• Nie Znaleziono Wyników

"Ehegüterrechtliche Verhältnisse in den griechischen Papyri Ägyptens bis Diokletian. Graezistische Abhandlungen", Günther Häge, hrsg. von H. J. Wolff, Köln-Graz 1968 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Ehegüterrechtliche Verhältnisse in den griechischen Papyri Ägyptens bis Diokletian. Graezistische Abhandlungen", Günther Häge, hrsg. von H. J. Wolff, Köln-Graz 1968 : [recenzja]"

Copied!
4
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

R E V I E W O F B O O K S

G ü n t h e r H ä g e, Ehegüterrechtliche Verhältnisse in den griechischen Papyri Ägyptens bis Diokletian. Graezistische Abhandlungen. H e r a u s g e g e b e n v o n H a n s J u l i u s Wolff. B a n d 3. B ö h l a u Verlag, K ö l n - G r a z , 1968.

Die vorliegende U n t e r s u c h u n g , die in g e k ü r z t e r F o r m die D i s s e r t a t i o n des Verfassers aus dem J a h r e 1965 wiedergibt u n d als solche bereits k u r z v o n K ä s e r1 b e s p r o c h e n w o r d e n ist, b r i n g t e r s t m a l s eine geschlossene D a r s t e l l u n g des R e c h t e s der Plierne u n d der a n d e r e n e h e g ü t e r r e c h t l i c h e n I n s t i t u t e in den griechischen P a p y r i Ä g y p t e n s . I m Gegensatz zu der bisher h e r r s c h e n d e n Mein-u n g2 weist der Verfasser n a c h , d a ß die Pherne weder S k l a v e n n o c h G r Mein-u n d s t ü c k e u m f a ß t e , v i e l m e h r auf Geld, S c h m u c k , Kleider u n d H a u s r a t b e s c h r ä n k t w a r . A n d e r s als in A t h e n wird die Pherne regelmäßig v o n der F r a u oder doch als d e r e n A u s s t a t t u n g in die E h e e i n g e b r a c h t . Z w a r s t a n d d e m E h e m a n n w ä h r e n d der D a u e r der E h e g r u n d s ä t z l i c h die u n b e s c h r ä n k t e S a c h h e r r s c h a f t u n d Ver-f ü g u n g s g e w a l t ü b e r d a s M i t g i Ver-f t s g u t zu — der E i g e n t u m s b e g r i Ver-f Ver-f w i r d m i t W o l f f3 a b g e l e h n t — , j e d o c h k o n n t e d u r c h V e r t r a g der E h e g a t t e n der F r a u ein M i t v e r f ü g u n g s r e c h t e i n g e r ä u m t w e r d e n . A u c h bei der R e g e l u n g der R ü c k -z a h l u n g s v e r p f l i c h t u n g des E h e m a n n s im Falle der E h e a u f l ö s u n g d u r c h T o d oder S c h e i d u n g w a r es zulässig, v o m Regelfall a b w e i c h e n d e V e r e i n b a r u n g e n zu t r e f f e n , so auf den S t r a f z u s c h l a g des schuldigen E h e m a n n s zu v e r z i c h t e n oder bei T o d der E h e f r a u einen R ü c k f a l l der Mitgift in voller H ö h e an die F r a u e n -f a m i l i e auszuschließen.

V o n diesen E r g e b n i s s e n a u s g e h e n d f i n d e t H ä g e die v o n W o l f f4 ge-m a c h t e n U n t e r s c h i e d e zwischen Proikal- u n d P h e r n a l s y s t e ge-m b e s t ä t i g t . D a n a c h ist die Pherne eine auf die A u s s t a t t u n g der B r a u t a u s g e r i c h t e t e Mitgift, die a n d e r s als die a t t i s c h e Proix n i c h t d a z u b e s t i m m t w a r , F a m i l i e n v e r m ö g e n auf die T o c h t e r s ö h n e als s e k u n d ä r e n Mitgliegern des g r o ß v ä t e r l i c h e n Oikos zu

1 SavZ R a 8 2 , 4 6 5 .

2 M i t t e i s , Grundzüge S . 2 2 1 ; G e r n e r , Beiträge zum Recht der Parapherna S. 6 ; M e y e r , Jur. Pap. S. 42; W o l f f , RE X X I I I S. 168; E r d m a n n , Die Eheschliessung im Recht der graeco-aegyptischen Papyri SavZ R A 6 0 , 1 7 8 .

3 W o l f f , RE X X I I I S. 148. 4 ebda. S. 167 ff.

(3)

210 G. H Ü B S C H

ü b e r t r a g e n . D a ß die Griechen Ä g y p t e n s auf das P h e r n a l s y s t e m z u r ü c k g r i f f e n , e r k l ä r t der Verfasser d a m i t , d a ß in Ä g y p t e n eine f e s t g e f ü g t e O i k o s o r d n u n g f e h l t e , v i e l m e h r individualistischere Gesellschaftsverhältnisse b e s t a n d e n . D a n -eben diente die Pherne wie j e d e Mitgift d e m U n t e r h a l t des ehelichen H a u s h a l t s . Diese aus den U r k u n d e n der P t o l e m ä e r z e i t abgeleiteten G r u n d s ä t z e gelten im wesentlichen a u c h f ü r die r ö m i s c h e E p o c h e . N u r g e b r a u c h t e m a n , wie b e r e i t s W o 1 f f 5 dargelegt h a t , u n t e r r ö m i s c h e n E i n f l u ß a b M i t t e des I . J a h r h u n d e r t s n . Chr. z u r B e z e i c h n u n g d e r M i t g i f t wieder das alte griechische W o r t Proix, bis dieses schließlich in I V . J a h r h u n d e r t n . Chr. den Begriff Pherne v e r d r ä n g t e .

Mit Beginn des I . n a c h c h r i s t l i c h e n J a h r h u n d e r t s t r e t e n n e b e n die Pherne die Parapherna, die t y p i s c h e F r a u e n s a c h e n wie Kleider, S c h m u c k u n d H a u s -gerät z u m G e g e n s t a n d h a b e n . D a a u c h f ü r diese Zeit ein B e d ü r f n i s f ü r die H e r a u s b i l d u n g des I n s t i t u t s der Parapherna n i c h t b e s t a n d — die Pherne schloß diese G e g e n s t ä n d e bereits ein — f ü h r t H ä g e m i t der h e r r s c h e n d e n M e i n u n g6 diese N e u e r u n g auf eine B e z e p t i o n der d e m o t i s c h e n " F r a u e n s a c h e n " z u r ü c k . Diese w a r e n a n d e r s als die P h e r n e n i c h t als B e i t r a g z u m ehelichen H a u s h a l t , s o n d e r n ausschließlich f ü r die persönlichen B e d ü r f n i s s e der F r a u in der E h e b e s t i m m t . U m dieses B e c h t s i n s t i t u t den gräzisierten Ä g y p t e r n zu e r h a l t e n , f ü h r t e n die griechischen N o t a r i a t e den Begriff der Parapherna ein. Allerdings erscheinen die Parapherna nie o h n e gleichzeitige M i t g i f t b e s t e l l u n g , k o n n t e n also die Pherne n i c h t ersetzen. Diese ü b e r n i m m t n u n m e h r allein die F u n k t i o n des d e m E h e m a n n geleisteten U n t e r h a l t s b e i t r a g s .

Als d r i t t e s selbständiges V e r m ö g e n s g u t erscheint in den griechischen P a p y r i schließlich noch die Prosphora, die e n t w e d e r der E h e f r a u z u g e w e n d e t oder v o n ihr in die E h e e i n g e b r a c h t w u r d e , u n d an der die V e r f ü g u n g s g e w a l t w e i t e r h i n der E h e f r a u z u s t a n d . N a c h H ä g e liegt a u c h hier ein aus d e m ä g y p t i s c h e n E h e g ü t e r r e c h t hervorgegangenes B e c h t s i n s t i t u t vor, das d e n Griechen d a z u diente, die G ü t e r wie I m m o b i l i e n u n d Sklaven zu bezeichnen, die n i c h t u n t e r den Begriff der Pherne fielen.

Die U n t e r s u c h u n g I I ä g e s, der lediglich der Vollständigkeit h a l b e r noch die E h e s c h e i d u n g s u r k u n d e P . Mil 184 (Zeit des Claudius) u n d die E h e v e r t r ä g e P . S t r a ß b 225, 1—9, 10—24 ( I I n . Chr.) u n d P . S t r a ß b 131 (363 n . Chr.) hin-z u hin-z u f ü g e n sind, da sie ebenfalls die a b g e h a n d e l t e n M i t g i f t s i n s t i t u t e e n t h a l t e n , zeichnet sich sowohl d u r c h einen k l a r e n A u f b a u sowie d a d u r c h aus, d a ß sie sich s t r e n g a n die v o r h a n d e n e n Quellen h ä l t . Sie u n t e r n i m m t es im wesentli-chen, die v o n W o l f f a u f g e s t e l l t e n T h e s e n eines in Ä g y p t e n h e r r s c h e n d e n sog. P h e r n a l s y s t e m s7 d u r c h F e s t s t e l l u n g der M e r k m a l e der einzelnen Mitgiftsinsti-t u Mitgiftsinsti-t e zu beweisen u n d in gewissen P u n k Mitgiftsinsti-t e n zu modifizieren. W i r sind d e m Ver-fasser z u m D a n k v e r p f l i c h t e t , d a ß er der in G a n g g e k o m m e n e n Diskussion ü b e r

5 W o l f f , RE X X I I I S. 169 f.

6 G e r n e r , Beiträge S. 37; W o l f f , Zur Geschichte der Parapherna SavZ Ra 72, 339 f.

(4)

R E V I E W OF BOOKS 211

(las griechischägyptische E h e g ü t e r r e c h t d a s erforderliche Q u e l l e n m a t e r i a l gelie-f e r t u n d im einzelnen a u c h eigene Ergebnisse b e i g e s t e u e r t h a t .

[Marburg (Lahn)] G. Hübsch

Heinz H e i η e n, Rom und Ägypten von 51 bis 47 v. Chr., Untersuchungen zur Regierungszeit der 7. Kleopatra und des 13. Ptolemäers. F o t o d r u c k P R Ä Z I S , T ü b i n g e n , 1966, p . 205.

D a n s sa d i s s e r t a t i o n de d o c t o r a t , Heinz H e i η e η t o u c h e a u x é v é n e m e n t s politiques f o r t complexes qui se déroulaient en E g y p t e d a n s les années 51—47 a v a n t n o t r e ère. L ' A u t e u r a eu raison de s ' ê t r e limité à u n e période de 5 ans, ce qui lui a permis d ' e n a n a l y s e r t o u s les détails d ' u n e m a n i è r e p é n é t r a n t e . D'ailleurs c e t t e période-là a été d ' u n e i m p o r t a n c e c a p i t a l e t a n t p o u r l ' E g y p t e P t o l é i n a i q u e que p o u r l'histoire de R o m e .

Nous s o m m e s a b s o l u m e n t d ' a c c o r d avec l ' A u t e u r sur c e t t e idée que p o u r c o m p r e n d r e et i n t e r p r é t e r c o r r e c t e m e n t les r a p p o r t s é g y p t o - r o m a i n s , il f a u t c o m m e n c e r p a r u n e a n a l y s e de la s i t u a t i o n i n t é r i e u r e de l ' E g y p t e , qui n o u s p e r m e t t r a d ' a r r i v e r à des c o n s t a t a t i o n s plus sûres q u e celles émises dans la l i t t é r a t u r e — t r è s riche d'ailleurs — relative à ce s u j e t .

Le p r e m i e r c h a p i t r e de l ' o u v r a g e de H e i n e n a t r a i t a u x r a p p o r t s e n t r e P o m p é e et l ' E g y p t e , d a n s les années 51—48, le d e u x i è m e , p o r t e sur le s é j o u r de César en E g y p t e et sur la guerre d ' A l e x a n d r i e . Le s u j e t , à lui seul, a exigé de l ' A u t e u r qu'il e n t r e p r e n n e u n e discussion avec m a i n t s é r u d i t s qui — a v a n t lui — a v a i e n t é t u d i é c e t t e période. H e i n e n f a i t p r e u v e à cet égard d ' u n e logique impeccable et d ' u n r a i s o n n e m e n t des plus c o n v a i n c a n t s . Ainsi, p a r e x e m p l e , il polémique d ' u n e m a n i è r e t r è s i n t é r e s s a n t e avec J . C a r c o p i n o , a u s u j e t de la p r e m i è r e arrivée de Cléopâtre chez César (pp. 83, 88) et ailleurs, lorsqu'il é c a r t e l ' h y p o t h è s e p o r t a n t sur les p r é t e n d u e s m e s u r e s d ' i n t i m i d a t i o n q u e P o t h e i n o s a u r a i t prises c o n t r e Achillas (pp. 93, n. 6). L a prise de position de l ' A u t e u r d a n s la discussion avec P . G r a i n d o r (La guerre d'1 Alexandrie, Cairo 1931), nous semble é g a l e m e n t j u s t e (pp. 92, 94, 141). H e i n e n réussit à n o u s convaincre p o u r ce qui est de ses suggestions sur la d u r é e d u s é j o u r de César en E g y p t e et sur la d a t e de son d é p a r t d ' A l e x a n d r i e q u e l ' A u t e u r v e u t s i t u e r vers la m i - j u i n de l ' a n n é e 47 (polémique i n t é r e s s a n t e et p r u d e n t e avec la t h è s e de L. E . L o r d, reprise p a r H . Y o l k m a n d a n s sa Kleopatra, M ü n c h e n 1953). UAnhang 1 d é t r u i t également la t h è s e de Α. Ρ i g a η i o 1 selon laquelle P o m p é e a u r a i t visité l ' E g y p t e d é j à en l ' a n n é e 67 ( S t u d i in onore di A. Calderini e R. Paribeni, I p. 135 ss).

On r e t r o u v e n é a n m o i n s , d a n s le livre de Heinz H e i n e n , des c o n s t a t a -t i o n s qui p a r a i s s e n -t bien moins fondées. Ainsi, p a r e x e m p l e , l ' A u -t e u r accorde

Cytaty

Powiązane dokumenty

warlim der Körper o und nicht anders formiré wird , in der Seele liege, aber ev wird, ge eßt daß die es währwäre, deswegennichtangegeben, und es werden nicht aus ihm die Theile und

plattung auf der Oberseite, und in deren Mitte eine glatte, nicht unbedeutend eingesenkte Längsfurche tragen, und auf beiden Seiten je etwa 6 hohe, durch

So länge jedoch alle diese Fragen nicht gelöst sind, sind wir, wie ich glaube, nur berechtigt, in dem unteren Muschelkalk von Oberschlesien, Niederschlesien, Rüdersdorf, Thüringen

Miasto znajdowało się wówczas w okresie prosperity i lokowało się w czołówce ośrodków miejskich woj.. W drugiej połowie stulecia istniało tutaj 15

Można te opozycje mnożyć, bo, jak się wydaje, redaktorzy książki — Adam Andrzej Witusik i Maciej Podgórski — świadomie wybrali taką właśnie koncepcję:

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 27/1-2,

informacje zawodowe w mass mediach, badania lekarskie odnośnie przydatności do wykonywania danego zawodu, badania w poradniach psychologiczno - pedagogicznych,

Materiał zabyt- kowy obejmuje: 3923 ułamki ceramiki ręcznie lepionej (w tym fragmenty kilku naczyń zasobowych), 189 ułamków cienkościennej ceramiki toczonej, 22 zabytki