Literatura
BU£A Z. & KOTAS A. (red.) 1994 — Atlas geologiczny Górno-œl¹skiego Zag³êbia Wêglowego, 1 : 100 000, czêœæ III. Mapy geolo-giczno-strukturalne utworów karbonu produktywnego. PAE S.A., Warszawa.
DEMBOWSKI Z., KOTAS A. & MALCZYK W. 1964 — Identyfikacja pok³adów wêgla w Górnoœl¹skim Zag³êbiu Wêglowym. Pr. Inst. Geol., Wyd. Geol.
KOTAS A. 1971 — Uwagi o metamorfizmie wêgla Zag³êbia Górno-œl¹skiego. Zesz. Nauk. AGH, 292, Geologia 14: 7–24.
KOTAS A. 1972a — Wa¿niejsze cechy budowy geologicznej GZW na tle pozycji tektonicznej i budowy g³êbokiego pod³o¿a utworów produk-tywnych. [W:] Problemy geodynamiki i t¹pañ. Kom. Górn. PAN, 1. KOTAS A. 1972b — Osady morskie karbonu górnego i ich przejœcie w utwory produktywne Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Pr. Inst. Geol., 61: 279–328.
KOTAS A. 1973 — Profil utworów paleozoicznych w otworach wiertni-czych Sosnowiec IG-1 i Gocza³kowice IG-1. Kwart. Geol., 17: 626–627. KOTAS A. 1974 — Projekt badañ g³êbokich poziomów karbonu pro-duktywnego Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. CAG, Warszawa. KOTAS A. 1977 — Lithostratigraphic Characteristics of the Carboni-ferous in the Upper Silesian Coal Basin. [In:] Holub V.M. & Wagner R.H. (eds.), Symposium on Carboniferous Stratigraphy, Praha.
KOTAS A. (red.) 1983 — Atlas geologiczny Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego, 1 : 100 000, czêœæ II. Mapy jakoœci wêgla. Wyd. Geol. KOTAS A. 1985 — Structural evolution of the Upper Silesian Coal Basin (Poland). 10. Congr. Int. Strat. Geol. Carbon, Madryt 1983, Compt. Rend., 3: 459–469.
KOTAS A. (red.) 1994 — Coal-Bed Methane potential of the Upper Silesian Coal Basin, Poland. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 142.
KOTAS A. 1995 — Upper Silesian Coal Basin — lithostratigraphy and sedimentologic-palegeographic development. [W:] Zdanowski A. & ¯akowa H. (eds.), The Carboniferous system in Poland. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 148.
KOTAS A. 2001 — Niektóre aspekty interpretacji gradientów doj-rza³oœci termicznej osadów karboñskich. Mat. XXIV Symp. Geol. Form. Wêgl. Polski. AGH, Kraków.
KOTAS A., KWARCIÑSKI J. & JURECZKA J. 1990 — Obliczenie zasobów metanu w pok³adach wêgla Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego oraz ocena mo¿liwoœci jego pozyskania. CAG, Warsza-wa.
KOTAS A. & MALCZYK W. 1972a — Seria paraliczna piêtra namuru dolnego Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Pr. Inst. Geol., 61: 329–411.
KOTAS A. & MALCZYK W. 1972b — Górnoœl¹ska seria piaskowcowa piêtra namuru górnego Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Pr. Inst. Geol., 61: 412–466.
Struktura prekambryjskiego pod³o¿a wschodniej czêœci bloku górnoœl¹skiego
(Brunovistulicum)
Zbigniew Bu³a
1, Jerzy ¯aba
2Structure of the Precambrian basement of the eastern part of the Upper Silesian block (Brunovistulicum). Prz. Geol., 56: 473–480.
A b s t r a c t. Two large, regional tectonic units, represented by Ma³opolska and Brunovistulicum blocks (terrains) can be distinguished in the southern Poland. The Cracow–Lubliniec fault zone forms their border. They vary both in the structures of the Precambrian basement and the Paleo-zoic rock cover, which shows different paleogeographic-facies and paleotectonic development. They are separated from the neighboring tectonic units by immense deep fault zones. Archean and Early Proterozoic metamorphic rocks within the Rzeszotary horst (2.6–2.8 and 2.0 Ga) are the oldest formations building the Brunovistulicum basement. Farther to the west, Precambrian and Ediacaran anchimetamorphic siliclastics can be observed. Cadomian-Precambrian rocks (640–545 Ma), which outcrop only near Brno, occur south and west of them. In the western part of the Brunovisitulicum (the Western Sudetes) Variscan orthogneiss occurs. The age of its protholite varies vastly; from approximately 1020 Ma through 680–570 Ma to approximately 520–500 Ma. Precambrian basement of the Brunovistulicum is heterogenic. Within the area of Poland, it is formed by two fragments of the crust, represented by Karelian and Early Karelian rocks of the Rzeszotary horst and Cadomian crystalline and anchimetamorphic rocks occurring west of Rzeszotary. Between them, two vast, connected together, magnetic maxima in the vicinity of Tychy and Jordanów can be observed in a magnetic field imageDZ. The origin of those anomalies is related to the occurrence of gabbro, diabase and/or ultrabasite (ophiolite) rocks. Referring to the earlier concepts, it may be currently assumed that the anomaly axis Tychy–Jordanów determines the course of the contact zone (ophiolite suture zone) between the two fragments of the crust of different ages, building the basement of Brunovistulicum: the Archean — Lower Proterozoic (Karelian) and the Upper Protero-zoic (Cadomian) formations.
Keywords: Archean — Lower Proterozoic (Karelian) formations, anchimetamorphic Ediacaran formations, crystalline formations of the Upper Proterozoic, Cadomian externides and internides, Tychy–Jordanów ophiolite suture zone, Cracow–Lubliniec fault zone, Brunovistulicum basement
Jednostka tektoniczna zbudowana ze ska³ prekambryj-skich, na której w okresie póŸniejszym rozwinê³o siê
Gór-noœl¹skie Zag³êbie Wêglowe (GZW), jest ró¿nie
definiowana i nazywana przez poszczególnych autorów; bywa ona okreœlana jako: kra cieszyñska (Bukowy, 1964); masyw lub blok górnoœl¹ski (Bukowy, 1972, 1982, 1984; Kotas, 1972, 1982); Bruno-Vistulicum (Dudek, 1980) i
masyw Brunnii–Górnego Œl¹ska, dzielony na segmenty Brunnii i Górnego Œl¹ska (Kotas, 1985a, b). Bu³a i ¯aba (2005) — zgodnie z propozycj¹ Dudka (1980) — dla jed-nostki tej przyjêli nazwê Brunovistulicum, a wyró¿nione przez Kotasa (1985a, b) segmenty Brunnii i Górnego Œl¹ska okreœlili odpowiednio jako blok Brna i blok górno-œl¹ski.
Na istnienie œcis³ych zwi¹zków miêdzy tektogenez¹ GZW a budow¹ jego prekambryjskiego pod³o¿a wielokrot-nie wskazywa³ Kotas (1972, 1982, 1985a, b). Autor ten w swych pracach przedstawi³ i przedyskutowa³ — na podsta-wie istniej¹cych wówczas danych — podzia³ (strukturê)
Z. Bu³a J. ¯aba
1
Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Górnoœl¹ski, ul. Kró-lowej Jadwigi 1, 41-200 Sosnowiec; zbigniew.bula@pgi.gov.pl
2
Wydzia³ Nauk o Ziemi, Uniwersytet Œl¹ski, ul. Bêdziñska 60, 41-200 Sosnowiec; jzaba@interia.pl
prekambryjskiego pod³o¿a GZW. Na podstawie nowszych danych, a w szczególnoœci wyników badañ radiometrycz-nych krystaliczradiometrycz-nych ska³ prekambru, autorzy podjêli próbê zweryfikowania przedstawionych przez Kotasa (1972, 1982, 1985a, b) schematów podzia³u prekambryjskiego fundamentu we wschodniej czêœci bloku górnoœl¹skiego.
Podzia³ prekambryjskiego pod³o¿a we wschodniej czêœci bloku górnoœl¹skiego
w ujêciu Adama Kotasa
W roku 1972 Adam Kotas za³o¿y³ istnienie w g³êbokim pod³o¿u GZW skonsolidowanych utworów tworz¹cych odrêbny blok (blok górnoœl¹ski), który wzglêdem wystê-puj¹cych powy¿ej struktur waryscyjskich (dewoñskich i karboñskich) stanowi sztywn¹ masê oporow¹ po³o¿on¹ w
wid³ach dwóch stref fa³dowañ waryscyjskich:
moraw-sko-œl¹skiej i krakowskiej. Korzystaj¹c z danych geofi-zycznych — g³ównie magnetycznych — Kotas (1972) podj¹³ próbê interpretacji wewnêtrznej struktury tak zdefi-niowanego bloku górnoœl¹skiego. Podstaw¹ tej interpreta-cji by³o za³o¿enie, ¿e dodatnie anomalie magnetyczne s¹ wywo³ywane przez wystêpuj¹ce w tym regionie zasadowe ska³y magmowe i metamorficzne (bazyty i metabazyty), a anomalie ujemne odpowiadaj¹ utworom osadowym i kwaœnym ska³om krystalicznym.
Kotas (1972) szczególn¹ uwagê zwróci³ na rozleg³¹, dodatni¹ anomaliê magnetyczn¹ po³o¿on¹ w centrum niec-ki g³ównej GZW, z maksimum w okolicach Tychów, ³¹cz¹c¹ siê z bardzo siln¹ dodatni¹ anomali¹ Jordanowa, po³o¿on¹ na po³udniowo-wschodnim przed³u¿eniu GZW. Pochodzenie anomalii Tychów i Jordanowa autor ten wi¹za³
z du¿ymi intruzjami i wylewami diabazów, a tak¿e ze zme-tamorfizowanymi ofiolitami wystêpuj¹cymi w pod³o¿u GZW. Wed³ug Kotasa (1972) zasadowy magmatyzm w osi anomalii Tychów i Jordanowa rozwija³ siê w dolnym lub œrodkowym dewonie, wiekowo odpowiadaj¹c inicjalnemu magmatyzmowi znanemu z waryscyjskiej strefy moraw-sko-œl¹skiej. Autor ten uwa¿a³, i¿ wylewy i intruzje mag-mowe powsta³y na obszarze progu miogeosynklinalnego w
strefie starczego roz³amu.
Kotas (1972) przedstawi³ dwa warianty budowy wew-nêtrznej bloku górnoœl¹skiego nawi¹zuj¹ce do tektoniki pod³o¿a waryscyjskiego piêtra strukturalnego. Pocz¹tko-wo (ryc. 1.A) autor ten przyjmowa³, ¿e ca³y trzon bloku górnoœl¹skiego tworz¹ utwory metamorficzne i magmowe o prekaledoñskiej (prekambryjskiej) konsolidacji. Ska³y te mia³y stanowiæ j¹dro orogenu kaledoñskiego rozwiniêtego na pó³nocny wschód od tego¿ bloku (krakowska strefa fa³dowa). W tym wariancie dodatnie anomalie Tychów i Jordanowa odpowiada³yby ska³om magnetycznie czynnym (diabazy, zmetamorfizowane ofiolity), wystêpuj¹cym w obrêbie utworów o konsolidacji prekambryjskiej. W warian-cie drugim (ryc. 1.B) Kotas (1972) za³o¿y³, ¿e po³udniowa czêœæ bloku górnoœl¹skiego (na po³udnie od anomalii Tychów i Jordanowa) jest utworzona ze ska³ metamorficz-nych i magmowych s³abo magnetycznie czynmetamorficz-nych o preka-ledoñskiej (prekambryjskiej) konsolidacji, a pozosta³¹ (pó³nocn¹) jego czêœæ buduj¹ utwory o wczesnokaledoñ-skiej konsolidacji — stanowi¹ce wewnêtrzn¹ czêœæ oroge-nu kaledoñskiego (zawieraj¹ce intruzje ofiolitów) — naj-silniej objête przejawami kaledoñskiego metamorfizmu. Wed³ug Kotasa (1972) po pó³nocno-wschodniej stronie bloku górnoœl¹skiego (krakowska strefa fa³dowa)
wystê-A B
utwory o prekaledoñskiej konsolidacji:
formation of the Pre-Caledonian consolidation:
metamorficzne i magmowe (s³abo magnetycznie czynne)
metamorphic and magmatic (poorly magnetically active) rocks
metamorficzne i magmowe z przewag¹ magnetycznie czynnych
metamorphic and magmatic rocks with predominance of magnetically active ones
zmetamorfizowane ska³y ultrazasadowe typu ofiolitów(?)
metamorphosed ultrabasic rocks , ophiolite type (?)
utwory o kaledoñskiej konsolidacji
formations of the Caledonian consolidation
oœ strefy wystêpowania utworów magnetycznie czynnych
axis of occurrence of magnetically active formations
wa¿niejsze strefy nieci¹g³oœci aktywne podczas sedymentacji utworów produktywnych:
important zones of discontinuity active during sedimentation of the productive formations:
nieci¹g³oœci regionalne stanowi¹ce bezpoœrednie granice sztywnej masy oporowej bloku górnoœl¹skiego
regional discontinuities, a direct border of the stable mass of the Upper Silesia block
nieci¹g³oœci lokalne
local discontinuities
schemat B:
scheme B:
utwory o prekaledoñskiej konsolidacji
(metamorficzne i magmowe s³abo magnetycznie czynne)
formations of the Pre-Caledonian consolidation
(metamorphic and magmatic rocks, poorly magnetically active)
utwory o wczesnokaledoñskiej konsolidacji (strefa wewnêtrzna orogenu z ofiolitami):
Lower-Caledonian consolidation (inner orogenic zone with ophiolite):
metamorficzne i podrzêdnie magmowe (s³abo magnetycznie czynne),
metamorphic and secondary magnetic rocks (poorly magnetically active)
metamorficzne i magmowe z przewag¹ ska³ magnetycznie czynnych
metamorphic and magmatic rocks with predominance of magmatically active ones
intruzje ofiolitów(?)
ophiolite (?) intrusions
utwory o póŸnokaledoñskiej konsolidacji (przewa¿nie osadowe oraz s³abo zmetamorfizowane)
formations of the Upper Caledonian consolidation (mostly sedimentary or poorly metamorphosed rocks) schemat A:
scheme A:
Opr. komp. Rafa³ Sikora granica Górnoœl¹skiego
Zag³êbia Wêglowego border of the Upper Silesian Coal Basin
Kraków Zawiercie Olkusz Lubliniec Katowice Gliwice Ostrava Bielsko--Bia³a Cieszyn 0 10 km POLSKA POLAND CZECHY CZECH REP. Kraków Zawiercie Olkusz Lubliniec Katowice Gliwice Ostrava Bielsko--Bia³a Cieszyn POLSKA POLAND CZECHY CZECH REP.
Ryc. 1. Budowa pod-³o¿a utworów produk-tywnych Górnoœl¹s-kiego Zag³êbia Wêglo-wego (schematyczne szkice budowy pod³o-¿a utworów waryscyj-skiego piêtra struktu-ralnego — wed³ug Kotasa, 1972) Fig. 1. Structure of the basement of produc-tive formations in the Upper Silesian Coal Basin (a sketch of the basement structure of the Variscan structural level — after Kotas, 1972)
puj¹ utwory odznaczaj¹ce siê póŸnokaledoñsk¹
konsolida-cj¹, reprezentowane przez s³abo przeobra¿one ska³y
osadowe.
W latach 70. i na pocz¹tku lat 80. ubieg³ego stulecia uzyskano nowe dane odnoœnie do wykszta³cenia i wieku (badania radiometryczne) ska³ prekambryjskich na obsza-rze rozci¹gaj¹cym siê pomiêdzy Brnem i Krakowem (m.in. Burchart, 1971; Heflik & Konior, 1974a; Dudek, 1980). Ponadto w pod³o¿u GZW odkryto i udokumentowano obecnoœæ niezmetamorfizowanych klastycznych ska³ kam-bryjskich (otwory Gocza³kowice IG-1 i Sosnowiec IG-1; Kotas, 1973; Or³owski, 1975). Te odkrycia w powi¹zaniu z innymi danymi, dotycz¹cymi g³ównie wykszta³cenia i tektogenezy utworów dewoñsko-karboñskich na terenie Moraw i Górnego Œl¹ska, pozwoli³y na przedstawienie nowych pogl¹dów na temat budowy skonsolidowanego pod³o¿a GZW oraz strefy morawsko-œl¹skiej (Dudek, 1980; Kotas, 1982, 1985a, b).
Dudek (1980), uwzglêdniaj¹c wyniki badañ radiome-trycznych ska³ krystalicznych rozpoznanych miêdzy Brnem i Cieszynem — wskazuj¹cych na ich póŸnoprotero-zoiczny wiek (650–550 Ma) — wyró¿ni³ jednostkê tekto-niczn¹ o konsolidacji kadomskiej, okreœlon¹ mianem Bruno-Vistulicum (ryc. 2). Wed³ug tego autora Bruno-Vi-stulicum tworzy stary skonsolidowany blok, który by³
przedpolem zarówno waryscyjskiego, jak i alpejskiego oro-genu, a w czêœci zachodniej (na pograniczu z Masywem Czeskim) by³ czêœciowo w³¹czony w struktury waryscyj-skie. Zachodni¹ granicê Bruno-Vistulicum — na styku z
Masywem Czeskim — Dudek (1980) wyznaczy³ wzd³u¿
lineamentu morawsko-œl¹skiego, pó³nocno-wschodni¹
zgodnie z lineamentem Odry, natomiast po³udniow¹ zgod-nie z roz³amem perypieniñskim (ryc. 2). Kotas (1982, 1985a, b), odnosz¹c siê do wyników badañ i pogl¹dów Dudka (1980), zaakceptowa³ zasadnoœæ wyró¿nienia przez
niego jednostki tektonicznej Bruno-Vistulicum o kadom-skiej konsolidacji oraz jej granic. Dokona³ on jednak zmia-ny nazwy Bruno-Vistulicum na masyw Brunnii–Górnego Œl¹ska (ryc. 3). Kotas (1982, 1985a, b) uzasadnia³ to:
a) koniecznoœci¹ wy³¹czenia masywu Brunnii–Górne-go Œl¹ska z kaledoñskieBrunnii–Górne-go Vistulicum (zdefiniowaneBrunnii–Górne-go przez Stillego, 1951) ze wzglêdu na kadomski wiek jego konsolidacji oraz
b) reperkusjami zwi¹zanymi z wydzieleniem przez Po¿aryskiego i Tomczyka (1968) w obrêbie Vistulicum masywu ma³opolskiego — o kadomskim pod³o¿u i pokry-wie objêtej g³ównie fa³dowaniami grampiañskimi (Broch-wicz-Lewiñski i in., 1981) — po³o¿onego na wschód od krakowskiej strefy fa³dowej (ryc. 3).
Masyw Brunnii–Górnego Œl¹ska podzieli³ Kotas (1982, 1985a, b) na mniejsze jednostki (ryc. 3), ró¿ni¹ce siê wykszta³ceniem krystalicznego pod³o¿a i waryscyjskiej pokrywy, a tak¿e cechami geofizycznymi. Do jednostek wy¿szego rzêdu autor ten zaliczy³ zindywidualizowane geologicznie i geofizycznie segmenty Brunnii i Górnego Œl¹ska, oddzielone lineamentem £aby. W obrêbie wschod-niej czêœci segmentu Górnego Œl¹ska (zastêpczo nazywa-nego te¿ masywem górnoœl¹skim) zosta³y wydzielone jed-nostki ni¿szego rzêdu, okreœlane jako kry lub bloki (ryc. 3). Nale¿¹ do nich: 1) kry Èadcy i Cieszyna — zbudowane ze ska³ magmowych oraz epi- i mezozonalnych ska³ metamor-ficznych; 2) kra (strefa) centralna — stanowi¹ca pod³o¿e niecki g³ównej GZW, ograniczona przez dodatnie anoma-lie Tychów i Jordanowa otaczaj¹ce ³ukiem (od N i E) krê cieszyñsk¹; 3) hipotetyczne kry Bytomia i Tarnowskich Gór — charakteryzuj¹ce siê ma³ymi wartoœciami pionowej sk³adowej ÄZ pola magnetycznego; 4) kra rzeszotarska — usytuowana po wschodniej stronie GZW na obszarze kra-kowskiej strefy fa³dowej, zbudowana z epi- i mezozonal-nych ska³ metamorficzmezozonal-nych. Kotas (1982, 1985a, b)
Pardubice Wien Brno ilina Ostrava Katowice Kraków Wroc³aw c a d e e b
Opr. komp. Rafa³ Sikora
0 50 km
obszar Bruno-Vistulicum
Bruno-Vistulicum area
krawêdŸ Masywu Czeskiego
marginal outcrops of the Bohemian Massif
zasiêg nasuniêæ fliszu karpackiego
the margin of the Carpathian Flysch Belt
g³ówne lineamenty:
major lineaments:
a –lineament morawsko-œl¹skiMoravo-Silesian lineament b –strefa PøbyslavaPøibyslav zone c –lineament OdryOdra lineament
g³êbokie roz³amy:
deep fault zones:
d –uskok sudecki brze¿nySudetic boundary fault e –
strefa uskokowa Haná (strefa basenu górnomorawskiego)
Haná fault zone (zone of the Upper Morava Basin)
uskok ³u¿ycki
Lusatian fault
wewnêtrzny pas ska³kowy
Inner Klippen Belt
Ryc. 2. Zasiêg Bruno-Vistulicum (wed³ug Dudka, 1980)
zak³ada³, ¿e wyró¿nione kry s¹ oddzielone strefami ci¹g³oœci o cechach roz³amów drugiego rzêdu. Do nie-ci¹g³oœci pierwszego rzêdu autor ten zaliczy³ strefy tektoniczne stanowi¹ce zewnêtrzne granice masywu Brun-nii–Górnego Œl¹ska. S¹ to przede wszystkim roz³amy: morawsko-œl¹ski, strefy Myszków–Kraków i perypieniñ-ski (ryc. 3). Kotas (1972, 1982, 1985 a, b) wskaza³ te¿ na wyraŸne zwi¹zki pomiêdzy budow¹ blokow¹ prekambryj-skiego pod³o¿a, a strukturami utworzonymi w wyniku ruchów waryscyjskich we wschodniej czêœci GZW (w³¹czanej do strefy tektoniki dysjunktywnej), na wschód od nasuniêcia or³owsko-boguszowickiego.
Naszkicowany przez Kotasa (1982, 1985a, b) schema-tyczny model struktury prekambryjskiego fundamentu we wschodniej czêœci segmentu Górnego Œl¹ska (bloku górno-œl¹skiego) by³ czêsto stosowany przez innych badaczy do szczegó³owych rozwa¿añ nad tektogenez¹ i sejsmotekto-nik¹ GZW (np. Teper, 1998 i prace tam cytowane).
Struktura prekambryjskiego pod³o¿a we wschodniej czêœci bloku górnoœl¹skiego w œwietle nowych danych
W latach 1995–2005 zosta³y przeprowadzone szcze-gó³owe badania litostratygraficzne i tektoniczne utworów paleozoicznych (a zw³aszcza dolnopaleozoicznych) rozpo-znanych otworami wiertniczymi zarówno w pod³o¿u GZW, jak i na obszarach po³o¿onych pomiêdzy Biel-skiem-Bia³¹ i Krakowem, a tak¿e na wschód i pó³noc od granicy GZW, w rejonie krakowsko-lublinieckim (m.in. Bu³a & Jachowicz, 1996; ¯aba, 1999; Bu³a, 2000). Wyko-nano te¿ badania litologiczne, petrograficzne i radiome-tryczne ska³ krystalicznych oraz anchimetamorficznych, stwierdzonych wierceniami pomiêdzy Cieszynem a Kra-kowem (m.in. Moryc & Heflik, 1998; Bylina i in., 2000; Jachowicz i in., 2002; ¯elaŸniewicz i in., 2002, 2004).
Bu³a i ¯aba (2005), korzystaj¹c z wyników w³asnych badañ oraz danych zawartych w licznych Ÿród³ach publiko-wanych i archiwalnych (zarówno polskich, jak i czeskich geologów), podjêli próbê dyskusji zasadniczych proble-mów dotycz¹cych budowy prekambryjskiego fundamentu oraz granic jednostki tektonicznej okreœlanej przez Dudka
(1980) mianem Bruno-Vistulicum, a przez Kotasa (1982, 1985a, b) masywem Brunnii–Górnego Œl¹ska. Na podsta-wie przeprowadzonej charakterystyki ska³ prekambryjskich tworz¹cych pod³o¿e Brunovistulicum (przyjêto nazwê pro-ponowan¹ przez Dudka, 1980 — ze wzglêdu na dane radio-metryczne dotycz¹ce wieku tych utworów) dokonano próby wydzielenia w jego obrêbie jednostek ni¿szego rzêdu (Bu³a & ¯aba, 2005). W nawi¹zaniu do wczeœniejszych propozy-cji Kotasa (1982, 1985a, b) wyró¿nione przez tego autora segmenty Brunnii i Górnego Œl¹ska okreœlono odpowied-nio jako blok Brna i blok górnoœl¹ski (ryc. 4). W obrêbie bloku Brna s¹ wyró¿niane jednostki Slavkova i Thaya (Dyji), natomiast na obszarze bloku górnoœl¹skiego wydzielono jednostki: Rzeszotar, Cieszyna, Strzelina, Jesienika i centraln¹ (ryc. 4).
W odniesieniu do propozycji i pogl¹dów Dudka (1980) oraz Kotasa (1982, 1995a, b) zosta³ zweryfikowany prze-bieg zachodniej granicy Brunovistulicum (wzd³u¿ strefy tektonicznej morawsko-œl¹skiej na kontakcie z Moldanubi-cum; ryc. 4), która ci¹gnie siê wzd³u¿ uskoków i nasuniêæ: Diendorfu, Boskovic, Svojanova, Nyznerova i Strzelina. Pó³nocno-wschodni¹ granicê Brunovistulicum (i jedno-czeœnie bloku górnoœl¹skiego) stanowi strefa uskokowa Kraków–Lubliniec (ryc. 4), której kontynuacjê ku NW sta-nowi najprawdopodobniej strefa uskokowa Odry. Obec-noœæ strefy uskokowej Kraków–Lubliniec, o szerokoœci oko³o 0,5 km, przecinaj¹cej i przemieszczaj¹cej wszystkie wyró¿niane w regionie krakowsko-lublinieckim serie skal-ne paleozoiku i prekambru, oraz jej rolê jako strefy granicz-nej miêdzy blokami górnoœl¹skim i ma³opolskim udoku-mentowano w pracach Bu³y i in. (1997), ¯aby (1999) i Bu³y (2000). Ponadto zosta³a ona szczegó³owo wykarto-wana i ukazana na mapach autorstwa Bu³y i in. (2002) oraz Bu³y i Habryna (2008).
Wyjaœnienia i szerszego omówienia wymaga problem struktury prekambryjskiego fundamentu we wschodniej czêœci bloku górnoœl¹skiego, tj. w tej czêœci Brunovistuli-cum, na której w karbonie zosta³o uformowane GZW. Prekambryjskie pod³o¿e jest tam reprezentowane przez zró¿nicowane genetycznie i wiekowo, a tak¿e pod wzglê-dem stopnia przeobra¿eñ metamorficznych, ska³y
krysta-CZECHY CZECH REP. POLSKA POLAND L IN E AM E NT £ A B Y £ A B A L IN E AM E NT ROZ£AM MORA WSKO-ŒL¥SKI MORA VIAN-SILESIAN DEEP FAUL T ZONE ROZ£AM PERYPIENIÑSKI PERI-PIENINY DEEP FAULT ZONE ROZ£AM STREFY MYSZKÓW -KRAKÓW MYSZKÓW -CRACOW DEEP FAUL T ZONE flisz war yscyjski Variscan flysch KRA R ZESZOT ARSKA RZESZOT AR Y BLOCK K R A C I E S Z Y Ñ S K A C I E S Z Y N B L O C K KRA BYTOMSKA BYTOM BLOCK CENTRALNA ZONE S T R E F A C E N T R A L K R A È A D C Y È A D C A B L O C K K R A TA R N O W S K I C H G Ó R TA R N O W S K I E G Ó RY B L O C K MASYW MA£OPOLSKI MA£OPOLSKA MASSIF M A S Y W C Z E S K I B O H E M I A N M A S S I F pseudomolasa pseudo molasse B R U N N I A SUDETY SUDETES Opole Czêstochowa Brno Katowice Ostrava Kraków 0 25 50 75 km
Opr. komp. Rafa³ Sikora
roz³amy pierwszego rzêdu (ograniczaj¹ce masyw górnoœl¹ski)
first-order fault zones (limiting the Upper Silesian Massif)
roz³amy drugiego rzêdu
second-order fault zones
roz³amy trzeciego rzêdu
third-order fault zones
zwrot ruchów przesuwczych
direction of the strike-slip movements
zachodnia granica zasiêgu utworów molasowych strefy morawsko-œl¹skiej
western border of the molasse formations’ range in the Moravian-Silesian zone
granica zasiêgu utworów molasowych zapadliska górnoœl¹skiego
border of the molasse formations’ range in the Upper Silesian Basin
granica nasuniêtych utworów fliszowych Karpat na masyw górnoœl¹ski
border of the Carpathian flysch
formations thrust on the Upper Silesian Massif
paramolasa waryscyjska
Variscan paramolassse
ortomolasa waryscyjska
Variscan orthomolasse
Ryc. 3. Szkic strukturalny masywu górnoœl¹skiego (wed³ug Kotasa, 1982, 1985a, b) Fig. 3. Structural sketch of the Upper Silesia Massif (after Kotas, 1982, 1985a, b)
liczne (metamorficzne i magmowe) oraz anchimetamor-ficzne.
Na obszarze miêdzy Cieszynem, Bielskiem-Bia³¹ i Andrychowem oraz dalej na po³udnie, w rejonie ¯ywca (ryc. 5), stwierdzono w kilkunastu otworach — w obrêbie struktury okreœlanej jako wyniesienie (rygiel) Bielska--Bia³ej–Andrychowa — ska³y metamorficzne reprezento-wane g³ównie przez gnejsy (niemal wy³¹cznie paragnejsy) i ³upki ³yszczykowe ukszta³towane w warunkach facji amfibolitowej (Konior & Tokarski, 1959; Heflik & Konior, 1974a; Nowak, 1974; Wieser, 1974, 1978; ¯ytko, 1978; Moryc & Heflik, 1998). Odnotowano tam równie¿ obecnoœæ metamorficznych granitoidów (Heflik & Konior, 1965, 1967, 1970) oraz lokalnie ska³ magmowych — granitów i gabr diallagowo-oliwinowych (Heflik & Konior, 1967, 1974a; Moryc & Heflik, 1998; ¯elaŸniewicz & ¯aba, 2002; ¯elaŸniewicz i in., 2002, 2004).
Badania radiometryczne cyrkonów (U-Pb SHRIMP) pochodz¹cych z granitów rozpoznanych wierceniami Kêty 8, Roztropice 3, Roczyny 3 i £odygowice IG 1 wska-zuj¹, ¿e intrudowa³y one w czasie 590–545 Ma i powsta³y z przetapiania ska³, które krystalizowa³y w okresie 640–620 Ma (¯elaŸniewicz i in., 2002, 2004). Równowiekowe
(neopro-terozoiczne) ska³y metamorficzne i magmowe, litologicz-nie podobne do stwierdzonych w strefie wylitologicz-niesienia Biel-ska-Bia³ej–Andrychowa, rozpoznano na terenie Republiki Czeskiej na po³udniowy zachód od Cieszyna (Dudek, 1980; Bu³a & ¯aba, 2005; ryc. 5). Wed³ug Kotasa (1982, 1985a, b) wystêpuj¹ce w tej czêœci bloku górnoœl¹skiego ska³y krystaliczne tworz¹ kry Èadcy i Cieszyna. Utwory te Bu³a i ¯aba (2005) zaliczyli do jednostki Cieszyna.
Ska³y anchimetamorficzne, reprezentowane przez (meta) i³owce, mu³owce i piaskowce z wk³adkami zlepieñców, sil-nie tektoniczsil-nie zdeformowane i sfyllityzowane, rozpo-znano w otworach: Gocza³kowice IG 1; Piotrowice 1, Wysoka 3, Potrójna IG 1, Œlemieñ 1 oraz Lachowice 1, 2, 3a i 4 (Œl¹czka, 1976; Cebulak & Kotas, 1982; Moryc & Heflik, 1998; Bu³a & ¯aba, 2005). Wystêpuj¹ one w w¹skim pasie przylegaj¹cym od pó³nocy i wschodu do utworzonego z neoproterozoicznych ska³ krystalicznych wyniesienia Bielska-Bia³ej–Andrychowa (ryc. 5). Ska³y te, o nieudokumentowanym wieku, przykryte niezmetamorfi-zowanymi osadami dolnokambryjskimi, s¹ interpretowane jako ediakarski (wendyjski) flisz (Cebulak & Kotas, 1982; Jachowicz i in., 2002; ¯elaŸniewicz i in., 2004; Bu³a & ¯aba, 2005). Utwory te zosta³y w³¹czone przez Kotasa
st r ef a Mo r a vi a n uskokowaSilesian -morawsko Fault -œl¹ska Zone strefa uskokowa Haná Haná fault zone K r ak ó w -L u b l i n i ec Fault Zone strefa Cracow uskokowa Lubliniec
-K
a r
p a
t y
w e w n ê t r z n e
I n
n e
r C
a r p a t h i a n s
st r ef a u sk o k o w a p e r y p i e n i ñs k a Peri-Pieniny F a ul t Z o n e?
?
?
?
?
TU
SU
CU
RU
CEU
SU
JU
TD
SD
BZ
NYSA JESENIK ZNOJMO ZAKOPANE KREMS WROC£AW CZÊSTOCHOWA OPOLE OSTRAVA KATOWICE KRAKÓW BIELSKO-BIA£A OLOMOUC BRNO VIEN BRATISLAVAb l o
k
m a
³ o p
o l s
k i
Ma³opolska
block
masyw
czeski
Bohemian
Massif
blok górnoœl¹ski Upper Silesian BlockRU CU SU JU CEU – Rzeszotar – Cieszyna – Strzelina – Jesenika – Centralna (Rzeszotary Unit) (Cieszyn Unit) (Strzelin Unit) (Jesenik Unit) (Central Unit)
SU –SlavkovaSlavkov Unit
TU –ThayaThaya Unit
BZ –centralna strefa bazytowaCentral Basic Belt blok Brna Brno Block SDTD – kopu³a Svratki – kopu³a Thaya (Svartka Dome) (Thaya Dome) Jednostki: Units:
Opr. komp. Rafa³ Sikora
0 50 km
Ryc. 4. Szkic strukturalny prekambryjskiego fundamentu Brunovistulicum (wed³ug Bu³y & ¯aby, 2005) Fig. 4. Structural sketch of the Precambrian basement of the Brunovistulicum (after Bu³a & ¯aba, 2005)
0 10 km Bi Bi Sv Ke De Ma NoSt Bi Bi CSB OTSv OTTh UB USB NU UK-Ch UK-Ch UD NS NS NS NS NN NR NR NSt NSt NM NM NM NM RÓW BOSKOVIC BOSKOVICE FURROW JEDNOSTKA SLAVKOVA SLAVKOV UNIT JEDNOSTKA STRZELINA STRZELIN UNIT JEDNOSTKA CIESZYNA CIESZYN UNIT JEDNOSTKA CENTRALNA CENTRAL UNIT JEDNOSTKA RZESZOTAR RZESZOTARY UNIT ZR¥B RZESZOT AR RZESZOT AR Y HORST Opr. komp. Rafa³ Sik ora
BB
USB
Kraków Szczekociny Zawiercie Olkusz Strzelin Lubliniec Brzeg Czêstochowa Opole Nysa Katowice Gliwice Ostrava Bielsko--Bia³a Cieszyn Olomouc Brno Znojmo ? ? ? ? ? ? ? ? AUSTRIA POLSKA POLAND CZECHY CZECH REPUBLIC S£OWACJA SLOVAKIAB L O K
M
A
£
O
P
O
L
S
K
I
MA£OPOLSKA BLOCKMASYW
CZESKI
BOHEMIAN MASSIF (MOLDANUBICUM)B
R
U
N O
V I
S T U
L I C U M
SUK-L SUK-L Jezioro Gocza³kowickie Odra Wis³a Odra Wis³a SUK-LBB –blok BrnaBrno Block USB –blok górnoœl¹skiUpper Silesian Block
ska³y anchimetamorficzne:
anchimetamorphic rocks:
(meta-)i³owce, mu³owce, piaskowce i zlepieñce
(meta-) claystones, mudstones, sandstones and conglomerates
ska³y metamorficzne:
metamorphic rocks:
³upki krystaliczne fyllitowe, gnejsowe i zieleñcowe (facja zieleñcowa)
crystalline schists – phyllite, gneisses, greenschists (greenstone facies)
granity metamorficzne (g³ównie metasomatyczne)
metamorphic granites (mainly metasomatic)
migmatyty oraz œlady migmatytyzacji
migmatites and traces of migmatization
amfibolity
amphibolites
paragnejsy i ³upki ³yszczykowe z wk³adkami innych ska³ (facja amfibolitowa)
paragneisses and mica-schists (amphibolite facies)
(meta-)bazyty i (meta-)ultrabazyty (metagabra, metabazalty, amfibolity, hornblendyty, piroksenity, perydotyty, serpentynity, ³upki talkowe, ³upki aktynolitowe, ³upki chlorytowe, dioryty, metadioryty)
(meta-) basites and (meta-) ultrabasites (metagabbros, metabasalts, amphibolites, hornblendites, pyroxenites, peridotites, serpentinites, talc-schists, actinolite-schists, chlorite-schists, diorites, metadiorites)
³upki krystaliczne, gnejsy, amfibolity, wapienie krystaliczne i in. (facja zieleñcowa i amfibolitowa)
crystalline schists, gneisses, amphibolites, crystalline limestones etc. (greenstone and amphibolite facies)
ska³y magmowe:
igneous rocks
leukogranity biotytowe (typu Lubnej)
biotite leucogranites (Lubná type)
granity biotytowo-muskowitowe
biotite-muscovite granites
granity biotytowe
biotite granites
jasne granodioryty amfibolowo-biotytowe i leukogranity (typu Slavkova)
light colored hornblende-biotite granodiorites and leucogranites (Slavkov type)
ciemne tonality amfibolowo-(+/)biotytowe i dioryty kwarcowe (typu dánic)
dark colored hornblende-biotite tonalities and quartz-diorites (dánice type)
biotytowe leukogranity i leukotonality (typu Stupavy)
biotite leucogranites and leucotonalites (Stupava type)
granodioryty biotytowo-(+/)amfibolowe
biotite-hornblende granodiorites
gnejsy tonalitowe
tonalite gneisses
dioryty i tonality
diorites and tonalites
gabra i gabronoryty
gabbros and gabbronorites
ortognejsy (proterozoiczne granitoidy przeobra¿one w gnejsy podczas deformacji waryscyjskich)
orthogneisses (Proterozoic granitoids transformed into gneisses during Variscan deformations)
strefa uskokowa Kraków-Lubliniec (SUK-L)
Cracow-Lubliniec fault zone (SUK-L)
nasuniêcia: –moldanubskie, –Nyznerova, –Ramzovej (ramzowskie) –Svojanova –Strzelina overthrusts: Moldanubian thrust Nyznerov thrust Ramzova thrust Svojanov thrust Strzelin thrust NM NN NR NS NSt wa¿niejsze uskoki: –Nectavy –Kraków-Lubliniec –Boskovic –Diendorfu –Krzeszowice-Charasznica –sudecki brze¿ny main faults: Nectava fault
Cracow-Lubliniec fault zone Boskovice fault
Diendorf fault
Krzeszowice-Charsznica fault Marginal Sudetic Fault
NU SUK-L UB UD UK-Ch USB
granica Górnosl¹skiego Zag³êbia Wêglowego
border of the Upper Silesian Coal Basin
oœ anomalii magnetycznych Tychów i Jordanowa
axis of the Tychy-Jordanów magnetic anomaly
kopu³y: –Desny –Keperníka –Velkého Vrbna domes: Desna dome Kepernik dome
Velké Vrbno dome
KD KK KVV
okna tektoniczne (kopu³y): –Svratki –Thaya (Dyji)
tectonic windows: Svratka window Thaya (Dyje) window
OTSv OTTh
masywy gabrowe i gabronorytowe: –Andrychowa
–Jablunkova –Rusavy –Vlkos
gabbro and gabbronorite massifs: Andrychów massif Jablunkov massif Rusava massif Vlkos massif An Ja Ru Vl ortognejsy: –Bítešy –Desny –Kepernika –Maciejowic –Nowolesia –Strzelina –Svratki orthogneisses: Bíteš gneisses Desná gneisses Kepernik gneisses Maciejowice gneisses Nowolesie gneisses Strzelin gneisses Svratka gneisses Bi De Ke Ma No St Sv bazyty:
–centralna strefa bazytowa
basites:
Central Basic Belt
CSB
drogi
roads
rzeki
rivers
Ryc. 5. Budowa geologiczna prekambryjskiego fundamentu Brunovistulicum (wed³ug Bu³y & ¯aby, 2005) Fig. 5. Geological structure of the Precambrian basement of the Brunovistulicum (after Bu³a & ¯aba, 2005)
(1982, 1985a, b) do kry centralnej. Równie¿ Bu³a i ¯aba (2005) ³¹cz¹ je z jednostk¹ centraln¹.
W rejonie po³o¿onym na SSE od Krakowa zosta³ roz-poznany w kilku otworach (Rzeszotary 1, 2; Dobczyce 1 i 4 oraz Wiœniowa 6) usytuowanych w obrêbie zrêbowej struk-tury Rzeszotar (ryc. 5) kompleks ska³ krystalicznych zale-gaj¹cych pod utworami dolnokambryjskimi lub bezpoœrednio pod osadami jurajskimi. Ska³y te s¹ tam reprezentowane przez gnejsy, ³upki krystaliczne i amfibolity, czêsto wyka-zuj¹ce objawy migmatytyzacji (m.in. Pelczar & Wieser, 1962; Heflik & Konior, 1971, 1972, 1974a, b; Moryc & Heflik, 1998; ¯elaŸniewicz i in., 2004). Badania wieku (U-Pb i U-Pb SHRIMP) cyrkonów pochodz¹cych z ró¿-nych czêœci zmigmatytyzowaró¿-nych amfibolitów rozpozna-nych wierceniem Rzeszotary 2 wskazuj¹, ¿e reprezentuj¹ one archaiczn¹ intruzjê bazytów (2,8–2,6 Ga), która zosta³a przeobra¿ona i zdeformowana po raz ostatni we wczesnym proterozoiku (2,0 Ga; Bylina i in., 2000; ¯elaŸniewicz i in., 2004; Bu³a & ¯aba, 2005). Stwierdzone w strefie zrêbu Rzeszotar ska³y krystaliczne s¹ zaliczane do kry (Kotas, 1982) b¹dŸ jednostki (Bu³a & ¯aba, 2005) Rzeszotar.
Podsumowanie
Wyniki badañ litologicznych i petrograficznych ska³ krystalicznego pod³o¿a wschodniej czêœci bloku górno-œl¹skiego wskazuj¹ na jego heterogeniczn¹ budowê. Neo-proterozoiczne ska³y krystaliczne, rozpoznane w strefie wyniesienia Bielska-Bia³ej–Andrychowa i kontynuuj¹ce siê na terenie Republiki Czeskiej, reprezentuj¹ najprawdo-podobniej wewnêtrzn¹ czêœæ orogenu kadomskiego (inter-nidy kadomskie). Wystêpuj¹ce na zewn¹trz od nich, stwierdzone w pasie miêdzy Gocza³kowicami, Wysok¹, Potrójn¹ i Lachowicami, ediakarskie (wendyjskie) ska³y anchimetamorficzne o charakterze fliszowym tworz¹ zew-nêtrzn¹ czêœæ kadomskiego orogenu (eksternidy
kadom-skie). Ska³y krystaliczne jednostki Rzeszotar, jak na to wskazuj¹ dane radiometryczne, zosta³y ukszta³towane w wyniku znacznie starszych, archaiczno-wczesnoproterozo-icznych (przedkarelskich i karelskich) procesów tektonicz-nych. Granica pomiêdzy tymi dwoma ró¿nowiekowymi fragmentami skorupy — neoproterozoicznym (kadomskim) i archaiczno-wczesnoproterozoicznym (karelskim) — nie jest znana. Na obszarze, na którym dochodzi do kontaktu tych dwóch ró¿nowiekowych fragmentów skorupy, naj-starszymi utworami (stwierdzonymi w otworach wiertni-czych) s¹ dolnokambryjskie, niezmetamorfizowane ska³y klastyczne. O formie kontaktu tych jednostek tektonicz-nych mo¿na s¹dziæ tylko na podstawie przes³anek poœred-nich — wynikaj¹cych z badañ geofizycznych, g³ównie magnetycznych.
Neoproterozoiczne (kadomskie) utwory krystaliczne i anchimetamorficzne jednostek Cieszyna i centralnej s¹ oto-czone od pó³nocy, pó³nocnego wschodu i wschodu pasem ³¹cz¹cych siê ze sob¹ dodatnich anomalii magnetycznych Tychów i Jordanowa. Na wschód od anomalii Tychów i Jordanowa wystêpuj¹ natomiast archaiczno-wczesnopro-terozoiczne (karelskie) ska³y krystaliczne jednostki Rze-szotar. Kotas (1972) pochodzenie tych anomalii wi¹za³ z obecnoœci¹ ska³ zasadowych oraz ze zmetamorfizowanymi
ska³ami ultrazasadowymi typu ofiolitów.
Mo¿na zatem przyj¹æ, uwzglêdniaj¹c wczeœniejsze pogl¹dy Kotasa (1972) oraz obecny stan rozpoznania pre-kambryjskiego pod³o¿a we wschodniej czêœci bloku górno-œl¹skiego, ¿e oœ ³¹cz¹cych siê ze sob¹ dodatnich anomalii Tychów i Jordanowa wyznacza przebieg strefy kontaktu (szwu ofiolitowego) pomiêdzy, tworz¹cymi tu prekambryj-skie pod³o¿e bloku górnoœl¹prekambryj-skiego, dwoma fragmentami skorupy: archaiczno-dolnoproterozoicznym i górnoprote-rozoicznym (ryc. 6).
Pó³nocn¹ i wschodni¹ granicê wystêpowania ska³ archaiczno-proterozoicznych tworz¹cych prekambryjskie
B L O K
M
A
£
O
P
O
L
S
K
I
MA£OPOLSKA BLOCK ? SUK-L SUK-L Lubliniec Czêstochowa Katowice Gliwice Bielsko--Bia³a Cieszyn Kraków Ostrava Szczekociny Zawiercie Olkusz SUK-L 0 10 km Opr.komp. Rafa³Sikora archaiczno-dolnoproterozoiczne (karelskie) ska³y krystaliczne Archean-Lower Proterozoic (Karelian) crystalline rocksanchimetamorficzne ska³y ediakaru (eksternidy kadomskie) anchimetamorphic Ediacaran rocks (Cadomian externides)
górnoproterozoiczne ska³y krystaliczne (internidy kadomskie)
Upper Proterozoic crystalline rocks (Cadomian internindes)
strefa uskokowa Kraków-Lubliniec (SUK-L) Cracow-Lubliniec fault zone (SUK-L)
oœ anomalii Tychów-Jordanowa (szef ofiolitowy)
axis of Tychy-Jordanów anomalies (ophiolite suture zone)
granica Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego border of the Upper Silesian Coal Basin
Ryc. 6. Elementy strukturalne wschodniej czêœci bloku górnoœl¹skiego na kontakcie z blokiem ma³opolskim Fig. 6. Structural elements of the eastern part of the Upper Silesian block on the contact with the Ma³opolska block
pod³o¿e we wschodniej czêœci bloku górnoœl¹skiego wyznacza strefa uskokowa Kraków–Lubliniec. Stanowi ona jednoczeœnie granicê miêdzy Brunovistulicum a blo-kiem ma³opolskim. Na pó³nocny wschód od tej strefy uskokowej, na obszarze obejmuj¹cym po³udniowo-za-chodni¹ krawêdŸ bloku ma³opolskiego (ryc. 5), wystêpuj¹ — pod ró¿nowiekowymi osadami paleozoicznymi (od ordowiku po perm) i mezozoicznymi (trias i jura) — anchi-metamorficzne utwory klastyczne ediakaru typu fliszowego. Pod wzglêdem litotektonicznym ska³y te s¹ podobne do równowiekowych, anchimetamorficznych ska³ klastycz-nych stwierdzoklastycz-nych we wschodniej czêœci bloku górno-œl¹skiego, gdzie wystêpuj¹ one w pasie miêdzy Gocza³-kowicami–Wysok¹–Potrójn¹–Lachowicami, na po³udnie i zachód od osi dodatnich anomalii magnetycznych Tychów i Jordanowa.
Konsolidacja prekambryjskiego pod³o¿a Brunovistuli-cum, w sk³ad którego wchodz¹ blok górnoœl¹ski i blok Brna, nast¹pi³a na prze³omie prekambru i dolnego kambru w koñcowej fazie ruchów kadomskich. Œwiadczy o tym fakt, i¿ na obszarze pomiêdzy Brnem i Krakowem na ró¿-nowiekowych i genetycznie zró¿nicowanych ska³ach pre-kambryjskich (tworz¹cych fundament Brunovistulicum) zalegaj¹, nie wykazuj¹ce przeobra¿eñ metamorficznych, klastyczne osady dolnokambryjskie o podobnym rozwoju paleogeograficzno-facjalnym (Bu³a & Jachowicz, 1996; Bu³a & ¯aba, 2005).
Autorzy pragn¹ wyraziæ serdeczne podziêkowania mgr. Rafa³owi Sikorze za przygotowanie w formie elektronicznej rycin zawartych w pracy.
Literatura
BROCHWICZ-LEWIÑSKI W., PO¯ARYSKI W. & TOMCZYK H. 1981 — Wielkoskalowe ruchy przesuwcze wzd³u¿ SW brzegu platformy wschodnioeuropejskiej we wczesnym paleozoiku. Prz. Geol., 8: 385–297. BUKOWY S. 1964 — Nowe pogl¹dy na budowê pó³nocno-wschodniego obrze¿enia Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Biul. Inst. Geol., 184: 5–34.
BUKOWY S. 1972 — Budowa pod³o¿a karbonu Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Pr. Inst. Geol., 61: 23–50.
BUKOWY S. 1982 — Problemy paleozoiku regionu œl¹sko-krakow-skiego. Przewodnik 54. Zjazdu Pol. Tow. Geol., Sosnowiec. Wyd. Geo-l.: 7–25.
BUKOWY S. 1984 — Struktury waryscyjskie rejonu œl¹sko-krakow-skiego. Pr. Nauk. UŒl., 691: 1–75.
BU£A Z. 2000 — Dolny paleozoik Górnego Œl¹ska i zachodniej Ma³opolski. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 171: 1–63.
BU£A Z. & JACHOWICZ M. 1996 — The Lower Paleozoic sediments in the Upper Silesian Block. Geol. Quart., 40: 299–336.
BU£A Z., JACHOWICZ M. & ¯ABA J. 1997 — Principal characteri-stics of the Upper Silesian Block and Ma³opolska Block border zone (southern Poland). Geol. Mag., 133: 669–677.
BU£A Z. & HABRYN R. (red.) 2008 — Atlas geologiczno-struktural-ny pod³o¿a paleozoicznego Karpat zewnêtrzgeologiczno-struktural-nych i zapadliska przedkar-packiego. Pañstw. Inst. Geol.
BU£A Z., HABRYN R., KRIEGER W., KUREK S., MARKOWIAK M. & WONIAK P. 2002 — Atlas geologiczny paleozoiku bez permu w stre-fie kontaktu bloków górnoœl¹skiego i ma³opolskiego. Pañstw. Inst. Geol. BU£A Z. & ¯ABA J. 2005 — Pozycja tektoniczna Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego na tle prekambryjskiego i dolnopaleozoicznego pod³o¿a. [W:] J. Jureczka, Z. Bu³a i J. ¯aba (red.), Geologia i zagadnie-nia ochrony œrodowiska w regionie górnoœl¹skim. Pañstw. Inst. Geol., Pol. Tow. Geol., 14–42.
BURCHART J. 1971 — Absolute ages of rocks from Poland (A catalogue of geochronological determinations). Rocz. Pol. Tow. Geol., 41: 241–255. BYLINA P., ¯ELANIEWICZ A. & DÖRR W. 2000 — Archean base-ment in the Upper Silesia Block: U-Pb zircon age from amphibolites of the Rzeszotary horst. Abstracts, Joint Meeting EUROPROBE and PACE Projects, Zakopane: 11–12.
CEBULAK S. & KOTAS A. 1982 — Profil utworów intruzywnych i prekambryjskich w otworze Gocza³kowice IG-1. Przewodnik 54. Zjaz-du Pol. Tow. Geol., Sosnowiec. Wyd. Geol.: 205–210.
DUDEK A. 1980 — The crystalline basement block of the Outer Car-pathians in Moravia: Bruno-Vistulicum. Roz. ÈS. Akad. Vìd, Ø. Mat. Pàír. Vìd, 90: 1–85.
HEFLIK W. & KONIOR K. 1965 — Le teschénite et le granitoides métasomatiques dans le forage B 4 pres de Bielsko. Bull. Acad. Pol. Sc., Sér. Sc. Géol. Géogr., 13: 67–72.
HEFLIK W. & KONIOR K. 1967 — Les roches plutoniques dans le substratum des Karpates bordurales aux environs d’Andrychów. Bull. Acad. Pol. Sc., Sér. Sc. Géol. Géogr., 15: 219–222.
HEFLIK W. & KONIOR K. 1970 — Granitoidy w poddewoñskim pod³o¿u obszaru Bielsko–Andrychów. Kwart. Geol., 14: 283–290. HEFLIK W. & KONIOR K. 1971 — Pochodzenie i wiek utworów metamorficznych obszaru Cieszyn–Rzeszotary. Nafta, 27: 229–232. HEFLIK W. & KONIOR K. 1972 — Utwory metamorficzne w otworze wiertniczym Dobczyce 1. Kwart. Geol., 16: 546–556.
HEFLIK W. & KONIOR K. 1974a — Obecny stan rozpoznania pod³o¿a krystalicznego w obszarze Cieszyn–Rzeszotary. Biul. Inst. Geol., 273: 195–228.
HEFLIK W. & KONIOR K. 1974b — Utwory podjurajskie w otworze wiertniczym Wiœniowa 6 na terenie Brzezowej. Geofiz. Geol. Naft., 3–4: 59–73.
JACHOWICZ M., ¯ELANIEWICZ A., BU£A Z., BOBIÑSKI W., HABRYN R., MARKOWIAK M. & ¯ABA J. 2002 — Geneza i pozy-cja stratygraficzna podkambryjskich i podordowickich anchimetamor-ficznych ska³ w po³udniowej Polsce — przedpole orogenu
neoproterozoicznego? Arch. Pañstw. Inst. Geol., Sosnowiec. KONIOR K. & TOKARSKI A. 1959 — Nowy wg³êbny reper na po³udnie od Cieszyna. Biul. Geol., 140: 1–79.
KOTAS A. 1972 — Wa¿niejsze cechy budowy geologicznej Górno-œl¹skiego Zag³êbia Wêglowego na tle pozycji tektonicznej i budowy g³êbokiego pod³o¿a utworów produktywnych. [W:] Problemy geodyna-miki i t¹pañ. Kom. Górn. PAN, 1: 5–55.
KOTAS A. 1973 — Profil utworów paleozoicznych w otworach wiertni-czych Sosnowiec IG-1 i Gocza³kowice IG-1. Kwart. Geol., 17: 626–627. KOTAS A. 1982 — Zarys budowy geologicznej Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Przewodnik 54. Zjazdu Pol. Tow. Geol., Sosno-wiec. Wyd. Geol., 45–72.
KOTAS A. 1985a — Uwagi o ewolucji strukturalnej Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. [W:] J. Trzepierczyñski (red.), Tektonika Górno-œl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Mat. Konf. Nauk., Sosnowiec. Wydaw. UŒl. KOTAS A. 1985b — Structural evolution of the Upper Silesian Coal Basin (Poland). 10. Congr. Int. Strat. Geol. Carb., Madrid 1983, Compt. Rend., 3: 459–469.
MORYC W. & HEFLIK W. 1998 — Metamorphic rocks in the basement of the Carpathians between Bielsko-Bia³a and Cracow. Kwart. Geol., 42: 1–14. NOWAK W. 1974 — Wstêpne wyniki z otworu badawczego £odygo-wice IG-1. Kwart. Geol., 18: 929–930.
OR£OWSKI S. 1975 — Lower Cambrian trilobites from Upper Silesia (Gocza³kowice borehole). Acta Geol. Pol., 25: 377–383.
PELCZAR A. & WIESER T. 1962 — Budowa metamorfiku wykrytego otworem wiertniczym w Rzeszotarach. Kwart. Geol., 6: 444–445. PO¯ARYSKI W. & TOMCZYK H. 1968 — Assyntian orogen in South-East Poland. Biul. Inst. Geol., 237: 13–27.
STILLE H. 1951 — Das mitteleuropäische variszische Grundgebirge in Bilde des gesamteuropäischen. Beih. Geol. Jb, 2: 1–138.
ŒL¥CZKA A. 1976 — Nowe dane o budowie pod³o¿a Karpat na po³udnie od Wadowic. Rocz. Pol. Tow. Geol., 46: 337–350.
TEPER L. 1998 — Wp³yw nieci¹g³oœci pod³o¿a karbonu na sejsmotek-tonikê pó³nocnej czêœci Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Pr. Nauk. UŒl., 1715: 1–107.
WIESER T. 1974 — Fundament krystaliczny w otworze wiertniczym £odygowice IG-1. Kwart. Geol., 18: 934–935.
¯ABA J. 1999 — Ewolucja strukturalna utworów dolnopaleozoicznych w strefie granicznej bloków górnoœl¹skiego i ma³opolskiego. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 166.
¯ELANIEWICZ A., BIERNACKA J., BOBIÑSKI W., BU£A Z., DYMNA K., DZIADZIO P., FLOREK R., FANNING M., HABRYN R., JACHOWICZ M., KOWALSKA S., KOZ£OWSKI W.,
KRZEMIÑSKI L., MARKIEWICZ J., MARKOWIAK M., NOWAK I., TRELA W., WONIAK P. & ¯ABA J. 2004 — Paleozoiczna akrecja Polski — Zadanie 1: Budowa geologiczna bloku górnoœl¹skiego i po³udniowej czêœci bloku ma³opolskiego — model tektogenezy przed-waryscyjskiej. Arch. Pañstw. Inst. Geol., Sosnowiec–Warszawa. ¯ELANIEWICZ A., BU£A Z. & JACHOWICZ M. 2002 — Neoprotero-zoic granites in the Upper Silesia massif of Bruno-Vistulicum, S Poland: U-Pb SHRIMP evidence. Schrift. Deutsch. Geol. Ges., 21: 361–362. ¯ELANIEWICZ A. & ¯ABA J. 2002 — Nowe dane o dynamice blo-ku górnoœl¹skiego i ma³opolskiego na prze³omie prekambru i paleozo-iku. Prz. Geol., 50: 1227–1228.
¯YTKO K. 1978 — Profil otworu badawczego Bystra IG-1. Kwart. Geol., 22: 943–945.
