Suttner T.J., Kido E., Königshof P., Waters J.A., Davis L. & Messner F. (red.) – Planet earth in deep time. Palaeozoic Series. Devonian & Carboniferous. Schweizerbart Science Publishers, Stuttgart 2016, s. 264, 201 barwnych figur, spis literatury, spis ilus-tracji, spis autorów z miejscem ich pracy.
Osady dewonu i karbonu s¹ znane z wielu miejsc na ca³ym œwiecie. Jednak niektóre z tych stanowisk s¹ wy-j¹tkowo cenne z naukowego punktu widzenia, stanowi¹ œwiadectwo georó¿norodnoœci i bioró¿norodnoœci ówczes-nych œrodowisk i klimatu. Czêsto s¹ obiektami geotury-stycznymi, a z pewnoœci¹ dziedzictwa geologicznego, war-tymi ochrony i propagowania w œrodowisku nie tylko geo-logów. Autorzy prezentowanej ksi¹¿ki postanowili przy-bli¿yæ czytelnikom najbardziej spektakularne z naukowe-go punktu widzenia ods³oniêcia ska³ dewonu i karbonu na œwiecie. Publikacja jest efektem wspó³pracy w ramach Miêdzynarodowego Programu Geologicznego IGCP Pro-ject 596 (2011–2015) – „Zmiany klimatu i bioró¿norodno-œci w œrodkowym paleozoiku”, jej autorami jest 114 spec-jalistów z 34 krajów wszystkich kontynentów (oprócz Antarktydy). Z przyjemnoœci¹ nale¿y odnotowaæ, ¿e wœród nich s¹ te¿ znani geolodzy z naszego kraju: Katarzyna i Marek Narkiewiczowe oraz Krystian Wójcik z Pañstwo-wego Instytutu Geologicznego – PañstwoPañstwo-wego Instytutu Badawczego, Grzegorz Racki z Uniwersytetu Œl¹skiego oraz Stanis³aw Skompski z Uniwersytetu Warszawskiego. Redaktorzy ksi¹¿ki to g³ównie m³odzi geolodzy z USA, Austrii i Niemiec.
Pozycja ta jest bardzo ciekawa z edytorskiego punktu widzenia. Zosta³a bowiem podzielona na rozdzia³y (oprócz wstêpu) wg 26 jêzyków obowi¹zuj¹cych w ka¿dym z kra-jów, w których s¹ prezentowane poszczególne stanowi-ska. Poszczególne czêœci zawieraj¹ wstêp w tym w³aœnie jêzyku oraz podwójne opisy: anglojêzyczne i w rodzi-mym jêzyku danego kraju, na terenie którego znajduj¹ siê opisywane ods³oniêcia. Dziêki temu po tê pozycjê mog¹ siêgn¹æ czytelnicy z ca³ego œwiata, nawet gdy nie znaj¹ angielskiego i pos³uguj¹ siê tylko ojczystym jêzykiem. Maj¹ wówczas mo¿liwoœæ, ¿eby bez problemu dowiedzieæ siê o geo- i bioró¿norodnoœci w³asnego terytorium w œrod-kowym paleozoiku. To nie tylko ciekawy, ale i bardzo dobry zabieg marketingowy, poniewa¿ znacznie poszerza kr¹g odbiorców.
Ksi¹¿kê otwiera s³owo wstêpne prof. dr. Rolanda Oberhänsli, prezydenta IUGS, poœwiêcone znaczeniu ba-dañ klimatu i bioró¿norodnoœci w przesz³oœci geologicz-nej. W kilkustronicowej przedmowie przedstawiono naj-pierw zasady podzia³u dewonu i karbonu, krótko- i d³ugo-okresowe wahania poziomu oceanu i iloœciowe zró¿ni-cowanie morskiego œwiata organicznego bezkrêgowców w fanerozoiku, a tak¿e g³ówne kryzysy organiczne w tym eonie. Szczególnie precyzyjnie zlokalizowano w czasie 24 globalne wydarzenia z okresu dewonu. Nastêpnie bardzo skrótowo omówiono zmiany w rozmieszczeniu kontynen-tów i oceanów w œrodkowym paleozoiku, a na koñcu
wy-jaœniono dlaczego naukowe kolekcje paleontologiczne s¹ wa¿ne i jakie korzyœci p³yn¹ z ich gromadzenia.
Po tej czêœci nastêpuje omówienie najciekawszych, zdaniem autorów, stanowisk geologicznych dewonu i kar-bonu w ró¿nych pañstwach, od Australii poczynaj¹c, a na Wietnamie koñcz¹c. Zdecydowana ich wiêkszoœæ pocho-dzi z Europy – najwiêcej z Austrii i Polski – po 5, z Rosji – 7 stanowisk, 6 z USA, 5 z Australii, 4 z Argentyny, Nie-miec, £otwy, po 3 z W³och, Japonii, Czech, Francji, Belgii i po 1–2 – z pozosta³ych krajów. Polskiego czytelnika zapewne zainteresuj¹ krajowe ods³oniêcia – Zache³mie, Kowala i Ostrówka w Górach Œwiêtokrzyskich oraz Rac-³awka w regionie krakowskim. Jak przy ka¿dym wyborze, ten równie¿ by³ subiektywny, poniewa¿ mo¿na by by³o wytypowaæ zapewne inne ods³oniêcia, chocia¿by dewonu dolnego. Tym nie mniej mo¿na je uznaæ za reprezentatyw-ne i wa¿reprezentatyw-ne nie tylko dla polskiej geologii. Z zaintereso-waniem ni¿ej podpisany zapozna³ siê z opisami miejsc wystêpowania ska³ dewonu i karbonu w bardziej egzotycz-nych krajach – w Birmie, Senegalu, Malezji i Tailandii.
Wielk¹ zalet¹ ksi¹¿ki s¹ kolorowe ilustracje (g³ównie zdjêcia). Warto przyklasn¹æ pomys³owi, ¿e przy fotografii ka¿dego stanowiska znajduje siê mapka globu z jego lo-kalizacj¹ w czasie, w którym powstawa³y prezentowane ska³y. Ciekawe s¹ te¿ rekonstrukcje œrodowisk morskich zamieszczone na pocz¹tku ka¿dej czêœci. Do tego nale¿y dodaæ bardzo prosty jêzyk zrozumia³y dla ka¿dego czytel-nika. W sumie otrzymaliœmy bardzo ciekawe, popularno-naukowe wydawnictwo, które przyci¹ga treœci¹ i form¹.
Doœwiadczony geolog równie¿ nie bêdzie zawiedzio-ny. Po bogatsze informacje o ka¿dym przedstawianym sta-nowisku ska³ dewoñskich lub karboñskich mo¿e siêgn¹æ, zapoznaj¹c siê umieszczon¹ na koñcu literatur¹, któr¹ u³o-¿ono oddzielnie dla ka¿dej grupy zwierz¹t i ka¿dego kraju. Dobrym pomys³em by³o te¿ podanie adresów autorów pub-likacji, do których czytelnik móg³by siê zwróciæ z nur-tuj¹cymi go problemami lub proœb¹ o bardziej dok³adne dane. Ksi¹¿ka jest niew¹tpliwie cennym nabytkiem biblio-teki PIG-PIB, a udzia³ w niej autorów polskich jest na pew-no pew-nobilituj¹cy.
W³odzimierz Mizerski
949 Przegl¹d Geologiczny, vol. 64, nr 12, 2016
