg o zaan g ażo w an ia. O d w ielu la t prof. B o rtn o w sk i p r a c u je sp o łeczn ie, p ełn iąc o d p o w ied zialn e fu n k c je w Z a rz ą d z ie Ł ó dzkim ' T P P R (obecnie je s t w ice p rze w o d n iczą cy m Z a rząd u ), a ta k ż e p ro w a d ząc w y k ła d y n a W U M L z te m a ty k i h isto ry c z n y c h do św iad czeń K P Z R i m iędzynarodow ego? ru c h u k o m u n isty c zn eg o . Ś ciśle w sp ó łp ra c u je z C e n tru m S zk o len ia O ficeró w P o lity c z n y c h w Ł o dzi i z O śro d k ie m S zk o len ia K a d r K ie ro w n ic z y c h M SW .' '
P ro fe so r je s t c z ło n k ie m trz e c h k o m isji P o lsk ie j A k a d em ii N au k : K o m isji H isto rii W ielk iej R ew o lu c ji P a ź d z ie rn ik o w e j i p ó źn iejsz y ch re w o lu c ji, P o lsk o -R a d z ie c k ie j K o m isji H is to ry c z n e j i K o m isji H isto rii W o jsk o w e j p rz y K o m itecie N a u k H isto ry c z n y c h P A N . W chodzi ró w n ie ż w Skład R a d y N a u k o w e j I n s ty tu tu K ra jó w S o c ja listy c z n y c h P A N i je s t cz ło n k ie m K o m ite tu R ed a k c y jn e g o „W ojskow eg o P rz e g lą d u H is to ry c z n e g o ” . A ktyw nlie d z ia ła ró w n ie ż n a fo ru m Ł ódzkiego O d d ziału P T H . P ro f. B o rtn o w sk i w ie lo k ro tn ie u cz estn iczy ł w k o n fe re n c ja c h i sy m p o zjac h k ra jo w y c h i zag ran icz n y ch , w y g ła sz a ją c n a n ic h re f e r a ty i u c z e stn i cząc w d y sk u sja c h .
D ziałaln ość n a u k o w a i spo łeczn a p ro f. B o rtn o w sk ieg o z o sta ła w y soko o ce n io n a p rz e z w ład z e p a r ty jn e i p ań stw o w e . F o rm a ln y m w y ra z e m
u z n a n ia Je g o d ziałaln o ści n a u k o w e j, w y ch o w aw czej i spo łeczn ej było p rz y z n a n ie M u w y so k ich w y ró ż n ie ń i od znaczeń p a ń stw o w y c h : L istu g ra tu la c y jn e g o I S e k re ta rz a K o m ite tu C e n tra ln e g o P Z P R (1974), n a g ró d M in istra N au k i, S zk o ln ic tw a W yższego i T e c h n ik i za p ra c ę „D w a p o w s ta n ia ” o raz za u d ział w p ra c a c h j u r y k o n k u rs u im . A. Z a w adzkiego, K rz y ż a K a w a le rsk ie g o (1946) i K rz y ż a K o m an d o rsk ie g o O rd e ru O d ro d zen ia P o lsk i (1975), o ra z sz e re g u m e d a li i od znaczeń w o j sk o w y ch (Z asłużonym n a P o lu C h w ały , M edal Z w y cięstw a, m ed ale Z a W arszaw ę i Z a O d rę i N ysę, M edal za U dział w W a lk a c h o B erlin , M edal za Z asłu g i dla O bronności K r a ju — d w u k ro tn ie ) i w ielu ininych.
Z a p re z e n to w a n a w y ż ej p ró b a o ce n y d o ro b k u n au k o w eg o i d y d a k ty czn e g o p ro f. W. B o rtn o w sk ieg o p o tw ie rd z a , że s w o ją w ielk ą w ied zą w n ió sł O n do ro z w o ju p o lsk iej n a u k i h is to ry c z n e j o k re ślo n y udział. S zero k ie zaintersow an-ia h is to ry c z n e P ro fe so ra p o zw o liły M u n a w y p o w ied zen ie sw y c h sądów w w ielu p o d sta w o w y c h k w e stia c h . O d p ró b ie
-m a ty k i śre d n io w ie c z n e j p rz e sz e d ł do d ziejó w n a jn o w sz y ch , (p rezen tu jąc d u żą e ru d y c ję i a u te n ty c z n y ta le n t p isa rsk i. P o z o sta ją c p rz y szczególnie bliskiej te m a ty c e h isto rii w ojskow ości i h is to rii ZSR R , n ie zap o m in a o in n y c h d zied z in ach h isto rii. W y b itn y n au k o w ie c i p rz y ja c ie l m ło dzieży p o tra fi, ja k rz ad k o kto , łączyć fu n k c je badaw cze, d y d a k ty c z n e i w y chow aw cze. I n s t y t u t H isto rii Z a k ła d H is to rii N a ro d ó w ZSRR M ię d z y u c z e ln ia n y I n s t y t u t N a u k P o lity c z n y c h Z a k ła d K r a jó w S o c ja listy c z n y c h Па пел Хм елевски, М ариан Вильк В Л А Д И С Л А В БОР'ГНОВСКИ — И С С Л Е Д О В А Т Е Л Ь И СТОРИИ СССР И ИСТО РИ И ВО Е Н Н О Г О Д Е Л А С татья о б су ж д ает сорокалстню ю научную и педагогическую карьеру проф. др. В л ад и сл ава Бортповского, а та к ж е его научны е и п опулярнза- торскпе достиж ения. Этой проблем атике профессор посвятил, п реж де всего, время ш естидесяты х и семидесяты х годов, публикуя ряд р а з р а боток, статей и рецензий, п редставляю щ их собой важ ны й в к л ад в поль скую историограф ию этих проблем. В этом достоянии особую ценность п редставляю т разр аботки : П о следам Л о д зи н ско го сентября (1962), ■Лодзинская зе м л я в огне (1965), Д е к а б р ьск о е восстание в М оскве (1974), В ко льц е блокаоы (1976). П роф ессор яв л яется т а к ж е ав то ром, первого в польской литературе, очерка истории С оветского С ою за в 1938— 1945 гг., изданного в виде университетского издания на п равах рукописи (1974). Н аучное творчество П роф ессора х а р а к т е ризуется высокими п ознавательны м и достоинствами, прекрасны м сти лем и формой повествования. К роме обсуж дения научного творчества статья со держ ит т а к ж е мно го биографических информаций.
