Konferencja nt. "Przemiany tradycji
barskiej".
Biuletyn Polonistyczny 13/38, 7-11
R e f e ra t s ta n o w ił próbę r e k o n s tr u k c j i ówczesnego ronansu po p rz e z w yodrębnienie i a n a l iz ę tzw. toposów sy tu a c y jn y c h i d e s - krypfcywnych w łaściw ych d la te g o gatu n k u . Toposy te o g a rn ia ły bo gactwo obrazów i sym boli odw ołujących s i ę do pradawnych i pow sz e c h n ie znanych w yobrażeń.
P r o f. d r Władysław T o m k i e w i c z: Rola nec*n^tru w rozw oju l i t e r a t u r y i k u ltu r y p o ls k ie j w cza sa ch re n e sa u a a i b
a-T O JC U .
R e fe ra t u k a z a ł i s t o t n ą i d o n io s łą r o lę m ecenatu w rozw oju l i t e r a t u r y , s z tu k p la s ty c z n y c h i a r c h i te k t u r y . A utor p o d n ió sł znaczen ie d e d y k a c ji i wstępów do d z i e ł l i t e r a c k i c h jako cennego ź ró d ła do pozn ania dziejów m ecenatu.
Doc. d r Tadeusz B i e ń k o w s k i : Antyk - B ib lia - L i t e r a t u r a . Antyczne i b i b l i j n e i n s p i r a c j e i symbole w l i t e r a t u r z e s t a r o p o l s k i e j .
R e f e r a t z a w ie ra ł c h a r a k te ry s ty k ę różnego rodzaju re m in isc e n c j i an ty czn y ch i b ib l i j n y c h w y stęp u jący ch u p is a r z y s ta r o p o l s k ic h o ra z ocenę ideow ej i a r ty s t y c z n e j r o l i ty c h re m in isc e n c j i .
Wszystkim re fe ra to m to w arzy szy ła ożywiona d y s k u s ja .
Doc« d r Tadeusz Bieńkowski
K O N F E R E N C J A n t . : „ P R Z E M IA N Y T R A D Y C J I B A R S K IE J ”
W d n ia c h 18-19 marca 1970 r . I n s t y t u t Badań L ite r a c k ic h FA2T zorganizow ał k o n fe re n c ję naukową pośw ięconą przemianom t r a d y c j i b a r s k i e j . K o n fe re n c ja , w k t ó r e j w z ię l i u d z ia ł h is to r y c y l i t e r a tu r y , h is to ry c y i f o l k l o r y ś c i , dokonała p rz e g lą d u - a w w ielu zak re sac h i podsumowania - p ro b lem aty k i zw iązanej z id e o lo g ią ru ch u b a rs k ie g o o ra z sto su nk iem do t r a d y c j i b a r s k ie j l i t e r a t u r y końca XVIII i p ie rw s z e j połowy XIX wieku i f o lk l o r u .
R e fe ra t p r o f . d ra Je rz e g o M i c h a l s k i e g o / I n s t y t u t E i s t o r i i PAif, Warszawa/ p t . " C h arak te ry sty k a m entalności po li ty c z n e j ru ch u b a rs k ie g o " - p rz e d s ta w ia ją c międzynarodowe związ k i i s to s u n k i k o n f e d e r a c ji, omawiał świadomość p o li :jc z n ą i ka te g o r ie m yślenia p o lity c z n e g o u czestników ru c h u .P o d k re ś la ł u n
i 8 i
-formizm m e n ta ln o śc i k o n fe d e ra c k ie js zarówno masę s z la c h e c k ą ,ja k przywódców ru ch u cech u je te n sam b ra k ro z e z n a n ia w u k ła d z ie s i ł międzynarodowych i w ła s n e j s y t u a c j i , samoułuda i naiw ność p o l i ty c z n a . P anuje ogólne p rz e k o n a n ie , że P o lsk a j e s t przedm iotem c ią g łe g o z a in te re s o w a n ia o ścien n ych m o c a rstw ,k tó re n ie mogą do p u ś c ić do j e j upadku. S tą d oczekiw anie w ie lk ic h pomocy m i l i t a r nych, optymizm i b ra k p o czu c ia z a g ro ż e n ia . D y le ta n c k ie p o su n ię c ia dyplom atyczne podejmowane p rz e z m a g n aterię są wypadkową wew n ę trz n y ch r y w a liz a c ji między obozami. U to żsam iając in te r e s w łas ny z in te re se m państw a, m a g n a c i'u s iłu ją w ykorzystać obcą p ro te k c ję do w a lk i o wpływy i u rz ę d y . M entalność k o n fed erac k a j e s t produktem czasów s a s k ic h : n i s k i poziom k u ltu r y p o li ty c z n e j - t o s k u te s brak u w ykw alifikow anej k ad ry dyplomatów i p o lity k ó w ; b a r- s z c z a n ie , wychowani w s z k o le s a s k i e j , p rz y w ią z u ją wagę do praw nego k rę ta c tw a i d e k l a r a c j i słow nych, k tó ry m i z a s tę p u ją d z i a ł a n ie .
R e f e r a t p r o f • d ra Emanuela E o s t w o r o w s k i e g o / I n s t y t u t H i s t o r i i PAN, Kraków/ p t . "K siądz Marek i proroctw « p o lity c z n e doby ra d o m s k o -b a rs k ie j" - zajmował s i ę p o s ta c i ą kB• Marka o raz przypisyw aną mu "W ieszczbą d la P o ls k i" na t l e boga t e j l i t e r a t u r y - a n ty k ró le w sk ic h i zapo w iadających k l ę s k i n a ro dowe p ro ro ctw p o lity c z n y c h o k resu panowania S ta n is ła w a Augusta« Rozważania na tem at a u to rs tw a i cza su po w stan ia "W ieszczby" pro w adziły do n a s tę p u ją c y c h k o n k lu z ji: autorem utw oru j e s t prawdo podobnie k s . Marek Jandołow icz - c ie s z ą c y s i ę sław ą p ro ro k a , a nim ator ruchu b a rs k ie g o ; za d a tę p o w stan ia "W ieszczby" uznać na le ż y ro k 176 7« i s t n i e j ą n iew ątp liw e św iad ectw a,że b y ła ona zna na konfederatom . Na t r e ś ć p o lity c z n ą utw oru s k ła d a j ą s i ę , za szyfrow ane w p ro ro c z e j m e ta fo ry c e , zapow iedzi d e t r o n i z a c j i k ró l a i b a n i c j i dysydentów , w s tą p ie n ia na tr o n p o ls k i S asó w ,k tó rzy podźwigną państwo z upadku, o ra z n ie ja s n a w iz ja p r z y s z łe j wojny r e l i g i j n e j . .
R e fe ra t d ra Jan usza M a c i e j e w s k i e g o /IB L , War szawa / p t . "P oezja p o lity c z n a k o n f e d e r a c ji b a r s k i e j " - c h a ra k te ryzow ał l i t e r a t u r ę p o lity c z n ą i p a tr io ty c z n ą l a t 1767-1772 na t l e ówczesnych wydarzeń p o lity c z n y c h . R ękopiśm ienna, anonimowa, okolicznościow a l i t e r a t u r a b a rsk a j e s t o s t a t n i ą m a n if e s ta c ją " f o lk lo r u s z la c h e c k ie g o " . Wywodzi s i ę z czasów s a s k ic h , stam tąd pochodzą j e j w ątk i a n ty k ró lew sk ie i a n ty c z a rto ry sk ie .R ó w n o c z e ó
-n ie p o ja w ia ją s i ę w -n i e j motywy -nowe: -n ie c h ę ć do m a g -n a te rii - " s t a r s z y c h b r a c i" - o ra z p o c zu c ie z ag ro ż en ia n ie p o d le g ło ś c i, wywołane porwaniem sen ato ró w p rz e z R epnina. P o ezja b arsk a - to św iadectw o k ry zy su świadom ości s a r m a c k ie j,noszącej cechy " p rz e d - i d e o l o g i i " , i pow staw ania nowoczesnej świadomości narodow ej.
R e f e r a t doc. d ra M ieczysława K l i m o w i c z a /U niw er s y t e t W rocław ski/ p t . " >O św ieceni s a r m a c i< wobec t r a d y c j i b a r s k i e j . Z d ziejó w l i t e r a t u r y i k u ltu r y Sejmu W ielkiego" - p r z e d s ta w ił re n e sa n s t r a d y c j i k o n fe d e ra c k ie j w obozie p a t r i o tów Sejmu W ielk ie g o . K lęska refo rm i p ierw szy r o z b ió r P o ls k i budzą świadomość, że n ie można zbudować nowej k u ltu r y drogą od r z u c e n ia t r a d y c j i ro d zim ej i a d a p t a c j i wzorów obcych. W o k re s i e Sejmu C z te r o le tn ie g o n a s tę p u je nawrót do i d e o l o g i i ru ch u b a r s k ie g o , k tó r a u o s a b ia d ą ż e n ia n ie p o d leg ło ścio w e n arodu i s z la c h e c k ą tr a d y c ję k u l t u r a l n ą . Towarzyszy temu powrót do s t a ro p o ls k ie g o o b y czaju i p o tę p ie n ie cudzoziem szczyzny .Dzieła S ta s z ic a i K o łłą ta ja łą c z ą program refo rm z pochwałą dawnych cnót, obyczajów i p a trio ty z m u d ro b n e j s z la c h ty . D rukarnia Wolna Jan a P o to c k ieg o p u b lik u je l i t e r a t u r ę zw iązaną z k o n f e d e r a c ją . Wyra zem świadomego naw iązan ia do t r a d y c j i b a r s k i e j j e s t pow ołanie do p ra c Sejmu jednego e przywódców k o n f e d e r a c ji, Adama K ra s iń s k ie g o , k tó r y s t a j e s i ę aktywnym d z ia ła c z e m s tro n n ic tw a p a trio ty c z n e g o .
R e f e r a t p r o f . d r M a rii Ż m i g r o d z k i e j i p r o f . d r M a rii J a n i o n /IB L , Warszawa/ p t . "T rad y cja b a rsk a w dobie romantyzmu" - ś l e d z i ł .r o lę i przem iany tem atu b a rs k ie g o w l i t e r a t u r z e ro m a n ty czn ej, p rzed e w szystkim k r a jo w e j, jego zw iązek z c e n t r a ln ą problem atyką św iatopoglądow ą ep o k i i wpływ na k s z ta łto w a n ie s i ę form l i t e r a c k i c h . P ow stanie listo p ad o w e u m o żliw iło nową p e rio d y z a c ję dziejów P o ls k i o d ra d z a ją c e j s i ę : k o n fe d e ra c ja uznana z o s ta je za p ierw sze pcw/stanie narodow e/dru gim j e s t in s u r e k c ja kościuszkow ska, trz e c im - pow stanie l i s t o padow e/, w yznaczając g ra n ic ę między p o ls k ą w o ln o ścią a carskim despotyzmem, "rozumem" a " w ia rą " , dawną a nowoczesną h i s t o r i ą n aro d u . Po p o w stan iu zarysow ują s i ę dwie i n t e r p r e t a c j e tr a d y c j i b a r s k i e j : p ie rw sza - jak o czynu zie m ia ń sk ic h błęd n y ch r y ce rz y /z a p ro je k to w a n a p rz e z Mochnackiego i zrea lizo w an a w d ra m atach S łow ackiego, k tó r e u k azu ją zarazem m oralne p ę k n ię c ia i o d stęp stw a ty c h r y c e r z y / , druga - sarm acka i gawędowa. W n u
r 10 r
-c ie sarma-ckim p o w sta ją dwa typy l i t e r a -c k i e , ważne w d z ie ja -c h świadomości narodow ej: ty p r y c e r z a , u c z e s tn ik a k o n f e d e r a c ji, i ty p s ta r e g o s z la c h c ic a , k tó r y wspomina k o n fe d e ra c k ie c z a sy ; s ą one pró b ą p rzez w y c iężen ia rom anty cznej a p o l o g ii m ło d o śc i. Z te g o n u r tu wywodzi s i ę te ż gawęda ja k o odrębny g atu n ek l i t e r a c k i /" P a m ią tk i S o p lic y " / i s t y l p r o f e c j i /z w iązan y z pos t a c i ą k s . M arka/, k tó r y s łu ż y potem d e m o k ra ty c z n o -re p u b lik a ń - s k i e j w i z j i h i s t o r i i /G o s z c z y ń s k i/.
R e f e r a t doc. d r Z o f ii S t e f a n o w s k i e j /IB L , Warszawa/ p t . "K o n fed eraci b a rs c y w tw ó rc z o śc i M ickiew icza" - omawiał motyw b a r s k i w l i t e r a c k i c h i p u b lic y s ty c z n y c h d z ie ła c h M ickiew icza /" K o n fe d e ra c i b a r s c y " , "Pan T ad eu sz", "P re le k c je p a r y s k ie " / i jego r o l ę w p r o c e s ie wyboru X V III-w iecz - n e j t r a d y c j i narodow ej. W "Panu Tadeuszu" p o ja w ia ją s i ę dwie tr a d y c je narodowe: jedna rep rezen to w an a j e s t p rz e z Maćka Dob rz y ń s k ie g o , k o n fe d e ra ta i u c z e s tn ik a sejmikowego ż y c ia p o l i tycznego? druga - wyrażona w k o n c e rc ie J a n k ie la - zamyka s i ę w s z e re g u : K o n sty tu c ja 3 M aja, le g io n y , arm ia D ąbrow skiego. Te dwie tr a d y c je p o z o s ta ją w s t a n i e n a p ię c ia , k tó r y o d b ija dwuznaczność świadom ości ro m a n ty c z n e j, zw róconej ku p r z y s z ło ś c i , a l e ro z u m ie ją c e j j ą jak o k o n ty n u a c ję t r a d y c j i narodpw ej. K rzyżu jące s i ę opozycje s t a r e - nowe i sw o jsk ie - obce o k r e ś la j ą sto su n e k M ickiew icza do X V III-w iecz n ej p r z e s z ł o ś c i . Id ee b a r s k ie w łączone z o s ta j ą do św iato p o g ląd u rom antycznego; M ickie w icz w id zi w k o n f e d e r a c ji zapowiedz pow szechnej re w o lu c ji w E u ro p ie , "żywą w ia rę " , z je d n o czen ie naro d u id ą c e g o do w a lk i bez ja s n e j świadomości swego c e lu .
R e fe ra t d o c .d ra S te fa n a T r e u g u t t a /IB L , Warsza wa/ p t . "K siążę niezłom ny na murach Baru" - b y ł a n a l iz ą "Księ dza Marka" Słow ackiego w k o n te k ś c ie system u m istyczn eg o poe ty . C e n tra ln a p o s ta ć dram atu, k s ią d z Marek, j e s t r e a l i z a c j ą w łaściw ej d o jrzałem u romantyzmowi k o n c e p c ji je d n o s tk i g e n i a l n e j, sam o tn ej, a l e jak o p ro ro k p row adzącej in n y c h ; w sy stem ie Słow ackiego s t a j e s i ę on duchem wiodącym, k tó r y o d d z ia łu je na duchy m n ie js z e . K o n fed erację i n t e r p r e t u j e S łow acki jak o św ia dectwo zjed n o cz en ia duchowego daw nej, p rz e d ro z b io ro w e j Po3cki, a zarazem jak o f i g u r ę p rz y s z łe g o b r a te r s tw a duchów w P o lsc e w o ln ej. Cudy k s . Jan d o ło w icza, k tó r e s z la c h c ie b a r s k i e j wyda wały s i ę potw ierdzeniem porozum ienia z niebem , d la S ło w ack
ie-go t r a c ą p r z e j r z y s t o ś ć , zm ie n ia ją c s i ę w m isty czn ą re w e la c ję ; ś w ia t c a ły i w ydarzenia codzienne s t a j ą s i ę znakami ta je m n i czych praw d, k tó r e odkrywać tr z e b a w ysiłk iem w łasnego ducha.
R e f e r a t d r Heleny K a p e ł u ś /IB L , Warszawa/ p t . "Pa mięć o k o n f e d e r a c ji b a r s k i e j w f o lk l o r z e polskim " - poświęcony b y ł omówieniu przechow anych w f o lk l o r z e p i e ś n i z o k resu k o n fe d e r a c j i ja k o p rz y k ła d u mechanizmu u tr w a la n ia s i ę wydarzeń h i s to ry cz n y c h w p am ięci lu d o w ej. W t r a d y c j i ludow ej k o n fe d e ra c je c ie s z y ły s i ę z łą sław ą i w ią z a ły ze wspomnieniami gwałtów i g ra b ie ż y dokonywanych p rz e z s z la c h e c k ie o d d z ia ły . Dokumentów f o lk lo ry s ty c z n y c h d o ty c zący ch ru ch u b a rs k ie g o zachowało się ma ł o . Dwie znane nam p i e ś n i - o Gogolewskim i o Drewiezu - po chodzące z jednego n ieznanego wzoru - i l u s t r u j ą w łaściw ą p i e ś n i ludow ej trw a ło ś ć s z k i e l e t u tre śc io w e g o i form alnego przy wy- m ienności ta k ic h elem entów , ja k nazw iska osób,nazw y, d a ty . Obie p i e ś r i u łożone z o s ta ły w środow isku ch u d o p ac h o lsk o -d ro b n o szla- checkim i kolportow ane b y ły p rz e z dziadów wędrownych.
R e fe r a t mgr L i d i i L i g ę z y /IB L , Kraków/ p t . "P ogłosy k o n f e d e r a c ji b a r s k i e j na ziem i k ra k o w sk ie j" - dokonał p r z e g lą du pomników, leg en d i przekazów zw iązanych z k o n fe d e ra c ją i j e j walkami w Krakowskiem. O b fito ś ć ty c h zabytków j e s t św ia dectwem żyw otności t r a d y c j i b a r s k i e j w p am ięci lu d o w ej/czy r a c z e j - p am ięci p o to c z n e j/ . R e f e r a t a n a liz o w a ł te ż elem enty l u dowe "K onfederatów b a r s k ic h " M ickiew icza, będących - o b lic z o nym na f ra n c u s k ie g o c z y te ln ik a - popularnym wykładem p o ls k o ś c i .
Mgr Zbigniew J a r o s iń s k i
„ L E N I N l R O M A N T Y K A R E W O L U C Y J N A W S Z T U C E ”
S p ra w o z d a n ie z sesji n a u k o w ej
W d n ia c h 15-16 maja 1970 r . odbyła s i ę w W arszawie, zorga nizowana p rz e z I n s t y t u t S z tu k i i I n s t y t u t Badań L ite r a c k ic h PAN| s e s ja naukowa p t . "L enin i rom antyka re o lu c y jn a w s z tu c e " .
S e s ję otw o rzyły wspomnienia p r o f . Jad w ig i S i e k i e r s k i e j o p ierw szy ch l a t a c h po R ew olucji P aźd ziern ik o w ej w
