Kazimierz Urbañski – Józef Zwierzycki, chluba czterech pañstw. Red. J. i M. Mierzejewscy. Wyd. Bibl. Publ. Miasta i Gminy Krobia, Krobia 2014, s. 169 W 2014 r. zosta³a wydana ksi¹¿ka o profesorze Józefie Zwierzyckim (1888–1961), jednym z najwybitniejszych pol-skich geologów, uznanym w œwiecie badaczu Archipelagu Malajskiego i Nowej Gwinei, szefie s³u¿by geologicznej w Holenderskich Indiach Wschodnich, a po wojnie organi-zatorze wroc³awskiego oœrodka geologii. Autorem ksi¹¿ki jest, nie¿yj¹cy od ponad 20 lat, siostrzeniec profesora Zwie-rzyckiego – Kazimierz Urbañski, jej maszynopis przygo-towa³ do druku uczeñ Zwierzyckiego – profesor Micha³ Mierzejewski wraz z ¿on¹ Joann¹.
Józef Zwierzycki, urodzony w czasach zaboru pruskie-go w Wielkopolsce, w patriotycznej rodzinie, wyró¿nia³ siê znakomitymi wynikami w nauce i dziêki stypendium To-warzystwa Pomocy Naukowej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu móg³ ukoñczyæ studia geologiczne na Uniwersyte-cie Aleksandra von Humboldta i górnicze w Akademii Gór-niczej w Berlinie. Jako Polak nie mia³ widoków na karierê naukow¹ w Niemczech. Za rad¹ jednego z niemieckich pro-fesorów z³o¿y³ w 1914 r., w holenderskim ministerstwie ds. kolonii, ofertê na geologa-poszukiwacza w Holenderskich Indiach Wschodnich i wyjecha³ tam na blisko æwieræ wieku (do 1938 r.). W holenderskiej s³u¿bie geologicznej przeszed³ wszystkie szczeble hierarchii s³u¿bowej od geologa-eks-ploratora, dzia³aj¹cego w najbardziej dzikich i niedostêp-nych rejonach ogromnego archipelagu, po jej dyrektora na terenie kolonii, uhonorowanego na zakoñczenie s³u¿by za-szczytnym królewskim odznaczeniem cywilnym – Krzy¿em Oficerskim Orderu Oranje-Nassau.
Zwierzycki by³ znakomitym geologiem i organizato-rem, okreœlanym mianem „podró¿nika d¿ungli”. Na Su-matrze prowadzi³ systematyczne prace geologiczno-karto-graficzne, poszukiwania cyny, uczestniczy³ w odkrywaniu obszarów roponoœnych i rozpoznawaniu z³ó¿ z³ota oraz srebra. Dzia³a³ na Jawie, Celebesie i Borneo. Kierowa³ trwaj¹c¹ dwa lata ekspedycj¹ naukowo-badawcz¹ na Now¹ Gwineê, której plonem by³y mapy geologiczne, a tak¿e odkrycie terenów roponoœnych oraz z³ó¿ z³ota i platyny. Bada³ wulkany, prowadzi³ prace paleontologiczne, groma-dzi³ zbiory etnograficzne dla polskich muzeów, a z myœl¹ o polskich szko³ach – zbiory geologiczne, botaniczne i zoo-logiczne. Po powrocie do Polski podj¹³ pracê w Pañstwo-wym Instytucie Geologicznym w Warszawie na stanowisku naczelnika Wydzia³u Nafty i Soli, a po wybuchu II wojny œwiatowej i ewakuacji wiêkszoœci personelu PIG pozosta³ na miejscu jako pe³nomocnik dyrektora Bohdanowicza i dzielnie broni³ maj¹tku instytutu przed rozgrabieniem. Aresztowany w 1941 r. sta³ siê wiêŸniem obozu koncentra-cyjnego w Auschwitz. Wskutek interwencji geologów nie-mieckich, japoñskich oraz holenderskich zosta³ przewie-ziony do Berlina i zatrudniony przymusowo w niemieckiej s³u¿bie geologicznej. Po wojnie znalaz³ siê w specjalnej grupie naukowo-kulturalnej, której zadaniem by³o przejêcie i zabezpieczenie mienia uczelni we Wroc³awiu. Aktywnie uczestniczy³ w organizowaniu wroc³awskiego oœrodka pol-skiej nauki, a w szczególnoœci geologii, pocz¹tkowo na politechnice, nastêpnie na uniwersytecie, gdzie obj¹³ kate-drê geologii stratygraficznej. W centrum jego naukowych zainteresowañ znalaz³o siê zagadnienie wystêpowania soli potasowych w Polsce. Na podstawie istniej¹cych danych i analogii z cechsztynem Turyngii wysun¹³ przypuszczenie
o wystêpowaniu soli kamiennych i potasowych w cech-sztynie pó³nocnych okolic Wroc³awia, a jako doœwiad-czony geolog zwróci³ tak¿e uwagê na potrzebê wyjaœnie-nia roponoœnoœci tego kompleksu i miedzionoœnoœci jego sp¹gowych partii. Jak wiadomo, sukces ma zwykle wielu ojców, w niektórych krêgach geologicznych, szczególnie zwi¹zanych z Uniwersytetem Wroc³awskim, profesor Zwierzycki zosta³ okrzykniêty odkrywc¹ „wielkiej mie-dzi” i tak jest przedstawiony w ksi¹¿ce. Sam Zwierzycki nigdy czegoœ podobnego nie twierdzi³, by³ bowiem cz³owiekiem wielkiego formatu o du¿ym poczuciu w³asnej wartoœci (czego œwiadectwa znajduj¹ siê w publikacji), niesk³onnym do przypisywania sobie cudzych zas³ug. Do dr. Jana Wy¿ykowskiego mia³ stosunek ¿yczliwy i pozytywnie siê wyra¿a³ na temat jego programu poszukiwañ miedzi.
K³opoty z w³aœciw¹ ocen¹ niektórych zas³ug profesora Zwierzyckiego odbijaj¹ siê równie¿ w tytule ksi¹¿ki – „Józef Zwierzycki, chluba czterech pañstw”. Trudno prze-cie¿ zestawiaæ jego wielkie zas³ugi dla Polski i Holandii (i w konsekwencji dla Indonezji) z opracowaniem nawet cenne-go zbioru paleontologicznecenne-go w Niemczech. Recenzowana ksi¹¿ka nie jest jednak rozpraw¹ naukow¹, jej autor nie by³ historykiem, ani geologiem, zaœ format bohatera, zafascyno-wanie jego osob¹ i wiêzy rodzinne zapewne sprzyja³y emo-cjonalnemu ujmowaniu niektórych spraw i korzystaniu z nie zawsze trafnych podpowiedzi. Publikacja stanowi cenne Ÿród³o informacji o ¿yciu jednego z najwiêkszych polskich geologów XX w., wybitnego podró¿nika i badacza rejonów nale¿¹cych do najmniej znanych w ówczesnym œwiecie, przy tym cz³owieka o niezwyk³ej osobowoœci, oddanego Polsce.
Ksi¹¿ka zosta³a wydana nak³adem Biblioteki Publicz-nej Miasta i Gminy Krobia, czyli ze œrodków rodzinnego miasta Józefa Zwierzyckiego. Wczeœniej mieszkañcy Kro-bi uhonorowali Profesora nadaniem jego imienia miejsco-wej szkole. Z internetu mo¿na siê jednak dowiedzieæ, ¿e redaktor ksi¹¿ki prof. Micha³ Mierzejewski o pomoc w jej wydaniu zwraca³ siê m.in. do w³adz Wroc³awia i Uniwersy-tetu Wroc³awskiego. Ciê¿ko uwierzyæ, ¿e bez skutku. Kiedy siê nauczymy szanowaæ pamiêæ o naszych wielkich przod-kach i czuæ dumê z ich osi¹gniêæ?
Jerzy B. Miecznik 79 Przegl¹d Geologiczny, vol. 63, nr 2, 2015
