PRZEGLĄD BIBLIOTECZNY 2010 z. 3 PL ISSN 0033-202X
SABINA CISEK
In stytu t Inform acji N aukow ej i B ib lio tek o z n a w stw a U n iw ersytet J a g iello ń sk i
e-m ail: sa b in a .cisek @ u j.ed u .p l
METODA ANALIZY I KRYTYKI PIŚMIENNICTWA W NAUCE
O INFORMACJI I BIBLIOTEKOZNAWSTWIE W XXI WIEKU
Sabina Cisek, doktor n au k h u m anistyczn ych , adiunkt w Instytucie In formacji Naukowej i Bibliotekoznaw stwa Uniw ersytetu Jagiellońskiego, gdzie pełni również funkcję kierow nika stu d iów podyplom ow ych. Jej zain teresow an ia nau kow e obejm ują problem atykę filozofii, m etod olo gii i teorii nauki o informacji oraz zagad n ien ia informacji biznesow ej i infobrokeringu. J e s t au tork ą k ilk u d ziesięciu publikacji, n ajn ow szą z nich stan ow i artykuł M etodologia m ie s z a n a w b a d a n ia c h n a u k i o inform acji i b ib lio te k o z n a w s tw a (Kraków, 2 010). Prowadzi blog Me- thodology a n d Philosophy o finform ańon Science http: / / methodologyphi- lo so p h y in fo scien ce.b lo g sp o t.co m /. Od w ielu lat aktyw nie u czestn iczy w sp ołeczn ym ru ch u nau kow ym , je st w icep rezesem Zarządu Polskie go T owarzystwa Informacji Naukowej. W spółautorka polskiego K o d e k s u e ty k i bib lio teka rza i p r a c o w n ik a informacji.
SŁOWA KLUCZOWE: A naliza i krytyka p iśm ien n ictw a . B a d a n ia literatu row e. B ib lio tek o zn a w stw o. Inform atologia. N au k a o inform acji. M etaan aliza. M etodologia. M etody b ad ań . Przegląd sy stem a ty czn y . S ta n bad ań . XXI w iek.
ABSTRAKT; A rtykuł zaw iera c h a ra k tery sty k ę w yb ran ych a sp ek tó w m eto d y a n a lizy i krytyki p iśm ien n ictw a . S tw ierd zon o zn a c zą c y w zrost za in ter eso w a n ia tym sp o so b em p o stęp o w a n ia bad aw czego w inform atologii i b ib lio tek o zn a w stw ie w XXI w. R ozw ażono dw ie p o d sta w o w e role an alizy i krytyki p iśm ie n n ic tw a w d o c iek a n ia ch n a u k o w y ch - p o m o cn iczą , h e u r y sty c zn ą oraz n ieza leżn ą , w iedzotw órczą. W sk azan o jej fazy i w arian ty, w tym - w ersję tradycyjn ą, przegląd sy stem a ty c zn y i m eta a n a liz ę. P rzed staw ion o w yn ik i b a d a ń p ilotażow ych , d o ty czą cych n iek tórych w ła s n o ś c i m etod y an alizy i krytyki p iśm ie n n ic tw a w e w sp ó łczesn ej n a u ce o inform acji i b ib lio tek o zn a w stw ie.
WSTĘP
Metoda analizy i krytyki piśm iennictw a stanowi sposób postępow ania badawczego, którym posługują się w szystkie dyscypliny naukowe. Mimo swojej pow szechności i - wydawałoby się - trywialności, implikuje inte resującą problematykę poznawczą, nie jest także spetryfikowana, wręcz przeciwnie - zm ienia się i rozwija. Dlatego warto przyjrzeć się jej nieco bliżej zarówno samej w sobie, jak i w kontekście nauki o informacji i bi bliotekoznawstwa.
2 7 4 ARTYKUŁY
Niniejszy artykuł składa się z dwu zasadniczycti części. Pierwszy, ob szerniejszy fragm ent pośw ięcony je st cłiarakterystyce w spółczesnej po staci analizy i krytyki piśm iennictw a, ze zwróceniem uwagi na wybrane zagadnienia epistem ologiczno-m etodologiczne. Część druga zawiera wyniki pilotażowycłi badań w łasnycłi, dotyczącycli niektórycti aspektów omawia nej m etody w informatologii i bibliotekoznawstwie XXI w., w oparciu o za wartość dziedzinowej bazy danych LISTA - Library, Inform ation Science a n d
Technology A bstracts.
Przed przystąpieniem do dalszych rozważań niezbędne są wyjaśnienia terminologiczne. Otóż, m etoda analizy i krytyki piśm iennictw a występuje w polskich opracowaniach także pod ^ternatyw nym i nazwami, jak: „bada nia literaturowe”, „przegląd literatury (przedmiotu)”, „studia literaturowe”, 0 czym można się przekonać, na przykład formułując odpowiednie zapytania w uniw ersalnych serw isach wyszukiwaw czych, jak Bing i Google, a także w specjalistycznej W yszukiwarce INiB Informacja naukow a i biblioteko znawstwo (h ttp ://w w w .in ib .p l/). Do pokrewnych określeń należą również
d e s k research, „badania gabinetowe”, „badania wtórne”. Ponieważ jednak w
jednej z nielicznych rodzimych publikacji ogólnometodologicznych z zakresu INiB, tj. w historycznym już tekście E ugeniusza Ścibora Przegląd m etod
b a d a w c zy c h s to so w a n y c h w nauce o informacji pojawia się termin „metoda
analizy i kiytyki piśm iennictw a” (Ścibor, 1976, s. 100-101), w łaśnie on użyty jest w niniejszym opracowaniu. Rzecz jasn a, jest to przede wszystkim kwestia umowy i jako taka nie ma większego znaczenia teoretycznego. W języku angielskim natom iast najczęściej występują wyrażenia literature reidew, cń-
tical literature reińew albo po prostu review (Bangert-Drowns, 2004; Grant,
Booth, 2009; Levy, Ellis, 2006).
Określenia „informatologia (nauka o informacji, informacja naukowa) 1 bibliotekoznawstwo” oraz skrót „INiB” używane są zam iennie ze względów stylistycznych. Pom inięta została dyskusja term inologiczna w tej materii, ponieważ nie m a wpływu na poruszane tutaj zagadnienia.
METODA ANALIZY I KRYTYKI PIŚMIENNICTWA - CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA, WYBRANE PROBLEMY TEORETYCZNE
Analiza i krytyka piśm iennictw a jest zarówno p r o c e s e m , zespołem czynności poznaw czych, jak i p r o d u k t e m , wytworem tego procesu. W ujęciu dynam icznym obejmuje system atyczne i uporządkowane badanie w cześniejszych przedsięwzięć naukow ych oraz istniejącego zasobu publi kacji - w poszukiw aniu odpowiedzi na pytania o charakterze teoretycznym oraz praktycznym, stosow anym . Z kolei jako wytwór stanowi analityczno- syntetyczną relację z dotychczasow ego sta n u wiedzy w jakim ś z ^ r e s ie (Bangert-Drowns, 2004). Sednem m etody analizy i kiytyki piśm iennictwa jest odwołanie się do publicznie (co niekoniecznie oznacza - łatwo) dostępnej literatury fachowej i naukowej (Jesson i Lacey, 2 0 0 6, s. 140). „Materiałem empirycznym” są zatem gotowe opracowania różnego typu, często reprezen tujące odm ienne paradygmaty i punkty widzenia. Należy jednak zaznaczyć, iż nie zawsze, gdy istniejąca literatura stanowi materiał badawczy, mamy do czynienia z analizą i krytyką piśm iennictw a, lecz wyłącznie wtedy, gdy w centrum uwagi znajduje się kom unikat, zawartość informacyjna. Jeżeli natom iast skupiam y się na aspektach formalnych, w tym - ilościowych,
albo na analizie wzajem nych cytowań, to wkraczam y na teren bibliometrii (informetrii, naukometrii) (Nowak, 2006). Metoda analizy i krytyki piśm ien nictw a dotyczy bowiem t r e ś c i - dorobku, idei, problem atyki, wiedzy; ich historycznego rozwoju bądź sta n u obecnego. Dodatkowo, nie należy jej mylić z analizą i krytyką dokum entów (źródeł) lub z techniką badania
dokum entacji (por. Pilch i Baum an 2 0 0 1 , s. 98-100; Ratajewski, 2002). Analiza i krytyka p iśm ien n ictw a w ykorzystyw ana jest pow szechnie, często intuicyjnie (paradygmatycznie) we w szelkich naukach i na różnych etapach dociekań, co najmniej dlatego, iż przed przystąpieniem do jakichkol wiek badań w łasnych należy zawsze rozpoznać dotychczasow y stan wiedzy w danym zakresie. Ponadto, jej stosow anie wym agane jest od w szystkich, którzy tworzą opracowania licencjackie, m agisterskie i doktorskie, a „tech niczne” wskazówki jak to robić, standardowo znajdują się w instrukcjach i poradnikach dla piszących prace dyplom owe, aczkolw iek z reguły bez nazywania explicite omawianej m etody (zob. np. Kaczmarek, 2005).
Wydawać by się zatem mogło, iż pośw ięcanie analizie i krytyce piśm ien nictwa odrębnego artykułu nie m a większego se n su , ponieważ jest dobrze znana, a jej charakterystyka - trywialna. Tak jednak, wbrew pozorom, nie jest - i to z kilku względów. Pńm o, za w spom nianym i technicznym i w skazów kam i kryją się rozstrzygnięcia m etodologiczne całkiem „serio”, nawet jeżeli są dokon}rwane bezrefleksyjnie, na przykład - odnoszące się do sposobu określania zakresu i zasięgu piśm iennictw a naukowego, a to z kolei wiąże się m .in. z odróżnianiem nau k i od n ie-nau ki, co je st po ważnym i wielowymiarowym zagadnieniem , także - filozoficznym. Takie i tem u podobne problemy są słabo reprezentowane w polskiej literaturze przedmiotu. Secundo, w rodzimym dorobku bibliotekoznawczym i infor- m atologicznym nie m a publikacji w całości poświęconej m etodzie analizy i krytyki piśm iennictw a, są tylko fragmenty tekstów na ten tem at (Ścibor, 1976) albo opracowania przedstawiające wybrane aspekty niektórych jej odmian (Mauer-Górska, 2007a; 2007b). Tertio, i to jest najważniejsze, w XXI w. mamy do czynienia, również w obszarze INiB, z „nowym obliczem” tej proce dury badawczej, cechującym się trzem a zasadniczym i rysami. Mianowicie, po pierwsze, w ciągu ostatnich kilkunastu lat ukonstytuow ały się ostatecz nie różne warianty opisywanej metody, zw łaszcza przegląd system atyczny
[system atic reuiew), po drugie, wzrósł nacisk na zachowanie rygoru m e
todologicznego i ścisłe przestrzeganie określonych reguł postępow ania, po trzecie wreszcie - pogłębiła się dyskusja i refleksja teoretyczna w tej materii (Andrews i Harlen, 2006; Bangert-D rowns, 2004; Grant i Booth, 2009; Hammersley, 2003; McKibbon, 2006).
Przyczyn takiego stan u rzeczy należy upatrywać, najogólniej mówiąc, w wielowymiarowych zm ianach zachodzących w spółcześnie w kom unikacji naukowej. Fakty, trendy i zjawiska w tym zakresie syntetycznie opisał Ma rek Nahotko w nowo wydanej książce K om unikacja n a u k o w a w śro d o w isk u
cyfro w ym (Nahotko, 2010), nie m a więc tutaj potrzeby szczegółowego ich
charakteryzowania. W uproszczeniu zatem - na ukształtow anie się w spół czesnej postaci m etody analizy i krytyki p iśm iennictw a i jej wariantów wpłynęły m.in.:
- nieustanny, trwający od wielu lat, wzrost liczby publikacji naukowych, powodujący, iż „od daw na żaden pracownik nauki nie jest w stanie choćby tylko dowiedzieć się o istnieniu w szystkich publikacji ze swojej dziedziny (nawet biorąc pod uw agę coraz w iększą specjalizację), nie m ówiąc o ich
2 7 6 ARTYKUŁY
przeczytaniu” (Nahotko, 2 0 10 , s. 37); co tworzy ustaw iczne zapotrzebowa nie na opracowania przeglądowe, analityczno-syntetyczne (Mauer-Górska, 2007a);
- łatwiejszy dostęp do dużych zbiorów dokumentów - uide komercyjne ser wisy informacyjne typu EBSCOhost (h ttp ://w w w .eb sco h o st.com /) albo Web of Knowledge firmy Thomson Reuters (http://isiw ebofk now ledge.com /);
- coraz szersze wykorzystanie nowych, nieform alnych typów dokum en tów i kanałów kom unikacji naukowej, np. blogów bądź innych serwisów „webdwazerowych” (Cisek, 2008);
- wym agania praktyków, w tym lekarzy, m enadżerów, polityków chcą cych podejmować racjonalne decyzje nie na podstawie intuicji bądź jednost kowego doświadczenia, ale w oparciu o najbardziej aktualny stan wiedzy w danym zakresie (Andrews i Harlen, 2 0 06, s. 287-288); związana z tym ekspansja inicjatywy euid en ce-b a sed practice, tj. praktyki opartej na do wodach, a bardziej precyzyjnie - praktyki opartej na wynikach dotychcza sow ych badań naukowych, najpierw w m edycynie, potem także w innych dziedzinach, w tym także w INiB (Mauer-Górska, 2007a; 2007b).
W rezultacie, dociekania prowadzone za pom ocą analizy i krytyki pi śm iennictw a słu żą dzisiaj zarówno celom p o z n a w c z y m , jak i u t y l i t a r n y m . W pierwszym przypadku m etoda ta może mieć bądź charakter h e u r y s t y c z n y , pom ocniczy, tzn. stanow ić punkt wyjścia i podstawę dla w łaściw ych badań (rozpoznanie stan u dyskusji, luk poznawczych etc.), bądź w ystępować jako s a m o d z i e l n a procedura tworząca n o w ą wie dzę (Bangert-Drowns, 2004). W drugim - poprzez analizę, syntezę i ocenę dotychczasow ego dorobku ułatw ia wykorzystanie osiągnięć nauki w kon kretnych działaniach praktycznych i dostarcza racji dla podejm owania „poinformowanych” decyzji (Andrews i Harlen, 2 0 0 6 , s. 287-289).
Heurystyczna funkcja m etody analizy i krytyki piśm iennictwa jest oczy w ista, natom iast j a k m o ż e o n a g e n e r o w a ć n o w ą w i e d z ę ? - Co najmniej na dwa sposoby. Po pierwsze, nauka w ogóle poszukuje w świe- cie jakiegoś, chociażby tylko lokalnego porządku, regularności, struktur, wzorców. W „wersji m aksym alnej”, upraszczając, są to prawa, teorie, tak że - klasyfikacje i typologie. Przetworzenie treści zawartych w dostępnym piśm iennictw ie, gdy jest dokonane poprawnie i dogłębnie, może prowadzić do identyfikacji takowych prawidłowości, z reguły „na pierwszy rzut oka” zupełnie niewidocznych, albo do korekty fałsz3rwych wyobrażeń wynikają cych z inercyjności system u przekonań. Po drugie, ze względu na ogromny zalew piśm iennictw a czasam i m am y do czynienia z wiedzą upublicznioną, istniejącą, ale d e fa c to nieodkrytą, niewykorzystywaną, zwłaszcza wtedy, gdy jej elem enty znajdują się w różnych, niepowiązanych ze sobą bezpo średnio m iejscach (inne dyscypliny, publikacje niecytujące się nawzajem etc.). Połączenie dotąd „odseparowanych” fragmentów wiedzy może prowa dzić do autentycznych odkryć naukowych, bazujących nie na badaniach empirycznych (pierwotnych), lecz na literaturze przedmiotu. Na zjawisko to wielokrotnie zwracał uwagę znany informatolog Don R. Swanson, począwszy od 1986 r., w którym ukazał się jego często cytowany artykuł Undiscouered
Public K now ledge (Sw anson, 1986).
Zatem, podsum ow ując, jakie c e l e p o z n a w c z e da się osiągnąć za pom ocą m etody analizy i krytyki piśm iennictw a? Są wśród nich m.in.: opis i ocena dotychczas osiągniętej wiedzy na jakiś tem at, czyli tzw. stan u ba dań; uporządkowanie tejże wiedzy, np. poprzez kategoryzację lub m apo
wanie (ang. kn o w led g e m apping), w efekcie wykrycie dotąd niedostrzeżo- nych faktów, prawidłowości, relacji, zjawisk; identyfikacja obszarów niezba danych - poszukiw anie inspiracji dla w łasnych dociekań; ilościow a lub jakościowa integracja zbiorów danych empirycznych i innych wyników uzy
skanych w ramach różnych, niezależnie prowadzonych badań; uchw ycenie nowo powstających kierunków rozważań, specjalności badawczych; u s ta lenie autorytetów, wiodących idei, dom inujących szkół naukow ych etc.
Jako proces analiza i krytyka piśm iennictw a składa się z czterech eta pów: (a) form ułowanie problemu, (b) gromadzenie zasobu piśm iennictw a, które stanie się następnie przedmiotem dociekań; faza ta obejmuje zarówno poszukiwanie, jak i dobór, selekcję odpowiednich publikacji, (c) ekstraho wanie, przetwarzanie i porządkowanie danych/inform acji/w iedzy zawartych w wybranym zbiorze dokum entów, czyli analiza, ocena i synteza ich treści, (d) prezentacja rezultatów , spraw ozdanie z badań, najczęściej w formie pisemnej (Leyy i Ellis, 2006; McKibbon, 2006).
W odniesieniu do każdej z faz m ożna mówić o określonych regułach postępowania, a w efekcie - w zależności od stopnia ich formalizacji oraz pożądanego lygoru w realizacji - o różnych w ariantach m etody analizy i krytyki piśm iennictw a. Dodatkowo, jest ona elastyczna, może być sto so wana w ramach ilościowej, jakościowej albo m ieszanej strategii badawczej (zob. Cisek, 2010). Zatem, w stępna typologia odm ian m etody analizy i kry tyki piśm iennictw a na najogólniejszym poziomie m ogłaby wyglądać n a stę pująco - od najmniej do najbardziej sformalizowanych: (a) w e r s j a n a r - r a c y j n a , zwana też ekspercką, zbliżona do eseju (ang. narratw e reuiew)] (b) wariant „klasyczny”, czyli tzw. s t a n b a d a ń (ang. cńtical literature
reuiew); (c) p r z e g l ą d s y s t e m a t y c z n y (ang. sy ste m a tic reuiew). T en
ostatni jako odrębny sposób postępow ania badawczego liczy sobie oko ło trzydziestu lat, związany jest silnie z podejściem typu euidence-based, a jego popularność, znaczenie i zasięg stosow ania ustaw icznie rosną (Mau- er-Górska, 2007a; 2007b; McKibbon, 2006). Jak bardzo szczegółowe i ry gorystyczne wytyczne nim rządzą m ożna się przekonać, studiując na przy kład podręcznik Cochrane H a n d b o o kfo r S ystem a tic R euiew s o f Interuentions (Higgins i Green, eds., 2009). Charakterystyka przeglądu system atycznego jako takiego wym agałaby odrębnego artykułu, dlatego jest tutaj pom inię
ta. Podobnie - opis m e t a a n a l i z y , wariantu, w którym integruje się re zultaty wielu niezależnych badań empirycznych, a decydującą rolę odgry wają techniki statystyczne (Saxton, 2006). Warto odnotować, iż w zeszłym roku zaproponowane zostało o wiele bardziej szczegółowe uporządkowanie, obejmujące aż 14 różnych typów analizy i krytyki piśm iennictw a, którego autorzy zwracają także uwagę, iż nie istnieje jedna, akceptow ana przez ca łą m iędzynarodową społeczność uczonych definicja tej metody, brak rów nież ustalonych kryteriów oceny jej wiarygodności (Grant i Booth, 2009).
Inne podejście odnaleźć m ożna w artykule Henry’ego Kemoni (2008, s. 105), gdzie wyróżnione są następujące rodzaje analizy i krytyki piśm ien nictwa (w ujęciu wytworowym):
- wersja historyczna, która przedstawia rozwój idei i literatury w układzie chronologicznym, odkrywa kolejne fazy rozwojowe;
- tem atyczna, skupiająca się na debatach pom iędzy odm iennym i per spektywam i i szkołam i badawczymi;
- teoretyczna, śledzi tworzenie teorii w jakim ś obszarze, sprawdza św ia dectwo empiryczne leżące u ich podstaw;
278 ARTYKUŁY
- empiryczna, integruje d ane/w yniki U2y sk a n e w różnych, niezależnie od siebie prowadzonych badaniach pierwotnych.
Celem m etody analizy i kiytyki piśm iennictw a jest raczej uchw ycenie i charakterystyka dotychczasowego dorobku, kierunków dyskusji, rozwo ju metodologii etc., a nie prezentacja bądź promocja w łasnych poglądów. Ocz}rwiście elem enty interpretacji i prekonceptualizacja są nieuniknione (Konecki, 2000), zapewne także przydatne, lecz to nie zwalnia badaczy od przestrzegania określonych reguł m etodologicznych, związanych z zapew nieniem sprawdzalności, wiarygodności oraz wartości poznawczej wyników. Zwłaszcza, jeżeli om awiana m etoda rzecz}rwiście m a oferować godną zaufa nia podstawę uzasadnionego działania, a w nauce pełnić funkcję heury styczną albo wręcz sam odzielnie wytwarzać nową wiedzę.
Warunkiem koniecznym (czy ta kże wystarczającym - to osobne pytanie) i n t e r s u b i e k t y w n e j s p r a w d z a l n o ś c i w analizie i krytyce piśm ien nictw a jest pozostaw ienie „tropu”, tj. opisanie explicite w raporcie z badań kolejnych kroków postęp ow ania poznaw czego. Należy zatem dokładnie scharakteryzować źródła i sposoby identyfikacji i doboru danego zbioru tekstów, w tym przeszukiwane zasoby, użyte wyrażenia wyszukiwawcze, kryteria selekcji etc. Następnie - w skazać m etody opracowania zgroma dzonych treści, zastosow an e podejście badawcze (ilościowe, jakościowe, mieszane), założenia, kategorie i ramy pojęciowe oraz sposób ich konstruo wania, argum entację i tryb w nioskow ania itp. W szczególności wymagania te dotyczą przeglądu system atycznego (McKibbon, 2 0 0 6 , s. 203-204), ale dobrym obyczajem jest stosow anie ich także w ram ach pozostałych w a riantów analizy i krytyki piśm iennictw a, ponieważ wów czas odbiorcy mają rzeczywistą, a nie tylko deklarowaną, możliwość prześledzenia rozumowania i sprawdzenia uzyskanych wniosków.
Inny, t r u d n ie js i do uchwycenia, zespół zagadnień związany jest z e f e k - t y w n o ś c i ą , r z e t e l n o ś c i ą i p o z n a w c z ą w a r t o ś c i ą metody ana lizy i krytyki piśm iennictw a - ze względu na jej najważniejszą funkcję, tj. odkrycie i przedstawienie „ o b i e k t y w n e g o ” s t a n u w i e d z y w jakiejś dziedzinie. Ponieważ obiektyw ność jako taka jest nieosiągalna i stanowi raczej ideę regulatywną niż realny cel, d e fa c to chodzi tutaj o; (a) unikanie tendencyjności, czyli bezstronność; (b) minimalizowanie wpł5w u czynników subiekt5^ n y c h i uw arunkow ań środowiskowych; (c) kontrolowanie - na ile jest to możliwe - „wnoszonych” do badania założeń jaw nych i ukrytych (prekonceptualizacja, uteoretyzowanie obserwacji, wiedza tła); (d) elim i nowanie wartości pozapoznawczych (neutralność aksjologiczna) (Grobler, 2008; Szaniawski, 1994).
Rzetelna analiza i krytyka piśm iennictw a, przedstawiająca faktyczne (a nie - wynikające li tylko z czyichś wyobrażeń, przyzwyczajeń, tradycji ośrodka naukowego etc.) stan i kierunki badań w jakiejś dziedzinie, oparta jest na kom pletnym , a nie wybiórczym, „materiale empirycznym ”, tj. w tym przypadku - zbiorze literatury na określony tem at (Jesson i Lacey, 2006, s. 145). Jednakże - czy chodzi tutaj o kom pletność „fizyczną” (całe istniejące piśm iennictwo o danym zagadnieniu), czy też raczej o identyfikację w szyst kich interesujących lub w ażnych typów wypowiedzi w pewnym zakresie, czyli raczej o kom pletność intelektualną? Przypuszczalnie w grę wchodzić m ogą obydwa podejścia, w zależności od specyfiki dyscypliny i zasięgu problemu, aczkolwiek pierwsze z nich bywa trudne do zrealizowania (na przykład - co z literaturą w językach mało popularnych?). Poza tym pojawia
się jeszcze pytanie - jak rozpoznać, że zgromadziliśmy już „wszystko” na dany temat, kiedy się zatrzymać w poszukiw aniu kolejnych opracowań? Jedna z możliwych odpowiedzi brzmi - wtedy, gdy osiągnęliśm y stan „teo retycznego nasycen ia”, tzn. następ ne analizowane publikacje nie w noszą już nic nowego, a zawarta w nich argum entacja, idee, pojęcia, m etodologia
etc. są już nam znane (Levy i Ellis, 2 0 0 6 , s. 192).
Także, podczas doboru publikacji nie powinno się a p ń o ń negować tre ści lub form dokum entów niezgodnych z naszym i koncepcjam i, intuicją bądź reprezentowaną szkołą badawczą. To z kolei prowadzi do zagadnienia, czym właściwie jest dzisiaj adekwatne piśm iennictwo, m .in. - w kontekście w spom nianych wcześniej zm ian w kom unikacji naukowej, oraz - gdzie go szukać? Czy składają się nań jedynie recenzow ane teksty pochodzą ce z renom owanych czasopism ? Czy również dokum enty o innej postaci i „ciężarze gatunkow ym ”, np. wpisy (posty) w blogach, wypowiedzi na fo rach dyskusyjnych, artykuły z Wikipedii bądź inne społecznościow e for my (Cisek, 2008; 2009; Nahotko, 2 0 1 0 , s. 20 0 -2 05)? Odpowiedzi na te i inne jeszcze pytania zależą co najmniej od sposobu pojmowania i rozpo znawania naukow ości w ogóle, „obyczajów” danej dziedziny oraz dom inują cej funkcji analizy i krytyki piśm iennictw a w konkretnym przedsięwzięciu badawczym, tj. przypuszczalnie będą inne, gdy identyfikujemy podstawowy dorobek, „trzon” jakiejś nauki, odm ienne, gdy poszukujem y inspiracji dla w łasnych dociekań, jeszcze inne, gdy dążymy do uchw ycenia najnowszych tendencji i idei. Generalnie autorzy wypowiadający się na tem at m etody analizy i krytyki piśm iennictw a, a zw łaszcza przeglądu system atycznego zalecają, by podczas poszukiw ania literatury nie ograniczać się do jednej czy kilku podstawowych baz danych oraz uznanych czasopism , bo to m o że prowadzić do jed nostronności, tendencyjności wyników, d e fa c to jest sprzeczne z istotą rzetelnych badań literaturowych i stanow i zagrożenie dla ich wiarygodności (Jesson i Lacey, 2 0 0 6 , s. 145-146).
Niektórzy uważają, iż przedmiotem analizy i krytyki powinno być piśm ien nictwo dobrej jakości (ang. ąuality literatura) (Levy i Ellis, 2006, s. 182), ale tu również nie m a uniwersalnego kryterium oceny, a tradycyjne podejście oparte na system ie ręcenzowania i im p a ctfa cto rjest co najmniej dyskusyjne, a zaufanie do niego zostało naruszone, m.in. w efekcie znanej afery Sokala (Sokal i Bricmont, 2004). Na ten tem at toczy się dzisiaj dyskusja, której zakresu i problematyki nie sposób tutaj przedstawić (Coleman, 2007). Poza tym, są już głosy, iż wraz z Web 2.0 pojawiła się nowa, społecznościowa forma kontroli jakości badań i publikacji (Nahotko, 2010, s. 125-128).
Zachowanie „obiektyw ności” w trzeciej fazie om awianej m etody, tj. w trakcie przetwarzania treści, jest jeszcze trudniejsze i wiąże się z kolej nymi zagadnieniam i wymagającymi przemyślenia. Główny problem, zwany przez niektórych nawet p a r a d o k s e m m e t o d o l o g i c z n y m (Bangert- Drowns, 2004) polega na tym, iż przystępując do analizy, oceny i syntezy treści adekwatnego do naszego pytania badawczego piśmiennictwa, m usim y mieć przygotowany, przynajrtiniej w zarysie, jakiś instrum ent poznania, tj. pewne kategorie, siatkę pojęć etc. Z drugiej strony, analizę i krytykę piśm iennictw a często robi się w łaśnie po to, by dopiero ustalić, jakie ramy pojęciowe, kierunki m yślenia i paradygm aty funkcjonują w danym obsza rze. Trzeba zatem brać pod uwagę niebezpieczeństw o „tautologii”, sam o- potwierdzania się naszych koncepcji, tj. sytuacji, gdy odpowiedź jest z góry zawarta w pytaniu.
2 8 0 ARTYKUŁY
Kolejna kw estia wiąże się ze s p o s o b e m analizy i syntezy d anych/ inform acji/wiedzy zawartych w piśm iennictwie, co jest w dużej mierze uza leżnione od celu konkretnych badań literaturowych. Wybór i precyzyjne określenie postępowania na tym etapie jest szczególnie istotne wówczas, gdy analiza i krytyka piśm iennictwa stanowi samodzielną, pełnoprawną metodę badawczą. Inaczej bowiem dokonuje się syntezy badań „pozyt5rwistycznych”, odm iennie - tych o charakterze jakościowym . Chodzi o sposoby ekstraho wania danych, identyfikowania w publikacjach kluczowych kategorii, ich uogólniania etc. W tym zakresie wypracowano już wiele technik, takich jak w spom niana wcześniej m etaanaliza, a także m etaetnografia, m etasynteza, krytyczna synteza interpret3rwna (ang. critical interpretiue sy n th e sis) i inne (Thomas i Harden, 2008). J e st to następ ne rozbudowane i ważne zagad nienie, którego opis trzeba odłożyć do osobnego opracowania.
Przedstawiona tu charakterystyka m etody analizy i krytyki piśm ien nictwa jest z konieczności niepełna, wiele problemów zostało jedynie zasy gnalizowanych. Ich uszczegółow ienie i dyskusja znajduje się, przynajmniej częściowo, w przywoływanej literaturze przedmiotu.
STATUS ANALIZY I KRYTYKI PIŚMIENNICTWA WE WSPÓŁCZESNEJ NAUCE O INFORMACJI I BIBLIOTEKOZNAWSTWIE
W części drugiej przedstaw ione są wyniki „pilotażowych” badań wła snych, k tóiych celem było u chw ycenie wybranych aspektów r z e c z y w i s t e g o (a nie deklarowanego) sta tu su analizy i krytyki piśm iennictwa w informatologii i bibliotekoznawstwie w XXI w. Dociekania miały charak ter rozpoznawczy, w stępny - a nie na przykład naukom etryczny, intencją bowiem było przede wszystkim sprawdzenie - czy w ogóle różne (niektóre) warianty i zastosow ania omawianej m etody w ystępują w polu badawczym INiB. Notabene, wyczerpujące opracowanie tego zagadnienia, nakreślenie jego „totalnej” panoram y we współczesnej nauce o informacji, wymagałoby nie tylko przeszukania wielu baz danych oraz zasobów Internetu, ale również przygotowania i zastosow ania o wiele bardziej zaaw ansow anego narzędzia interpretacji i kategoryzacji badań prowadzonych m etodą analizy i krytyki piśm iennictwa. J est to spore przedsięwzięcie poznawcze, godne osobnych, tem u tylko pośw ięconych rozważań.
Zatem, tutaj zadane zostały następujące pytania:
- Czy analiza i krytyka piśm iennictw a funkcjonuje w nauce o informacji i bibliotekoznawstwie także jako sam odzielna m etoda badawcza? To, że pełni zadania pom ocnicze jest trywialne.
- Czy stosow ane są różne jej warianty - i jeżeli tak - to jakie?
- Czy w badaniach prowadzonych tą m etodą uwzględnia się wypowiedzi nieform alne, na przykład błogi, dyskusje online itp.?
- Czy w dorobku INiB istnieją rozważania teoretyczne na tem at metody analizy i krytyki piśm iennictw a jako takiej? Jaką problematykę obejmu je?
Eksplorację przeprowadzono w oparciu o międzynarodową bazę danych z zakresu bibliotekoznawstwa, nauki o informacji i dziedzin pokrewnych - LISTA - Library, Inform ation Science a n d Technology A b stra c ts u dostęp nianą przez firmę EBSCO Publishing. J e st to serw is obszerny, oczywiście niezawierający „wszystkiego” z obszaru INiB, jednakże indeksujący ponad
700 czasopism fachowych i naukowych z całego świata, nadto książki, m a teriały konferencyjne i sprawozdania z badań, o zasięgu chronologicznym od połowy lat sześćdziesiątych XX w. po dziś.
W yszukiwanie za pom ocą h asła przedmiotowego (tj. w polu SU Subject
Termś) literature reińew s, z ograniczeniem do lat 2 0 0 1 -2 0 1 0 , przyniosło
w odpowiedzi 269 rekordów. Wystarczy przejrzeć pierwsze 30 z nich, by przekonać się, iż analiza i krytyka piśm iennictwa występuje, i to często, jako podstawowa, sam odzielna procedura poznawcza. Do zagadnień badanych tą m etodą należą m.in.; biblioteczne serw isy WWW; biblioteki akadem ickie a globalizacja; czasopism a naukowe a repozytoria instytucjonalne; interfej sy; katalogowanie i klasyfikacja; kształcenie bibliotekarzy; kultura informa cyjna (ang. Inform ation Literacy); potrzeby i zachow ania informacyjne róż nych grup użytkowników; rola i wkład bibliotek w nauczanie na odległość; usługi informacyjne; współpraca archiwistów, bibliotekarzy i informatyków; wykorzystanie koncepcji i technologii Web 2 .0 w bibliotekarstwie i infor macji (folksonomie, tagowanie etc.); zarządzanie bibliotekami; zarządzanie dokum entam i (ang. records m anagem ent), a nawet konserwacja papieru i wybory czytelnicze uczniów.
W zidentyfikowanych badaniach m ożna zaobserwować różne postawy w odniesieniu do uw zględnianego piśm iennictw a, m ianowicie - są prace oparte wyłącznie na artykułach z recenzowanych czasopism , inne, w łącza jące również literaturę fachową, wreszcie takie, któiych autorzy wzięli tak że pod uwagę nieform alne postaci kom unikacji naukowej - błogi, listy d ys kusyjne, wiki (np. Brown, 2010).
Dodatkowo, co najmniej kilka w yszukanych opracowań m a charakter refleksji dydaktycznej, metodologicznej lub teoretycznej na tem at analizy i kiytyki piśm iennictw a jako procesu i wytworu (w INiB). Przede w szyst kim poruszana była problematyka kształcenia studentów i doktorantów w zakresie posługiw ania się tą m etodą, formułowano także jej ogólny opis oraz wytyczne poprawnego wykonania, proponowano również modyfikacje i udoskonalenia (Porter et al., 2002). Do interesujących publikacji m etodo logicznych z dziedziny INiB należą cytow ane ju ż wcześniej artykuły
A S y s te m s A pproach to C onduct a n Effectiue Literature R euiew in Support o f Inform ation S y s te m s R e se a rc h (Levy i Ellis, 2006) oraz A Typology o f Reińew s: a n A n a ly sis o f 14 R eu iew T yp es a n d A sso c ia te d M ethodologies
(Grant i Booth, 2009).
Jeżeli chodzi o bardziej sformalizowane warianty metody analizy i krytyki piśm iennictwa, to w informatologii i bibliotekoznawstwie m amy do czynie nia zarówno z przeglądem system atycznym , jak i m etaanałizą, aczkolwiek dopiero od kilkunastu lat.
Rezultatem przeszukania bazy LISTA przy użyciu hasła przedmiotowego
sy ste m a tic reuiew (przegląd system atyczny) jest zbiór 35 publikacji z lat
1998-2010, z czego tylko jedna pow stała w poprzednim stuleciu. Wystarczy ich pobieżne przejrzenie, by stwierdzić, iż p r z e g l ą d s y s t e m a t y c z n y stanowi procedurę szczególnie związaną z bibliotekarstwem i informacją medyczną, dla przykładu - aż 13 spośród odnalezionych dokum entów opu blikowane zostało na łam ach czasopism a „Health Information 86 Libraries Journal”. Obok badań prowadzonych bezpośrednio m etodą przeglądu s y s tem atycznego, istnieje też refleksja m etateoretyczna na tem at różnych jego aspektów. W szczególności dyskutow ane były: strategie i techniki w yszu kiwania adekwatnego piśm iennictwa; ocena jakości przeglądów system a
2 8 2 ARTYKUŁY
tycznych; rola bibliotekarzy i profesjonalistów informacji w tym obszarze. Ważny głos stanowi artykuł S y ste m a tic R eu iew s a n d L ibra ńa ns (McKibbon, 2006), podsum ow anie dotychczasow ego dorobku w omawianym zakresie w badaniach INiB - opracowanie zatytułow ane E ualuation o f M ethod in
S y ste m a tic R e u iew s a n d M eta -A n a lyses P ublished in LIS (Ankem, 2008).
Z kolei h a sło przedm iotowe m e ta -a n a ly s is (metaanaliza) wyszukuje w serwisie LISTA 53 rekordy z lat 1 9 97 -2 009, z czego zdecydowana więk szość, bo 51, dotyczy opracowań powstałych w XXI w. Także i tutaj mamy do czynienia zarówno z dociekaniam i realizowanymi za pom ocą tej procedury, jak i z publikacjam i metodologicznym i, z których szczególnie istotne dla nauki o informacji i bibliotekoznawstwie są A p p roaches to M eta-Analysis:
A G uide fo r LIS R esea rch ers (Ankem, 2005) i M eta-A nalysis in Library a n d Inform ation Science: M ethod, H istory, a n d R eco m m en d a tio n s fo r Reporting R esea rch (Saxton, 2006).
Generalnie widać, iż odpowiedź na w szystkie postaw ione pytania brzmi w zasadzie „tak”.
UWAGI KOŃCOWE
Rola, znaczenie, zastosowania, także - metodologiczna dojrzałość analizy i krytyki piśm iennictw a w XXI w. rosną, także w obszarze nauki o infor macji i bibliotekoznawstwie. Pierwotnym źródłem tej tendencji są zapewne zjawiska i zm iany we w spółczesnej kom unikacji naukowej. Widoczne jest coraz bardziej rygorystyczne i intersubiekt}rwnie sprawdzalne wykonywanie dyskutowanej tu metody, co jest kierunkiem słusznym. Dla zobrazowania - prze gląd system atyczny (j^ o wytwór) niekoniecznie m usi być bardziej „prawdzi wy” niż tradycyjny „stan badań”, ale przynajmniej dokładnie wiadomo, na jakiej podstawie jego autor coś twierdzi i w jaki sposób doszedł do takich, a nie innych wniosków.
Nasuwa się także konkluzja o nieco odmiennym charakterze, mianowicie - dobrej jakości, wyczerpująca analiza i krytyka piśm iennictw a związanego z pewnym konkretnym zagadnieniem zdecydowanie ułatwia użytkownikom informacji dostęp do uporządkowanej i zagregowanej wiedzy, a to już jest kw estia, która żywotnie interesuje zarówno praktyków, jak i teoretyków informacji naukowej i bibliotekoznawstwa.
BIBLIOGRAFIA
A n d rew s, Richard; H arlen, W ynn e (2 0 0 6 ). I s s u e s in S y n th e siz in g R e sea rch in E d u cation . Educational Research,vol. 4 8 , n o. 3 , pp. 2 8 7 -2 9 9 .
A n kem , K alyani (2005). A p p ro a ch es to M eta-A n alysis: A G uide for LIS R esea rch er s. Library & Information Science Research,vol. 2 7 , is s u e 2, pp. 1 6 4 -1 7 6 .
A n k em , K alyani (2 0 0 8 ). E v a lu a tio n o f M eth od in S y s te m a tic R eview s a n d M eta -A n a ly ses P u b lish ed in LIS. Library and Information Research,voI. 3 2 , no. 101, pp. 104.
B a n g ert-D ro w n s, Robert L. (2 0 0 4 ). L iterature Review. In: Encyclopedia o f Eualuation[online], S a g e P u b lica tio n s [dostęp : 1 5 .0 5 .2 0 1 0 ]. D o s tę p n y w W orld W ide Web: <h ttp ://w w w . sa g e -er e fer en c e . com / e v a lu a tio n / A r tic le_ n 3 19. h tm l>.
B row n, D avid J. (2010). R ep o sito ries an d J o u r n a łs: Are T hey in Conflict?: A Literature Review o f R elevan t Literature. Aslib Proceedings,voI. 6 2 , is s u e 2, pp. 1 1 2 -1 4 3 .
C isek , S a b in a (2008). W eblogi (błogi) - n o w e n arzęd zie k o m u n ik a cji w n a u c e . W: Zarządzanie informacją w nauce. Katowice: W ydaw. U n iw ersy te tu Ś lą sk ieg o , s. 1 7 0 -1 7 7 .
C isek, S a b in a (2009). D zielen ie się w ied zą w In tern ecie. Bibliotheca Nostra. Śląski Kwartalnik Naukowy [online], nr 3 -4 , s. 3 3 -4 2 ; [dostęp: 2 1 .0 5 .2 0 1 0 ]. D o stęp n y w World W ide Web: <http: / / w w w .b ib lio te k a .a w f.k a to w ic e.p l/b iu lety n .h tm l>.
C isek, Satjina (2010). M etod ologia m ie s z a n a w b a d a n ia c h n a u k i o inform acji i b ib lio tek o z n a w stw a . W: Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w XXI wieku[CD-ROM]. Pod red. Marii Kocójowej. Kraków: In sty tu t Inform acji N aukow ej i B ib lio tek o zn a w stw a UJ.
C olem an, A nita (2007). A s s e s s in g th e V alue o f a J o u r n a l B ey o n d th e Im p act Factor. Journal ofth e Ameńcan Society fo r Information Science and Technology,vol. 5 8 , no. 8, pp. 1 1 4 8 - 11 6 1 .
Dixon-W oods, Mary; S u tto n , Alex (2003). S y stem a tic Review. In: Encyclopedia ofSocial Science Research Methods [online]. S age F ^ b lica tio n s [dostęp: 1 5 .0 5 .2 0 1 0 ], D o stęp n y w World Wide Web: <h ttp :/ /w w w .s a g e -e r e fe r e n c e .c o m /s o c ia ls c ie n c e /A r tic le _ n 9 9 8 .h tm l>. Grant, M aria J.; B o o th , A n drew (2 0 0 9 ). A T ypology o f R eview s: a n A n a ly sis o f 14 R eview
T ypes an d A sso c ia te d M eth odologies. Health Information and Librańes Journal, vol. 2 6 , pp. 9 1 -1 0 8 .
Grobler, A dam (2008). Metodologia nauk. Kraków: W ydaw . A reu s, W ydaw. Znak.
H am m ersley, M artyn (2 0 0 3 ). L iteratura Review. In: Encyclopedia ofS ocial Science Research Methods[online]. S a g e P u b lica tio n s [dostęp: 1 5 .0 5 .2 0 1 0 ]. D o stęp n y w World W ide Web: <h ttp ://w w w .s a g e -e r e fe r e n c e .c o m /s o c ia ls c ie n c e /A r tic le _ n 5 0 3 .h tm l>.
H iggins, J u lia n PT; G reen , Sally, ed s. (2 0 0 9 ). Cochrane Handbook fo r Systematic Reuiews o f Interventions[online]; [dostęp: 2 2 .0 5 .2 0 1 0 ]. D o stę p n y w W orld W ide Web: <h t t p ://w w w . c o c h r a n e -h a n d b o o k .o r g />.
J e s s o n , Jill; Lacey, F ion a (2006). H ow To Do (Or Not To Do) a Critical L iterature Review. Pharmacy Education,vol. 6 (2), pp. 1 3 9 -1 4 8 .
K aczm arek, T a d eu sz T. (2005j. Poradnik dla studentów piszących pracę licencjacką lub ma gisterską[online]; [dostęp: 2 1 .0 5 .2 0 1 0 ] . D o s tę p n y w World W ide Web: <h t t p : //b g .u n iv . s z c z e c in . p l/ pliki / p orad n ik _ d la _ stu d en to w . p d f>.
K em oni, H enry N. (2008). T h eoretical F ram ew ork a n d L iterature R eview in G rad u ate R ecords M an agem en t R esea rch . African Journal o f Library, Archives & Information Science,vol. 18, is s u e 2 , pp. 1 0 3 -1 1 7 .
K oneck i, K rzysztof (2 0 0 0 ). Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana [online]; [dostęp: 2 3 .0 5 .2 0 1 0 ]. D o s tęp n y w World W ide Web: <h ttp ://k r z y s z to fk o n e c k i. p r v .p l/>.
Levy, Yair; E llis, T im othy J. (2006). A S y s te m s A p proach to C o n d u ct a n Effective Literature Review in S u p p ort o f In form ation S y s te m s R esearch . Informing Science Journal[online], vol. 9, p. 1 8 1 -2 1 2 ; [dostęp: 1 5 .0 5 .2 0 1 0 ]. D o stęp n y w World W ide Web: <h ttp ://in fo r m . n u / A r tic le s /V o l9 /V 9 p 1 8 1 -2 1 2 L ev y 9 9 .p d f>.
M auer-G órska, B arbara (2 0 0 7 a ). E v id en c e-b a sed : n o w a m e to d a a n a lity cz n o -sy n te ty cz n e g o op racow an ia p u b lik acji n a u k o w y ch . Przegląd Biblioteczny,R. 7 5 , z. 2, s. 2 6 1 -2 7 0 . M auer-G órska, Barbara (2007b). Strategia E vidence B a se d Librarianship (EBL). W: Przenikanie
i Rozpowszechnianie Idei oraz Doświadczeń: Zagadnienia Międzynarodowego Biblioteko znawstwa Porównawczego, 2007 r.[online]. Pod red. Marii Kocójowej. Kraków: In sty tu t Inform acji N aukow ej i B ib lio tek o zn a w stw a UJ; [dostęp: 2 1 .0 5 .2 0 1 0 ]. D o stęp n y w World Wide Web: <h ttp ://w w w .in ib .u j.e d u .p l/w y d _ iin b /s 3 _ z 4 /m a u e r .p d f>.
M cK ibbon, A n n K. (2 0 0 6 ). S y s te m a tic R eview s a n d L ibrarian s. Library Trends, vol. 5 5 , no. 1, pp. 2 0 2 -2 1 5 .
M orrison, H eath er (2006). E v id en ce B a se d L ibrarianship a n d O pen A c ce ss. Euidence Based Library and Information Practice [online], vol. 1, no. 2, pp. 4 6 -5 0 ; [d ostęp 1 9 .0 5 .2 0 1 0 ). D o stęp n y w World W ide Web: <h ttp ://e jo u m a ls .lib r a r y .u a lb e r ta .c a /in d e x .p h p /E B L I P / a r t ic le / v ie w / 4 9 / 1 1 7 >.
N ah otko, M arek (2010). Komunikacja naukowa w środowisku cyfrowym. Globalna biblioteka cyfrowa w informatycznej infrastrukturze nauki.W arszaw a: W ydaw. SBP.
Now ak, Piotr (2 0 0 6 ). Bibliometria. Webometria. Podstawy. Wybrane zastosowania. Poznań: W ydaw. N au k ow e UAM.
Pilch, T adeusz; B a u m a n , T eresa (2 0 0 1 ). Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Wydanie drugie poprawione i rozszerzone.W arszaw a: W ydaw. A k ad em ick ie „Żak”.
Porter, Alan L.; K ongthon , Alisa; Lu, J y e-C h y i (2002). R esea rch Profiling: Im proving th e Lit eratu re Review. Scientometrics,voI. 5 3 , is s u e 3, pp. 3 5 1 - 3 7 0 .
R atajew ski, Jerzy (2002). A naliza i krytyka d ok um en tów . W: Wprowadzenie do bibliotekoznaw stwa czyli wiedza o bibliotece w różnych dawkach.W arszawa: W ydaw. SBP, s. 1 2 9 -1 3 2 .
2 8 4 ARTYKUŁY
S a p a , R em ig iu sz (2009). Metodologia badań obszaru pośredniczenia w komunikacji naukowej z perspektywy nauki o informacji.Kraków: W ydaw. U n iw ers3rtetu Jagielloń sk iego. S a x to n , M a tth ew L. (2 0 0 6 ). M eta -A n a ly sis in Library a n d In fo rm a tio n S c ien ce: M ethod,
H isto iy , a n d R eco m m en d a tio n s for R eporting R esearch . Library Trends, vol. 5 5 , no. 1, pp. 1 5 8 -1 7 0 .
Ścibor, E u g e n iu sz (1976). Przegląd m eto d b a d a w czy ch sto s o w a n y c h w n a u c e o inform acji. W: Metodologia bibliotekoznawstwa i nauki o informacji naukowej. Pod red. S ta n isła w a K ubiaka. Poznań: W ydaw. N au k ow e UAM w P o zn a n iu , s. 9 3 -1 0 2 .
S ok al, Alan; B ricm o n t, J e a n (2 0 0 4 ). Modne bzdury: o nadużywaniu pojęć z zakresu nauk ścisłych przez postmodernistycznych intelektualistów.W arszaw a: P ró szy ń sk i i Spółka. S w a n s o n , D on R. (1986). U n d isco v ered P u b lic K now ledge. Library Quarterly,vol. 5 6 , no. 2,
pp. 1 0 3 -1 1 8 .
S za n ia w sk i, K lem en s (1994). O o b ie k t}w n o śc i n a u k i. W: O nauce, rozumowaniu i wartościach. W arszaw a: W ydaw. N au k ow e PWN, s. 8 -1 7 .
T hacker, S te p h e n B. e t al. (2 0 0 7 ). M eta-A n alysis. In: Encyclopedia o f Epidemiology[oniine]; [dostęp: 2 2 .0 5 .2 0 1 0 ], D o s tęp n y w World W ide Web: <h ttp ://w w w .s a g e -e r e fe r e n c e .c o m / e p id e m io lo g y /A r tic le _ n 2 8 9 .h tm l>.
T h o m a s, J a m e s; H ard en , A n gela (2 0 0 8 ). M eth o d s for th e T h em a tic S y n th e s is o f Q u alita- tive R esea rch in S y ste m a tic R eview s. BMC Medical Research Methodology[oniine], vol. 8 (45); [dostęp: 2 2 .0 5 .2 0 1 0 ]. D o stęp n y w World W ide Web: <h ttp ://w w w .b io m e d c e n tr a l. c o m / 1 4 7 1 - 2 2 8 8 / 8 / 4 5 >.
SABINA CISEK
Institute of Library and Information Studies Jagiellonian University
e-mail: sabina.cisek@uj.edu.pl
METHODS OF LITERATURE ANALYSIS AND CRITICISM IN LIBRARY AND INFORMATION SCIENCE IN 21ST CENTURY
KEYWORDS: Literature analysis and criticism. Literature studies. Library studies. Infor- matology. Information science. Meta-analysis. Methodology. Research methods. Systematic review. Research status. 21st century.
ABSTRACT: The author characterizes selected aspects of methods of literature analysis and criticism in library and information science and observes a significant increase of research- ers’ interest in this research method in 2 Ist century informatology and library studies. Two basie roles of literature analysis and criticism in scholarly research are analyzed - the aux- iliary (heuristic) and the independent (knowledge-creating) one. Stages and variants of the analysis are described, including a traditional analysis, systematic review and meta-analysis. The closing part of the article includes results of pilot research on selected properties and features of literature analysis and criticism in contemporary library and information science.
