Bogumiła Fiołek-Lubczyńska
Między literaturą a filmem
-integracja i autonomia sztuk
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 4, 303-312
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
F O L IA L IT T E R A R IA PO L O N IC A 4, 2001
B o g u m iła F io łe k -L u b c z y ń s k a
MIĘDZY LITERATURĄ A FILMEM - INTEGRACJA I AUTONOMIA SZTUK
W ieloletnie spory o przyznanie przekazow i w izualnem u cech natury artystycznej przyniosły wiele koncepcji w yrastających z integracji filmu i literatury. K oncepcja „przyliterackości” dzieła film owego, uznanie go za „sw oistą filię literatu ry ” 1 i zaprzeczenie ta k pojm ow anej relacji pom iędzy obu dziedzinam i stanow i interesującą kw estię dla teoretyków i krytyków filmu. N iezależnie od różnicy stanow isk w szystkie b ad a n ia n ad odbiorem film u przez dzieci i m łodzież potw ierdzają konieczność prow adzenia edukacji filmowej w szkole. W licznych pracach apeluje się do nauczycieli polonistów o realizację tego zagadnienia. Z arzuca się współczesnej szkole, że nie d b a - m im o założeń p rogram ow ych2 - o w yposażenie uczniów w „ a p a r a t” pozw alający im n a św iadom e korzystanie z „ruchom ych o b razk ó w ” . T ra fn ą opinię w tym względzie form ułuje Bolesław Skow ronek, k tó ry stw ierdza, że „[...] główne i dla uczniów jedyne dzieło k u ltu raln e, z jak im się stykają, jest praw ie zupełnie pom ijane w szkole” 3. O kreślenie to odnosi się do kondycji film u w szkole z 1995 r„ je d n a k pod ak tu aln o ścią spostrzeżenia należy podpisać się rów nież i dziś. Jeszcze kilka lat tem u 4 system atyczną
1 P ro b lem przy literack o ści film u b u d zi liczne k o n tro w e rsje w b a d a n ia c h literackich i filmoznawczych. R eprezentatyw ne dla różnych stanow isk są: M . H o p f i n g e r , Adaptacje
film ow e utworów literackich. Problemy teorii i interpretacji, W rocław 1974; A. J a c k i e w i c z , Film ja k o powieść X X w., W arszaw a 1968; B. L e w i c k i , Scenariusz. Literacki program struktury film ow ej, W rocław 1970.
2 U w aga ta dotyczy program ów nauczania języka polskiego w klasach TV-VIII szkoły podstaw ow ej i ponadpodstaw ow ej w latach 1985-1999 oraz pro g ram ó w autorskich opracow y wanych n a bazie M inim um programowego dla szko ły podstawowej klas I V - V I i gimnazjum
z roku 1999 dla częściowo zreform ow anego ju ż szkolnictw a polskiego.
3 Zob. B. S k o w r o n e k , Od Spielberga do Felliniego, czyli o roli kina masowego w szkole, [w:] Kompetencje szkolnego polonisty, red. B. C hrząstow ska, W arszaw a 1995, s. 159.
* Chodzi o lata poprzedzające reform ę oświaty. Podstaw y tej reform y były przygotow yw ane wcześniej, począwszy od 1975 r. (np. prace H . D epty i J. Koblew skiej-W róblowej), przede wszystkim przez zespół skupiony w okół E. N urczyńskiej-Fidelskiej. P atrz bibliografia w: E. N u г c z y ń s к a - F i d e l s к a, B. P a r n i e w s k a , E. P o p i e l - P o p i o ł e к, H. U l i ń s k a ,
Film w szkolnej edukacji humanistycznej, W arszaw a-Ł ódź 1993.
304 B ogum iła Fiolek-Lubczyńska
edukację film ow ą u tru d n iało , a czasem praktycznie uniem ożliw iało, swoiste „przeładow anie” treści program ow ych w szkołach, kiedy nauczyciele nie mogli rezygnować z nauczania edukacyjnie bogato reprezentow anej literatury. C zasa m i gościły na lekcjach teatr, m alarstw o, rzeźba, jed n ak film - sztuka nieustają co „źle obecna w szkole” - pojaw iała się sporadycznie, pełniąc wyłącznie rolę służebną w stosunku do literatury. N a ogólną zm ianę kulturow ego kształcenia w polskiej szkole wpłynęła przeprow adzona reform a. Zgodnie z jej założeniami szkoła p ow inna otw orzyć się n a złożone problem y współczesnej k ultury. Jej m łodociany uczestnik zanurzony je st od zawsze w kultu rze m asow ej - tym m asow ym typie XX-wiecznej kultury, k tó ry pojaw ił się ob o k k u ltu r tradycyj nych. N iepokojące w ydają się p ró b y w prow adzenia do w spółczesnej szkoły zbyt obszernych i nie usystematyzowanych treści dotyczących kultury masowej5. O filmie znów m ów i się m ało lub stanow czo za m ało, bow iem jeg o miejsce zajął najm odniejszy dziś Internet. Czyżby rzeczywiście film był tym przysłowio wym najgorszym „dzieckiem ” współczesnej kultury? A przecież film jest przekazem reprezentatywnym dla kultury masowej i właśnie od niego pow inno się rozpoczynać w tajem niczanie m łodzieży w a rk a n a ku ltu ry uniw ersalnej.
Film stał się sztuką X X w. - ja k tw ierdzi A rn o ld H au ser - film dobry, odznaczający się ciekawym i rozw iązaniam i dram aturgicznym i, dokładnością reżyserskiego procesu tw órczego, interesującym i kreacjam i aktorskim i, próbą w ykorzystania całej „m aszynerii” technicznej d la uzyskania niepow tarzalnych efektów. W spółczesny film to niestety rów nież „k icz” w ypełniony brutalnym i scenami, sławiący zakłamanie, nieprawość, budzący zniechęcenie w świadomym widzu. M łodzi ludzie, uznający film - nie książkę - za w łasną sztukę, najbliższą, najbardziej uniw ersalną i najciekawszą, pozbaw ieni owego „aparatu filtrującego” , są narażeni na ujemny wpływ tych właśnie podrzędnych obrazów filmowych. Świat wizji m oże oczywiście w zbogacić w yobraźnię, pogłębić wie dzę, ale m oże też uśpić dziecięcą w yobraźnię, zdław ić w rażliw ość, zubożyć słownictwo, w płynąć negatyw nie na rozwój i w ychow anie dzieci i młodzieży.
W spółczesne społeczeństw a m a ją c h a ra k te r p o lik u ltu ro w y . ,,[...] Nie należy zacieśniać sztuki odpow iednio do poziom u szerokich m as — stwierdza H au ser - lecz raczej poszerzyć ich horyzonty; a d ro g a do praw idłow ego zrozum ienia sztuki prow adzi przez ośw iatę” 6. Lekcyjne zajęcia z filmem
s A naliza propozycji program ow ych, które zaistniały n a rynku edukacyjnym w ro k u 1999 utw ierdza w p rzekonaniu, że nowe konteksty edukacji filmowej i zm iany koncepcji kształcenia nie likw idują daw nych trudności. W wielu program ach m ówi się o różnorodnych zjawiskach ku ltury masowej, ale rzadko m ożna m ów ić o takiej edukacji filmowej, o ja k ą od wielu lat zabiegała E. N urczyńska-Fidelska. Biorąc pod uwagę film oznawczy p u n k t widzenia, zapytać należy, czy rzeczywiście m ożna om aw iać problem atykę reklam y telewizyjnej, pro g ram u telewizyj nego, wideoklipu itp., jeśli wcześniej nie nastąpi rzetelna edukacja film owa?
6 A. H a u s e r , Społeczna historia sztu k i i literatury, przeł. J. Ruszczyców na, W arszawa 1974, s. 390.
M iędzy lite ra tu rą a filmem.. 305 m łodych ludzi pow inny mieć c h arak ter św iadom ych sp o tk a ń ze sztuką o odm iennym języku7. Istnieje wiele możliwości w prow adzania podstaw ow ych d la sztuki filmowej pojęć. O d indyw idualnych u p o d o b a ń nauczyciela zależy sam fak t ich w drażania, to, kiedy i ja k zapozna uczniów z językiem filmu. Jednym ze sposobów jest, m ające ju ż sw oją tradycję, odw ołanie się do n u rtu adaptacji film owych nie tylko po to, żeby po k azać, n a czym polegają zabiegi adaptacyjne, ale także dla sch arakteryzow ania odrębności i p raw tej sztuki. O pow iadając w specyficznym dla siebie języku, film przekazuje odbiorcom sw oiste treści. Rów nocześnie um acnia swoje miejsce pośród innych sztuk dzięki m itotw órczym i kulturotw órczym m ożliw ościom . Film m a rów nież do spełnienia doniosłą rolę w procesie dydaktyczno-w ychow aw czym. R óżnice, jakich należy się doszukiw ać pom iędzy tym i d w o m a p rze kazam i, są uw arunkow ane przede w szystkim odm iennością ich tworzyw. O m aw iając odwieczne związki literatury i filmu, analogiczne funkcje społeczne, pokrew ieństw o fabuły, nie m o żn a pom inąć narzucających się podobieństw w sam ym procesie „osw ajania” odbiorczego z tekstam i literackim i i a u d io wizualnym i: „T rzeba nauczyć się p atrzeć tak , ja k uczym y się czytać” 8.
Czytelnik rozum ie tekst literacki dzięki znajom ości języka, w którym został napisany. O brazy film owe znaczą inaczej niż znaki języka w erbalnego, bo należą do system u znakow ego ciągłego. D op iero na poziom ie ujęcia m o żn a m ów ić o dyskretności, czyli w yraźnym rozczłonkow aniu wypowiedzi filmowej, a ujęcia są przecież obrazow ym odbiciem całych bloków realności9. Sensów obrazow ych nie zaw iera żaden słownik, są w ynikiem technicznego u trw a la n ia n a taśm ie w izerunków otaczającej nas realności. D ro g a do sensów film owych prow adzi poprzez zgoła odm ienny system pojęć n atu ry technicznej. Podejm ow anie z uczniam i szkolnej analizy dzieła film owego, w ychodzącej p oza stereotypy tradycyjnego streszczenia fabuły film u i ew en tualnych sw obodnych w ypowiedzi uczniów o tym , co im się najbardziej
7 Przed podjęciem edukacji filmowej w szkole należy usystem atyzow ać wiedzę dotyczącą wieloznacznego term inu J ę z y k film u” . Por. Słow nik pojąć film ow ych, t. 1, red. A . H elm an, W rocław 1991, s. 7 oraz A . H e l m a n , O dziele film ow ym . M aterial - technika - budowa, K rak ó w 1970, s. 23-24. W edług A . H elm an, term in ten wskazuje na system reguł określających wypowiedź filmową. W historii refleksji nad jego rozum ieniem m ożna w yodrębnić kilka pu n k tó w widzenia. Pierwszy grupuje teoretyków rozpatrujących zagadnienie języka filmu n a poziom ie technicznym , określając tym m ianem zespół środków i chwytów, które realizator filmu m a do swojej dyspozycji. D rugi nakazuje mówić o języku filmu ja k o o zbiorze środków w yrazu specyficznych d la odrębnej, autonom icznej sztuki (to stanow isko uw zględnia się szczególnie w pracy z dziećmi i m łodzieżą w szkole). Trzeci odzwierciedla lingwistyczne pojm ow anie term inu J ę z y k film u” i dom inuje w myśli filmowej lat sześćdziesiątych i siedem dziesiątych. Czw arty zaproponow ały teorie psychoanalityczne, z jednej strony d o k o n u jąc rewizji lingwistycznej, z drugiej włączając w problem języka po d m io t i nieśw iadom ość.
8 J. P e t e r s , Edukacja film ow a, W arszaw a 1965, s. 39.
9 Zob. S. K r a c a u e r , Teoria film u . Wyzwolenie m aterialnej rzeczywistości, przeł. W. W er- tenstein, W arszaw a 1975, s. 48.
306 B ogum iła Fiolek-Lubczyńska
po d o b ało w konkretnym filmie, pow inno n arzucać p ry m arn e cele edukacji filmowej, k tó re Ew elina N urczyńska-F idelska określiła następująco:
1) K ształcenie um iejętności pogłębionego o d b io ru i w arto ścio w an ia tekstów (dzieł) film owych pod względem ideow ym , etycznym i estetycznym .
2) K ształcenie św iadom ości reguł kodu, za p om ocą którego k om unikat audiow izualny dociera do odbiorcy.
3) Kształcenie świadomości miejsca i funkcji filmu w kulturze współczesnej, w k o n tek ście sztuk innych, zw łaszcza literackiej o raz inn y ch środków m asow ego kom unikow ania.
4) K ształcenie postaw selektyw nych i w artościujących10.
Przykładając tak sform ułow ane założenia do realiów kształcenia szkolnego należy podkreślić, że celem edukacji filmowej jest nauczanie praw „ik o n ik i” , specyficznych reguł przekazów obrazow o-dźw iękow ych, ale w kontekście obecności w śród innych sztuk. T e cele w inny być realizow ane n a wszystkich szczeblach nauczania. D latego podejm ow ane choćby ju ż n a etapie prope- deutycznym (np. w szkole podstaw ow ej) zagadnienia film oznaw cze pow inny dotyczyć reguł języka i poetyki film u, ciągłości ikoniczno-dźw iękow ej tekstu film owego. E d u k acja film ow a n a lekcji p ow inna zaczynać się od filmowego „elem entarza” : planów , ustawień, m chów kam ery, m ontażu, czyli technicznych p o d staw j ę z y k a film u, gdyż tylko um iejętność zrozum ienia specyfiki przekazu obrazowego umożliwia realizację założeń uśw iadam iania podobieństw i różnic zachodzących pom iędzy sztukam i, co z kolei p o zw ala utrw alać odrębność ich w łasności tw orzyw ow ych. P o d staw ą je st tu zw iązek filmu i literatu ry , ale w całościow ych realizacjach tem atycznych uw zględnić należy w spółobecność także innych sztuk - w m yśl założeń integrującej sztukę koncepcji pedagogicznej.
Szkolna edukacja film ow a w ym aga p o zn an ia przez uczniów term inologii technicznej i artystycznej potrzebnej do analizy i interpretacji przekazu audiow izualnego. W prow adzaniu ucznia w św iat wizji pow inno tow arzyszyć dążenie d o kształtow ania w jeg o o dbiorze w ydarzeń, w k tó ry ch każe mu uczestniczyć tw órca film u, pobudzanie w rażliwości n a estetyczne w alory filmu. Bez w stępnych zabaw , ćwiczeń, rozm ów pośw ięconych film ow i nie m o żn a oczekiwać planow anego zrealizow ania celów d y d ak ty k i filmowej. P ropedeutykę wiedzy teoretycznofilm ow ej należy realizow ać podczas licznych zabaw dy d ak ty czn y ch n a w szystkich etap a ch n au czan ia. R ó ż n o ro d n o ść przew idyw anych działań dydaktycznych w ynika zawsze ze specyfiki in dyw idualnie planow anych zadań. K ształcenie film owe obejm uje następujące problem y:
1) obserw ację specyfiki „ o p o w iad an ia” obrazow o-dźw iękow ego; 2) specyfikę tw orzyw a film owego (pojęcia, term inologia);
M iędzy literatu rą a filmem.. 307 3) w ielotworzywow ość sztuki filmowej;
4) w ieloetapow ość i zespołow ość procesu pow staw ania dzieła film owego; 5) pisanie scenopisu rozum iane ja k o tw órcze w ykorzystanie w iadom ości o zabiegach adaptacyjnych i środkach w yrazow ych sztuki film owej;
6) k o n stru o w an ia czasu i przestrzeni w filmie.
P rzedstaw iona przeze m nie poniżej propozycja bloku lekcji z zakresu edukacji filmowej jest owocem dośw iadczeń z pracy w szkole podstaw ow ej. R ów nież k o n k retn e zagadnienia lekcji film owych zostały praktycznie zrea lizowane, dlatego sposób przedstaw ienia sam ych scenariuszy m a ch arak ter relacjonow ania „eksperym entu dydaktycznego” . Są to zajęcia pośw ięcone typow ym zagadnieniom języka filmu - b io rąc pod uw agę całą w ieloznacz ność term inu. Z w raca w nich uwagę szczególna dbałość o przekazanie wiedzy n a tem at istoty tw orzyw a filmowego. O sw ajanie z językiem filmu uw zględnia rów nież gradację sto p n ia tru d n o ści om aw ianej problem atyki, stąd edukację rozpoczynają zad an ia dotyczące podstaw ow ej term inologii. K o n ty n u acją staje się sporządzanie p rzekładu intersem iotycznego - sceno pisu o raz zad an ia dotyczące złożonej problem atyki m o n ta ż u film owego (m o n taż tw ard y i m iękki, fragm entyzacja przestrzen i i czasu, m o n ta ż pionow y) ja k o podstaw ow ej m etody tw órczej film u. Z adaniem tych zajęć jest przygotow anie m łodych ludzi, na różnym etapie nauczania, d o p o d e jm o w an ia p rostych p ró b analizy tekstów film owych. Lekcje film owe m ogą rozpocząć się rozm ow ą nauczyciela z uczniam i n a tem at oglądanych przez nich film ów, z uwzględnieniem pytania: „C zym przem aw ia do nas film?” W części właściwej stw orzonego, a zarazem zrealizow anego, przeze m nie bloku lekcyjnego zadaniem uczniów było ułożenie historyjki obrazkow ej z zestaw u przygotow anych wcześniej w idoków ek (np. kilka k a rte k p rzed staw iających postacie z bajki „M iś C olargol” ) - p ra c a przebiegała w g ru pach. K a ż d a z nich otrzym ała taki sam zestaw. F ilm przem aw ia do nas obrazem i dźw iękiem, dlatego do każdej historyjki uczniow ie dopisyw ali w arstw ę słowną. Celem takiej zabaw y tw órczej była obserw acja czasoprzes trzennych relacji części składow ych o p ow iadania film owego, zasygnalizow a nie zjaw iska m o n tażu oraz zapoznanie się z całostkam i stru k tu ry filmu, którym i są: k ad r, ujęcie, scena, sekwencja. K olejny etap to poznaw anie podstaw ow ych planów film owych. W ypow iedzi uczniów dotyczyły wielkości k o n k retn y ch p o staci z w idoków ek, tego, ja k ie są ich w ielkości i czy p o rtreto w an e są z tej samej odległości. Spostrzeżenia uczniów stały się p unktem wyjścia om aw ianej przeze m nie typologii plan ó w film ow ych, ich funkcji znaczeniowej i ekspresyjnej z w ykorzystaniem planszy przed staw ia jącej plany filmowe. Innym i problem am i, k tó re om ów iłam z uczniam i na lekcji, były ruchy kam ery oraz dynam ika w ew nątrzkadrow a. T e zagadnienia filmowe zilustrow ałam n a lekcji przygotow anym i wcześniej fragm entam i filmu, fotosam i, szkicami.
308 B ogum iła Fiołek-Lubczyńska
N astępnym etapem lekcji uczyniłam k ró tk ie om ów ienie pojęcia adaptacji filmowej, scenariusza o raz scenopisu.
Ciekaw ym ćwiczeniem w ram ach kolejnych zajęć film ow ych m oże być intersem iotyczny przekład krótkiego fragm entu tekstu literackiego n a prezen tację film ową. Jeśli szkoła p o siad a kam erę w ideo, najlepiej uczynić to poprzez film ow anie konkretnej sceny lub scen n a podstaw ie krótkiego scenariusza napisanego na lekq'i. W przypadku braku możliwości technicznych zalecam d o k ła d n e o pracow anie przez uczniów s c e n o p i s u . Inspiracją w tw orzeniu m etody był dla m nie esej Sergiusza E isensteina (z zaw artym i w nim szkicami kom pozycji kadrów ) pt. Puszkin m o n ta ży s ta " .
Zaproponow ałam dzieciom sporządzenie scenopisu fraszki Ja n a K ochanow skiego O doktorze Hiszpanie. Jest to tekst bardzo obrazow y, z wyraźnie zarysow aną akcją. M o żn a łatw o uchwycić d o k o n u jącą się w nim zmianę przestrzeni, upływ czasu oraz w yrazistość postaci. W szystkie „film ow e” zalety fraszk i uczniow ie n a lekcji szybko ro zp o zn ali i to ułatw iło im praw idłow e sporządzenie szkiców o brazow ych do scenopisu. Szkice te rysow ali w ypełniając - w przygotow anym przezez m nie wcześniej schem acie scenopisu - puste p ro sto k ąty „ k a d ró w ” w poszczególnych ujęciach (patrz: scenopis, s. 309-312). N a w ykonanie tego zad an ia uczniow ie pracujący w gru p ach mieli ok. 40 m inut.
W przedstaw ionym poniżej bloku zajęć pośw ięconych edukacji filmowej problem m o n tażu został jedynie zasygnalizow any. T a po d staw o w a m eto d a tw órcza w filmie w ym aga w ielokrotnego i szczegółowego om aw iania na różnych poziom ach nauczania. W drażanie problem atyki m o n tażu pionow ego rozpoczęłam od prezentacji wiersza wraz z ilustrującym jego nastrój podkładem m uzycznym . N astró j w iersza i w yodrębnione z niego obrazy były podstaw ą kolejnego zadania. Potem - uczniow ie pracując w g rupach - konstruow ali o b razk o w ą wersję w iersza, przyklejając d o arkuszy p a p ie ru w ykonane wcześniej przez siebie ilustracje. Sam o naklejenie „ o b razk ó w ” n a papierze wiąże się tylko z zachow aniem zasad czasow o-przestrzennych. U łożenie sekwencji następujących po sobie obrazków nie oddaje naw et nastroju wiersza, n a podstaw ie którego one pow stały. N a lekcji pojaw ił się zatem problem , k tóry należało rozwiązać. M usiałam zaznajom ić uczniów ze złożoną pro b lem aty k ą m o n tażu film owego, jego ro lą w procesie „ sk ła d a n ia ” gotowej wypowiedzi audiow izualnej. R ozm ow a o m o n tażu stała się zatem bodźcem do uzupełnienia przygotow anych na arkuszach konstrukcji.
Powyższe zad an ia m ają n a celu nauczenie m łodego w idza św iadom ego, krytycznego spojrzenia na film, w ypracow yw anie um iejętności analitycznych i interpretacyjnych w stosunku do m edium film owego. W świetle kształcenia film owego dostrzec m o żn a rów nież, że k u ltu ra tradycyjna nie przeszkadza
M iędzy lite ra tu rą a filmem... 309
nauczycielowi w nauczaniu autonomicznych cech języka kultury audiowizual nej. Znajomość literackich środków wyrazu może stać się punktem odniesienia dla rozmów o różnych tekstach kultury. Wiek XIX Alicja Helman nazywa wiekiem literatury, zaś film zdominował dwudziestowieczną kulturę. Natomiast Antonina Kłoskowska w Kulturze masowej mówi o obydwu „gigantach” kulturowych jako o dwóch wynalazkach, których wdrażanie zrewolu cjonizowało kulturę: pierwszym był wynalazek Gutenberga i kultura dru kowanego słowa, a drugim - film. Przez dziesięciolecia zwiększała się liczba odbiorców filmowego przekazu kulturowego. Dzięki telewizji i wideo (modne kino domowe) oraz multimedialnym prezentacjom komputerowym widownia filmu uległa dalszemu zwielokrotnieniu. Potrzeba odpowiedniego kształcenia tych olbrzymich rzesz widzów - od najwcześniejszego okresu szkolnego - jest bezsporna. Temu właśnie ma służyć edukacja filmowa w szkole. Uczeń, który umiejętnie analizuje i interpretuje konkretne teksty filmowe (również inne teksty kultury), w miarę postępowania tej edukacji dokona także świadomej selekcji tego, co chce oglądać. Jest nadzieja, że stanie się k r y t y c z n y m odbiorcą kultury masowej, a to jest przecież głównym celem działań edukacyjnych.
S C E N O P IS TEK STU J . K O C H A N O W SK IE G O O D O K T O R Z E H I S Z P A N IE
uj. 1
cięcie
B O H A T ER (1): N asz d o b ry d o k to r spać się od n as bierze. Ani chce z nam i doczekać wieczerze,
[szwenk]
przenikanie PO STA CI: d o k to r H iszpan, b o h ater (1), boh ater (2)
I SCEN A : B IESIA D A Ujęcie 1
plan
B O H A T E R O W IE (wspólnie): Zdrowie! (pierwszy toast) Ujęcie 2
plan
310 Bogum iła Fiołek-Lubczyńska Ujęcie З
plan
B O H A T ER (2): Dajcie m u pokój! N ajdziem go w pościeli, A sami bywajmy weseli!
Ujęcie 4
plan
B O H A T E R (1)
B O H A T E R (2) Zdrowie! (drugi toast)
II SC EN A : D O B R Y PO M Y SŁ Ujęcie 1
plan
B O H A T ER (l): Już po wieczerzy, odwiedźm y H iszpana! Ujęcie 2 plan uj. 3 cięcie uj. 4 ściemnienie uj. 1 cięcie uj. 2 ~ cięcie
B O H A T E R (2): Ba, pójdźm y, ale nie bez dzbana. A ni chce z nam i doczekać wieczerze.
M iędzy literatu rą a filmem. 311
III SC EN A : P R Z E D D R Z W IA M I Ujęcie I
plan
B O H A T ER (2): Puszczaj doktorze, tow arzyszu miły! IV SC EN A : U H ISZ PA N A Ujęcie 1
plan
B O H A T ER (1) D o k to rze wypij z nami! Jedna nie B O H A T ER (2) wadzi... Zdrowie! (trzeci toast) Ujęcie 2
plan
D O K T O R (zm artwiony): By jen o jedna... Ujęcie 3
plan
B O H A T E R O W IE {wspólnie)'. Zdrowie! Zdrowie! {toast czwarty)
Ujęcie 4 plan uj. i cięcie uj. 1 cięcie uj. 2 przenikanie uj. 3 przenikanie uj. 4
312 B ogum iła Fiołek-Lubczyńska
Z A Z N A C Z E N I E U P Ł Y W U C Z A S U (klepsydra odm ierzająca czas).
O D G Ł O S P O N O W N E G O T O A S T U . Zdrowie! cięcie
V SC EN A : F IN A Ł Ujęcie 1
plan
ściemnienie
D O K T O R : T ru d n y m ój rząd z tymi pany: szedłem spać
trzeźwo, a w staję pijany... {jego twarz nosi oznaki dużych
ilości spożytego alkoholu)
B o g u m iła F i o łe k -L u b c z y ń s k a
ZW ISC H E N LITERA TUR UND FILM - IN TEG RATIO N UN D A U T O N O M IE D ER KÜNSTE ( Z u s a m m e n f a s s u n g )
Im A rtikel beantw orte ich die folgende Frage: Ist die V erbindung der L iteratu r und des Film es in d er schulischen D id ak tik m öglich? Ich erkläre das Volglich: D ie traditionele K ultur k ö n n te dem L eh rer im F ilm sch p rach en u n terrich t helfen. D ie K en n tn is von literarischen A usdrucksm itteln sollte in diesem Fall den Beziehungspunkt für die G espräche üb er manche K ulturtexte ausm achen.
