Index of /rozprawy2/10197

1

A

G

±H

.

S

S

W<'=,$àGEOLOGII,GEOFIZYKI I OCHRONY ĝRODOWISKA

KATEDRA GEOLOGII Zà2ĩ2:(-,G

Ï51,&=(-ROZPRAWA DOKTORSKA

M

K

W

(B

N

,

B

).

EWA M$à*25=$7$WELC

PROMOTOR ROZPRAWY:

DR HAB. ,1ĩ.JAN BROMOWICZ, PROF.AGH

2 6NáDGDPVHUGHF]QHSRG]LĊNRZDQLD3URPRWRURZLQLQLHMV]HMSUDF\ PanXGUKDELQĪ-DQRZL%URPRZLF]RZLSURI$*+ ]DFHQQHXZDJLLZVND]yZNLXG]LHODQHZWUDNFLHSURZDG]HQLDEDGDĔ RUD]]DQLHZ\F]HUSDQąFLHUSOLZRĞüLZ\UR]XPLDáRĞü ]MDNą]DZUDFDáPQLH]ÄUR]GURĪ\LPDQRZFyZ´1DXNL ']LĊNXMĊUyZQLHĪ3UDFRZQLNRP3UDFRZQL=áyĪ6XURZFyZ6NDOQ\FK ]DĪ\F]OLZąDWPRVIHUĊLZV]HONLHXG]LHORQHUDG\DZV]F]HJyOQRĞci GULQĪ%HDFLH)LJDUVNLHM-:DUFKRáLGULQĪ*UDĪ\QLH6WDĔF]DN ]DZVSDUFLHLQLHXVWDMąFąJRWRZRĞüSRPRF\ZWUXGDFKSUDF\QDXNRZHM 6]F]HJyOQHSRG]LĊNRZDQLDSUDJQĊ]áRĪ\üRodzicom, NWyU]\]DZV]H]DSUREDWąRGQRVLOLVLĊGRPRLFKSODQyZQDXNRZ\FK

3 1LHFKFLĊQLHQLHSRNRMą &LHUSLHQLDWZHLEáĊG\ :V]ĊG\VąGURJLSURVWH /HF]LPDQRZFHZV]ĊG\ O to chodzi jedynie, %\QDSU]yGZFLąĪLĞüĞPLDáR Bo ]DZV]HVLĊGRFKRG]L *G]LHLQG]LHMQLĪVLĊFKFLDáR (...) >/HRSROG6WDIIÄ2G\V´@

4 S3,675(ĝ&, STR. 1. W67ĉ3 1.1 Cel pracy 6 1.2 MetodykaF]DVLVSRVyESURZDG]HQLDEDGDĔ 8 2. O*Ï/1$ CHARAKTERYSTYKA OBSZ$58%$'$ē 2.1 3RáRĪHQLHDGPLQLVWUDF\MQH 10 2.2. 3RáRĪHQLHJHRJUDILF]QHLRJyOQDFKDUDNWHU\VW\NDREV]DUXEDGDĔ 10 2.3 Klimat 13 2.4 Hydrografia 14 2.5 Flora 16 2.6 Fauna 18 2.7 Ochrona przyrody 19

2.8 Rys historyczny regionu 26

3. BUDOWA GEOLOGICZNA

3.1 +LVWRULDEDGDĔ 29

3.2 %XGRZDJHRORJLF]QDREV]DUXEDGDĔ 31

4. KAMIENIARSTWO LUDOWE à(0.Ï:,B2-.Ï:

4.1 Grupy etniczne àHPNyZL%RMNyZ 38

4.2 Historia rozwoju kamieniarki ludowej w Beskidzie Niskim i Bieszczadach 44

4.2.1 Kamieniarstwo w Bartnem i okolicy

4.2.2 Kamieniarstwo w Krempnej i okolicy

4.2.3 .DPLHQLDUVWZRZRNROLF\-DĞOLVN 4.2.4 .DPLHQLDUVWZRZ%HUHKDFK*yUQ\FKL'ROLQLH*yUQHJR6DQX 45 52 54 56 4.3 Charakterystyka petrograficzno-]áRĪRZDZ\EUDQ\FKSLDVNRZFyZNDUSDFNLFK XĪ\W\FKZNDPLHQLDUFHáHPNRZVNLHMLERMNRZVNLHM 59 4.3.1 Piaskowiec ZąWNRZVNL 4.3.2 Piaskowiec przybyszowski 4.3.3 3LDVNRZLHFNURĞQLHĔVNL 59 64 69 4.4 :\QLNLLLQWHUSUHWDFMDEDGDĔpetrograficznych 73

5. MODEL WALORYZACJI OBIEKTU GEOTURYSTYCZNEGO

5.1 5R]ZyMPRGHOLZDORU\]DF\MQ\FK 89

5.2 3RMĊFLDJHRWXU\VW\NLLRELHNWXJHRWXU\VW\F]QHJR 91

5.3 Karta waloryzacyjna 94

2JyOQDFKDUDNWHU\VW\ND 5.3.2. Opis obiektu

5.3.3. Walory edukacyjne (E)

5.3.4. Walory krajobrazowe (KR) 5.3.5. Walory kulturowe (KL) :DORU\XĪ\WNRZH(U) 5.3.7. Synteza 95 96 96 98 99 99 102

6. OCENA WYBRANYCH OBIE.7Ï:35=<52'<1,(2ĩ<WIONEJ

6.1 àHPNRZVNLHFHQWUXPNDPLHQLDUVNLHÄ'ROLQD%DUWQHJR´ 103

6.2 Rudawka Rymanowska 106

6.3 5H]HUZDWÄ=ZLH]áR´LMH]LRUND'XV]DW\ĔVNLH 109

6.4 5H]HUZDWÄ*RáRERU]H´ 111

5 6.6 7RUIRZLVNRÄ7DUQDZD:\ĪQD´ 115 6.7 'ROLQDJyUQHJR6DQX 118 7. WALORYZACJA WYBRANYCH 2%,(.7Ï: 120 8. PODSUMOWANIE 124 SPIS TABEL 126 SPIS FIGUR 128 SPIS FOTOGRAFII 129 LITERATURA 130 Z$àĄ&=1,.,

=DáąF]QLNi 1.1 ± 1.30 :\QLNLEDGDĔ mikroskopowych.

6

1. :67ĉ3

1.1 Cel pracy

Celem niniejszej pracy jest przeprowadzenie Z REUĊELH %HVNLGX 1iskiego i %LHV]F]DGyZ ZDORU\]DFML Z\EUDQ\FK RELHNWyZ SU]\URG\ QLHRĪ\ZLRQHM L REV]DUyZ REHMPXMąF\FK JUXS\ WDNLFK RELHNWyZ Z FHOX XND]DQLD LFK SRWHQFMDáX JHRWXU\VW\F]QHJR :DORU\]DFMDPD]D]DGDQLHRV]DFRZDü ZDUWRĞFLHGXNDF\MQHRELHNWyZZUD]]HVSRVREDPLLFK SUH]HQWDFMLRFHQLü LFKDNWXDOQ\VWDQRUD]SU]\VWRVRZDQLHRWRF]HQLDGRUXFKXWXU\VW\F]QHJR %D]XMąF QD NUDMRZ\FK L ]DJUDQLF]Q\FK PRGHODFK ZDORU\]DFML SU]\URG\ QLHRĪ\ZLRQHM JHRUyĪQRURGQRĞFL RELHNWyZ JHRGziedzictwa (ang JHRVLWHV L RELHNWyZ JHRPRUIRORJLF]Q\FK oraz na polskiej definicji geoturystyki i obiektu JHRWXU\VW\F]QHJR 6áRPND .LFLĔVND-ĝZLGHUVNDRSUDFRZDQRPRGHOZDORU\]DFMLRELHNWXJHRWXU\VW\cznego. OpLHUDVLĊRQQD prostych operacjach matemaW\F]Q\FK ]DĞ MHJR NOXF]RZ\P HOHPHQWHP Vą RGSRZLHGQLR VNRPSRQRZDQH JUXS\ ]DS\WDĔ NWyU\FK ]DGDQLHP MHVW MDN QDMOHSV]H VFKDUDNWHU\]RZDQLH SRWHQFMDáXJHRWXU\VW\F]QHJRRFHQLDQHJRRELHNWXEąGĨREV]DUX

-HGQ\P]ZDORU\]RZDQ\FKRELHNWyZMHVWàHPNRZVNLHFHQWUXPNDPLHQLDUVNLHÄ'ROLQD %DUWQHJR´ NWyUHJR JáyZQą DWUDNFMĊ VWDQRZLą HOHPHQW\ PDáHM NDPLHQQHM DUFKLWHNWXU\ áHPNRZVNLHM :\EyU WHJR REV]DUX GOD SRWU]HE ZDORU\]DFML SRSU]HG]Lá\ EDGDQLD QDG NDPLHQLDUNą àHPNyZ L %RMNyZ : UR]G]LDOH SRĞZLĊFRQ\P OXGRZHM V]WXFH NDPLHnnej %HVNLGX1LVNLHJRL%LHV]F]DGyZRSUyF]SU]HGVWDZLHQLDNUyWNLHJR]DU\VXKLVWRULLMHMUR]ZRMX dokonano charakterystyki petrograficzno-]áRĪRZHM PDWHULDáyZ NDPLHQQ\FK XĪ\W\FK w OXGRZ\P U]HPLRĞOH EXGRZQLFWZLH L V]WXFH 2WU]\PDQH Z\QLNL EDGDĔ SHWURJUDILF]Q\ch ]LQWHUSUHWRZDQR SRG Z]JOĊGHP URG]DMX ]DVWRVRZDQHJR SLDVNRZFD NDUSDFNLHJR D WDNĪH SRGMĊWR SUyEĊ ZVND]DQLD PLHMVF SR]\VNLZDQLD VXURZFD SU]H] yZF]HVQ\FK NDPLHQLDU]\ ludowych. Obszar doliny Bartnego wraz z zachowanymi elementami kamieniarki ludowej NU]\ĪH SU]\GURĪQH L FPHQWDUQH NDSOLF]NL SU]\GURĪQH SRGPXUyZNL FKDW áHPNRZVNLFK L VSLFKOHU]\HOHPHQW\NRQVWUXNF\MQHFHUNZLDWDNĪH]ORNDOL]RZDQ\PLQDVWRNDFKRNROLF]Q\FK Z]QLHVLHĔ NDPLHQLRáRPDPL ]RVWDá SRGGDQ\ SURFHVRZL ZDORU\]DFML MDNR REV]DU geoturystyczn\ àHPNRZVNLH FHQWUXP NDPLHQLDUVNLH Ä'ROLQD %DUWQHJR´ : MHJR REUĊELH ]QDOD]á VLĊ UyZQLHĪ UH]HUZDW SU]\URG\ QLHRĪ\ZLRQHM Ä.RUQXW\´ L SODQRZDQH QD ]ERF]DFK Magurycza 'XĪHJR%ąNet al. 2000) VWDQRZLVNRGRNXPHQWDF\MQHSU]\URG\QLHRĪ\ZLRQHM

Badania nad histRULąLVSRVREHPSR]\VNLZDQLDVXURZFyZVNDOQ\FKSU]H]NDPLHQLDU]\ OXGRZ\FK àHPNRZV]F]\]Q\ L %RMNRZV]F]\]Q\ QLH E\á\ GR WHM SRU\ SRGHMPRZDQH 1LH RSXEOLNRZDQRĪDGQHJRJHRORJLF]QHJRRSUDFRZDQLDGRW\F]ąFHJRZ\NRU]\VW\ZDQLDVXURZFyZ

7 skalnych z obszaru Beskidu NLVNLHJR L %LHV]F]DGyZ SU]H] ORNDOQą OXGQRĞü àHPNRZLH L %RMNRZLH ]DVLHGODMąF\ REV]DU %HVNLGX 1LVNLHJR L %LHV]F]DGyZ NLONRPD IDODPL RVDGQLFWZD SRF]\QDMąF RG ;9, ZLHNX SU]H] NROHMQH VWXOHFLD WZRU]\OL VZą NXOWXURZą RGUĊEQRĞü i ĞZLDGRPRĞü HWQLF]Qą ,VWQLHMąFH RSUDFRZDQLD L PRQRJUDILH HWQRJUDILF]QH GRW\F]ąFH RĞURGNyZ NDPLHQLDUVWZD Z .DUSDWDFK SU]HGVWDZLDMą MHG\QLH RSLV WUDG\FML NDPLHQLDUVNLFK KLVWRULĊ RĞURGNyZ WHJR U]HPLRVáD L VDP\FK U]HPLHĞOQLNyZ VSRVyE SUDF\ NDPLHQLDU]\ F]\ UR]ZyM NV]WDáWyZ OXGRZHM U]HĨE\ kamiennej i jej V\PEROLNL àRSDWNLHZLF]  Modrzejewski 1993, Reinfuss 1985a, Stachowiak 2001a,b). 3RELHĪQLHZVND]XMąĪHSU]\F]\Qą UR]ZRMX WDNLFK FHQWUyZ Z SUHF\]\MQLH RNUHĞORQ\FK PLHMVFDFK E\áR VąVLHG]WZR VXURZFD R odpowiedniej MDNRĞFL 2EHFQRĞü OLF]Q\FK ĞODGyZ HNVSORDWDFML REUyENL L Z\NRU]\VWDQLD ORNDOQ\FK VXURZFyZ VNDOQ\FK SU]H] àHPNyZ L %RMNyZ Z SRVWDFL ]DFKRZDQ\FK GR G]LĞ HOHPHQWyZNDPLHQLDUNL]DFKĊFDGRSRGMĊFLDEDGDĔZWHMG]LHG]LQLH1LH PDZąWSOLZRĞFLĪH istnieje potrzeba ochrony kamiennych HOHPHQWyZ PDáHM DUFKLWHNWXU\ OXGRZHM MDNR G]LHG]LFWZD NXOWXURZHJR .DUSDW Z\QLNDMąFD ] NRQLHF]QRĞFL RFKURQ\ NXOWXU\ OXGRZHM àHPNyZ L %RMNyZ =ZáDV]F]D GUXJD ] W\FK HWQLF]Q\FK JUXS ]H Z]JOĊGX QD MHM FDáNRZLW\ ]DQLN RUD] RU\JLQDOQRĞü SR]RVWDZLRQHM VSXĞFL]Q\ ZDUWD MHVW V]F]HJyOQHM WURVNL 3U]\NáDG\ FPHQWDU]\SU]\FHUNLHZQ\FKZ%HUHKDFK*yUQ\FKF]\%HQLRZHMXND]XMąQLH]PLHUQLHFLHNDZH i oryginalne egzemplifikacje kamiennej sztuki ludowej 0RGU]HMHZVNL.U\FLĔVNL DOLF]QLHZ\VWĊSXMąFH, np. w okolicaFK%DUWQHJRHOHPHQW\EXGRZQLFWZDLU]HPLRVáDZVND]XMą QD V]HURNLH Z\NRU]\VW\ZDQLH VXURZFyZ VNDOQ\FK RUD] GXĪH ]QDF]HQLH NDPLHQLDUVWZD GOD ORNDOQ\FKVSRáHF]QRĞFL%RMNyZL àHPNyZ

/RNDOL]DFMD RELHNWyZ NDPLHQLDUNL OXGRZHM Z VąVLHG]WZLH PLHMVF SR]\VNLZDQLD sXURZFD GDMH PRĪOLZRĞü Z\NRU]\VWDQLD WDNLFK RELHNWyZ Z JHRWXU\VW\FH MDNR SU]\NáDGyZ SU]HGVWDZLDMąF\FK EXGRZĊ JHRORJLF]Qą UHJLRQX MHM ]ZLą]HN ] UR]ZRMHP ORNDOQHM V]WXNL kamieniarskiej, a tym samym wzbogacania lokalnej kultury.

8

1.2 Metodyka, czas LVSRVyESURZDG]HQLDEDGDĔ

%DGDQLD WHUHQRZH QLH]EĊGQH GOD SU]HSURZDG]HQLD ZDORU\]DFML RELHNWyZ SU]\URG\ QLHRĪ\ZLRQHM SURZDG]RQR Z VH]RQDFK ZLRVHQQR-jesiennych w latach 2005, 2006 i 2007. Ostatecznie zinwentaryzowano RELHNWyZLREV]DU\SRVLDGDMąFHSRWHQFMDáJHRWXU\VW\F]Q\ FKDUDNWHU\]XMąF NDĪG\ ] QLFK SRG Z]JOĊGHP ORNDOL]DFML DGPLQLVWUDF\MQHM L JHRJUDILF]QHM obecnego stanu zachowania i statusu ochrony, SRWHQFMDáX HGXNDF\MQHJR RUD] REHFQHgo zagospodarowania i istniej_{ąFHM LQIUDVWUXNWXU\ 3RGF]DV EDGDĔ ]gromadzono WDNĪH ERJDWą} GRNXPHQWDFMĊIRWRJUDILF]Qą

2VREQ\ HWDS VWDQRZLá\ EDGDQLD WHUHQRZH NRQLHF]QH Go realizacji grantu promotorskiego, ]DW\WXáRZDQHJR Ä3RFKRG]HQLH Z\NRU]\VWDQLH L RFHQD PDWHULDáyZ NDPLHQQ\FK XĪ\ZDQ\FK Z U]HPLRĞOH V]WXFH L EXGRZQLFWZLH %HVNLGyZ ĝURGNRZ\FK i :VFKRGQLFK´ nr 18.18.140.664), VILQDQVRZDQHJR ]H ĞURGNyZ 0LQLVWHUVWZD 1DXNL i Informatyzacji3UDFHWHUHQRZHSRSU]HG]LáDDQDOL]DSXEOLNDFMi z zakresu geografii, etnografii, historii sztuki i krajoznawstwa oraz szereg prac autorstwa PLHMVFRZ\FKPLáRĞQLNyZ%HVNLGX 1LVNLHJR L %LHV]F]DGyZ Z NWyU\FK SU]HGVWDZLRQR ORNDOQą KLVWRULĊ L VWRVXQNL VSRáHF]QH SDQXMąFH QD W\FK REV]DUDFK Z SU]HFLąJX RVWDWQLFK  ODW 3RGF]DV SUDF WHUHQRZ\FK prowadzonych w sezonie letnim 2008 roku na obszarze Beskidu Niskiego i %LHV]F]DGyZ ]LQZHQWDU\]RZDQR  ZLHMVNLFK FPHQWDU]\ OXGRZ\FK RUD] SREUDQR SRQDG  SUyEHN SLDVNRZFD ] RELHNWyZ PDáHM DUFKLWHNWXU\ ludowej i przypuszczalnych miejsc jego HNVSORDWDFMLVSRĞUyGNWyU\FKZ\W\SRZDQRSUyEGREDGDĔPLNURVNRSRZ\FK.

$QDOL]Ċ szlifyZ PLNURVNRSRZ\FK GR ĞZLDWáD SU]HFKRG]ąFHJR Z\NRQDQR SU]\ XĪ\FLX mikroskopu polaryzacyjnego Jenapol firmy Carl Zeiss Jena z zastosowaniem okularu P10x20 LRELHNW\ZyZ]]DNUHVX3.2x/0.06, 10x/0.20 i 20x/0.40.

$QDOL]Ċ JUDQXORPHWU\F]Qą *UDG]LĔski et al. 1986, Tucker red. 1991a,b) oparto o SRPLDU\ QDMZLĊNV]\FKĞUHGQLF]LDUHQD QDVWĊSQLHZ\G]LHORQRV]HUHJNODV]LDUQRZ\FK zgodnie z zaleceniami Wentwortha (1922) L.UXPEHLQD:\MąWNRZR QDGZyFK V]OLIDFK SLDVNRZFyZ JUXER]LDUQLVW\FK z racji ich niewielkiej powierzchni, wykonano odpowiednio  V]OLI .*53(17 L  V]OLI 5.5.$0- ]OLF]HĔ ĞUHGQLF ziarnowych. Na podstawie otrzymanych danych wykonano wykresy krzywych NXPXODF\MQ\FK L R]QDF]RQR VNáDG ]LDUQRZ\ REOLF]DMąF ]JRGQLH ze wzorami Folka i Warda  JUDILF]QH ZVNDĨQLNL ĞUHGQLą ĞUHGQLFĊ *66 RGFK\OHQLH VWDQGDUGRZH WRĪVDPH ze ZVNDĨQLNLHP Z\VRUWRZDQLD *62 VNRĞQRĞü UyZQą ZVNDĨQLNRZL DV\PHWULL *6. RUD] VSáDV]F]HQLH*63

9 $QDOL]Ċ VWDW\VW\F]Qą RWU]\PDQ\FK Z\QLNyZ granulometrycznych (Ratajczak et al.  Z\NRQDQR SU]\ XĪ\FLX SURJUDPyZ VWDW\VW\F]Q\FK Ä0LFURVRIW 2IILFH ([HO ´ i 6WDWJUDSKLFVSOXV´

$QDOL]Ċ SODQLPHWU\F]Qą wykonano przy zastosowaniu ww. mikroskopu polaryzacyjnego oraz stolika integracyjnego ELTINOR-4 firmy ROW Rathenow. Ustalono VNáDG SHWURJUDILF]Q\ QD SRGVWDZLH REVHUZDFML Z  NROHMQ\FK SXQNWDFK 2FHQLRQR XG]LDá kwarcu (z rozdzieleniem na mono- i polikrystaliczny), skaleni, RNUXFKyZ VNDá REF\FK (z rozdzieleniem na magmowe, osadowe i metamorficzne), mik, pirytu wraz z detrytem ]ZĊJORQ\FK V]F]ąWNyZ URĞOLQ JODXNRQLWX RUD] VSRLZD :\UyĪQLRQR GZD W\S\ VSRLZD krzemionkowo-LODVWH L ZĊJODQRZR-ilaste. WartRĞFL VNRNX SRGáXĪQHJR VWROLND Z\]QDF]RQR RGG]LHOQLH GOD NDĪGHJR ]H V]OLIyZ ]JRGQLH ] zaleceniami Jaworowskiego i Juskowiaka (1973).

$QDOL]Ċ SURFHQWRZHM ]DZDUWRĞFL ZĊJODQyZ (kalcyt i dolomit) wykonano dla RĞPLX Z\EUDQ\FK QD SRGVWDZLH EDGDĔ PLNURVNRSRZ\FK SUyEHN SLDVNRZFyZ VWRVXMąF PHWRGĊ G\IUDNFML UHQWJHQRZVNLHM =DZDUWRĞü NDOF\WX &D&23), dolomitu CaMg(CO3)2 oraz

nierozpuszczalnego residuum R]QDF]RQRPHWRGądyfraktometrii rentgenowskiej DSH (metoda SURV]NRZD'HE\H¶D-Scherrera-Hulla,) na spektometrze rentgenowskim firmy Philips.

Model waloryzacji obiektu geoturystycznego opracowano na podstawie szeregu NUDMRZ\FK L ]DJUDQLF]Q\FK VFKHPDWyZ LQZHQWDU\]DFML L ZDORU\]DFML VWRVXMąF SURVWH przeliczenia matematyczne przy zastosowaniu programu Ä0LFURVRIW2IILFH([HO´.