Sławków, woj. katowickie, st. 1

Jacek Pietrzak

Sławków, woj. katowickie, st. 1

Informator Archeologiczny : badania 22, 135-136

Uiformntor Archeoîogfctny Î9 8 8

₁₃₅

I Sierzehow y, gm . C ielądz, woj. sk iern iew ic k ie - p a trz późne średniow iecze. K o n se rw a to r Z ab y tk ó w A rch eo lo g i­ czn y ch w K atow icach _______ ______ B a d a n ia prow adzi! m g r J a c e k P ietrzak . F in a n s o w a ł KZA w K atow icach. Pierw szy s e z o n b a d a ń . R o m a ń sk i k o ściółek p.w . św . J a n a C h rzciciela z pol. XII w.

K ościółek św . J a n a C hrzcic iela zlokalizow any Je s t n a p o łu d n ie od c e n tr u m m ia s ta S iew ie­ rz a , przy d ro d ze szybkiego r u c h u K atow ice - W arszaw a, n a w zn iesien iu , którego k s z ta łt J e s t m ocno z n ie k s z ta łc o n y przez rozległy, o ta c z a ją c y go, c m e n ta rz , a ta k ż e p la s k i, n a w ia n e tu od s tro n y p ó łn o cn o -zach o d n iej w XVII w. I w n a s tę p n y c h stu le c ia c h . P o w stały w połow ic XII w., był n ajp ra w d o p o d o b n ie j ko ścio łem grodow ym , s lq d też p rzy p u szczen ie. Iż sto i n a g ro d z isk u w czesn o śred n io w ieczn y m . D o m n ie m a n e g ro d zisk a n ie było b a d a n e w y k o p alisk o wo, pom im o, że pro w ad zo n o tu p ra e e k o n s e rw a to rsk ie przy k o śció łk u .

Z ałożono Jed en w ykop so n d ażo w y o w y m ia ra c h 1 0 x 1 m p ro s to p a d ły do ś c ia n y zach o d n ie) ko śció łk a, p rzy w ejściu , po praw ej s tro n ie odrzw i.

S tw ierd zo n o , Iż u k ła d stra ty g ra fic z n y z o sta ł w b a d a n y m m ie jsc u zak łó c o n y przez p o ch ó w ­ ki, sięg ające sw ym i p o c z ą tk a m i XIV, a m oże n a w e t XIII w. N ajw cześniejsze m a te ria ły zale g ające n a c a lc u poch o d zą z w iek u XIV. U zyskano tylko Je d n ą , m ało c h a ra k te ry s ty c z n ą s k o ru p k ę w czesn o śre d n io w ie c z n ą . Pow yższe stw ierd zen ie w sk azu je, lż od XIV w. przy k o śció łk u Istn iał c m e n ta rz , w ięc o s a d n ic tw o m u s ia ło Ju ż w ty m o k re s ie być na In n y m m iejscu (o b ecn y rynek).

B ra k m a te ria łó w w czesn o śred n io w ieczn y ch sp o w o d o w an y Je s t w ielo k ro tn y m i w k o p am l pod groby, k tó re ró w n ież s ą b ard zo zn iszczo n e p o chów kam i now ożytnym i.

W o d c in k u "a" w yk o p u o d k ry to fu n d a m e n ty k ru c h ly , n ajp raw d o p o d o b n iej z XVII w., z n a n e j z w y o b rażeń ik o n o g rafic zn y ch , a ro zeb ran ej p o d czas p ra c k o n s e rw a to rs k ic h , p rz y w ra c a ją c y c h kościółkow i w ygląd ro m a ń sk i.

Poza o b rę b e m c m e n ta rz a , n a m ały m polu o d k ry to d u ź c Ilości c e ra m ik i w c zesn o śred n io w ie­ czn ej, d a to w a n e j n a XI-XII w. F a k t te n s u g e ru je . Iż w zniesienie, n a k tó ry m sto i kościółek, m o ż n a u z n a ć z d u ży m p ra w d o p o d o b ię ń stw c m za g rodzisko. Po p rz e n ie sie n iu o s a d n ic tw a w X III tu b XIV w. n a te re n o b ecnego m ia s ta , gród zo stał z a m ien io n y n a c m e n ta rz p rzy k o ściel­ ny, fu n k c jo n u ją c y do d n ia dzisiejszego. D a ls z e p r a c e p rz y k o ś c ió łk u n ie r o k u ją n a d z ie i n a p o w o d z e n ie , z e w z g lę d u n a s i ln e p r z e m ie s z a n ie w a rs tw p o c h ó w k a m i ś r e d n io w ie c z n y m i, n o w o ż y tn y m i 1 w s p ó łc z e s n y m i. K o n ty n u a c ja b * d a ń w in n a o b ją ć t e r e n p o z a o g ro d z e n ie m c m e n t a r z a o d s t r o n y p o łu d n io w e j, j a k i M c h o d n ie j, p o z a d ro g ą s z y b k ie g o r u c h u , g d z ie w y s tę p u ją m a t e r i a ły p o w ie rz c h n io w e . K o n se rw a to r Z ab y tk ó w A rch eo lo g i­ c z n y c h w K ato w icach

B a d a n ia prow adził m gr J a c e k Pietrzak. F in a n so w a ł KZA w K atow icach. I4 ąty se z o n b a d a ń , re lik ty śred n io w ieczn eg o z a m k u z 2 poł. XIII - XV w. S tan o w isk o położone Jest w rejonie ułlc S ta ro poczt owej l B row arnej, w południow o-w schod­ niej części m ia sta . W tra k c ie b a d a ń u z y sk a n o sz e re g Is to tn y c h s p o s trz e ż e ń , zaró w n o o d n o śn ie ro z p la n o w a n ia o b ie k tu . Jak I Jego p oszczególnych foz.

O d k ry ta n a w zgórzu zam k o w y m w ieża m ieszk a Ino-o b ro n n a z 2 pol. XIII w ., o w y m ia ra c h 12 x 11 m , p o sia d a ła w p a rtii południow ej ryzalit, w którego o b rę b ie zn ajd o w ało się p ierw o tn e w ejście do wieży. W br. o d k ry to k o n s tru k c ję k a m ie n n y c h schodów , p ro w ad zący ch do w ejścia. Poziom użytkow y, J a k 1 p ierw szy s to p ie ń sc h o d ó w zn ajd o w ał się czte ry m e try poniżej poziom u p a r te r u wieży.

W ieża w I fazie o to czo n a była fosą o raz n ajp ra w d o p o d o b n ie j p a rk a n e m . Nie stw ierd zo n o ślad ó w p a lisa d y , w ału czy też m u r u obw odow ego. P rzek o p przez fosę w części południow ej pozw olił stw ie rd z ić trzy e ta p y p o sz e rz a n ia fosy, w p oszczególnych o k re s a c h , co szczególnie w id o czn e było w profilu w s c h o d n im w y k o p u . Fosa, pierw otnie o szerokości około 7 m, w XIV w. p oszerzona z o stała do szerokości 10 m , a n a stę p n ie w XVI w., kl<xJy zniszczona w XV w. wieża została w łączona w o b rę b now ożytnych obw ałow ań m iejskich, fosa u zy sk u je szero k o ść około 8 m. Profile poszczególnych fos n ach o d zą naw zajem na siebie, co łącznic d a je obecnie szerokość 2 0 m.

W fazie II p ierw o tn e w ejście z o sta je z a n ie c h a n e 1 fu n k c jo n u je b u d o w a n a p rzy p ó łn o cn y m m u rz e w ieży k la tk a sch o d o w a . J e s t to sp o w o d o w an e z m ia n ą tr a k tu k o m u n ik acy jn eg o , p ro w a ­ d ząceg o do z a m k u , k tó ry te ra z p ro w ad zi od s tro n y zach o d n iej, przez w y b u d o w a n y w XIV w. k a m ie n n y b u d y n e k b ra m n y ; Jego kolejny, p o łu d n io w o -w sch o d n i n a ro ż n ik o d k ry to w 1988 r. C ało ść o to czo n a z o sta je w a łe m ziem n y m o sz ero k o ści p o d staw y 6 m. W części północnej

S ła w k ó w , w o j. k a to w ic k i e , a t. I ________ S ie w ie r z , w o j. k a to w ic k i e , s t . 2

PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE

z n a jd u je się m ały dzied zin iec, k tó ry w y b ru k o w an o p łask im i p ły tam i w ap ien n y m i. P ierw otne w ejście z o sta je z a m a sk o w a n e w alem ziem nym . O bok p ierw szy ch s to p n i sch o d ó w p ro w a d z ą ­ cy ch do pierw o tn eg o w ejścia u sy tu o w a n o p rzejście p o d ziem n e, (zw, w ycieczkę, p ro w ad zące z piw nic w ieży, pod w alem , w k ie r u n k u fosy. P rzek o p te n n a ru s z a ł w arstw ę z 2 pol. XIII w ,, p ie rw o tn ą p ró c h n ic ę , a n a s tę p n ie zagłębiał się w calec. G ó rą p o sia d a ł k a m ie n n e sk le p ie n ie ,

spoczywające

b e z p o śre d n io n a w arstw ie użytkow ej, trzy n asto w ie czn ej,

co

św iad czy n ie w ą tp li­ wie, lż “w ycieczka* p o w sta ła w И fazie rozwojowej. O d k ry cie (o, j e s t J a k d o tą d . Jedynym ta je m n y m p rzejściem z XIV w., z n a n y m z te re n u Polski.

Z am ek z o sta je zniszczo n y w XV w., w 1455 r. przez o d d ziały zaelężn e p od dow ództw em M ikołaja Św lcborow sklego, O b ie k tu nic o d b u d o w a n o . K am ienie z m u ró w w ieży w y k o rz y sta n e zo stały do b u d o w y d w o ru b isk u p ieg o z ko ń ca XV lu b początk ó w XVI w., u sy tu o w a n e g o poza fosą, od s tr o n y p ó łn o cn o -zach o d n iej.

Rozwal lny z a m k u z o sta ją w XVI w. w łączone w o b rę b o b w ało w ań m ie jsk ic h , k tó ry c h p o z o sta ło śc i zach o w ały się po d ru g iej stro n ic ul. S taro p o czlo w ej.

W 1989 r. n ł te r e n ie w t j ń r t t zam kow ego p o w sta n ie re z e rw a t arc h e o lo g ic z n y .

I

S taw ków ,w oj. k a to w ic k ie , ■t. 6

B a d a n ia prow adził m gr J a c e k P ietrzak . F in a n s o w a ł ΚΖΛ w K ato w icach . 14erw szy se z o n b a d a ń . Kościół św . Krzyża z 2 poł. XIII w., c m e n ta rz y s k o w czesn o śred n io w ieczn e - XII-XII! w.

K ościół św . Krzyża w Sław kow ie n a le ż y do n a js ta rs z y c h 1 n ajlep iej z a c h o w a n y c h zab y tk ó w lego m ia sta . S k ła d a się z trz e c h członów : p re z b ite riu m , n aw y o raz w ieży z k ru c h tą . W edług w c z e śn ie jsz y c h h ip o tez kościół te n m iał b ro n ić od s tro n y w sch o d n iej przed lokacyjnej o sa d y , k tó ra m ia ła ro zciąg ać się w k ie r u n k u p o łu d n io w o -zach o d n im , gdzie z n ajd o w ał s ię d ru g i e le m e n t o b ro n n y - zam ek.

P race b ad aw cze rozpoczęto celem w eryfikacji pow yższej hlj>olczy, J a k u ś c iś le n ia ch ro n o lo g ii p o szczeg ó ln y ch e le m e n tó w św ią ty n i.

Z ałożono dw a w ykopy badaw cze. Jed en o w y m ia ra c h 4 x 2 m p rzy ś c ia n ie w sch o d n iej p re z b ite riu m , d ru g i o w y m ia ra c h 2 x 2 m przy śc ia n ie południow ej naw y. p om iędzy śro d k o w y ­ m i p rzy p o ram i.

W yniki p ra c . u z y sk a n e w w ykopie przy p re z b ite riu m były z a s k a k u ją c e , stw ie rd z o n o b o ­ w iem o b e c n o ść j>ochówków szkieletow ych, ułożonych w trzech jłozlom ach, d a to w a n y c h ogólnie n a sc h y łe k Х11-ХШ w.

G ró b n r 1 d o sta rc z y ł m a te ria łu d a tu ją c e g o w p o s ta c i m ałego s re b rn e g o b r a k te a lu z Х11УХ1П w. G ro b y n r 2 1 3 n ie p o sia d a ły w y p o sażen ia. W groble n r 4 o d k ry to 2 d u ż e k ab łą c z k l sk ro n io w e, w y k o n an e z bryzow ego d r u tu (typu esow atego), dalej na p a lc u praw ej ręki brązow ą o b rą c z k ę o raz w d ło n i lewej ręk i s r e b rn y b ra k te a t, sto su n k o w o m ocno zn iszczo n y . G ró b n r 5 n ie p o sia d a ł w y p o sażen ia. W g ro b le n r 6 o d k ry to dw a brązow e k ab łąc zk l sk ro n io w e o raz fra g m e n t c e ra m ik i w czesn o śred n io w ieczn ej z XIt w. Pochów ek p rz e c ię ły był przez fu n d a m e n t p re z b ite riu m , co św iad czy nlew rjtpllw lc. lż c m e n ta rz y s k o Je s t o w iele w cześn iejsze od ko ścio ła. G ro b y n r 7 1 8 nie p o s ia d a ły w y p o sażen ia.

Na głęb o k o ści 6 0 cm , w odległości 2 8 0 c m od m u r u p re z b ite riu m , w k ie r u n k u w sc h o d n im o d k ry to k o ro n ę m u r k u k a m ie n n e g o o sz e ro k o śc i 70 c m o tr u d n e j do w y ja śn ie n ia funkcji.

W ykop p rzy naw ie kościoła pozwolił stw ierd zić, lż Tunda m e n t n a w y Je s t płytszy I s z e rsz y od fu n d a m e n tu p re z b ite riu m , a ta k ż e o gorsze) Ja k o ś c i w y k o n an ia, Ś w iad czy to o s ta rs z e ń s tw ie p re z b ite riu m w s to s u n k u do m u ró w naw y. W o b ręb ie w y kopu o d k ry to k a m ie n n y grobow iec, w k tó reg o o b ręb ie stw ierd zo n o p o ch ó w ek t zach o w an y m i sz c z ą tk a m i m u n d u r u , b u tó w o ra z dw a brązow e g u zik i z czasó w K sięstw a W arszaw skiego.

W yniki p rac. p o m im o Ich niew ielkiego z a k re s u s ą n iezm iern ie In te re s u ją c e . Pod p re z b ite ­ riu m 1 n a w ą zaleg a w czesn o śred n io w ieczn e c m e n ta rz y s k o z k o ń c a ХП-ХШ w., a nie. Ja k s u g e ro w a ły s t u d ia hl sto tycz n o -k o n s e rw a to rs kle, o s a d a p rz e d lo k acy jn a. O s a d a la zn ajd o w ała się w ed łu g w szelkiego p ra w d o p o d o b ie ń stw a w z n a c z n e j odległości od c m e n ta rz y s k a , być m oże po d ru g iej s tro n ie rzeki Białej P rzem szy, zw anej lo k aln ie S ta r y m S ław kow em .

P re z b ite riu m k ościoła p rz e c in a pochów ki w c z e sn o śred n io w ieczn e 1 p o ch o d zi n a jp ra w d o p o ­ d o b n ie j z 2 pol. XIII w. F ra g m e n t n aw y Je s t w y k o n an y z cegły, n a k a m ie n n y m fu n d a m e n c ie , co św iad czy . Iż p ierw o tn ie kościół w sw ym zało ż en iu m tal być w iększy, lecz n ie z o sta ł u k o ń czo n y . P o z o sta ła cz ę ść n a w y z p rzy p o ram i Je s t o wiele p óźniejsza, m oże X V -w ieczna.

W yniki b a d a ń zarów no n a s t. 6, Jak l 1 1 5 w Sław kow ie p o zw alają stw ierdzić, że zaró w n o z a m e k . J a k t kościół o ra z m iasto lokacyjne pow stały n a tzw. s u ro w y m k o rz e n iu w 2 poł. XIII w.

B a d an ia b ę d ą k o n ty n u o w a n e ,

I S tu p s k , woj. ciec h an o w sk ie, st. 1 - p a trz o k re s la te ń sk i.

K o n se rw a to r Z a b y tk ó w A rcheologi­ c z n y c h w K ato w icach