J o l a n t a L a t o s iń s k a B o g d a n W ło d a r c z y k
K atedra Geografii M iast i T u ryzm u U n iw ersytet Łódzki
9 0 - 1 4 2 Łódź, ul. K op ciń sk iego 31
POTENCJAŁ TURYSTYCZNY
POJEZIERZA SŁAWSKIEGO1
1. WSTĘP
Wszystkie elementy środowiska geograficznego oraz zachowania i działania ludności miejscowej, które mogą być wykorzystane do uprawiania bądź organizowania turystyki, nazwano potencja łem turystycznym. Potencjał turystyczny obejmu je więc wszelkie zasoby strukturalne i funkcjonal ne warunkujące rozwój turystyki na określonym terenie ( K a c z m a r e k , S t a s i a k , W ł o d a r c z y k 2002).
Pojęcie „zasoby” można traktować szerzej niż pojęcie „walory”. Według przyjętej koncepcji, zasoby to wszystkie elementy (np. przyrodnicze) mogące potencjalnie być walorami turystyczny mi (tzw. „walory potencjalne”), w odróżnieniu od „walorów rzeczywistych” będących w sferze aktualnych zainteresowań turysty. Do zasobów strukturalnych każdego obszaru należą walory i zagospodarowanie turystyczne oraz dostępność komunikacyjna. Taki zestaw elementów nazywany jest także atrakcyjnością turystyczną. W niniej
szym artykule podstawą rozważań będzie struktu ralna część zasobów potencjału turystycznego Pojezierza Sławskiego oraz ich wykorzystanie przez ruch turystyczny. W podsumowaniu nato miast uwzględniono również wyniki badań an kietowych, przeprowadzonych wśród mieszkań ców, pracowników gminy Sława i turystów, do tyczących stanu i rozwoju turystyki na badanym obszarze.
TOURIST POTENTIAL OF
THE SŁAWSKIE LAKE DISTRICT1
1. INTRODUCTION
All th e e le m e n ts o f th e g e o g ra p h ic a l e n v iro n m e n t, a n d th e a c tiv itie s o f th e lo cal p o p u la tio n w h ic h c a n b e u s e d for to u r is m o r its o r g a n is a tio n , c a n b e d e s c rib e d a s t o u r i s t p o te n tia l. T h is in c lu d e s all th e s t r u c t u r a l a n d fu n c tio n a l r e s o u r c e s w h ic h d e te r m in e to u r is m d e v e lo p m e n t in a g iv e n a r e a ( K a c z m a r e k , S t a s i a k & W ł o d a r c z y k 2 0 0 2 ). T h e te rm ‘r e s o u r c e s ’ is m o re u n iv e rs a l t h a n th e te rm ‘a s s e t s ’. A cco rd in g to th e rece iv ed id e a , r e s o u r c e s a r e all th o s e n a t u r a l e le m e n ts w h ic h a r e p o te n tia l to u r i s t a s s e t s in c o n t r a s t to th e a c tu a l a s s e t s w h ic h th e t o u r i s t is p re s e n tly in te r e s te d in. T h e s t r u c t u r a l r e s o u r c e s of a n a r e a in c lu d e b o th a s s e t s a n d to u r is t in f r a s tr u c tu r e , a s w ell a s tr a n s p o r t a c c e s s ib ility , a n d s u c h a s e t o f e le m e n ts c a n b e c a lle d ‘t o u r i s t a t tr a c tiv e n e s s ’. In th is a rtic le d is c u s s io n will b e b a s e d on th e s t r u c t u r a l p a r t o f th e p o te n tia l to u r is t r e s o u r c e s o f th e S ła w s k ie L ak e D istric t, a s w ell a s th e ir e x p lo ita tio n b y to u ris m . T h e c o n c lu s io n s in c lu d e th e r e s u lts of a su rv e y c a rrie d o u t a m o n g th e in h a b ita n ts a n d w o rk e rs o f th e
gm ina
o f S ław a, a n d to u r is ts th e m s e lv e s , o n th e c o n d itio n a n d d e v e lo p m e n t o f to u r is m in th is a re a .2 . POŁOŻENIE I KRÓTKA HISTORIA 2. THE LOCATION AND A SHORT HISTORY
OBSZARU BADAŃ OF THE SŁAWSKIE LAKE DISTRICT
Pojezierze Sławskie zajmujące powierzchnię 770 km2 stanowi w regionalizacji geograficznej mezo- region Pojezierza Leszczyńskiego. Graniczy od północy z Kotliną Kargowską i Doliną Środkowej Obry, od południa z Pradoliną Głogowską i Wy soczyzną Leszczyńską, od wschodu z Pojezie rzem Krzywińskim, a od zachodu z doliną Odry. Jest to obszar pojezierny najdalej wysunięty na
południe Polski (KONDRACKI 2000). W sieci osad
niczej największym i najważniejszym ośrodkiem jest Sława. Miasto i całe Pojezierze Sławskie po
łożone są niedaleko miast wojewódzkich: Zielo nej Góry - 47 km, Poznania - 116 km i Wrocła w ia - 135 km, oraz miast średniej wielkości: Gło gowa - 28 km, Nowej Soli - 33 km, Wschowy -
19 km i Leszna - 37 km, będących zarazem głów nymi ośrodkami generującymi ruch turystyczny. Badany teren położony jest w odległości 102 km od najbliższego przejścia granicznego w Gubi nie, dlatego jest obszarem recepcji turystów za granicznych, głównie z Niemiec. Administracyjnie obszar zajmuje środkową część gminy Sława oraz południowo-wschodnią część gminy Kolsko w po wiatach wschowskim (Sława) i nowosolskim (Kol sko), tj. południowo-wschodnią część wojewódz twa lubuskiego.
W średniowieczu był to obszar pogranicza tery toriów plemiennych Ślężan i Polan. W XIII w. na leżał do Księstwa Głogowskiego, od drugiej poło wy XV w. (1476 r.) znajdował się w Królestwie Czeskim, a od 1526 r. w rękach Habsburgów. W okresie tym rządzony był, wzorem innych ziem Cesarstwa Austriackiego, przez możne rody ma gnackie, m.in. Rechenbergów (200 lat), von Ver- nemontów i von Barwitzów. Od 1740 r. region sławski znajdował się pod panowaniem Prus i do czasów rozbiorów stanowił obszar graniczny mię dzy Prusami i Rzeczpospolitą. Wbrew oczekiwa niom wiązanym z Powstaniem Wielkopolskim
1919 r., ziemie Pojezierza Sławskiego zostały
w Rzeszy aż do 1945 r. Granica między Rzeszą a odrodzonym państwem przebiegała na wschód od Sławy (między Sławą a Potrzebowem). Ziemie te zostały wyzwolone w lutym 1945 r., a ludność niemiecka wysiedlona. Na obszary te przybyli Po lacy z Wielkopolski, Polski centralnej i ze wschod nich rubieży II Rzeczypospolitej, przynosząc różne tradycje.
Dość niedogodne położenie komunikacyjne wpływa na pewną izolację tego obszaru. Na
bada-T h e S ław skie Lake D istric t covers a n a re a of 7 7 0 k m 2 a n d , in regional te rm s is a m eso- region of th e L eszczyńskie Lake D istrict. To th e n o r th it b o rd e rs th e K argow ska low land a n d th e m id dle O b ra valley, to th e s o u th th e G łogow ska glacial overflow c h a n n e l a n d th e L eszczy ń sk a u p la n d s , to th e e a s t th e K rzyw ińskie Lake D istrict, a n d to th e w est th e O d ra valley. It is th e m o s t s o u th e rn lak e d is tric t in P o lan d ( K o n d r a c k i 2000), a n d th e la rg e st a n d m o st im p o rta n t cen tre in th e se ttle m e n t s y ste m is Sław a. T he tow n a n d th e w hole d istric t is s itu a te d close to th e
województwo
cap itals o f Z ielona G óra - 47 km , P o znań - 116 k m a n d W rocław - 135 km , a n d to th e m ed iu m -size tow ns of Gło gów 28 km , Nowa Sól 3 3 km , W schow a-19 k m a n d Leszno - 3 7 km , w hich th e m selves are also to u rism g en era tin g cen tres. T he a re a u n d e r s tu d y is 102 k m from th e n e a re s t n a tio n a l fro n tier cro ssin g a t G u b in a n d therefo re receives foreign to u rists, m ainly from G erm an y . A dm inistratively, th e a re a covers th e m iddle p a r t of S ław a
gmina
a n d th e s o u th e a s te rn p a r t of Kolsko
gmina
in W schow ski (Sława) a n d Nowosolski
(Kolsko)
Powiats
, i.e. th e s o u th e a s te rn p a rtof th e L u b u sk ie
Województwo.
In th e Middle Ages it w as a bo rd er are a betw een territories in h a b ited by th e Ślęzanie a n d Polanie tribes. In th e 13lh c. it belonged to th e Głogowskie D uchy, from th e second h alf of th e 15th c. (1476) to th e Czech King dom, a n d from 1526 w as in th e h a n d s of th e H ab sb u rg dynasty. At th a t time, sim ilar to o th e r la n d s of th e A u strian Em pire, it w as ruled by rich m a g n ate families su c h a s th e R echenbergs (200 years), th e von Vem e- m o n ts a n d th e von Barw itz’s. From 1740 th e Sław ski region w as u n d e r P ru ssian ru le a n d u n til partitio n tim es w as a borderland b etw een P ru ssia a n d th e Polish Republic. C o n traiy to th e h o p es p u t o n th e Wielko polski 1919 d ate U prising, th e Sław skie Lake D istrict rem ain ed in th e Reich un til 1945 w ith th e b o rd er ru n n in g eastw ard s from Sław a (betw een S ław a a n d Potrzebowo). In F eb ruary 1945 th e G erm an population w as displaced a n d n ew Polish in h a b ita n ts arrived from W ielkopolska, C en tral Poland a n d th e
nym terenie brak jest drogi głównej. Najbliższe drogi krajowe to trasa Zielona Góra-Legnica i Leszno-Głogów. Pojezierze Sławskie położone jest na prawym brzegu Odry, a najbliższy most umożliwiający komunikację w kierunku zachod nim znajduje się w Nowej Soli. Stąd najbardziej uczęszczane są drogi: ze Sławy przez Konotop lub Tarnów Jezierny do Nowej Soli. Na tej trasie, oprócz połączeń PKS, kursują również prywatne busy. Wiele miejscowości nie posia da połączeń autobusowych. Należą do nich Jezior na, Okopiec, Józefówka, Święte, Głuchów, Me- sze, Droniki, Dębowo, Krępina. Najbliższa sta cja kolejowa znajduje się w oddalonej o 21 km od Sławy Wschowie (trasa Zielona Góra-War- szawa).
3 . WALORY TURYSTYCZNE
e a s te rn b o rd e rla n d o f th e in terw a r II Polish Republic, im p o rtin g a v ariety of traditions.
T he relatively inco n v en ien t location
re su lts in a certain isolation a n d it lacks any m ain road, th e n e a re s t being th o se from Zielona G óra to Legnica a n d from Leszno to Głogów. T h e Sław skie Lake D istrict is situ a ted o n th e left b a n k of th e O dra, a n d th e n e a re st bridge w h ich en ab les travellers to move w estw ard s is in Nowa Sól. Therefore th e b u s ie s t ro ad s r u n from S ław a th ro u g h Kono top, o r from T arnów Je z ie m y to Nowa Sól. A part from pu b lic b u s services, th ere is also a private service available b u t m an y places, s u c h a s Jezio rn a, Okopiec, Józefów ka, Świę te, G łuchów , Mesze, Droniki, Dębowo or Krę pina, do n o t have a cc ess to b u se s. The n e a r est railway statio n is in W schow, 21 k m from Sław a (on th e Z ielona G óra - W arsaw line).
Na badanym obszarze szczególne znaczenie dla wypoczynku mają walory przyrodnicze. Dominu je krajobraz polodowcowy, a najciekawsze ob szary morenowe znajdują się na południe i po łudniowy wschód od Sławy. Obszar moreny czoło wej wyniesiony jest do 130 m n.p.m., a wysoko ści względne w okolicy Starej Winnej Góry do chodzą do 40-60 m. Na północ od moreny czo łowej obszar obniża się i zmniejszają wysokości względne, dochodzące w okolicach Konotopu do 10-20 m. Głównym elementem krajobrazu natu ralnego są jeziora rynnowe i liczne zagłębienia bezodpływowe. Pojezierze obejmuje swym zasię giem 15 jezior pochodzenia polodowcowego, spo śród których największym jest Jezioro Sławskie, zwane „Śląskim Morzem”. Jego powierzchnia wynosi 817 ha, a długość 11 km. Otoczone jest pagórkami kemowymi i obszarami sandrowymi, wydmami śródlądowymi i terasami o wysokim stopniu zalesienia. Jest to zbiornik przepływowy łączący się poprzez Obrzycę, Obrę i Wartę z Odrą. Jezioro Sławskie wraz z licznymi jeziorami two rzy Lubuski Szlak Wodny (Sława-Santok). Na po łudniowy zachód od Sławy znajduje się grupa jezior tarnowskich (Tarnowskie Duże 96,1 ha, Tarnowskie Małe - 43 ha, Błotne, Młyńskie Duże i Młyńskie Małe). Na Pojezierzu Sławskim licznie występują także jeziora mniejsze, takie jak: Ko chanowskie Duże, Kochanowskie Małe, Jeziorno, Mesze, Dronickie i Święte. Jeziora podkreślają malowniczość krajobrazu oraz umożliwiają upra wianie turystyki specjalistycznej (wędkarstwo,
3 . TOURIST ASSETS
N a tu ra l a s s e ts a re p a rtic u la rly im p o rta n t for re c re a tio n in th is a re a . T h e post-glacial la n d sc a p e d o m in a te s , a n d th e m o st in te re s tin g m o ra in e a r e a s a re s itu a te d s o u th a n d s o u th - e a s t o f S ław a. T he te rm in a l m o ra in e ris e s to 130 m above s e a level, a n d th e local v ertical difference in a ltitu d e a r o u n d S ta r a W in n a G óra re a c h e s 4 0 -6 0 m . N o rth of th e te rm in a l m o rain e th e a re a d e s c e n d s a n d th e v ertical difference d e c re a se s to 1 0 -2 0 m a r o u n d K onotop. The m a in e le m e n t of th e n a tu r a l la n d sc a p e a re outflow la k e s a n d n u m e ro u s k ettle holes. T h ere a re 15 p o st-g lacial la k es, w ith th e larg est, Lake S ław sk ie, k n o w n a s th e ‘S ile sia n S e a ’, co v erin g 8 1 7 h a s a n d b ein g 11 k m long. It is s u r r o u n d e d b y k a m e s a n d o u tw a s h a re a s , in la n d d u n e s a n d d en sely fo rested te rra c e s . It is a reserv o ir lin k ing th e O d ra to th e O brzyca, O b ra a n d W arta rivers. Lake S ław sk ie to g e th e r w ith n u m e ro u s o th e r la k e s m a k e u p th e L u b u s k i W a te r T ra il (S la w a -S a n to k ). S o u th w e s t o f S ła w a a r e th e T a rn o w s k ie L ak es (T arn o w sk ie D u ż e - 9 6 .1 h a , T a rn o w sk ie M ałe - 4 3 h a , B ło tn e , M ły ń sk ie D u że a n d M łyńskie Male). T he S ław skie Lake D istrict also in c lu d e s m a n y sm all la k es s u c h a s K ochanow skie D uże, K ochanow skie Małe, Jeziorno, M esze, D ronickie a n d Święte.
sporty wodne), a tereny nadjeziorne stanowią główne obszary recepcji turystycznej regionu. Ob szerne kompleksy leśne potwierdzają duże (44%) zalesienie Ziemi Lubuskiej. Bory sosnowe mające przewagę w drzewostanie, wytwarzają przydatny do potrzeb klimatoterapii mikroklimat. Największy kompleks leśny stanowi Puszcza Tarnowska roz ciągająca się od Jeziora Sławskiego po dolinę Od ry. Obecnie stare drzewostany należą do rzadkości, a świadectwem dawnych siedlisk są już tylko na zwy wsi - Dębczyn, Dębogóra, Dębowo. W regio nie występują pojedyncze okazy starych drzew, z których 30 uznanych zostało za pomniki przyro dy (dęby, jesiony, buki i lipy). Duże nagromadze nie drzew pomnikowych, w tym rzadkiego okazu sosny czarnej, jest atrakcją parku miejskiego w Sławie, gdzie spotkać można również najwięk sze w Polsce zachodniej stanowisko bluszczu. Do dobrze zachowanych siedlisk należą łąki nadwod ne, z bujną roślinnością oraz torfowiska. Lasy, łąki i pola to siedliska wielu gatunków zwierząt i pta ków wodno-błotnych. W łagodne zimy niezama rzające Jezioro Sławskie jest miejscem zimowania wielu gatunków. Na omawianym obszarze wystę pują gniazda gatunków chronionych, m.in. orła bielika i bociana czarnego. Ze względu na walory środowiska, w roku 1985 w okolicach Sławy utwo rzono Obszar Chronionego Krajobrazu z dwoma wodno-torfowiskowymi rezerwatami przyrody: Je zioro Święte i Jezioro Mesze. Projektuje się utwo rzenie kolejnych rezerwatów, m.in. na Jeziorze Sławskim, a w przyszłości Sławskiego Parku Kra jobrazowego.
Cechą szczególną klimatu okolic Sławy są długie okresy dobrej słonecznej pogody. Lato jest tutaj długie i gorące. Ze względu na walory przy rodnicze rejon ten jest klasyfikowany jako ob szar o szczególnie dużej i dużej przydatności do
wypoczynku
(Atlas środowiska geograficznego...,
1994). Walory te zagrożone są jednak przez dyna micznie rozwijający się ruch turystyczny.
Atrakcją na terenie gminy są znakowane szlaki turystyczne i ścieżki dydaktyczne:
- szlak zielony - z miejscowości Konotop do jeziora Święte,
- szlak żółty - z Nowego Tomyśla do Szlich- tyngowej,
- lubuski szlak wodny, prowadzący ze Sławy przez Jezioro Sławskie, Obrzycę, Obrzański Kanał Południowy i Północny, Jezioro Zbąszyńskie do Obry i Santoka,
- ścieżki dydaktyczne (Stare Strącze, Zwierzy niec, Lubiatowski Szlak Konny, Wydmy Sławocin,
T he la k e s a re th e h ig h lig h t in th e p ic tu re
sq u e la n d sc a p e a n d m a k e specialised
to u rism (fishing, w a te r sp orts) possible, th e ir s h o re s a re th e m a in to u ris t recep tion a re a s of th e region. A sig n ifican t p ercen tag e (44%) of th e L u b u s k a d istrict is forested w ith th e p red o m in atin g p in e fo rests crea tin g a m icro clim ate u se fu l in clim ate-th erap y . 'Hie la rg e st is th e T arn o w sk a F orest, covering th e a re a from Lake S ław sk ie to th e O d ra Valley. A t p re s e n t old s ta n d s o f tre e s are rare, a n d only th e n a m e s of villages a re rem in d ers e.g. D ębczyń, D ębogora a n d Dębowo. In th e region single old tre e s c a n b e found, 3 0 of w h ich have b e e n classified a s n a tu ra l m o n u m e n ts (oak, a s h , b e e c h a n d lime). A c o n c e n tra tio n of m o n u m e n ta l trees, in cluding a rare b la ck p in e, is th e a ttra c tio n of th e m u n icip al p a rk in S law a, w h ere ivy reac h es its g re a te s t d ev elo p m en t in w e ste rn Poland. Lakeside m ead o w s w ith a w ide flora a n d p e a t bogs a re also w ell-preserved h a b itats. F o rests, m ead o w s a n d fields are th e h a b ita t of m a n y sp ecie s o f a n im a ls a n d b ird s in c lu d ing th o se p ro tec ted s u c h a s th e golden eagle a n d b la c k sto rk . D u e to th e se n a tu ra l a s s e ts , a P ro tected L an d sca p e A rea w as c rea ted a ro u n d S law a in 1985, w ith two n a tu re reserves: Lake Święte a n d Lake M esze. T he o p en in g of fu rth e r reserv es (e.g. o n S ław skie Lake) a n d a Sław skie L an d scap e P ark is p la n n e d .
A ch aracteristic featu re of th e climate a ro u n d S law a a re th e long periods of fine, s u n n y w eather. S u m m e r h ere is long a n d h o t a n d d u e to its n a tu ra l a s s e ts th e region is classified a s a n a re a p articularly su itab le for
recreation
[Atlas środowiska geograficznego...,
1994). The a sse ts, however, are th reaten ed by dynam ically developing tourism . A ttrac tions in th e
gmina
in clu d e to u rist a n d ed u ca tional p ath s:- g reen p a th - from Konotop to Lake Święte,
- yellow p a th - from Nowy Tomyśl to Szlichtyngowa,
- th e L u b u sk i w a te r trail from Slaw a acro ss Lake Sław skie, th e river O b r a c a , th e so u th e rn a n d n o rth e rn p a rts of th e O brzań ski C anal, Lake Z bąszyńskie to th e rivers O b ra a n d S anto k,
- ed u catio n al p a th s (Stare Strącze, Zwie rzyniec, Lubiatów bridleway, Slaw ocin d u n es,
Wzgórza Pszczółkowskie, „lekcja biologii ina czej”, Krzyż-Sławocin-Kanał),
- ścieżka dydaktyczna „Eko-Sława”, zorganizo
wana na terenie biologicznej oczyszczalni ście ków, z nowatorskimi rozwiązaniami.
O atrakcyjności turystycznej badanego obszaru
decydują głównie walory przyrodnicze, których uzupełnieniem są obiekty antropogeniczne. Pierw szą grupę stanowią walory związane z siecią osad niczą, np. Sława wraz ze średniowiecznym ukła dem urbanistycznym i ciekawym zespołem archi tektury mieszczańskiej z XVIII i XIX w. oraz Ko- notop, jako klasyczny przykład wsi - wielodrożni- cy. Na uwagę zasługują pozostałości niemieckiej ceglanej, zwartej zabudowy stanowiącej istotny element krajobrazu. Do drugiej grupy możemy za liczyć zabytki architektury sakralnej, tj. kościoły i kapliczki, np. poewangelicki późnorenesansowy (z 1603 r.) kościół Św. Trójcy w Sławie, renesan- sowo-barokowy kościół w Konotopie. W strefie penetracji przylegającej do Pojezierza Sławskiego turyści chętnie odwiedzają Kaszczor, w którym znajduje się klasztor Cystersów, Ciosaniec, Przy byszów, Stare Strącze, Śmieszkowo i Lubięcin. Cechą charakterystyczną jest także nagromadzenie dużej liczby przydrożnych kapliczek, wśród któ rych można wyróżnić dwa typy: wysokie smukłe, 0 charakterze neogotyckim (Spokojna, Szreniawa 1 Wróblów), oraz w formie płytkiej absydy z ko lumnami, o charakterze neobarokowym (Radzyń, Śmieszkowo i Lipniki).
Kolejna grupa walorów antropogenicznych to średniowieczne grodziska (Sława, Lubogoszcz, Przybyszów, Lipniki i Tarnów Jezierny). Za szcze gólnie interesujący należy uznać Tarnów Jezierny położony na przesmyku między Jeziorami Tarnow skie Duże i Błotne, gdzie umiejscowiono dwa gro dziska stożkowe. Na jednym z nich znajduje się Pałacyk Myśliwski z 1642 r. Krajobraz antropo geniczny wzbogacają również pałace i dwory bę dące przykładem architektury rezydencjonalnej, np. barokowy pałac wraz z parkiem w Sławie, za łożenie pałacowo-parkowe w stylu gotyku an gielskiego w Kolsku, klasycystyczny zespół dwor ski w Starym Strączu, dwór obronny w Przybyszo- wie i inne.
Niewątpliwym walorem badanego obszaru są ginące w krajobrazie Polski wiatraki typu koźlak i paltrak: trzy w Lubięcinie, Potrzebowie, Chełm ku, Wróblowie. Poza wcześniej wymienionymi walorami na uwagę zasługuje izba pamięci po święcona ofiarom filii obozu Gross Rosen w Sła wie (rys. 1).
Pszczółkowskie hills, ‘a n alternative biology lesso n ’, Krzyż-Sławocin Canal),
- th e ‘E ko-Slaw a’ ed u catio n al p a th
organised o n th e p rem ises of a m o d em biological sew age statio n .
T o u rist a ttra c tiv e n e s s is d eterm ined
m ainly b y n a tu r a l a s s e ts to g e th er w ith a n th ro p o g e n ic sites. T h ese form two groups, th e first a re a s s e ts re la te d to th e settlem en t system , e.g. S law a w ith its m ediaeval u r b a n lay o u t a n d in te re s tin g b o u rg eo is a rch itec tu re from th e 18Ul a n d 19Ul c, a s well a s K onotop a classic ex am p le of a ‘m u lti-ro ad ’ village. T he re m a in in g G erm an b rick b u ild in g s are a sig n ifican t e lem en t of th e la n d scape. T he o th e r g ro u p in c lu d es m o n u m e n ts of ecclesiastical arch itectu re, i.e. c h u rc h e s a n d c h ap e ls, e.g. a form erly p ro te s ta n t la te re n a is s a n c e Holy Trinity
C h u rc h from 1603 in Slaw a, o r th e
re n a iss a n c e -b a ro q u e c h u rc h in Konotop. In th e ‘p e n e tra tio n zo n e’ a d ja c e n t to Sław skie Lake D istrict, to u rists willingly visit Kaszczor w ith its C istercian m o n astery , C iosaniec, Przybyszów, S ta re S trącze, Śm ieszkow o a n d Lubięcin. A c h a ra c te ristic featu re is th e large n u m b e r of ro ad sid e c h a p e ls of two types: tall, slim , n eo -gothic o n e s (Spokojna, S zre n ia w a a n d Wróblów), a n d th o se in th e form of a shallow a p se w ith co lu m n s, neo-baroque style (Radzyń, Ś m ieszkow o a n d Lipniki).
The n e x t g ro u p of anthropogenic asse ts are th e m ediaeval tow ns (Slawa, Lubogoszcz, Przybyszów, Lipniki a n d T arnów Jezierny) w ith a particularly in terestin g one in Tarnów Jezierny, betw een Lakes T arnow skie Duże a n d Błotne, w here th e re are two form er ‘conical’ settlem en t m o u n d s o n hills. O n one is a H u n te r’s Palace from 1642. The a n th ro pogenic la n d sca p e is also enriched by exam ples o f resid en tial arch itectu re su c h as palaces a n d m a n o rs e.g. th e b aro q u e palace to geth er w ith its p a rk in Slawa, th e palace a n d p a rk com plex in E nglish gothic style in Kolsko, neoclassical m a n o r com plex in Stary Strącz, th e fortified m a n o r in Przybyszów, etc.
A p a rtic u la r a s s e t a re w indm ills, rare in th e P olish la n d sca p e: th re e in Lubięcin, a n d also in Potrzebów , C h ełm ek a n d Wróblów. In ad d itio n th e exh ibition room devoted to th e victim s of th e S law a b r a n c h of th e G ross R osen co n cen tratio n sh o u ld b e m entioned (fig. 1).
sjk I Parki zabytkowe / Historical parks
I ty I Rezerwaty / Nature reserves r X j Pomniki przyrody ożywionej Living natural monuments | Á j Rezerwaty / Nature reserves I a I Pomniki przyrody nieożywionej
Physical natural monuments je®;! Punkty widokowe / Viewpoints
Kąpieliska / Swimming places
I 6 I Źródła / Springs [ ¿ I Kościoły / Churches ¡ ¿ I I Klasztory / Monasteries ¿ j 1 Kapliczki / Chapels Ob Zamki / Castles [B a | Palace / Palaces I Ruiny lub zachowane części : i Part only or ruins |á ^ | Dwory/M anors
I a% ¡ Zabytkowe budownictwo ludowe i ; Historical folk architecture i —i j Bramy, umocnienia ÜelJ Gates, fortifications Irh J Zabytkowe układy urbanistyczne iH 3"1 Historical urban layouts
Rezerwaty,
*j. inne obiekty archeologiczne •• Nature reserves,
other archaeological sites ] / \ j Inne obiekty zabytkowe i I Other historical monuments I * j Miejsca martyrologii ! I Martyrology sites I I Cmentarze / Cemeteries (g g l Miejsca pamięci narodowej l-TtJ National remembrance sites ! X Wiatraki / Windmills Kolsko losanieq Droniki Spokojna
zJJei,
UonickU...
Szreniawa / Steklno .ubiatów Śmieszkowo iwlętabć) Dębowo Krępina / / łW róblów!
' V }Vyspa— iKonnoiaiuhz
'T*— ... LubogoszczJaz. Sław skie
Je z io rn a S Ł A W A M yszyniec ! Æ Kuźnica — ' u ,.- « 3 W uroczysko \ G t o g .
Jez.K,lja"y
S U
Jfopt
T arn ów -^ e z i e r n y > / $ 51 ■"^ ¿ T a rn ó w e k \ ; N -, jcsJBhJChów / " ' A W , T X V . Młyńskie Duże (G łuchow skie) TarnowskieMałe Młyńskie Male. ( K a m ien n e)/ m Muzea / Museums
Muzea etnograficzne ^ Ethnographic museums Vi7l Inne miejsca godne odwiedzenia JłJ Other places worth visiting
Stare I Strączel
Puszcza Tarnowska
Lasy / Forest żółty / yellow
zielony / green Szlaki turystyczne:
Tourist trails:
W ody / W ater Łąki / Pasture
Rys. 1. W alory turystyczne Pojezierza Stawskiego Fig. 1. Tourist assets of the Sławskie Lake District
4 . BAZA NOCLEGOWA
Na badanym obszarze inwentaryzacji poddane zostały 44 obiekty noclegowe, w tym 17 ośrod ków wypoczynkowych, 10 zespołów domków kempingowych, cztery pola biwakowe, trzy ośrod ki szkoleniowo-wypoczynkowe, trzy hotele, trzy pensjonaty, gospodarstwo agroturystyczne, baza typu „ranczo”, ośrodek sportu i rekreacji oraz centrum rehabilitacyjne.
4 . ACCOMMODATION
4 4 acco m m o d atio n o u tle ts w ere catalogued, in c lu d in g 17 h o lid ay c e n tre s , 10 c h a le t com plexes, fo u r c a m p site s , th re e co m b in ed co n feren ce a n d re c re a tio n ce n tre s, th re e h o tels, th re e p e n s io n s , a n ag ro -to u rist fa rm , ‘r a n c h ’ ty p e a c c o m m o d a tio n , a co m b in ed s p o rts a n d recrea tio n c en tre a n d a re h a b ilita tio n cen tre.
Badane obiekty dysponują ok. 5 tys. miejsc noclegowych, z czego 87% stanowią miejsca sezo nowe. Przeważają pokoje wieloosobowe. Zinwen taryzowane obiekty zatrudniają 216 pracowników, z czego 57% stanowią mieszkańcy Sławy. Po 20 osób pochodzi z Nowej Soli i Głogowa, 15 osób z Wrocławia. Ponad połowa zatrudnionych to pra cownicy sezonowi.
Struktura własności bazy noclegowej przedsta wia się następująco: 15 obiektów, głównie ośrodki wczasowe i pensjonaty, stanowi własność prywat ną, 14 należy do zakładów pracy, dziewięć jest własnością organizacji społecznych (głównie ze społy domków kempingowych) i tylko sześć stano wi własność państwową.
Baza wypoczynkowa Pojezierza Sławskiego powstała głównie w latach 70. (46,5%). Ośrodki starsze, z lat 50. stanowią tylko 3% badanych. Na przykład w Sławie najstarszy z badanych to Ośro dek Szkoleniowo-Wypoczynkowy LOK z 1945 r., a najmłodszy to pensjonat Słoneczko z 1999 r. W Radzyniu najstarszy ośrodek pochodzi z 1964 i jest to O W Zefam, a najmłodszy z 1993 r. i jest to zespół domków kempingowych Wrzos. Podobnie w Lubiatowie, najstarszy pochodzi z 1963, a naj młodszy z 1996 r. (rys. 2 i 3). Jednym z oryginal niejszych ośrodków, ze względu na lokalizację w zabytkowym pałacyku myśliwskim, jest ośro dek w Tarnowie Jeziernym.
T h e a c c o m m o d a tio n o u tle ts offer a b o u t 5 0 0 0 b e d s, 8 7 % o f w h ich a re se a so n a l. M ost ro o m s a re d e sig n e d for m o re th a n one p e rso n . 2 1 6 p eo p le a re em ployed, 57% from S ław a, 2 0 e a c h from Nowa Sól a n d Głogów, a n d 15 from W roclaw . O ver h a lf a re s e a s o n a l w o rk ers.
As for a c c o m m o d a tio n o w n ersh ip , 15 o u tle ts, m a in ly h o lid ay c e n tre s a n d p e n sio n s, a re p riv a te p ro p erty , 14 b elong to factories, n in e (m ainly c h a le t com plexes) to social o rg a n is a tio n s , a n d only six are still s ta te p ro p erty .
T h e re c re a tio n a l in f r a s tr u c tu r e of th e S ław sk ie Lake D istric t w a s c re a te d m ain ly in th e 1 9 7 0 s (46.5%) w ith o ld er c e n tre s from th e 1 9 5 0 s c o n s titu tin g only 3%. T h e o ld e st c e n tre in S ław a is th e
LOK
co n feren ce a n d re c re a tio n c e n tre from 1945, a n d th e n e w e s t th e ‘Little S u n ’ p e n s io n fro m 1999. In R adzyń th e oldest, Zefam , is from 1964, a n d th e n ew est, a co m plex o f c h a le ts called
'Wrzos',
from 1993. S im ilarly, in L u b iató w th e o ld e st is from 1963, a n d th e n e w e s t 1996 (figs 2 a n d 3). O n e o f th e m o re u n u s u a l c e n tre s is in T arn ó w J e z ie m y d u e to its lo catio n in a h isto ric a l h u n tin g p alace.Liczba ośrodków wypoczynkowych Liczba dziatek letniskowych
4 0 i---— --- :--- 2000 1800 1600 1400 1200 20 1000 800 600 400 200 0 lk v>\v .m o
lata 40. lata 50. lata 60. lata 70. lata 80. lata 90.
number of holiday centres number of plots of land of land 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 6 00 4 00 200 1940s 1950s 1960s 1970s 1980s 1990s
The number of plots number of holiday centres
Rys. 2. Ośrodki wypoczynkowe, hotele i pensjonaty oraz dziatki letniskowe Fig. 2. Holiday centres, hotels, pensions and recreational plots na Pojezierzu Stawskim w latach 1 9 4 5 -2 0 0 1 ¡n the Stawskie Lake District 1945-2001
Baza noclegowa koncentruje się w okolicach Lubiatowa i Józefowa (północno-zachodnia część Jeziora Sławskiego) oraz w okolicy Sławy i Ra dzynia (południowo-wschodnia część akwenu).
A ccom m odation is c o n c e n tra te d a ro u n d L ubiatów a n d Józefów (the n o rth -w estern p a r t of Lake Sław skie), a s well a s Sław a a n d R adzyń (on th e so u th -w e ste rn p a rt
RSSS liczba ośrodków fS s s wypoczynkowych
— liczba dziatek Liczba ośrodków wypoczynkowych 16 14 12 10 H 8 6 4 2 0
Liczba działek letniskowych 1200
lata 40. lata 50. lata 60. lata 70. lata 80. lata 90.
The number of holiday centres 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1970s
The number ot plots ot land
1200 1000 800 600 400 200 0 1980s 1990s 1940s 1950s 1960s
Rys. 3. Dynam ika przyrostu liczby ośrodków wypoczynkowych, hoteli i pensjonatów oraz dziatek letniskowych na Pojezierzu
Stawskim w latach 1 9 4 5 -2 0 0 1
Fig. 3. R ate of increase in the num ber of holiday centres, hotels, pensions and recreational plots in the Stawskie Lake
District 1 9 4 5 -2 0 0 1
Odrębny obszar koncentracji bazy noclegowej
znajduje się na południowo-wschodnich brze
gach Jeziora Tarnowskiego Dużego. W bezpo średnim sąsiedztwie jezior znajduje się 30 ośrod ków, dziewięć w odległości do 300 m (wartość średnia) od jeziora, a pięć ośrodków położo nych jest w odległości większej niż 300 m (rys. 4).
W przypadku 54% ośrodków znajdują się one poza terenem zabudowanym, 23% na wsi, 21% na peryferiach miasta i tylko 2% w centrum
miasta. Obiekty najczęściej wybudowane są
na działkach o powierzchni do 1 ha (22%). Nie liczne (3%) zajmują działki powyżej 8 ha. Głów nie są to działki o charakterze leśnym. Zagospo darowanie rekreacyjnie występuje w 36% in- wentaryzowanych działek (większość w Lubia- towie i Tarnowie Jeziernym).
W przypadku zagospodarowania otoczenia można stwierdzić, że 80% ośrodków posiada parkingi, w tym 12 obiektów parkingi strzeżone, a 23 ośrodki parkingi niestrzeżone. Średnia licz ba miejsc parkingowych wynosi 35.
W ponad połowie obiektów zadbano o dzieci, budując place zabaw (52%). Sprzęt wodny mo żna wypożyczyć w 27% ośrodków, natomiast sprzęt sportowy w 14% ośrodków. Pozostałe atrakcje, choć występujące nielicznie, to: molo, pomost, krąg ogniskowy, kort tenisowy, zjeż dżalnie wodne, plaże, świetlice, grill, boiska do piłki, bilard, siłownia, mini zoo, możliwość jazdy konnej lub bryczką, szkolenia żeglar
skie, kursy nurkowania, rehabilitacja.
of th e lake). A n o th er a re a of acco m m o d a tion c o n c e n tra tio n c a n b e fo u n d on th e s o u th e a s t b a n k o f Lake T arnow skie Duże. O n th e b a n k s o f th e la k es th e re a re 30 holiday ce n tre s, n in e w ith in a d ista n ce of 3 0 0 m (on average) from th e lake, a n d five fu rth e r th a n 3 0 0 m (fig. 4).
O f th e c e n tr e s 5 4 % a r e fo u n d in th e c o u n try s id e , 2 3 % in v illag es, 21% in th e o u ts k ir ts o f to w n s a n d o n ly 2% in th e to w n c e n tr e . B u ild in g s a re u s u a lly e re c te d o n p lo ts o f u p to o n e h e c ta r e (22%), o n ly a few (3%) a re o v er 8 h a (m ain ly fo rested ). 3 6 % h a v e a r e c r e a tio n a l in f r a s tr u c tu r e (m o st in L u b iató w a n d T a rn ó w J e z ie rn y ). R e g a rd in g in fra s tr u c t u r e , 8 0 % o f h o lid a y c e n tr e s h av e c a r p a r k s , in c lu d in g 12 g u a r d e d a n d 2 3 u n g u a r d e d . T h e a v e ra g e n u m b e r o f p a r k in g s p a c e s is 3 5 . In o v er h a lf th e c e n tr e s c h ild r e n ’s n e e d s w e re ta k e n in to c o n s id e ra tio n a n d p la y g ro u n d s w e re b u ilt (52%). W a te r r e c r e a tio n e q u ip m e n t is a v a il a b le for r e n t in 2 7 % , a n d s p o r ts e q u ip m e n t in 14% . T h e re m a in in g a t t r a c tio n s a re a p ie r, je tty , p la c e for b o n fire s, te n n is c o u r t, w a te r s lid e s, b e a c h e s , c o m m u n ity c e n tr e s , b o n fire p la c e s, fo o tb all p itc h e s , p o o l ta b le s , gym , m ini zoo, h o r s e rid in g o r rid in g in a ca rria g e , y a c h tin g c o u r s e s , d iv in g c o u r s e s , a n d p h y s ic a l r e h a b ilita tio n .
Rys. 4. Zagospodarow anie turystyczne Pojezierza Sławskiego - baza noclegowa, gastronom iczna, urządzenia sportowe, szlaki turystyczne Fig. 4. Tourist infrastructure of the Stawskie Lake District - accom m odation, catering, sports facilities, tourist paths
5. DZIAŁKI LETNISKOWE
Na badanym obszarze zlokalizowano 1767 działek letniskowych (rys. 5). Przeprowadzono 180 ankiet
z ich właścicielami w 13 miejscowościach
(Jodłowie, Sławie, Radzyniu, Jeziornej, Józefowie, Krępinie, Lubiatowie, Tarnowie Jeziernym, Dębie, Tarnówku, Kuźnicy Głogowskiej, Lubogoszczu i Głuchowie).
Działki na badanym terenie zaczęły powstawać na początku lat 70. (rys. 2 i 3), ale wciąż przezna cza się nowe obszary pod zabudowę letniskową. Teren cieszy się coraz większym zainteresowa niem, gdyż ponad 60% działek letniskowych
po-5. INDIVIDUAL SUMMER RECREATIONAL PLOTS OF LAND
It w a s fo u n d th a t th e re w ere 1767
re c re a tio n a l p lo ts in th e s tu d ie d a re a (fig. 5) a n d a su rv e y a m o n g 180 p lo t o w n ers w as c arried o u t in 13 p la c e s (Jodlów , Sław a, R adzyń, J e z io rn a , Józefów , K rępina, Lubia- tów, T arn ó w J e z ie m y , D ąb, T arnów ek,
K u źn ica G łogow ska, Lubogoszcz a n d
G łuchów ).
Plots of la n d s ta rte d to b e ta k e n u p in th e early 1 970s (fig. 2 a n d 3), a n d th ey are still sp re a d in g a s th e a r e a b eco m ing increasingly p o p u lar, over 60% h av e ap p e a re d in th e la st
Kolsko Łupicel
Liczba miejsc noclegowych: Number of beds: Ciosanięc Droniki )n m ic k ic . f Jet S ftk h w Szreniawa Lubiatów Krępina Śmieszkoyta Dębowo ponad 200 more than 200 \W róblów : Wyspa— K orm oranów Obiekty gastronomiczne Catering outlets ‘P ta sia •
! Wyspo'. Urządzenia sportowe,
place zabaw Sports facilities, playgrounds Jeziorna LAWA M yszyniec, Lasy / Forest W U r o c z y s k * r ^ \ą J i r K u ja w y ■ fT^Jëziemy W ody / W ater Jet ^ Tarnow skie D uze / Łąki / Pasture ^ T a r n ó w e k Głuchów
J. M łyń s kie Duże
^(Głuchowskie ¡ ■ Szlaki turystyczne.
Tourist trails:
lVcz. \
T arno w skie
M a le żółty / yellow
Stare 1
St rącze' zielony / green Kamiônna
6. RUCH TURYSTYCZNY 6 . TOURISM
Pojezierze Sławskie ze względu na walory przy rodnicze stanowi ważny region wypoczynkowy dla mieszkańców pobliskich miast. Popularność tę po twierdza występujący na badanym obszarze ruch turystyczny. Badania ruchu turystycznego prowa dzone były w drugiej połowie czerwca 2001 r. Łącznie przeprowadzono 125 ankiet wśród tury stów: 37 w Sławie, 41 w Lubiatowie, pozostałe 47 w innych miejscowościach (Józefów, Radzyń, Tar nów Jezierny, Lubięcin, Lubogoszcz, Dąb, Lipniki i Jodłów). Wśród turystów dominowały pobyty krótkie (do 7 dni - 60%), średniodługie (14 dni - 30%). Jako forma pobytu dominowały wśród re spondentów wczasy (24%), następnie biwak (20%), pobyt na działce (tylko 15% ze względu na deszczową pogodę), u rodziny, na letnisku, oazie lub pobyt leczniczy w ośrodku krioterapii. W 56% wyjazdy organizowane były indywidualnie. Tury ści wypoczywający na tym terenie to w większo ści stali bywalcy przyjeżdżający tu od końca lat 90. Prawdziwi miłośnicy regionu przyjeżdżają na wypoczynek każdego roku, począwszy od lat 60. Wśród aktywności turystycznych dominuje wypo czynek letni, ale wyraźnie zaznaczają się również przyjazdy na jesienne grzybobrania. Turyści naj częściej przebywają w miejscowościach położo nych bezpośrednio nad Jeziorem Sławskim: Sła wie, Lubiatowie, Józefowie i Radzyniu.
Głównym motywem przyjazdu na Pojezierze Sławskie są jego walory turystyczne (56% odpo wiedzi), a zwłaszcza przyrodnicze (lasy, jezioro, czyste powietrze). Ważną rolę odgrywają także bli skość miejsca zamieszkania lub znajomość terenu (20%), namowa przyjaciół lub odwiedziny rodziny (14%), przypadek lub skierowanie na wczasy (13%). Wypoczywający zainteresowani byli głów nie pobytem w miejscowości docelowej i penetra cją najbliższych okolic (73% odpowiedzi). Zaled wie 39% ankietowanych deklarowało chęć zwie dzania terenów położonych nieco dalej. Odwiedza jący region przybyli głównie samochodem osobo wym (80%), nieliczni autobusem (16%) lub koleją i autobusem (4%).
Na Pojezierzu Sławskim wypoczywają głównie osoby dorosłe w wieku od 40 do 60 lat (42%) oraz w wieku od 20 do 40 lat (38%). Osoby młode (do 20 lat) stanowiły 14% badanych, a w wieku eme rytalnym 7,2%.
Ponad połowa respondentów to osoby z wy kształceniem średnim (54%), następnie wyższym
D u e to its n a t u r a l a s s e ts , th e S ła w sk ie L ake D is tric t is a n im p o r ta n t re c re a tio n a l re g io n for th e i n h a b ita n t s o f n e a rb y to w n s, c o n firm e d b y th e to u r is m o c c u r r in g th e re . It w a s s tu d ie d in th e s e c o n d h a lf of J u n e 2 0 0 1 b y a s u rv e y of 125 to u r is ts : 3 7 in S ław a, 41 in L u b iató w , a n d th e re m a in in g 4 7 in o th e r to w n s (Józefów , R ad zy ń , T a rn ó w J e z ie rn y , L u b ię c in , L u bogoszcz, D ąb, L ip n ik i a n d Jo d łó w ). C o n c e rn in g le n g th of s ta y , s h o r t v is its (u p to 7 d a y s - 60% ) a n d m e d iu m - le n g th (14 d a y s - 30% ) d o m in a te d . T h e m a in lo c a tio n s w ere h o lid a y c e n tr e s (24% ), follow ed by c a m p s ite s (20% ), in d iv id u a l r e c re a tio n a l p lo ts (only 15% d u e to th e r a in y w e a th e r), a t a fam ily h o u s e , a t a re lig io u s c a m p o r in th e c ry o th e r a p y c e n tre . 56% w ere o rg a n is e d in d iv id u a lly . New to u r is ts in th is a r e a s in c e th e la te 1 9 9 0 s a re m o stly r e g u la r v is ito rs , w h ile tr u e lo v ers o f th e re g io n h a v e b e e n c o m in g for h o lid a y s ev ery y e a r fro m th e 1 96 0 s. S u m m e r r e c r e a tio n a l a c tiv itie s b u t v is its for a u t u m n m u s h r o o m p ic k in g a re a lso fo u n d . T o u r is ts u s u a lly s ta y d ire c tly b e s id e L ak e S ła w s k ie a t S ław a, L u biatów , Jó zefó w a n d R ad zy ń .
T h e m a in m o tiv e for c o m in g to th e S ła w s k ie L ak e D is tric t is its to u r i s t a s s e ts (56% o f a n s w e rs ), e s p e c ia lly th e n a tu r a l o n e s (fo rest, la k e , c le a n air). A sig n ific a n t ro le is a ls o p la y e d b y th e c lo s e n e s s to h o m e o r fa m ilia rity w ith th e a r e a (20%), fr ie n d s ’ p e r s u a s io n o r a n o p p o rtu n ity to v is it fam ily (14%) o r b y c h a n c e (13%). T h e t o u r i s t s w e re m a in ly in te r e s te d in w h e re th e y w e re s ta y in g o r its im m e d ia te a r e a (73% ), o n ly 3 9 % w ere w illin g to v is it a r e a s slig h tly f u r th e r aw ay . T h e m a jo rity c a m e b y c a r (80%), o n ly a few b y b u s (16% ), o r tr a in a n d b u s (4%). T h e to u r i s t s in th e S ła w sk ie Lake D is tric t a r e m a in ly a d u l ts a g e d 4 0 - 6 0 (42%) a n d 2 0 - 4 0 (38% ), 14 % w e re b elo w 20 , a n d 7 .2 % o v er 6 0 . O v er h a lf (54%) h a v e h a d sc h o o l e d u c a tio n to 19 o n ly a n d a f u r th e r 2 1 % h a v e h a d h ig h e r w ith th e r e m a in in g (12%) o n ly v o c a tio n a l a n d
(21%), natomiast pozostali badani to osoby z wy kształceniem zawodowym i podstawowym (12%). Wypoczywający to mieszkańcy miast południowo- -zachodniej i zachodniej części kraju pochodzący z Wrocławia (24%), Zielonej Góry (17%). W 20% to mieszkańcy Legnicko-Głogowskiego Zagłębia Miedziowego, przede wszystkim zaś Głogowa (14%) i Polkowic (6%). Pozostali pochodzą z No wej Soli (niecałe 10%) i Wałbrzycha (7%). Na podstawie przedstawionego zasięgu przestrzenne go ruchu turystycznego można stwierdzić, że Poje zierze Sławskie jest obszarem wypoczynkowym 0 znaczeniu regionalnym.
Turystyka jest jedną z podstawowych gałęzi go spodarki na tym terenie. Wpływy z tego typu dzia łalności, jak szacują władze gminy, stanowią około 15% jej dochodów. Miasto ze względu na walory 1 rozbudowaną bazę noclegową zajmuje jedno z czołowych miejsc w rankingach na najpopular niejsze miejscowości turystyczne. Gmina Sława jest również rekordzistką w sprzedanej liczbie noc
legów (150 tys.) w woj. lubuskim. Obecnie gmina ubiega się o status gminy uzdrowiskowej. Pierw szym ośrodkiem jest Europejska Klinika Rehabili tacji „Victoria” w Radzyniu, gdzie zastosowano unikatową komorę kriogeniczną umożliwiającą leczenie zimnem w temperaturze od -110°C do -160°C.
7 . PODSUMOWANIE
Na podstawie przeprowadzonych badań tereno wych (inwentaryzacja, kwerenda, badania ankieto we) oraz przeprowadzonych analiz stwierdzić można, że:
1. Pojezierze Sławskie należy do obszarów o szczególnie dużej i dużej przydatności wypo czynkowej, co potwierdza rejestrowany na tych obszarach ruch turystyczny.
2. Zagospodarowanie turystyczne ma charakter wybitnie sezonowy, a w układzie przestrzennym strefowy. Najbardziej intensywnie wykorzystywa ne są obszary bezpośrednio przylegające do jezior, a w szczególności Jeziora Sławskiego.
3. Walory turystyczne i zagospodarowanie w dużym stopniu warunkują sezonowość ruchu tu rystycznego badanego obszaru.
4. Występuje wyraźna dominacja walorów przyrodniczych nad antropogenicznymi, które po siadają znaczenie lokalne.
5. Badany region postrzegany jest jako atrak cyjny w opinii turystów i mieszkańców.
e le m e n ta ry . T h e t o u r i s t s co m e from to w n s a n d c itie s in th e s o u th w e s te r n a n d w e s te r n p a r t s o f P o la n d e.g. W ro claw (24%) a n d Z ie lo n a G ó ra (17%), 20% from th e L eg n ick o -G ło g o w sk ie ‘C o p p e r B a s in ’, m o stly G łogów (14%) a n d P olkow ice (6%). O th e r s c o m e fro m N ow a S ól (a lm o st 10%) a n d W a łb rz y c h (7%). T h e p r e s e n te d s p a tia l ra n g e s h o w s t h a t th e S ła w sk ie L ake D is tr ic t is a re g io n a l r e c re a tio n a re a . T o u ris m is o n e o f th e m a in b r a n c h e s o f e c o n o m y w ith in c o m e , a c c o rd in g to
gm ina
a u th o r itie s , c o n s titu tin g a b o u t 15% o f th e ir o v erall in c o m e . D u e to its a s s e ts a n d d e v e lo p e d a c c o m m o d a tio n , S ła w a r e m a in s th e m o s t p o p u la r to u r is t d e s tin a tio n . T h egm ina
o f S ła w a a lso s e lls th e la r g e s t a n n u a l n u m b e r o f o v e rn ig h t s ta y s (1 5 0 0 0 0 ) in th e L u b u s k ieWojewództwo.
A t p r e s e n t th egmina
is fig h tin g to g a in s p a s t a t u s a n d th efirs t c e n tr e in R ad zy ń - ‘V icto ria’,
a ‘E u r o p e a n R e h a b ilita tio n C lin ic’ - h a s a u n iq u e c ry o g e n ic c h a m b e r is u s e d e n a b lin g p a t ie n ts to b e tr e a te d in te m p e r a t u r e s ra n g in g fro m -1 1 0 C to -1 6 0 C . 7. CONCLUSIONS O n th e b a s is o f th e field r e s e a r c h (c a ta lo g u in g , su rv ey ) a n d a n a ly s e s , it is p o s s ib le to c o n c lu d e th a t: 1. T h e S la w s k ie L ak e D is tric t is a n a r e a o f a p a r ti c u la r to u r i s t v a lu e , c o n firm e d b y th e to u r is m re c o rd e d th e re . 2. T h e t o u r i s t i n f r a s t r u c t u r e is ty p ically s e a s o n a l, a n d a s re g a rd s d is tr ib u tio n in s p a c e - c a n b e divided in to z o n e s . T h e a r e a s w h ic h a r e th e m o s t in te n s iv e ly e x p lo ite d a re th e a r e a s d ire c tly a d ja c e n t to th e la k e s , esp e c ia lly L ak e S la w sk ie .
3. T o u r is t a s s e t s a n d in f r a s tr u c tu r e la rg e ly c o n tro l th e s e a s o n a lity o f to u ris m .
4. N a tu r a l a s s e t s c le a rly d o m in a te over a n th ro p o g e n ic a s s e ts , w h ic h a re o n ly of lo cal im p o rta n c e .
5. T h e re g io n is p e rc e iv e d a s a ttra c tiv e b y to u r i s t s a n d in h a b ita n t s .
6. Istnieje wysoka świadomość (90%) badanych mieszkańców i specjalistów, że turystyka stwarza szansę aktywizacji gospodarczej gmin Pojezierza Sławskiego.
7. Wśród mieszkańców istnieje również duża potrzeba pomocy ze strony władz gminnych oraz promocji i reklamy obszaru.
8. Najbardziej optymistycznie na rozwój tury styki patrzą mieszkańcy miejscowości położonych nad jeziorami i deklarują chęć wynajmu kwater tu rystom, np. w Sławie, Radzyniu, Tarnowie Jezier- nym, Lubiatowie, Lubogoszczy. Natomiast mniej sze zainteresowanie wyrażają mieszkańcy Kolska, Starego Strącza, realnie oceniając walory miejsca zamieszkania jako mniej atrakcyjne.
9. Generalnie ludność miejscowa nastawiona jest przychylnie do turystów i w rozwoju turystyki widzi możliwość rozwoju regionu, zatrudnienia i poprawy warunków bytowych.
10. Najtrudniejsza jest sytuacja w miejscowo ściach popegeerowskich, gdzie istnieje bezrobocie i ze względu na brak finansów brakuje pomysłu na przyszłość.
11. Nie zaobserwowano na badanym obszarze wynajmu drugich domów turystom - zjawiska wy stępującego powszechnie np. na Pojezierzu Mazur skim czy Pojezierzu Kaszubskim.
12. Zaobserwowany brak wynajmu kwater pry watnych należy tłumaczyć złym stanem substancji mieszkaniowej w miejscowościach turystycznych, jak również brakiem inwestycji remontowych pod noszących standard oraz nowych inwestycji bu dowlanych wśród stałych mieszkańców.
Zgodnie z ugruntowanym w literaturze przed
miotu podziałem przestrzeni turystycznej LISZEW
SKIEGO (1995), autorzy zauważają występowanie
na badanym obszarze głównie przestrzeni penetra cji i kolonizacji turystycznej.
1. Przestrzeń penetracji ma charakter buforowy pomiędzy przestrzenią kolonizacji a terenami typo wo rolniczymi.
2. Penetracja terenu odbywa się wzdłuż wyzna czonych szlaków turystycznych (pieszych, wod nych, konnych i ścieżek przyrodniczych).
3. Dominantami krajoznawczymi przestrzeni penetracji są:
- w sferze walorów antropogenicznych: ka pliczki przydrożne, wiatraki, kościoły, układy osadnicze, pałace, dwory;
- w sferze walorów przyrodniczych - tereny le śne, rezerwaty przyrody, głazy, jeziora.
4. Przestrzeń kolonizacji związana jest bezpo średnio ze strefą brzegową jezior, co potwierdza
6. T h ere is h ig h a w a re n e s s (90%) am o n g re s p o n d e n ts th a t to u ris m c re a te s a n o p p o rtu n ity for th e eco n o m ic d ev elo p -m en t
of th e S ław sk ie Lake D istric t
gminas.
7. T h e in h a b ita n ts e x p re s s a stro n g n eed for s u p p o r t from
gmina
a u th o ritie s, a s well a s for p ro m o tio n o f th e a re a .8. T o u rism d e v e lo p m e n t is viewed m o st op tim istically b y th e in h a b ita n ts o f p la ces b esid e th e la k e s w ho a re willing to re n t acc o m m o d a tio n to to u ris ts , e.g. in Sław a, R adzyń, T a rn ó w J e z ie m y , L ubiatów a n d Lubogoszcz. T h e in h a b ita n ts of Kolsko a n d S ta iy S trą c z w ere le ss in te re s te d a n d th ey realistically ra te d th e a s s e ts o f th e ir a re a s a s le ss a ttractiv e.
9. G enerally, local in h a b ita n ts sh o w
a positive a ttitu d e to w a rd s to u rists, a n d in
to u r is m d e v e lo p m e n t th e y see a n
o p p o rtu n ity for th e region, a c h a n c e to d e c re a se u n e m p lo y m e n t a n d im prove living co n d itio n s.
10. T h e s itu a tio n is m o s t difficult in p la ces w ith fo rm er collective farm s w h ich h av e sev ere u n e m p lo y m e n t a n d w h ere th e re a re n o id e a s for th e fu tu re d u e to finan cial p ro b lem s.
11. A la c k o f re n ta l o f se c o n d h o m e s to to u r is ts - a co m m o n p h e n o m e n o n in e.g. th e M a z u ria n o r K aszu b y Lake D istricts.
12. T h e fact t h a t p riv ate lodgings are
n o t re n te d c o u ld b e ex p lain ed b y th e ir poor co n d itio n, a s w ell a s by a lack of in v e st m e n t in re d e c o ra tio n a n d n ew c o n s tru c tion.
A ccording to Li s z e w s k i’s division of
to u ris t s p a c e (1995), w ell-k no w n from th e lite ra tu re , th e a u th o r s find evidence of to u r is t p e n e tra tio n a n d co lo n isatio n sp ace.
1. P e n e tra tio n s p a c e is a buffer b etw een co lo n isatio n s p a c e a n d a g ric u ltu ra l are a s.
2. P e n e tra tio n o f th e a r e a ta k e s place alo n g m a rk e d to u r is t tra ils (walking, w ater, h o rse rid in g a n d ed u ca tio n a l).
3. L a n d s c a p e e le m e n ts d o m in a tin g p e n e tra tio n s p a c e are:
- am o n g an th ro p o lo g ica l a s s e ts : ro ad sid e c h a p e ls, w in d m ills, c h u rc h e s , s e ttle m e n t la y o u ts, p a la c e s, m a n o rs ,
- a m o n g n a t u r a l a s s e ts : fo re s ts , n a tu r e re s e rv e s , e r r a tic b lo c k s , la k e s.
4. C o lo n is a tio n s p a c e is d ire c tly c o n n e c te d w ith th e la k e b a n k s a n d s e e n
lokalizacja ośrodków wypoczynkowych i działek letniskowych.
5. Można wyróżnić dwa typy obszarów kolo nizowanych w formie działek letniskowych:
- kompleksy działek związane z funkcjonujący mi miejscowościami (Radzyń, Tarnów Jezierny, Lubiatów, Lubogoszcz), gdzie występuję przemie szanie zabudowy letniskowej z zabudową siedli skową;
- kompleksy działek związane z dawnymi miej scowościami (często przysiółkami), w których
funkcja turystyczna zdominowała rolnictwo
(Jodłów, Jeziorna, Józefów, Krępina).
6. Występuje wyraźna polaryzacja jakości zbudowy letniskowej:
- działki starsze z zabudową sezonową o ni skim standardzie;
- działki młode z zabudową o charakterze dru gich domów, często całorocznych z ciekawie za aranżowaną przestrzenią wokół domu.
7. Powstały nowe centra zabudowy o charak terze „rezydencji” (Radzyń osiedle „Nad Stawa mi”).
8. Dalszy rozwój przestrzeni kolonizacji ograni czony jest warunkami terenu ze względu na liczne obszary zabagnione i torfowiskowe.
9. Wnioskować można, że dalszy rozwój będzie miał charakter zmian jakościowych, a nie ilościo wych. Następuje prywatyzacja i parcelacja ośrod ków wypoczynkowych (szczególnie domków kem pingowych w Lubiatowie i Tarnowie Jeziernym).
in th e locatio n of h oliday c e n tre s a n d recreatio n al plots.
5. Two ty p e s of a re a s a re colonised by
individual re c re a tio n a l plots o f land:
- p lo ts c o n n e c te d w ith p re s e n t se ttle m e n ts (Radzyń, T arn ó w Jeziern y , Lubiatów, Lubogoszcz), w h ere recrea tio n a l arc h ite c tu re is m ixed w ith resid en tial,
- p lo ts c o n n e c te d w ith sm all villages (often h am lets) w h ere th e to u rist fu n ctio n h a s rep laced a g ric u ltu re (Jodłów, Jezio rn a, Józefów , Krępina).
6. T h ere is cle a r p o larisatio n of th e
quality of recrea tio n a l a rch itectu re:
- o ld er plo ts w ith s e a s o n a l h o u s e s of low s ta n d a rd ;
- n ew er p lo ts w ith seco n d -h o m e type a rc h ite c tu re , h a b ita b le th ro u g h o u t th e y ear w ith th e sp a c e a ro u n d th e h o u s e ‘in te re s t ingly a rra n g e d ’.
7. Newly b u ilt e s ta te s of th e ‘villa’ type
have em erged (Radzyń -
Nad Stawami
estate).8. F u r th e r d ev elo p m en t of colonisation sp a c e is lim ited b y n a tu ra l co n d itio n s (m any bog a n d p e a t areas).
9. It c a n b e co n clu d ed th a t fu rth e r d ev elop m en t will ta k e th e fo n n of qualitative
a n d n o t q u a n tita tiv e ch an g e. Holiday
c e n tre s a re b ein g b ro k e n u p a n d privatised (particularly th e c h a le ts in Lubiatów a n d T arnów Jezierny).
PR Z Y PIS
1 O pracow anie p o w stało na pod staw ie m ateriału zeb ran e go podczas ćw iczeń terenow ych z G eografii T uryzm u i H o te larstw a zorganizow anych d la stu d en tó w III roku geografii tu ryzm u i hotelarstw a U Ł na p rz eło m ie czerw ca i lipca 2001 r.
N O T E
1 The article is based on material collected during Geography of Tourism and Hotel Management Depart ment field classes organised for 3 rd year students at the University of Łódź, in late Ju ne and early July 2001.
B IB L IO G R A FIA - BIBLIO G R A PH Y
Atlas środowiska geograficznego Polski, 1994. IGiPZ PAN.
Warszawa.
Ku c h a r s k i B., Ma l u ś k i e w i c z P., 1996, Ziemia Lubuska,
Sport i Turystyka, Muza SA,Warszawa.
Sław a - siedem dni, 1995, Wydawnictwo PTTK „Kraj”,
Warszawa.
K a c z m a r e k J „ S t a s i a k A . . W ł o d a r c z y k B., 2 0 0 2 , Produkt turystyczny albo j a k organizować poznaw anie świata?.
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. Łódź.
Ko n d r a c k i J., 2000, Geografia regionalna Polski, PWN,
Warszawa.
Li s z e w s k i S., 1995, Przestrzeń turystyczna, Turyzm, t. 5,
z. 2, s. 87-103.
Witamy w gminie Sław a 2003, Informator o gminie i mie ście Sława, Urząd Miejski w Sławie, Wydawnictwo
