Stanisaw K o w a l c z y k, Personalizm – podstawy, idee,
konsek-wencje, Lublin: Wyd. KUL 2012, s. 182.
Omawiana publikacja zostaa wydana w ramach „Kolekcji Katedry Personalizmu Chrzes´cijan´skiego” dziaaj acej przy Instytucie Teologii Dogmatycznej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Autorem jej jest zasuzony dla rozwoju lubelskiej szkoy filozofii ks. prof. dr hab. Stanisaw Kowalczyk – byy Kierownik Katedry Filozofii Spoecznej na Wydziale Nauk Spoecznych KUL, a takze byy Dziekan Wydziau Nauk Spoecznych KUL oraz byy Rektor Wyzszego Seminarium Duchownego w Sandomierzu.
Profesor moze poszczycic´ sie imponuj acym dorobkiem naukowym. W jego biblio-grafii znajduje sie ponad czterysta pozycji. Spod jego pióra wyszo ponad czter-dzies´ci ksi azek, m.in. Zarys filozofii człowieka (Sandomierz 1990), Człowiek
a społecznos´c´ (Lublin 1994), Filozofia kultury (Lublin 1996), Metafizyka ogólna (Lublin 1997), Filozofia wolnos´ci (Lublin 1999), Naród – pan´stwo – Europa (Ra-dom 2003), Idee filozoficzne postmodernizmu (Ra(Ra-dom 2004), Zarys filozofii polityki (Lublin 2008), Nurty personalizmu (Lublin 2010), Współczesny kryzys
ideowo-aksjo-logiczny (Lublin 2011). Kowalczyk jest autorem ponad dwudziestu rozdziaów
w pracach zbiorowych i blisko trzydziestu artykuów, opublikowanych w zagranicz-nych czasopismach naukowych. Jego dociekania naukowe oscyluj a wokó róznorod-nych tematów – filozofii kultury oraz filozofii spoecznej, antropologii, metafizyki czy filozofii religii. Warto zaznaczyc´, iz poszczególne dziedziny bada on z per-spektywy osoby, dlatego tez zaliczany jest on do grona personalistów.
Recenzowana publikacja zostaa podzielona na wstep, szes´c´ rozdziaów, zakon´-czenie i posowie. Autor swoje rozwazania zaczyna od przyblizenia pojecia osoby. Najpierw stara sie wyjas´nic´ jego sens etymologiczny. Nastepnie pokazuje ewolucje rozumienia tego pojecia na przestrzeni dziejów – wskazuje, jak a interpretacje osoby przyj a s´w. Augustyn, przytacza definicje osoby wysuniet a przez Boecjusza, który stara sie po aczyc´ idee rzymskie z chrzes´cijan´sk a tradycj a. Najwiecej uwagi pos´wieca na przyblizenie w omawianej kwestii stanowiska s´w. Tomasza z Akwinu. Idea osoby ludzkiej jest – jego zdaniem – jednym z gównych w atków antropologii Akwinaty.
Lubelski Autor siega równiez do pogl adów m.in. s´w. Bonawentury, Kartezjusza, B. Pascala, G. W. Leibniza, I. Kanta, M. Schelera, S. Kierkegaarda, G. Marcela, G.W.F. Hegla oraz J. Maritaina. Kowalczyk podkres´la, iz w filozofii nowozytnej i wspóczesnej wystepuje aktualistyczno-funkcjonalne rozumienie osoby utozsamia-j ace j a m.in. z wolnos´ci a, samos´wiadomos´ci a, mozliwos´ci a reakcji na bodz´ce z ze-wn atrz. Wedug niego jest to bedna definicja osoby, poniewaz nawet w sytuacjach, kiedy niektóre funkcje czowieka zanikaj a, pozostaje on osob a i nie traci z tego powodu naleznych mu praw.
W swoich rozwazaniach Kowalczyk podejmuje równiez próbe przyblizenia genezy pojecia personalizmu, jego podstawowych zaozen´ antropologiczno-ontologicznych, spoeczno-aksjologicznych zasad, na których sie opiera, a takze prekursorów tego nurtu. Przedstawia rózne kryteria podziau oraz kilka wyszczególnionych (równiez przez polskich uczonych) typów personalizmu. Swoj a twórczos´c´ umiejscawia na gruncie personalizmu realistyczno-dynamicznego. Stara sie uchwycic´ gówn a idee omawianego nurtu – jego zdaniem jest to uznanie czowieka za podmiot posiadaj acy autonomiczne „ja”, zdolny do wspótworzenia wyzszych wartos´ci, bed acy czonkiem szerszej wspólnoty, w ramach której ma on niezbywalne prawa, ale takze zobowi aza-nia. Takie rozumienie czowieka akcentuje jego spoeczn a nature – mimo istnienia „w sobie” jest on bytem skierowanym „ku drugiemu”.
Autor omawianej pozycji wymienia najwazniejszych uczonych, zajmuj acych sie personalizmem zarówno na terenie USA (m.in. R.T. Flewelling, B.P. Bowne, G.H. Howson), Francji (J. Maritain, E. Mounier), Niemiec (R.H. Lotze, W. Stern), jak i Polski (m.in. W. Granat, K. Wojtya, T. Terlecki, M.A. Kr apiec). Przedstawia historyczny rozwój mys´li personalistycznej, wskazuj ac na jej interdyscyplinarny charakter. Zauwaza, iz wystepuje ona na terenie takich nauk, jak filozofia, teologia, pedagogika, aksjologia czy, szerzej, humanistyka.
W dalszej czes´ci recenzowanej publikacji Autor stara sie osadzic´ personalizm w konteks´cie szerszych rozwazan´ o czowieku i jego miejscu we wszechs´wiecie. Wraca do pocz atków mys´li filozoficznej, przedstawia jej geneze oraz cele wyzna-czane przez kolejnych uczonych. Podkres´la, iz w dziejach filozofii istniay oraz przenikay sie dwa nurty: filozofia bytu i filozofia podmiotu. Pierwszy z nich za podstawe swych rozwazan´ przyjmowa dos´wiadczenie kosmologiczne, drugi antropo-logiczno-aksjologiczne. Mimo róznic w poszukiwaniu odpowiedzi na stawiane przez siebie pytania, zwi azani z nurtem podmiotu filozofowie gównym punktem swojej refleksji zawsze czynili czowieka. Kowalczyk wskazuje, iz personalizm wykorzystuje dos´wiadczenie ontologiczno-kosmologiczne, które stanowi podstawe rozwazan´ filo-zofii bytu, ale sie do niego nie ogranicza. W zwi azku z tym, ze egzystencja czo-wieka jest wielopaszczyznowa, personalizm korzysta równiez z dos´wiadczenia antro-pologiczno-aksjologicznego.
Lubelski Uczony pokazuje, jak problematyka antropologiczna bya podejmowana przez róznych mys´licieli na przestrzeni dziejów, na czym skupiali sie greccy filozofowie, a takze, jakie w atki eksponowali s´redniowieczni mys´liciele oraz przedstawiciele filozofii nowozytnej i wspóczesnej. Próbuje równiez zaakcentowac´ podobien´stwa i róznice pomiedzy podejs´ciem uczonych róznych epok. Zauwaza, iz osoba ludzka stanowi centrum zarówno dawnej, jak i wspóczesnej refleksji filo-zoficznej. Kowalczyk na tle róznych koncepcji prezentuje podejs´cie personalistyczne sprzeciwiaj ace sie nurtom (takim, jak strukturalizm czy postmodernizm) ujmuj acym czowieka jako biologiczn a maszyne, kwestionuj acym specyfike jego natury, negu-j acym jego autonomie wobec s´wiata zewnetrznego, wolnos´c´, rozumnos´c´ czy samo-s´wiadomos´c´.
Autor Personalizmu porusza takze problem relacji pomiedzy filozoficzn a antro-pologi a a naukami przyrodniczymi. Wskazuje, iz mimo wielu wspólnych problemów, obie dziedziny nie powinny byc´ ze sob a aczone. Jednakze nie mozna ich równiez
separowac´, poniewaz fenomen czowieka wymaga interdyscyplinarnych poszukiwan´. Dlatego wazne jest, by przedstawiciele obu dyscyplin naukowych potrafili wzajemnie korzystac´ ze swoich osi agniec´.
Kontynuuj ac swoj a refleksje, Autor recenzowanej publikacji stawia pytanie, jaki jest s´wiat otaczaj acy czowieka. Od wieków trwa spór o to, czy zasad a porz adkuj ac a rzeczywistos´c´ jest monizm czy tez moze pluralizm. I chociaz, jak sam zauwaza, od-powiedz´ nie nalezy do atwych, to jednak opowiada sie on za ontologicznym plura-lizmem. Odrzucenie wielos´ci bytów jako zudzenia omylnych zmysów stanowi – je-go zdaniem – zaprzeczenie zdrowemu rozs adkowi. Monizm moze implikowac´ rózne deformacje zycia spoecznego, poniewaz kwestionuje on bytow a autonomie czowie-ka, a co za tym idzie, takze jego wolnos´c´. Co wiecej, zarówno zmysowe, jak i umysowe wadze poznawcze czowieka potwierdzaj a ontologiczny pluralizm s´wiata. W dalszej czes´ci ksi azki Kowalczyk zauwaza, iz wczes´niej opisywane postulaty, przyjete na gruncie personalizmu, implikuj a uznanie substancjalizmu. Autor tumaczy, na czym polegaj a podstawowe zaozenia tej teorii, wymienia jej przedstawicieli oraz podobien´stwa i róznice w ich podejs´ciach. Wskazuje, iz klasyczna teoria substancji ma wielu oponentów. Przedstawia czytelnikowi ich racje, podkres´laj ac równoczes´nie, iz przyjecie ontologicznego antysubstancjalizmu prowadzi do pojawienia sie pokusy, by drugiego czowieka traktowac´ przedmiotowo.
W swoich rozwazaniach lubelski Filozof porusza równiez kwestie cielesnos´ci. Wskazuje, iz czynnos´ci zycia codziennego nieustanie przypominaj a o ograniczeniach ludzkiego ciaa, które jest nieod acznym towarzyszem kazdego z nas. Kowalczyk podkres´la, ze ciao zostao czowiekowi nie tylko dane, ale równiez zadane. Skoro jest trwale z aczone z czowiekiem, oznacza to, ze powinno zostac´ odpowiednio rozpoznane i odpowiedzialnie wykorzystywane.
Po omówieniu problematyki zwi azanej z cielesnos´ci a czowieka, Autor omawianej publikacji poddaje refleksji drugi wymiar ludzkiej natury – zycie psychiczne. Zagadnienia zwi azane z ludzkim umysem oraz intelektualnym poznaniem stara sie umies´cic´ w konteks´cie szerszych filozoficznych rozwazan´. Przybliza czytelnikowi istote s´wiadomos´ci z perspektywy nurtu personalistycznego. Wedug jego zwolenni-ków stanowi ona potwierdzenie, ze czowiek jest zarówno decydentem, jak i wyko-nawc a swoich decyzji.
Na tym tle Autor recenzowanej pozycji stawia pytania o nature czowieka. Zastanawia sie, czy stanowi on swoisty monolit czy tez jest on wynikiem po aczenia dwóch paszczyzn – duszy i ciaa. Zauwaza, iz filozofowie poszczególnych epok podejmowali ten problem, wskazuj ac rózne odpowiedzi. Pojawiay sie koncepcje monizmu idealistyczno-spirytualistycznego oraz monizmu materialistycznego; na drugim biegunie rozwijay sie nurty skrajnego i umiarkowanego dualizmu. Wedug Kowalczyka radykalne dualistyczne i monistyczne teorie ludzkiej natury s a sprzeczne z realistyczno-integraln a antropologi a, na której opiera sie personalizm. Dusza i ciao s a ze sob a s´cis´le powi azane, ale nie s a do siebie redukowalne – nie mozna uznac´, iz duchowe „ja” jest wytworem „ja” biologicznego.
Kontynuuj ac swoj a refleksje lubelski Autor porusza problem genezy czowieka. Przedstawia dwie wykluczaj ace sie koncepcje – naturalizm i kreacjonizm. Sporo uwagi pos´wieca opisowi kreacjonizmu ewolucyjnego, który zakada, iz akt stworzenia
czowieka przez Boga ogranicza sie jedynie do powstania ludzkiej duszy. Zwolennicy tej teorii przyjmowali, ze ciao czowieka powstao na drodze ewolucji. Dlatego tez koncepcja ta nie jest sprzeczna z antropogenez a w ujeciu empiryczno-przyrodniczym. W dalszej czes´ci recenzowanej pozycji Autor oddaje sie refleksji nad kwesti a aktywnos´ci czowieka – pokazuje, jak a role przypisywali dziaaniu kolejni filozo-fowie. Jest on przekonany, iz ludzka aktywnos´c´ wynika z naturalnych potrzeb oraz stanowi warunek wewnetrznej harmonii i rozwoju. Jego zdaniem w próbie opisania fenomenu czowieka nie powinno sie redukowac´ czowieczen´stwa do sfery biologicz-no-somatycznej ani zupenie kwestionowac´ prawdziwos´ci ciaa b adz´ instynktów. Obie te skrajnos´ci prowadz a do znieksztaconego obrazu osoby.
W swoich rozwazaniach Kowalczyk wyjas´nia takze, czym jest poznanie. Autor, podobnie jak w poprzednich podrozdziaach, przybliza stanowiska róznych uczonych w omawianej kwestii. Zdaniem lubelskiego Filozofa akt poznania jest procesem, przejawem zycia, swoistym dialogiem czowieka z otaczaj acym go s´wiatem. Pod-kres´la on, iz podmiot poznaj acy jest aktywny, dlatego tez koncepcja przyjmuj aca metafore lustra, zakadaj ac a, iz poznanie byoby odbiciem s´wiata zewnetrznego w rozumie czowieka, jest bedna. Wskazuje, ze sensem caego procesu poznawczego jest chec´ odkrycia prawdy o samym sobie i otaczaj acej czowieka rzeczywistos´ci.
W dalszej czes´ci ksi azki Kowalczyk podejmuje refleksje nad ide a wolnos´ci. Wskazuje, iz jest ona trwale i wy acznie zwi azana ze s´wiatem czowieka. Stara sie uchwycic´ róznice w rozumieniu wolnos´ci w ramach róznych ideologii. Zauwaza, iz na gruncie personalizmu wolnos´c´ jest definiowana jako powoanie i obowi azek osoby. Ponadto nie moze byc´ ona rozpatrywana w oderwaniu od realiów zyciowych czowieka, poniewaz znieksztaca to jej sens oraz nature. Personalizm, bed acy kon-cepcj a realistyczn a, uznaje, ze czowiek jest istot a woln a, ale dostrzega równoczes´nie jego bytowe ograniczenia.
Nastepnym punktem rozwazan´ Kowalczyka jest kwestia ludzkiej pracy. Zaznacza, ze praca w sensie s´cisym wystepuje jedynie w s´wiecie ludzkim, poniewaz tylko tam jest ona procesem s´wiadomym i zaplanowanym, a zwi azek czowieka z prac a jest niezaprzeczalny. Jednakze na przestrzeni lat wyjas´niano go w rózny sposób – nurt ontologiczno-substancjalny uznaje prymat czowieka przed jego wytworami, natomiast na gruncie filozofii dialektyczno-procesualnej przyjmuje sie pierwszen´stwo dziaania przed bytem. Zdaniem Kowalczyka praca, by mozna j a uznac´ za was´ciwie rozumia-n a, powinna uwzgledniac´ wymiar humanistyczno-personalistyczny, poniewaz to czo-wiek jest podmiotem i celem wszelkiej pracy. Wedug Autora przedsiebiorczos´c´ to bardzo wazny element dziaalnos´ci ekonomicznej czowieka. Pojawia sie w tym miejscu pytanie: czy gospodarka powinna podlegac´ etycznej ocenie? Autor recen-zowanej pozycji przedstawia stanowiska filozofów w tej sprawie. Wskazuje, iz zarówno na gruncie marksizmu, jak i liberalizmu klasycznego oraz neoliberalizmu na postawione wyzej pytanie pada odpowiedz´ negatywna. Jednakze, jak zauwaza, personalizm i nauka spoeczna Kos´cioa dostrzegaj a potrzebe etycznej oceny caos´ci ludzkiego zycia: indywidualnego, spoecznego-gospodarczego, politycznego, nau-kowego oraz kulturowego. Aktywnos´c´ ekonomiczna powinna suzyc´ nie tylko maej grupie wybranych jednostek, lecz dobru caej wspólnoty, dlatego tez podlega ona moralnej ocenie.
W swojej publikacji Kowalczyk porusza równiez kwestie kultury. Wskazuje, iz na gruncie personalizmu jest ona aczona z rozwojem osobowym czowieka. Okres´la kulture jako proces, w którym czowiek sie wyzwala. Dzieki swojemu niematerial-nemu „ja” jest on zdolny do tworzenia s´wiata znaczeniowo-symbolicznego, opartego na jezyku, którego elementami s a nauka, etyka, sztuka i religia. Na tle tych rozwazan´ Autor podejmuje refleksje nad problematyk a zwi azan a z ide a prawdy. Wskazuje, iz w nature czowieka jest wpisana chec´ poszukiwania prawdy bed acej wartos´ci a pier-wotn a, stanowi ac a z´ródo wszystkich innych wartos´ci. Wedug Kowalczyka wspó-czesne postawy wobec idei prawdy mozna podzielic´ na trzy podstawowe stanowiska: koncepcje autorytarno-totalitarn a (marksistowski komunizm i hitlerowski rasizm), aksjologiczny relatywizm (ideologiczny liberalizm) oraz personalistyczny realizm, który przyjmuje korespondencyjn a teorie prawdy – uznaje prawde za rezultat uzgod-nienia s adów z badan a rzeczywistos´ci a.
Kontynuuj ac swoj a refleksje lubelski Autor porusza równiez temat dobra moral-nego. Zauwaza, iz kategoria ta jest nierozerwalnie powi azana z etyk a. Wskazuje, iz na przestrzeni dziejów na gruncie filozofii wyszczególniano rózne typy etyki (m.in. etyke cnót w okresie antyku, etyke deontologiczn a, pragmatyczn a, odpowiedzial-nos´ci). Kowalczyk swoj a uwage skupia przede wszystkim na etyce chrzes´cijan´sko--personalistycznej, któr a okres´la mianem normatywnej. Wskazuje, iz uznaje ona istnienie wartos´ci i zasad, które pozwalaj a na odróznienie dobra moralnego od za. Sensownos´c´ tak rozumianej etyki bya podwazana przez nurty amoralizmu. Kowal-czyk podkres´la, iz odrzucenie zasad etycznych wpywa destrukcyjnie na zycie spo-eczne, poniewaz prowadzi do moralnej niestabilnos´ci czowieka.
Autor rozwaza takze kwestie piekna. Rozróznia jego dwa rodzaje: kategorialne (interesuj ace estetyke) oraz metafizyczne (bed ace jedn a z was´ciwos´ci bytu). Wskazuje, iz na gruncie estetyki powstay dwa nurty odmiennie postrzegaj ace piekno – obiektywistyczne (poszukiway piekna w zewnetrznym s´wiecie) i subiektywistyczne (podkres´lay odczucia czowieka w dos´wiadczaniu piekna). Kowalczyk zauwaza, iz dla nurtu personalistycznego szczególnie wazna jest kwestia relacji pomiedzy pieknem a podstawowymi wartos´ciami – prawd a, dobrem i religi a.
Lubelski Filozof porusza równiez zagadnienie roli wartos´ci religijnych w zyciu czowieka. Zauwaza, iz religia stanowi integralny element ludzkiej natury. Oddaje sie refleksji nad istot a religijnego dos´wiadczenia. Swoj a uwage skupia na jego przedmiocie, czyli Bogu. Przybliza czytelnikom rozumienie Boga przyjete na gruncie religii monoteistycznych, w tym chrzes´cijan´stwa. Opisuje równiez racje zwolenników panteizmu i religii politeistycznych, które zaprzeczaj a bozej transcendencji.
W omawianej publikacji Kowalczyk rozwaza takze kwestie spoecznos´ci, w któ-rych funkcjonuje czowiek. Mozna wyznaczyc´ trzy poziomy refleksji Autora – mikro (funkcjonowanie rodziny oraz jej znaczenie dla prawidowego rozwoju czowieka), mezo (jednostka a spoeczen´stwo, kategorie: narodu, ojczyny i pan´stwa) oraz makro (proces integracji europejskiej, a takze kwestia spoecznos´ci globalnej).
W swoich rozwazaniach Autor Personalizmu wskazuje, iz was´ciwe rozwi azanie kwestii relacji miedzy czowiekiem a spoeczen´stwem zalezy od prawidowego rozu-mienia osoby i spoecznos´ci. W ujeciu personalistycznym spoecznos´c´ nie jest realn a osob a, lecz zespoem rzeczywistych relacji pomiedzy jego czonkami. Wedug Autora
spoecznos´c´ nie konstytuuje osoby, poniewaz czowiek w prenatalnym okresie zycia juz jest osob a. Mimo iz czowiek nie zawdziecza swojego statusu osoby innym, jego powoaniem jest zycie we wspólnocie, do wspóegzystowania z innymi ludz´mi.
Jedn a z takich wspólnot jest rodzina. Kowalczyk wskazuje, iz ze wzgledu na autonomie osób j a tworz acych, rodzina posiada swoj a podmiotowos´c´, a co za tym idzie, równiez swoje prawa. Zauwaza, iz obecnie propagowane s a jej rózne modele, niekoniecznie zgodne z nauk a spoeczn a Kos´cioa czy dobrem osoby. Jest on prze-konany, iz rodzina stanowi naturalne uzupenienie wspólnoty mazen´skiej zozonej z kobiety i mezczyzny, których aczy wzajemna mios´c´, bed aca jej fundamentem.
Autor recenzowanej publikacji ukazuje równiez, jak byy interpretowane kategorie narodu, ojczyzny oraz pan´stwa na gruncie róznych ideologii. Zauwaza, ze pragnienie tworzenia spoecznos´ci w formie pan´stwa jest zawarte w ludzkiej naturze. Zaznacza, iz na gruncie personalizmu przyjmuje sie naturalno-wspólnotow a koncepcje pan´stwa, akceptuj ac idee praw czowieka, demokracji parlamentarnej, trójpodziau wadzy, jednoczes´nie odrzucaj ac teorie umowy spoecznej, skrajny indywidualizm, absolu-tyzacje wolnos´ci oraz neutralnos´c´ pan´stwa. Personalistyczna koncepcja pan´stwa chroni autonomie osoby, rodziny oraz caego spoeczen´stwa.
Zwracaj ac uwage na kwestie zwi azane z integracj a pan´stw na terenie Europy, Kowalczyk przypomina, iz wyrózniono dwa modele przyszej Europy: Stany Zjed-noczone Europy oraz Europe ojczyzn. Oba opisuje, wskazuj ac, iz drugi z nich zgadza sie z zaozeniami personalizmu spoecznego. W konteks´cie refleksji nad procesem integracji europejskiej Autor porusza równiez kwestie spoecznos´ci s´wiatowej oraz problem globalizacji. Dla lubelskiego Filozofa wizja stworzenia globalnego pan´stwa nie jest realistyczna. Jego zdaniem kraje rozwiniete nie zechc a podzielic´ sie swoim bogactwem z ubogimi pan´stwami. Kowalczyk, niechetny wobec s´wiatowego pan´stwa, skania sie ku koncepcji spoeczen´stwa s´wiatowego. Wskazuje, iz tworzyaby go rodzina narodów, które chc a zyc´ w pokoju.
Recenzowana ksi azka zostaa opatrzona posowiem ks. prof. dr. hab. Krzysztofa Guzowskiego – zaozyciela i pierwszego kierownika Katedry Personalizmu Chrzes´ci-jan´skiego (w której rozwijana jest mys´l K. Wojtyy, W. Granata oraz Cz.S. Bart-nika), dyrektora Instytutu Teologii Dogmatycznej na Wydziale Teologii KUL, a takze redaktora i wydawcy serii personalistycznej „Kolekcja Katedry Personalizmu Chrzes´cijan´skiego”. Opisuje on pokrótce ewolucje naukowych zainteresowan´ Kowal-czyka. Zauwaza, iz od pocz atku kapan diecezji sandomierskiej zmierza ku persona-lizmowi, by wreszcie przyj ac´ go jako gówn a perspektywe swoich rozwazan´. Okres´la Kowalczyka mianem jednego z filarów lubelskiego s´rodowiska personalistów (obok K. Wojtyy czy Cz. Bartnika).
Posowie jest pierwsz a pozytywn a recenzj a omawianej publikacji. Trudno sie nie zgodzic´ ze sowami uznania ks. prof. Guzowskiego, poniewaz ksi azka ta stanowi wysoce interesuj ace studium porz adkuj ace najwazniejsze idee personalizmu oraz otwieraj ace nowe s´ciezki dla badaczy tego nurtu.
Niezaprzeczaln a zalet a recenzowanej pozycji jest prosty jezyk. Dzieki umiejet-nos´ci jasnego wyrazania mys´li Kowalczyk potrafi trudne tres´ci przekazac´ w sposób przystepny, poszerzaj ac tym samym grono osób, do których ksi azka moze byc´ skiero-wana. Ponadto Autor stosuje okres´lony porz adek narracji, który pojawia sie niemalze
w kazdej czes´ci recenzowanej publikacji; kolejne podrozdziay rozpoczyna wyjas´-nienie omawianego pojecia, nastepnie ukazuje, jak rozumieli je wybrani filozofowie, jak ewoluowao na przestrzeni wieków, a takze próbuje umies´cic´ je w konteks´cie tradycji personalistycznej.
Co warte podkres´lenia, Kowalczyk nie ogranicza sie jedynie do przedstawienia najwazniejszych postulatów personalizmu, lecz poprzez zachowanie opisywanego wyzej porz adku, pomaga czytelnikowi usystematyzowac´ podstawow a wiedze dotycz a-c a nie tylko preferowanej przez siebie dziedziny, ale równiez innych nurtów filozoficznych (m.in. filozofii klasycznej, materializmu, liberalizmu czy egzys-tencjalizmu).
Ksi azka ma charakter monograficzny i stanowi próbe caos´ciowej refleksji nad tematyk a zwi azan a z personalizmem. Chociaz gównym problemem pracy Kowalczyk uczyni filozoficzn a antropologie, uwzgledni równiez inne aspekty personalizmu: semantyczne, ontologiczne, aksjologiczne, dynamiczno-pragmatyczne i spoeczne. Swoj a refleksje rozpoczyna od wyjas´nienia kluczowych pojec´ dla omawianego nurtu oraz przedstawienia sylwetek jego najwybitniejszych zwolenników. Nastepnie przybliza najwazniejsze idee personalizmu, pokazuj ac równoczes´nie, jak byy one rozumiane na gruncie innych koncepcji. Dlatego tez pozycja ta stanowi wazn a pomoc dydaktyczn a dla studentów filozofii oraz dziedzin pokrewnych.
Kolejn a zalet a publikacji jest bogata literatura przedmiotu, co podnosi jej wartos´c´ merytoryczn a. Kowalczyk korzysta z pozycji amerykan´skich, niemieckich, francu-skich czy wofrancu-skich uczonych, nie zapominaj ac jednoczes´nie o badaczach zwi azanych z jego macierzyst a uczelni a. Ksi azke zamyka zakon´czenie stanowi ace niew atpliw a zalete caej publikacji. Autor dokonuje podsumowania swoich refleksji nad persona-lizmem. Przytacza najwazniejsze argumenty na poparcie swoich racji, przedstawiaj ac w ten sposób kompendium dotychczasowych rozwazan´. Z fachowej wiedzy ks. prof. Kowalczyka, podbudowanej pasj a, zrodzio sie dzieo, które pozwala na nowo spojrzec´ na personalizm, bed acy – jego zdaniem – jedyn a was´ciw a interpretacj a czowieka, a co za tym idzie, warunkiem koniecznym dla prawidowego i spójnego funkcjonowania kazdego spoeczen´stwa.
Joanna Kotlarek Instytut Socjologii KUL
