Andrzej Gołembnik,Dariusz
Makowski,Marek Mierosławski
Pułtusk, woj. ciechanowskie. Zamek
Informator Archeologiczny : badania 12, 245-247
245
Mur kamienny można w iązać z c z a sa m i k rzy żack im i, zań piw nicę, z częściow o zachowanym sklepieniem beczkowym, z ok resem rządów E rn e sta i Jana W ejherów /1 5 8 2 -1 6 2 6 /.
Ze względu na niem ożność odpowiedniego zabezpieczenia k o n se r w atorskiego, wykop po zakończeniu badań został zasypany.
M ateriał archeologiczny o ra z dokum entacja znajdują s ię w Ka te d rz e A rcheologii U niw ersytetu Łódzkiego·
Badania będą kontynuowane.
PUŁTUSK
woj . c i echanow s kie Rynek
PUŁTUSK
woj. ciechanow skie Zam ek
p a trz
w czesne średniow iecze
P P P racow nie K onserw acji Zabytków
O ddział w W arszaw ie P racow nia A rcheologio z no - Kons e rw a to rsk a
Badania prow adzili -m gr A ndrzej Gołembnik /a u to r sp raw o zd an ia/, m gr D ariu sz Makowski, m g r M arek M ierosław ski. Finansow ało T Ł P Z
"Polonia". T r z e c i sezon badań. Grodzisko i zam ek biskupi /XIII-XVIII w ie k /.
W m yśl zmodyfikowanego planu badawczego realizow anego p rzy w spółpracy z brygadą budowlaną re s ta u ru ją c ą Zam ek, w pierw szym etap ie minionego sezonu p rac e wykopaliskowe skoncentrow ane były w zachodniej c z ę ś c i zamkowego dziedzińca, tj, w wykopach VI i VII /p a tr z In fo rm ator A rcheologiczny 1976 i 1977/,
W pierw szym z nich odsłonięto ry su ją c e s ię w planie fragm en ty dwóch zabudowań o zrębowym wieńcu o ra z frag m en t ulicy m oszczo nej d ran ic am i. Analogiczny układ stw ierdzono zdejm ując kolejne dwa poziomy osadnicze grodu. Z m ianę w rozplanowaniu p rze strz e n n y m za« notowano po odsłonięciu czw artego poziom u, w stępnie datowanego na początek XIV wieku. W tym m om encie p rac e w omawianym wykopie, w związku z niem ożliw ością pow iększenia pow ierzchni, zawężone zo sta ły do działań prowadzonych na niew ielkim odcinku w zachodnim sk raju wykopu, w sąsied ztw ie kamiennego fundamentu p ierw szej fazy m urow anej, datowanej w stępnie na połowę XV wieku. P od czas p rac stw ierdzono, że wykop VI chwytał zachodni s k ra j drew nianej zabudo wy grodowej. W tra k c ie sprawowanego nadzoru archeologicznego nad p rac a m i ziem nym i ekip budowlanych, prow adzonym i w bezpośrednim
246
sąsiedztw ie wykopu, na niew ielkim odcinku stw ierdzono występowanie usypiska wzniesionego z k am ieni przew arstw tonych gliną. W yniesie nie to je s t najprawdopodobniej p o z o sta ło śc ią ziem nych fo rty fik a cji.
W wykopie VII p ra c e rozpoczęto - po ro cz n e j p rz e rw ie - od zw iększenia pow ierzchni wykopu tak, aby kraw ędzie wschodnia i po łudniowa wykopu dowiązane były do sia tk i arow ej /wykop ten w ytyczo ny był w 1975 r . p rze z ekipę М ОВК/. Po zdjęciu n aw arstw ień kultu rowych związanych z funkcjonowaniem m urow anej re z y d e n c ji b isk u p iej, na głębokości około 180 cm poniżej obecnego poziom u użytkow e go stw ierdzono występowanie pierw szych reliktów k o n stru k c ji d rew n ia nych. W stępna an aliza m ate ria łu zabytkowego o ra z c h a ra k te r o d sła n ia nych elem entów k o n stru k c ji pozwala p r z y p u s z c z a ć ,ii pochodzą z p r z e łomu XIV i XV wieku i stanow ią świadectwo istn ie ją c e j tu osady z o kresu pom iędzy najazdem K iejstuta /1368 rek / a m om entem ro zp o częcia budo wy m urowanego zamku /bp P . G iż y c k i? /. P on iżej z aleg ają już k o n stru k cje kolejnych faz osadniczych średniow iecznego grod u. W wykopie VII stw ierdzono występowanie sz eśc iu poziomów. W każdym z trz e c h g ó r nych, pow ielających układ p rz e s trz e n n y , odsłonięto trz y zabudowania m ieszk aln e o zrębow ych w ieńcach 1 pom iędzy nim i zabudowanie gospo d a rc z e o lekkich ścian ach wzniesionych w k o n stru k c ji płotow ej. N ajle piej zachowany je s t poziom III, w którym zrębow y w ieniec zabudowania m ieszkalnego złożony je s t aż po dziew iąty ok rąg lak lic z ąc od p rz y c le s l. T ak znakom icie zachowane kon stru kcje ze względu na czasow ą n iem o żli w ość usunięcia ich /w c a ło ś c i/ z wykopu, zawęziły jego pow ierzchnię, W trz e c h kolejnych poziom ach odsłonięto na niew ielkiej pow ierzchni fragm enty zabudowań wznoszonych w konstrukej'i zrębow ej, p rz y czym uwagę zw raca naro żn ik zabudowania w zniesionego z dębowych bali z pod łog ą wykonaną z dartych desek, wylepionych g lin ą i ułożonym i nań otocz k am i. O statni poziom z zabudową o nieco odm iennej o rie n ta c ji w zniesio ny je s t bezpośrednio na n asypie piaskowym tw orzącym w zg ó rze. E k sp lo ra c ja w arstw usypiska prow adzona w wykopach VI l VTI d o s ta rc z y ła d o ść znacznej Ilości m ate ria łu zabytkowego, głównie dość prym ityw nej c e ra m ik i, pozw alającej w stępnie datow ać m om ent pow stania grodu na początek XIII wieku. P r a c e w omówionych wykopach kończą dwuletni etap rozpoznania archeologicznego tej c z ę ś c i zamkowego d zied ziń ca.
W drugim zaś etapie sezonu 1978, otw orzono tr z y nowe wykopy p rzy sk rzy d le wschodnim zam ku. Wykopy VIII I IX to znaczne p o sz e rze n ia sondaży z la t 1976/77 z zachowaniem tych sam ych oznaczeń nu m erow ych, P ierw szy z nich, ograniczony od stro n y północnej 1 w schod niej m urem fundamentów zamkowych zajm uje pow ierzchnię 175 m ^. W bieżącym sezo n ie na całej pow ierzchni wykopu zdjęto naw arstw ię· nia kulturow e zw iązane z funkcjonowaniem biskupiej re z y d e n c ji o raz doczyszczono 1 zadokumentowano dwa p ierw sz e poziom y k o h stru k cji drew nianych. Podobnie zaawansowane s ą p rac e w wykopach IX I X . Ciąg wymienionych tu trz e c h wykopów, usytuowany wzdłuż sk rz y d ła wschodniego, po zdjęciu świadków osiąga po w ierzchnię 465 m 2. Dzięki tak sz e ro k ie j płaszczy źn ie d ziałan ia, we wspom nianym r e jo
-247
nie udało s ię odsłonić relik ty gospodarczego zaplecza m urowanego zamku /w p ierw szej fazie zajm ującego zachodnią c z ę ś ć w zg ó rza/ ; a więc negatywu pom ieszczenia piwnicznego l znacznych rozm iarów ceglano-kam iennej k o n stru k cji piecowej z XVI w ieku. Na tak z n a cz nej pow ierzchni odsłonięto osiem zabudowań m ieszkalnych i gospo darczy ch , u lic ę o k rężn ą o ra z korony wieńców trz e c h Izbic. Nie najlep szy sta n zachowania elem entów p ierw szej w arstw y k o n stru k cji drew nianych utrudnia na tym etapie badań In te rp re ta c ję . Jednak układ domostw 1 kierunek przebiegu ulicy okrężn ej n arzu ca n ieo d p a r cie p rzy p uszczen ie o wielobocznym, a nie owalnym planie g ro d zisk a. H ipotezę tę potw ierdzały pobieżne o b serw acje czynione podczas p rac budowlanych, prowadzonych w południowym k rańcu sk rzy dła w schod niego. B rak m cćltw ości przeprow adzenia tam rozpoznania a rc h e o lo gicznego uniem ożliw ił jednak dokonanie pełnej In te rp re ta c ji. P r a c e w wykopach VIII, Di 1 X potw ierdziły także sygnalizow ane już przyp u szczenie o istnieniu zabudowy drew nianej na p rzeło m ie XIV I XV w leku. Niezbitym tego dowodem s ą p o z o sta ło śc i niew ielkiego zabudowania wzniesionego na m oszczeniu ulicy o k ręż n e j, odsłonięte" go w wykopie IX. In te rp re ta c ję układu p rze strz e n n eg o utrudnia wspom niane już zasyplsko późnośredniow iecznej piwnicy, zajm ujące znaczną c z ęść pow ierzchni wykopów VIII 1 IX nis'zczące najpraw do podobniej biegnący na te j lin ii rząd izb ic.
W bieżącym sezo n ie, w ram ach zatw ierdzonego projektu kon s e rw a c ji reliktów zabudowań drew nianych1 pułtuskiego grodu, z wyko pu I usunięto elem enty konstrukcyjne zabudowania gospodarczego, o wieńcu zachowanym a ż po d ziesiąty o k rąg lak. E lem enty te złożo ne zostały w specjalnych basenach i oczekują na podjęcie d ziałań kon se rw a to rsk ic h .
Uzyskany podczas p ra c m a te ria ł zabytkowy, z którego w yróż nić należy noże o drew nianych ręk o je ścia ch , s re b r n e zaw ieszki, sk ła daną ju b ile rs k ą w ag f, a także znaczną ilo ś ć przedm iotów drew nianych, znajduje s ię w m agazynach ekspedycji w Pułtusku l w P raco w n i A rch eo logiczn o -K o n serw atorsk iej w W arszaw ie.
RACIĄŻEK, gm .N ieszaw a U niw ersytet Łódzki
w oj.w łocław skie K atedra A rcheologii
w Łodzi
Badania prow adził d r L eszek K a jz er. F inan sow ał WKZ we Włocławku. P ie rw sz y sezon badań. Zam ek średniow ieczny /XIV w iek/ usytuowany na g rodzie, w ielokrotnie p rze b u dowywany /2 połowa XIV - 1 połowa XVIII w ./ P r a c e badawcze prowadzono na dziedzińcu zamkowym 1 w stępnie analizowano relik ty m urow ane "kam ienicy w ielk iej".
