Pragmatyzm w dydaktyce polonistycznej

(1)

Dorota Spychała

Pragmatyzm w dydaktyce

polonistycznej

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 5, 297-305

2002

(2)

FO L IA L IT T E R A R IA PO L O N IC A 5, 2002

Dorota Spychała

P R A G M A T Y Z M W DYD A K TY CE P O L O N IS T Y C Z N E J

1. PR A G M A T Y ZM W E W S P Ó Ł C Z E S N E J S Z K O L E

P r a g m a t y z m to współczesny kierunek filozoficzny, w yw odzący się z angielskiego em piryzm u, ukształtow any p o d koniec X IX w. w S tanach Zjednoczonych, którego główne zasady sform ułow ał C harles S anders Peirce, a sp o p u lary zo w ał je W illiam Jam es. P ragm atyści p o stu lu ją p rak ty czn y sposób m yślenia i działania, a za kryterium praw dy u zn ają użyteczność, uzależniając praw dziw ość tw ierdzeń od ich praktycznych sk u tk ó w 1.

Właśnie ta f u n k c j o n a l n o ś ć , c e l o w o ś ć i u ż y t e c z n o ś ć działania jest bardzo w ażna we współczesnej dydaktyce szkolnej. Żyjem y w świecie opanow anym przez m edia, w świecie niejednokrotnie fałszywych w artości, gdzie często an ach ro n iczn ą w ydaje się być n a u k a o języ k u czy dziele literackim . D latego należy uśw iadom ić uczniom pragm atyczne cele procesu kształcenia. Jest to niezm iernie w ażne rów nież z tej przyczyny, że stoim y u pro g u now ej form y egzam inu m a tu ra ln e g o , k tó re g o celem , zgodnie z Syllabusem ..., jest:

- sprawdzenie rozum ienia i umiejętności prezentowania wiedzy o literaturze, języku i kulturze [...], - sprawdzenie umiejętności w ypow iadania się w m owie i piśm ie z uwzględnieniem sytuacji

kom unikacyjnej,

- sprawdzenie umiejętności pracy n a podstaw ie inform acji pochodzących z różnych źródeł, krytycznej oceny, porządkow ania i prezentow ania inform acji w sposób logiczny, przejrzysty i zgodny z obowiązującym i norm am i językowym i i k u ltu rą języka2.

W idać zatem , ja k isto tn ą kw estią staje się kształcenie pragm atyczne, choć należy pam iętać powiedzenie, że w iedza bez um iejętności jest m artw a, a um iejętności bez wiedzy są nieme. W obec tego zdobyw anie w iadom ości

1 Nowa encyklopedia powszechna, W arszaw a 1996, t. 5.

2 Informator. Syllabus. M atura z ję zy k a polskiego 2002, W arszaw a 2000, s. 25. [297]

(3)

298 Dorota Spychała

trzeb a zaw sze łączyć z kształceniem pew nych spraw ności (językowych, kom unikacyjnych, analitycznych, krytycznych itd.), czyli w iedza pow inna być „ p rzek ład aln a” na k o n k retn e um iejętności.

A by szkoła sprostała w ym aganiom w spółczesnego św iata, w arto przyto czyć tu słowa H an n y H am er, tw ierdzącej, że: „dziś p o trzeb ą chwili jest w ychow anie sam odzielnie m yślących, aktyw nych, pełnych inwencji i inic jatyw y m łodych ludzi, którzy potrafiliby efektywnie pracow ać w w arunkach wolnego ry n k u ” 3.

2. PR A G M A T Y ZM A M E T O D Y N A U CZA N IA

Pam iętając o tym , że szkoła pow inna kształcić przede wszystkim popraw ne w ypow iadanie się w m ow ie i tekście pisanym , logiczne i krytyczne myślenie, uczyć podejm ow ania sam odzielnych decyzji, kształtow ać w rażliw ość ucznia, um iejętność w spółpracy w grupie, w ażne staje się w ykorzystyw anie na lekcjach różnych m etod, technik czy form pracy, k tó re ak cen tu ją głównie aktyw ną postaw ę ucznia, sprzyjają jego działaniu w sytuacjach typowych i nietypowych. Są to wszystkie m etody, ogólnie zwane przez M arię N agajow ą problem ow ym i i zajęć praktycznych4. N ależą do nich np. dyskusja, debata, burza m ózgów , drzewo decyzyjne czy m etaplan, dram a, konferencja prasowa, m eto d a projektu.

D y s k u s j a , zw iązana często z sądem literackim , m a istotne cele prag m atyczne. W ytw arza um iejętność określania tem atu dyskusji, logicznego argum entow ania, w ysuw ania kontrarg u m en tó w , k o n tro lo w an ia emocji i nad miernej gestykulacji. W draża ona do odpowiedzialnego, a zarazem krytycznego m yślenia oraz d o skutecznego uczestniczenia w różnego rodzaju debatach czy dyskusjach. M o żn a rów nież m ów ić o dyskusji krytycznej, m ającej na celu w yrażanie w łasnych opinii i sądów w artościujących, przygotow ującej do od b io ru różnych tekstów kultury. Z dyskusją bezpośrednio łączy się reto ry k a, będąca sztuką perswazji, kształtująca um iejętność definiow ania pojęć i posługiw ania się środkam i retorycznym i.

M etody m e t a p l a n u czy d r z e w a d e c y z y j n e g o stosow ane są często n a lekcjach w ym agających oceny postaw b o h ateró w i ich życiowych decyzji. Posługując się form ą graficzną uczniow ie nabyw ają sprawności argum entow ania, w nioskow ania i oceniania. M etody te uczą odpowiedzialnego p o d ejm o w an ia decyzji w określonej kw estii, co jest rzeczą niezm iernie isto tn ą w życiu każdego człowieka.

3 H . H a m e r , Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla nauczycieli, W arszaw a 1994, s. 12.

(4)

R óżn o ro d n e techniki d r a m y uczą „sam odzielności m yślenia i działania, aktyw ności i otw artości, rozw ijają emocje, w yobraźnię i fantazję, także elokwencję i plastykę ciała, w yrabiają um iejętność w spółżycia i w spółpracy w grupie” 5. T a m eto d a um ożliw ia rów nież różnorakie ćw iczenia językow e, kształci kom petencję językow ą oraz kom unikacyjną, czyli uczy św iadom ego w yboru środków językow ych istotnych ze względu na okoliczności i sytuację ak tu m ów ienia, treść, intencje, p a rtn e ra w ypowiedzi czy cel k o m u n ik atu , co wiąże się z prag m aty k ą językow ą.

Przygotow anie okolicznościowej wystawy, inscenizacji, gazetki w ym aga w ykorzystania m e t o d y p r o j e k t u . Jest o n a w ią z a n a z sam odzielną pracą uczniów, którzy uczą się systematycznego planow ania działań, zbierania i porząd k o w an ia m ateriałów , integrow ania wiedzy z różnych dziedzin oraz dyscypliny pracy. U m iejętności zdobyte w ten sposób p o m o g ą zapew ne m łodzieży przy zdaw aniu egzam inu dojrzałości w now ej form ie. C hodzi mi oczywiście o etap wewnętrzny, na którym bard zo w ażne będzie grom adzenie informacji i wykorzystywanie zebranego m ateriału w funkcji argum entacyjnej6, bowiem jednym z celów tej części egzam inu jest spraw dzenie um iejętności „organizow ania w arsztatu pracy” 7.

Zasygnalizow ane tu m e t o d y k r e a t y w n e s ł u ż ą p r a g m a t y c e n a u c z a n i a . R ozw ijają logiczne i tw órcze m yślenie, k ształtu ją w rażliwość, postaw y aktyw ne, zachęcają do k orzystania ze zbiorów bibliotecznych, audycji telew izyjnych i radiow ych, uczą p o staw k rytycznych, ro zw ijają zainteresow ania, przygotow ują do odbioru różnych dzieł sztuki oraz do aktyw nego życia i umiejętności kom unikow ania się w społeczeństwie.

3. PRAGMATYKA A FORMY WYPOWIEDZI KSZTAŁCONE W DYDAKTYCE SZKOLNEJ

Celem pragm atyki jest pokazanie, ja k wypowiedzi zależą od k o n t e k s t u , czyli um iejętności określania sytuacji k o m u n ik atu , jego celu, funkcji, intencji nadawcy. W ażnym czynnikiem jest tu oczywiście wiedza m ów iącego, zarów no o świecie, ja k i o odbiorcy. B arb ara Boniecka pisze, że pragm atycznie isto tn e je d n o stk i tekstow e to: d y s k u s j e , k ł ó t n i e , r o z w a ż a n i a , r o z m o w y , w y w i a d y 8. Potrzebne są rów nież wypowiedzi żywe n a co

3 A. D z i e d z i c , J. P i c h a l s k a , E. Ś w i d e r s k a , Drama na lekcjach ję zy k a polskiego w szkole średniej, W arszaw a 1992, s. 8.

6 J. K a n i e w s k i , Nie taki syllabus straszny..., „P o lo n isty k a” 2000, n r 10. 7 Informator. Syllabus. M atura z ję zy k a polskiego 2002, W arszaw a 2000, s. 27.

* B. B o n i e c k a , Pragm atyka (wypowiedzi - intencje - sytuacje i k o n te ksty ), „Język Polski w Szkole Średniej” 1996/1997, z. 1.

(5)

dzień, p o p u larn e, takie jak : p r o ś b a , p y t a n i e , ż a r t , k a w a ł , k o m p l e m e n t itd. Szkoła pow inna także w ykształcić um iejętność pisania przez uczniów p o d a ń , ż y c i o r y s ó w , p r o t o k o ł ó w , p o w i t a ń , p o ż e g n a ń , z a p r o s z e ń , p o d z i ę k o w a ń , z a w i a d o m i e ń , o g ł o s z e ń oraz wypeł n ian ia t y p o w o u ż y t k o w y c h f o r m w y p o w i e d z i (form ularzy, blankietów , kwestionariuszy), co uw zględnia podręcznik Jadw igi Kowalikowej i U rszuli Ż ydek-B ednarczuk pt. Współczesna polszczyzna*.

R ozw ój św iadom ości uczniów, ich logicznego i krytycznego myślenia, kształtow anie się uczuć estetycznych wyzwala u m łodzieży potrzebę rozwiązy w ania problem ów , zainteresow ania różnym i dziedzinami kultury, w artościow a nia i oceniania zjawisk społecznych. D latego, ja k tw ierdzi R yszard Jedliński: „W dzisiejszej rzeczywistości szkolnej trzeba kształcić kom petencje kom unika cyjne uczniów także w aspekcie kom unikacji publicystycznej, k tó ra zapew nia bogate zaplecze motywacyjne, sprzyja intensyfikacji indyw idualnych zaintereso wań i uzdolnień, wzbogaca tem atykę z zakresu współczesnego życia literackiego i kulturalnego. P rasa o raz środki audiow izualne stają się dzisiaj pow ażnym instrum entem kształcenia literackiego i językowego. Szkoła m usi więc przygoto wać młodzież do współżycia na co dzień z różnymi obiegami kultury współcze snej, musi nauczyć odbioru d óbr kulturalnych oraz różnego typu kom unikatów w erbalnych i audiow izualnych” 10. Pisanie r e c e n z j i , a r t y k u ł ó w , f e l i e t o n ó w , r e p o r t a ż y , w y w i a d ó w stw arza uczniom m ożliw ość zaangażo w ania się w problem y najbliższego środow iska (szkoły, dzielnicy, regionu itd.), zm usza do aktyw nej postaw y o b serw ato ra i k o m e n ta to ra , pozw ala zauw ażać tendencje we współczesnej kulturze i sztuce, przygotow uje d o roli świadomego odbiorcy m asow ych środków p rzekazu11. W przypadku tych form wypowiedzi istotne jest ustalenie celu kom unikatu i jego odbiorcy, co świadczy o pragm aty cznym charakterze powyższych gatunków .

Oczywiście w edukacji nie m o żn a p om inąć takich podstaw ow ych form, jak : o p i s , o p o w i a d a n i e , s p r a w o z d a n i e , s t r e s z c z e n i e . U m iejęt ności uzyskane p o d czas n au c z a n ia tego ty p u w ypow iedzi są nie tylko praktycznie w ykorzystane w kom pozycji wyżej w spom nianych form p ub licystycznych, lecz także przydają się w dorosłym życiu. O pow iadam y czy streszczam y przecież spektakle teatralne, filmy, artykuły prasow e, audycje telewizyjne i radiow e, inform ujem y o wielu sytuaq'ach i w ydarzeniach. D latego, ja k pisze H alin a W iśniew ska, niezbędne stają się ćw iczenia w re d ukow aniu, skracaniu i uogólnianiu, dokonyw aniu selekcji i hierarchizacji inform acji n a istotne i m ało w ażne12.

9 J. K o w a i i k o w a , U. Ż y d e k - B e d n a r c z u k , Współczesna polszczyzna. Podręcznik ję zy k a polskiego dla kl. I~ V szkó ł średnich, K raków 1997.

10 R. J e d l i ń s k i , G atunki publicystyczne w szkole średniej, W arszaw a 1984, s. 7-8. 11 Ibidem, s. 199.

12 H. W i ś n i e w s k a , Streszczanie - bardzo ważna umiejętność ucznia, „P o lo n isty k a” 1997, n r 5.

(6)

K ształcenie kom petencji nadaw czych i odbiorczych, ćwiczenie spraw ności językowej, rozwijanie świadomości uczniów, ich w yobraźni, postaw krytycznych pozw ala młodzieży n a funkcjonalne w ykorzystanie zdobytej wiedzy. W yższe form y wypowiedzi, takie jak: artykuł, felieton, recenzja, rep o rtaż, esej dają uczniom możliwość zrozum ienia wielu zjawisk współczesnego życia społecznego i kulturalnego, ustosunkow ania się do w ydarzeń z najbliższego otoczenia, podejm owania tem atów z życia szkoły. D odatkow ym czynnikiem motywującym młodzież do pisania felietonów czy recenzji jest zamieszczanie ich tw órczości w gazetce klasowej o raz szkolnej, prezentacja wypowiedzi, np. podczas wieczornic poświęconych twórczości uczniów, udział w konkursach szkolnych i m iędzyszkolnych.

N ajdalej posuniętym działaniem pragm atycznym uczniów jest technika tw orzenia sw obodnych tekstów , nie uw arunkow anych jakąkolw iek form ą czy tem atem , co rozw ija inicjatywę młodzieży, w pływ a na jej zdolności kreatywne, służy do kształcenia umiejętności pisarskich w różnych sytuacjach pozaszkolnych. T rzeba rów nież pam iętać, że p ra c a nad w spom nianym i gatunkam i wiąże się z uważnym studiow aniem różnych form w ypowiedzi (np. publicystycznych, naukow ych, literack o -k u ltu raln y ch , społecznych), zobow iązuje do sam odzielnej analizy tekstów p od kątem tem atu, stru k tu ry , kom pozycji czy gatunku, zaś um iejętności te ok ażą się niezbędne w drugiej części nowej m atu ry , spraw dzającej rozum ienie czytanego tekstu. M o żn a zatem stwierdzić, że kształcenie różnych form wypowiedzi w to k u nauki szkolnej spełnia funkcje pragm atyczne.

4. PRAGM ATYKA A K SZ TA ŁC EN IE JĘ Z Y K O W E , LIT E R A C K IE I K U LT U R A LN E

Kształcenie językowe

N a u k a o języ k u m a c h a ra k te r n o rm a ty w n y , system ow y, ale tak że f u n k c j o n a l n y . I właśnie n a tę trzecią właściwość należy zw rócić uwagę, m ów iąc o praktyce językowej. K ształcenie językow e m a n a celu w yrabianie spraw ności językow ej, której służą różnorodne ćwiczenia słow nikow e, fra zeologiczne, gram atyczno-stylistyczne, kom pozycyjne o raz ortograficzne. K o rd ia n B akuła zw raca uwagę n a to, że uczeń pow inien umieć w yrażać myśli i uczucia, ś w i a d o m i e i c e l o w o posługiwać się środkam i językowymi w różnych form ach wypowiedzi, sytuacjach, ze względu n a o d b i o r c ę i c e l 13. Z atem wiedza o języku pow inna być bardziej funkcjonalna, p o d

(7)

p o rz ą d k o w a n a p o trzeb o m ludzi w zakresie posłu g iw an ia się językiem . D latego też, zarów no w dziedzinie fleksji, slow otw órstw a ja k i składni, pow inno się zw racać szczególną uwagę na funkcję, ja k ą pełnią d ane struktury w kom unikacji językow ej i w określonej wypowiedzi. W to k u nauczania dobrze byłoby w ykorzystyw ać m ateriał bliski uczniom (np. język uczniowski, artykuły z czasopism cieszących się popularnością w śród m łodzieży) i na tej podstaw ie, w ram ach ćwiczeń popraw nościow ych, leksykalnych, frazeo logicznych, składniow ych kształcić spraw ność posługiw ania się językiem. N ależy rów nież rozwijać kom petencję językow ą, której p o d staw ą je st d o świadczenie i p raktyka. M ów iąc o stylistyce, stylach czy stylizacji, należy odw oływ ać się do konkretnych tekstów różnego rodzaju, wykorzystywać m ateriały zgrom adzone przez uczniów, kształcić um iejętności określania funkcji określonych wypowiedzi, a przede w szystkim , zgodnie z pragm atyką językow ą, zw racać uwagę n a c e l , i n t e n c j e n a d a w c y , e k s p r e s j ę i inne aspekty k o m u n ik a tu . Począw szy od szkoły podstaw ow ej trzeba kształcić i doskonalić proces kom unikow ania się w społeczeństwie. M am tu na myśli nie tylko wypowiedzi pisemne, lecz także (a m oże przede wszystkim) ko m u n ik ację m ów ioną, gdzie opró cz tw orzyw a językow ego zw raca się uwagę na tzw. język ciała, czyli m im ikę i gestykulację, tem po m ów ienia, m odulację głosu. Stąd też istotne są w to k u kształcenia ćwiczenia z pogranicza retoryki.

Z tych k ró tk ich rozw ażań m o żn a w yciągnąć jeden zasadniczy wniosek. Szkoła pow inna w ychowyw ać m łodzież zdolną do sytuacyjnie adekw atnego użycia języka, co m ożna osiągnąć d ro g ą różnorodnych ćwiczeń językowych. Potw ierdzam tu opinię Z. Saloniego, który pro p o n o w ał, aby w iadom ości o języku w prow adzać w sposób okazjonalny, w m iarę potrzeby, zaś głównym przedm iotem zainteresow ań uczynić prak ty k ę językow ą14. Z atem , ja k twierdzi M. N agajow a, n a u k a o języku m a służyć nauce języka. U czeń będzie mial poczucie przydatności nauki o języku, jeżeli będzie wiedział, że pom aga mu o n a w rozum ieniu k om unikatów różnego rodzaju (powieści, film u, tekstów m asow ego przekazu itd.) o raz w tw orzeniu w łasnych wypowiedzi.

Kształcenie literackie

K ształcenie literackie bez wiedzy o języku nie jest pełne. In terpretacja tekstów w ym aga zresztą nie tylko znajom ości gram atyki, lecz także wiedzy teoretycznoliterackiej. D o k o n u jąc analizy utw orów należy przede wszystkim zw racać uwagę n a f u n k c j ę różnych środków językow ych czy stylistycznych

14 2 . S a l o n i , O kształceniu umiejętności pisania na wyższym poziom ie nauki szkolnej, W arszaw a 1979.

(8)

o raz p ró b o w ać o k r e ś l i ć c e l użycia tych form , czyli kształcić spraw ność analityczną. I tak , m ów iąc np. o środkach charakterystycznych dla poetyki barokow ej (antytezy, anafory, hiperbole, gradacje itd.) trzeba, n a podstaw ie konk retn y ch tekstów , zw racać uwagę n a ich funkcję, lecz także zastanow ić się, dlaczego zostały użyte. O w a celowość m oże zostać w ykorzystana do budow ania tekstów żywych n a co dzień (np. hiperbole czy gradacje używ ane w wypowiedziach o charakterze ekspresywnym). A nalizując utw ory literackie, należy kształcić um iejętność w artościow ania, sądów krytycznych, refleksji oraz uśw iadom ić młodzieży, ja k w ażną rolę w życiu każdego człow ieka odgryw a literatura.

W obliczu nowej m atu ry istotna jest sprawność czytania ze zrozum ieniem , 0 której już wcześniej w spom inałam . Pozw ala on a rozum ieć otaczającą rzeczywistość, korzystać z różnych źródeł inform acji. Proces rozum ienia zaczyna się od podstawow ych struktur wypowiedzi, jakim i są wyraz, następnie zdanie, a o zrozum ieniu tekstu m o żn a m ów ić w tedy, gdy p o trafi się go w ielokrotnie przetw arzać. A utorki Współczesnej polszczyzny ra d z ą k o n cen t row ać się na treściach zaw artych w poszczególnych ak ap itach , czyli in fo r m acjach cząstkowych, a potem ich w artościow aniu, czyli próbie oddzielenia w iadom ości istotnych od mniej ważnych. R óżne są opinie n a tem at „czytania ze zrozum ieniem” na egzaminie m aturalnym . B. Chrząstow ska i S. Bortnow ski uw ażają, że uczeń nie m a m ożliwości sam odzielnego m yślenia n ad podanym tekstem , sterow any jest licznymi pytaniam i instruktażow ym i, często głównie na nich skupia uwagę, przyzwyczaja się do lakonicznych, krótkich odpowiedzi 1 tak do ko ń ca ta form a egzam inu nie spraw dza, w jak im stopniu uczeń zrozum iał tekst, ale raczej, ja k go zrozum ieli układający pytania. Badacze zw racają je d n a k uwagę n a to, że „czytanie ze zrozum ieniem ” w y m a g a k s z t a ł c e n i a p r a g m a t y c z n e g o (B. C hrząstow ska), m a „ w y m i a r p r z e d e w s z y s t k i m u t y l i t a r n y ” (S. B ortnow ski)15. Z atem nie m a w ątpliw ości, że um iejętność „czy tan ia ze zrozum ieniem ” ró ż n o ro d n y c h tekstów publicystycznych, historycznoliterackich, p o p u larn o n au k o w y ch to rzecz niezmiernie w ażna w czasach współczesnych, pozw alająca na interpretaq'ç różnych faktów , zjawisk społecznych, gospodarczych, kulturow ych.

Kształcenie kulturalne

M a o no n a celu w drożenie uczniów do uczestniczenia w k u ltu rze, rozróżniania pojęć „ k u ltu ra w ysoka” i „n isk a” , „arcydzieło” i „kicz” , w ykształcenie um iejętności odbioru różnych dzieł sztuki. O siąga się to przez

13 B. C h r z ą s t o w s k a , M atura z gabinetu; S. B o r t n o w s k i , M atura 2002 - nowa i kontrowersyjna, „Polonistyka” 2000, nr 10.

(9)

zapoznaw anie uczniów z podstaw ow ym i środkam i w yrazu w plastyce, sztuce teatralnej i filmowej, zw racanie uwagi n a korespondencję sztuk, zwiedzanie w ystaw , m uzeów , o glądanie spektakli te atraln y ch i film ów , kształcenie biblioteczne, dyskusje poświęcone analizie i interpretacji dzieł sztuki, a przede wszystkim przez d z i a ł a n i a t w ó r c z e u c z n i ó w . M am tu na myśli różnego ty p u konkursy, sesje, wystaw y, program y artystyczne, projektow anie wycieczek.

W wielu szkołach po p u larn e są tzw. konkursy teatraln e, k tó re w ym agają od m łodzieży nie tylko um iejętności aktorskich czy reżyserskich, lecz także plastycznych i adaptacyjnych. Swymi uw agam i na tem at obejrzanych spektakli, filmów, wystaw, przeczytanych książek uczniowie m ogą się podzielić, redagując szkolne gazetki i p ropagując w ten sposób poznane dzieła sztuki wśród rów ieśników . M łodzież m oże także projektow ać okolicznościow e gazetki ścienne, pisać scenariusze w łasnych film ów, spektakli czy program ów artys tycznych, planow ać wycieczki szlakiem zabytków , m uzeów . U czestnicząc w tego typu działaniach uczniowie, oprócz nabyw anych spraw ności, są św iadom i praktycznego w ykorzystania zdobytych w iadom ości. K ształcenie k u ltu raln e m a także n a celu rozw ijanie postaw krytycznych m łodzieży, zdolnej do selekcji różnego typu inform acji, umiejącej w dziełach odkryw ać jaw ne i ukryte w artości.

5. U W A G I K O Ń C O W E

N asza rzeczywistość to czasy ogrom nego przepływ u inform acji, czasy w szechobecnych m ediów . M łodzież spotyka się z nim i na każdym kroku, dlatego musi rozum ieć różnego typu k o m unikaty (radiow e, telewizyjne, prasow e, urzędow e, internetow e) i w ykorzystyw ać tę wiedzę dla swoich potrzeb. Szkoła pow inna przygotow ać świadom ego odbiorcę różnych tekstów, kształcąc u c z n i ó w - p r a g m a t y k ó w , którzy „eksperym entują, w drażają, sto su ją” 16. Jest to możliwe dzięki w ykorzystyw aniu zdobytych w iadom ości i um iejętności w konkretnym działaniu. R ozw ijając u m łodzieży św iadom ość praktycznego zastosow ania wiedzy, zwiększa się jej m otyw ację d o nauki. W zreform ow anej szkole nauczanie pragm atyczne jest niezm iernie ważne. N asuw a się tu jed n ak sm u tn a refleksja. Ja k kształcić uczniów -pragm atyków w trzydziestokilkuosobow ych klasach, przy b rak u środków n a k ó łk a zain teresow ań, wycieczki szkolne, b rak u m ożliw ości w ychodzenia z klasam i do teatró w , m uzeów czy kin w ram ach zajęć szkolnych? T o pytanie zostaw iam bez odpow iedzi.

(10)

Pragm atyzm w dydaktyce polonistycznej

Dorota Spychała

PR A G M A T ISM IN P O L IS H D ID A C TIC S

( S u m m a r y )

The aim o f this article is to focus on pragm atic teaching in a m odern school. G elling knowledge should always be connected with im proving certain skills (linguistic, analytic, critical etc.).

Firstly, in this work the m ethods o f teaching and form s o f statem ent o f p ragm atic aims were shown. It is pointed out w hat kind o f skills students acquire when p articular m ethods o f leaching are used (e.g. discussions, m ethods o f plan, dram as, press conferences, or projects) and how teaching various form s o f expressing ideas influences gaining com petence o f a sender and a receiver o f messages. It is also presented how the m ethods let the young people develop their minds, im agination, and critical attitudes. In other w ords, all this allows the students to use their knowledge functionally.

M oreover, the article raises the im p o rtan t issue o f linguistic, literary an d cultural education in the sense o f pragm atic teaching. Learning ab o u t a language should predom inantly provide the students with learning the language (M. Nagajow a). L iterary education dem ands some analytic skills, and encouraging to participate in culture, im proving the abilities o f reception o f various form s of art by creative activities aim a t m aking the young people be aw are of practical usage o f their knowledge.

T he article also underlines reading com prehension skills - extrem ely im p o rtan t w ith a view to the new Final secondary-school exams (M atu ra 2002) com ing soon, and it has, according to S. B ortnow ski, some ‘utilitarian dim ension’.