Marlena Magda-Nawrocka
Przewóz, st. 3, gm. loco, woj.
zielonogórskie, AZP 71-09/3
Informator Archeologiczny : badania 27, 95-96
Inform ator Arc he olog ic zny 95
O lk u s z , s t. 2, S t a r o s t w o K onserw ator Zabytków Archeologicz-g m . lo c o , w o j. k a to w ic k ie nych w Katowicach
A Z P 9 8 -5 3 /3 8
Badania prowadzi! m gr J. Pierzak. Finansow ane przez U rząd Miejski w Olkuszu. Pierw szy sezon badań. Budynek S tarostw a z XVIII w., z reliktam i średniowiecznej zabudowy miejskiej.
Budynek Starostw a usytuow any je s t w południowo-zachodniej pierzei olkuskiego ryn ku. B adania archeologiczno-arcbitektoniczne prowadzone były w zw iązku z planowanym rem ontem budynku. Objęto nim i wschodnią część budynku oraz dwie m ale piwnice gotyc kie, wychodzące poza jego obręb w kierunku południowym.
Udało się ustalić stratygrafię naw arstw ień archeologicznych w obrębie obiektu. Odsło nięto w partiach fundam entow ych w ew nętrzny narożnik średniow iecznej kamienicy, a także dostawione do jej m uru północnego cztery m ury oporowe sklepień dwóch wejść prowadzących z Rynku do piwnic gotyckich, ak tu aln ie zasypanych.
Analizując stratygrafię wykopów archeologicznych ustalono chronologię odkrytych reliktów, k tóre datować m ożna na 1. pol. XJV w. Pomocne w u stalen iu chronologii reliktów gotyckiej zabudowy były odkrycia dokonane w 1992 r. na zapleczu posesji. Uchwycono tu relikty czterech średniowiecznych kam ienic, datow anych przy pomocy św ietnie zachowa nego układu stratygraficznego na 1. pol. XIV w. Łączyć je m ożna z czasam i W ładysława Łokietka, a być może naw et Wacława II czeskiego. W arstwy zasypiskowe pozwaląją ustalić kres zabudowy gotyckiej odkrytej w obrębie budynku Starostw a. W arstwa pożarow a po zwala łączyć m om ent zniszczenia z pożarem m iasta w 1696 r.
O dkryte pozostałości kolejnego wew nętrznego narożnika zarówno od strony południo wej, ja k i północnej pozwoliły ustalić wymiary gotyckiej kamienicy. Dalsze relikty kolejnej kamienicy, dostawionej od stro n y zachodniej, pozwoliły zmienić dotychczasowe ustalenia na tem at modułu działki przyrynkowej w okresie średniowiecza. U stalono, iż działka m iała 12 m szerokości, a nie jak to w ynikało z obliczeń teoretycznych 11,5 m.
O dkryte relikty zostaną wyeksponowane w piwnicach rewaloryzowanego budynku. M ateriały przekazano do Działu Archeologii M uzeum Śląskiego w Katowicach.
|" P rzem yśl-Z am ek^st.
I
— patrz: okres nowożytnyP r z e w ó z , s t. 3 M uzeum A rcheologiczne Środkowego g m . lo c o , w o j. z ie lo n o g ó r s k ie N adodrza w Świdnicy k. Zielonej Góry A Z P 71-0 9 /3
Badania prow adziła m gr M arlena M agda-Nawrocka. Pierw szy sezon badań. M ury obronne i fosa osady targowej. Późne średniowiecze i nowożytność.
W związku z rozpoczętymi pracam i budowlanym i przystąpiono do badań interw encyj nych. Miały one na celu uchwycenie zachowanej części murów i fosy.
Wykop I, usytuow any po wschodniej stronie Bram y Żarskiej w miejskiej fosie, składał się z 6 wkopów, będących zarazem w kop a mi fundam entow ym i pod mający powstać w fosie budynek restauracji. Z powierzchni 4 arów zdjęty został ok. dw um etrow y nadkład grużu po zniszczeniu tzw. budynku bram nego. Odsłonięto ponad 31 m murów miejskich — je st to zachowana część m uru od poziomu obecnej ul. Okrężnej do koryta fosy. Z pierwotnej części m uru zachowało się 14,3 m długości i 2,75 wysokości, z czterem a lukam i odciążają cymi. Po dojściu do calca we wkopach 1, 2, 4, 5, 6 uchwycono naw arstw ienia niecki fosy i część jej koryta. M ur miejski od koryta fosy oddzielała pólka szerokości 1,2 m, a przed
96 Późne średniowiecze
zbytnim w siąkaniem wody w ziemię chronii płaszcz gliniany na dnie fosy, o grubości 0,1-0,12 m, znajdujący się nad kilkom a w arstw am i żwiru. Głębokość fosy od obecnego poziomu ulicy O krężnej dochodziła do 3,24 m. N a podstawie wkopów, a właściwie ich uw arstw ień stwierdzono, iż może ona mieć w tym miejscu 18-20 m szerokości.
Pozyskano 2041 fragm. ceram iki naczyniowej o barw ie kremowo żółtej, cegłastoczerwo- nej, stalow oszarej, różnobarw ną kam ionkę oraz biały fąjans i porcelanę. Do najciekaw szych należy kam ionka ze swym bogatym zdobnictwem. Pozostały m ateriał ruchom y stanowią; 2 fajki, fragm, fletu łub fujarki, szabla, pół wytwory kościane, kafle płytowe. Wśród tych ostatnich znaleziono również lica płyt pozwalające stwierdzić, że plastyczne przedstaw ienia mogą należeć do kafli renesansowych.
D atowanie murów miejskich i fosy według źródeł pisanych na koniec XIV w, zostało potw ierdzone przez badania wykopaliskowe, które dla dalszej ich weryfikacji powinny być kontynuow ane.
R a b s z ty n , s t. 1 K onserw ator Zabytków Archeologicz-gm . O lk u s z , w o j, k a to w ic k ie nych w K atow icach
A Z P 9 7 -5 3 /5
Badania prowadził m gr J. Pierzak. Finansow ane przez K onserw atora Zabytków Archeologicznych w Katowicach. Pierw szy sezon badań. Zamek XXV-XVII w.
Relikty średniowiecznego zam ku w Rabsztynie zlokalizowane są na wysokim, niedo stępnym o stańcu skalnym . Zamek górny, o nieregularnym nary sie, zachował tylko niew iel kie fragm. średniowiecznych murów. Jego budowniczowie do m aksim um wykorzystywali walory obronne ostańca. Zamek dolny, zajmujący znaczną przestrzeń, zachował jeszcze duże fragm . m uru obwodowego. Poniżej zam ku dolnego z okresu średniow iecza zlokalizo wany je st zam ek barokowy, wzniesiony przed rokiem 1615,
Zam ek w Rabsztynie Ja n Długosz określał jako „Górę kam ienną słynną zam kiem
pobliskim m iastu O lkusz". Nie znajduje się jednak u niego żadnych inform acji n a tem at
jego początków. Podobnie brak je s t danych w kronice Ja n k a z Czarnkowa. Część badaczy wiąże początki zam ku z okresem rozdrobnienia dzielnicowego, część zaś z działalnością K azim ierza Wielkiego. Źródła pisane wymieniają R absztyn dopiero pod koniec XIV w,
Do 1993 r. na zam ku nie prowadzono badań archeologicznych, W związku ze stw ierdze niem podczas lustracji konserw atorskiej „dzikiego” wykopu na teren ie średniowiecznego zam ku dolnego, w obrębie którego odkryto fragm. sklepienia piwnicy, zaistn iała koniecz ność przeprow adzenia prac o ch arak terze ratow niczo-sondażow ym . Założony wykop 2,5 x 2,5 m doprowadził do odkrycia obszernej piwnicy, wykonanej z kam ienia wapiennego n a zapraw ie wapiennej. Piwnica ta nie została wyeksplorowana do poziom u posadzki ze względu n a b rak możliwości późniejszego jej zabezpieczenia przed odwiedzającymi zam ek tu ry stam i, którzy stanow ią duże zagrożenie dla nielicznych ju ż reliktów średniowiecznej architektury.
Powyżej sklepienia piwnicy natrafiono na fragm . posadzki wykonanej z cegły palcówki. O dkryto również wew nętrzny narożnik pomieszczenia znajdującego się nad piwnicą, któ rego m ury w ykonane były z kam ienia łamanego. Na zachowanej fragm entarycznie posadz ce stw ierdzono obecność w arstwy spalenizny z m ateriałem ceram icznym , datow anym n a XVII w., k tó rą łączyć można ze zniszczeniem zam ku przez Szwedów w 1657 r. Odsłonięto również fragm entarycznie w nętrze budowli m ieszkalnej w południowym n arożniku śred niowiecznego zam ku dolnego.
O dkrycia dokonane w 1993 r. pozwoliły zweryfikować dotychczasowe poglądy, iż m iąż szość naw arstw ień na teren ie zam ku dolnego je s t niewielka i stosunkow o płytko pod w arstw ą gruzu pojawia się tu skała m acierzysta. Pozwoli to n a odpowiednie zaprogram o w anie dalszych badań, k tóre w inny być zsynchronizowane z działaniam i konserw atorski mi, zabezpiecząjącymi po każdym sezonie odkryte relikty średniowiecznej a rc h ite k tu ry
