0 5 25 75 95 100
Natasza Duraj, Aleksandra Pieloch-Babiarz – Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Analizy i Strategii Przedsiębiorstwa
90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. nr 41/43
RECENZENCI Jan Duraj, Henryk Sobolewski
SKŁAD KOMPUTEROWY Monika Wolska
PROJEKT OKŁADKI Barbara Grzejszczak
Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Depositphotos.com/Violka08
Wydrukowano z gotowych materiałów dostarczonych do Wydawnictwa UŁ przez Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny
© Copyright by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2014
Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Wydanie I. W.06476.14.0.K
ISBN 978-83-7969-097-8
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 90-131 Łódź, ul. Lindleya 8 www.wydawnictwo.uni.lodz.pl e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl tel. (42) 665 58 63, faks (42) 665 58 62
SPIS TREŚCI
DURAJ NATASZA, PIELOCH-BABIARZALEKSANDRA – Wprowadzenie ………... 7
DURAJ NATASZA – Zastaw na papierach wartościowych a bezpieczeństwo finansowe
przedsiębiorstwa ……… 11
GRABOWSKA MARLENA – Percepcja i motywy przedsiębiorczości w Polsce
i w wybranych krajach ………... 31
KARBOWNIK LIDIA – Pomiar i ocena zróŜnicowania zakresu działalności
gospodar-czej przedsiębiorstw sektora TSL ……….. 45
KWIECIEŃ ANNA – Efektywność relacji w sieci ………. 63
MATUSZEWSKA-PIERZYNKA AGNIESZKA – Zdolność spółek odpłatnie korzysta-jących z przedsiębiorstw państwowych do obsługi długu wobec Skarbu Państwa …... 73 NIEMIEC ANDRZEJ – Nowoczesne rozumienie benchmarkingu w przedsiębiorstwie…. 89 MALINOWSKA URSZULA – Wpływ programu „Lepsze Regulacje 2015” na poziom
ryzyka regulacyjnego ………. 113
NOWAK DARIUSZ – Kluczowe kompetencje w przedsiębiorstwach przemysłowych …. 129
SAMBORSKI ADAM – ZłoŜoność wyboru w decyzjach inwestycyjnych………. 143
SIEMIONEK MAŁGORZATA, KUJAWA ANNA – Strategiczna Karta Wyników – istota, projektowanie i wdraŜanie na przykładzie Urzędu Miasta w Innsbrucku …... 159
ZARZECKI DARIUSZ – Controlling w zarządzaniu przedsiębiorstwem ………... 171
WPROWADZENIE
Prezentowana monografia dotyczy kluczowych problemów związanych z rozwojem przedsiębiorczości, jak równieŜ strategiami i metodami wykorzy-stywanymi w zarządzaniu przedsiębiorstwem. W monografii zawarto wyniki badań autorów z róŜnych ośrodków naukowych, które odnoszą się do analizy szeregu czynników wpływających na kreowanie przedsiębiorczości, a takŜe diagnozy strategii i metod stosowanych w zarządzaniu współczesnymi przedsię-biorstwami, funkcjonującymi w warunkach zmiennego i niestabilnego otoczenia.
Niniejsza monografia składa się z 12 opracowań, które uznać naleŜy za ory-ginalne badania naukowe, zmierzające do rozpoznania i kreowania postaw i działań przedsiębiorczych, ale takŜe dla wskazania przyczyn i konsekwencji podejmowania decyzji o znaczeniu strategicznym dla współczesnych przedsię-biorstw.
Pierwsze opracowanie, autorstwa Nataszy Duraj, zatytułowane: Zastaw na
papierach wartościowych a bezpieczeństwo finansowe przedsiębiorstwa, stanowi
próbę interdyscyplinarnego ujęcia ustanawiania zastawu na papierach warto-ściowych w polskich realiach gospodarczych w powiązaniu z bezpieczeństwem finansowym przedsiębiorstwa.
Głównym celem artykułu Marleny Grabowskiej, zatytułowanego: Percepcja
i motywy przedsiębiorczości w Polsce i w wybranych krajach, jest
zaprezento-wanie i wyjaśnienie istoty przedsiębiorczości. Podjęte w opracowaniu rozwaŜa-nia naleŜy uznać za waŜne z punktu widzerozwaŜa-nia roli i znaczerozwaŜa-nia działań przedsię-biorczych na gospodarczą i społeczną sferę funkcjonowania przedsiębiorstw oraz rozwoju państw i gospodarek. Artykuł zawiera wyniki badań empirycz-nych, dotyczące m. in. głównych motywów podejmowania działań przedsiębior-czych w Europie.
Opracowanie Lidii Karbownik pod tytułem: Pomiar i ocena zróŜnicowania
zakresu działalności gospodarczej przedsiębiorstw sektora TSL, dotyczy
dywer-syfikacji rodzajów działalności gospodarczej przedsiębiorstw sektora TSL w Polsce. Zaprezentowany bogaty i oryginalny materiał dowodowy wskazuje m. in. na znaczącą dywersyfikację działalności przedsiębiorstw sektora TSL, która ma miejsce szczególnie poza sekcją „Transport i gospodarka magazynowa”.
Głównym celem artykułuAnny Kwiecień, zatytułowanego: Efektywność
re-lacji w sieci, jest zaprezentowanie szeroko rozumianych problemów
Natasza Duraj, Aleksandra Pieloch-Babiarz
8
działających w sieciach róŜnorodnych powiązań. Analiza ta odnosi się przede wszystkim do diagnozy efektów płynących ze współpracy organizacji w ramach sieci partnerskich oraz komponentów zdolności sieciowych oraz warunków nie-zbędnych dla wzrostu skuteczności kooperacji między organizacjami.
W artykule Agnieszki Matuszewskiej-Pierzynki pt.: Zdolność spółek
od-płatnie korzystających z przedsiębiorstw państwowych do obsługi długu wobec Skarbu Państwa, wykazano, Ŝe analizowana zdolność badanych jednostek
go-spodarczych odpłatnie korzystających z przedsiębiorstw państwowych ulegała poprawie i nie naleŜy jej uznawać za niską, a część spółek spośród badanych realizowała całkowitą spłatę zobowiązania wobec Skarbu Państwa przed upły-wem czasu obowiązywania umowy.
Kolejne opracowanie Andrzeja Niemca, pod tytułem: Nowoczesne
rozumie-nie benchmarkingu w przedsiębiorstwie, jest próbą całościowego ujęcia bench-markingu oraz wyjaśnienia roli i jego znaczenia w analizie porównawczej
po-tencjału gospodarczego. Opracowanie to uznać naleŜy za istotne z punktu wi-dzenia potrzeb badań teoretycznych, jak i praktyki gospodarczej, wymagającej przewartościowania priorytetów.
Opracowanie Urszuli Malinowskiej pod tytułem: Wpływ programu „Lepsze
Regulacje 2015” na poziom ryzyka regulacyjnego, zawiera próbę odpowiedzi na
pytanie: czy reforma polskich regulacji zaplanowana na lata 2013–2015 przy-czyni się do obniŜenia ryzyka regulacyjnego? W opracowaniu przedstawiono kompleksową analizę poszczególnych zadań, jakie ujęte zostały w programie „Lepsze Regulacje 2015” oraz dokonano oceny ich wpływu na jakość otoczenia regulacyjnego.
W artykule Dariusza Nowaka zatytułowanym: Kluczowe kompetencje
w przedsiębiorstwach przemysłowych, podjęto próbę przybliŜenia czytelnikom
koncepcji kluczowych kompetencji, która przez autora opracowania utoŜsamia-na jest z fundamentalnym czynnikiem rekonstrukcji i odnowy przedsiębiorstwa oraz z siłą napędową strategicznych zmian, jakie mają miejsce w organizacji. Za niezwykle cenną część opracowania uznać naleŜy prezentację wyników badań empirycznych dotyczących kluczowych kompetencji przedsiębiorstw prowadzą-cych i rozwijająprowadzą-cych swoją działalność w Polsce.
W opracowaniu Adama Samborskiego zatytułowanym: ZłoŜoność wyboru
w decyzjach inwestycyjnych, zaprezentowano rozwaŜania, koncentrujące się
wokół problematyki podejmowania indywidualnych decyzji emerytalnych. Opracowanie wnosi wiele aspektów teoriopoznawczych oraz wyniki badań em-pirycznych i sformułowane propozycje pobudzenia rozwoju dobrowolnych form zabezpieczenia emerytalnego w Polsce.
Artykuł Małgorzaty Siemionek i Anny Kujawy, pod tytułem: Strategiczna
Karta Wyników – istota, projektowanie i wdraŜanie na przykładzie Urzędu Mia-sta w Innsbrucku, jest przykładem analizy procesu budowy i wdraŜania
Wprowadzenie 9
informatycznych, które wzmacniają procesy strategicznego zarządzania organi-zacjami.
Głównym celem artykułu Dariusza Zarzeckiego, zatytułowanego:
Control-ling w zarządzaniu przedsiębiorstwem, uczyniono miejsce i rolę controlControl-lingu
w zarządzaniu przedsiębiorstwem. W artykule zaprezentowano istotę controllin-gu, jak równieŜ jego związki z kontrolą wewnętrzną, analizą ekonomiczną i zarządzaniem strategicznym w przedsiębiorstwie. W opracowaniu zawarte zostały takŜe rozwaŜania dotyczące elementów i instrumentów controlingu oraz kwestie usytuowania róŜnych wariantów zorganizowania controlingu w firmie.
Ostatnie opracowanie autorstwa Katarzyny śak, zatytułowane:
Transgra-niczne fuzje i przejęcia przedsiębiorstw, stanowi próbę określenia przesłanek
podejmowania decyzji o międzynarodowych strategiach nabyć, a takŜe skali tego zjawiska w ostatnich latach. W dynamicznym rozwoju rynku fuzji i przejęć swoje miejsce zajmują równieŜ przedsiębiorstwa krajowe oraz zainteresowania inwestorów zagranicznych lokowaniem kapitału w polskich przedsiębiorstwach.
Natasza Duraj Aleksandra Pieloch-Babiarz
Natasza Duraj*
ZASTAW NA PAPIERACH WARTOŚCIOWYCH A BEZPIECZEŃSTWO FINANSOWE RZEDSIĘBIORSTWA
1. WPROWADZENIE
Jednym z najwaŜniejszych warunków istnienia i kontynuacji działalności przedsiębiorstwa jest posiadanie bezpiecznej sytuacji finansowej. Kształtuje się ona pod wpływem wielu róŜnorodnych czynników, z których zabezpieczenie wykonania zobowiązań w znaczący sposób wpływa na rozwój działalności go-spodarczej wierzyciela i dłuŜnika. Zdolność do wywiązania się dłuŜnika z zo-bowiązań stanowi m. in. o jego wiarygodności i gwarancji prawnych umoŜliwia-jących wierzycielowi zaspokojenie jego roszczeń. Zabezpieczenie wykonania zobowiązań moŜe mieć formę zabezpieczeń osobistych, rzeczowych i wekslo-wych. MoŜe być ono ustanowione zarówno przez wierzyciela, jak i dłuŜnika lub teŜ osobę trzecią. Nadto, zabezpieczenie moŜe odnosić się do nieomal kaŜdej wierzytelności i na rzecz wierzyciela o obojętnym statusie prawnym1.
Celem zasadniczym artykułu jest wskazanie na występowanie relacji mię-dzy zabezpieczeniem rzeczowym w formie zastawu na papierach wartościowych a bezpieczeństwem finansowym przedsiębiorstwa. Podjęcie rozwaŜań nad związkami zastawu bezpieczeństwem finansowym przedsiębiorstwa wynika nie tylko ze znaczącej roli i znaczenia zastawu we wspieraniu finansowym lecz tak-Ŝe z dąŜenia wierzycieli do zmniejszenia ryzyka lokaty kapitału przy jednocze-snym kształtowaniu przez wierzyciela i dłuŜnika warunków udzielenia i uzyska-nia na przykład kredytu inwestycyjnego i obrotowego.
Opracowanie dzieli się na trzy części. W części pierwszej przedstawione są kwestie wskazujące na pojęcie i rodzaje zastawu na papierach wartościowych,
* Dr hab., prof. nadzw. UŁ, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny,
Katedra Analizy i Strategii Przedsiębiorstwa.
1
Zob. W. K a t n e r (red.), Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Kantor Wydawniczy Zaka-mycze, Kraków 2004, s. 303.
Natasza Duraj
12
w drugiej podstawowe prawa i obowiązki zastawcy i zastawnika, w trzeciej zaś zawarte są opisy i problemy praktyki gospodarczej odnoszące się do związków występujących między zastawem a bezpieczeństwem finansowym przedsiębior-stwa, w tym przede wszystkim sposoby zabezpieczenia wykonania zobowiązań emitenta obligacji względem obligatariuszy.
2. POJĘCIE I RODZAJE ZASTAWU NA PAPIERACH WARTOŚCIOWYCH PRZEDSIĘBIORSTWA
Pojęcie papierów wartościowych nie zostało ściśle zdefiniowane i zazwy-czaj wskazania na ich cechy, funkcje oraz regulacje róŜnią się w zaleŜności od systemu prawnego, w którym zostały emitowane. Stąd teŜ analiza określenia zastawu, jego rodzajów i funkcji wymaga ostroŜności w charakteryzowaniu, interpretacji i wnioskowaniu o roli i znaczeniu zastawu na papierach wartościo-wych w kształtowaniu nie tylko bezpieczeństwa finansowego przedsiębiorstwa.
Generalnie biorąc, papierem wartościowym jest dokument inkorporujący określone prawo w sposób ułatwiający obrót nim. To ułatwienie wynika m. in. z nierozerwalności dwóch praw podmiotowych. Rozporządzenie prawem nastę-puje bowiem przez rozporządzenie dokumentem, którego to prawa istnienie dokument stwierdza. Nie moŜna natomiast spowodować rozporządzenia doku-mentem poprzez rozporządzenia prawem2. Tym samym obrót dokumentem papierem wartościowym oraz obrót inkorporowanym w nim prawem są jednym i tym samym obrotem.
Przyjmując do rozwaŜań zastaw na korporacyjnych papierach wartościo-wych, a zwłaszcza zastaw na akcjach, jako formę zabezpieczenia wierzytelności wskazać moŜna, Ŝe tego rodzaju zawęŜenie zakresu analizowanego problemu podyktowane jest głównie przyjętym celem artykułu, który skierowując uwagę na istotę zabezpieczeń rzeczowych wskazuje na majątek dłuŜnika, z którego wierzyciel moŜe się zaspokoić z pierwszeństwem przed innymi jego wierzycie-lami i to nawet wówczas, gdy własność przedmiotu zabezpieczenia zostanie przez dłuŜnika przeniesiona na inną osobę3. Jednak z kwestiami zastawu na ak-cjach wiąŜą się teŜ problemy prawa poboru, prawa do akcji i prawa pochodne. Zostaną one co prawda przywołane w tekście, lecz tylko w związku z podnoszo-nymi główpodnoszo-nymi nurtami analizy zastawu na akcjach w kontekście jego relacji z bezpieczeństwem finansowym przedsiębiorstwa.
2 S. G r z y b o w s k i (red.), System prawa cywilnego. Część ogólna, t. 1, Ossolineum,
Wro-cław 1985, s. 449, [za:] P. S o k a l, Zastaw zwykły i rejestrowy na akcjach, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2011, s. 34 i 35.
3
E. G n i e w e k, Prawo rzeczowe, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2003, s. 222, [za:] W. K a t n e r (red.), Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kra-ków 2004, s. 304.
Zastaw na papierach wartościowych a bezpieczeństwo… 13
Zdefiniowanie pojęcia zastawu nie jest łatwe i raczej niemoŜliwe do ujęcia go w formie syntetycznej i relatywnie prostej wypowiedzi. Trudność ta wynika z róŜnorodności rodzajów zastawów i regulacji prawnych oraz funkcji spełnia-nych przez zastaw w obrocie gospodarczym i działalności gospodarczej przed-siębiorstwa.
Z efektów przeprowadzonej analizy literatury przedmiotu moŜna wydobyć i podkreślić bardzo interesujące i waŜne określenie pojęcia zastawu, które zosta-ło sformuzosta-łowane przez I. Heropolitańską. Zdefiniowane przez tę autorkę pojęcie zastawu zawiera obszerne i najwaŜniejsze wskazania na zasadnicze cechy tego rodzaju prawa.
I. Heropolitańska podaje bowiem, Ŝe: Zastaw jest to prawo ustanowione na
rzecz wierzyciela w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności na zbywal-nych rzeczach ruchomych, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z tych rzeczy bez względu na to, czyją stały się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, w wyjąt-kiem tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne4.
Jest to definicja zastawu, którą uznaję za wystarczającą merytoryczną pod-stawę dalszych rozwaŜań. Wskazuje ona bowiem na zasadnicze cechy zastawu i zarazem pozwala zwrócić uwagę, Ŝe zastaw jest:
a) formą zabezpieczenia wierzytelności, dającą wierzycielowi pierwszeń-stwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi właściciela przedmiotu;
b) prawem, na mocy którego wierzyciel moŜe dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zastawu bez względu na to czyją stał się on własnością;
c) czynnością realną, co oznacza, Ŝe sama umowa nie wystarcza do po-wstania zastawu pomimo, Ŝe w wyniku jej zawarcia między właścicielem rzeczy a wierzycielem, zastawca zobowiązuje się do wydania zastawnikowi – wierzy-cielowi, bądź osobie trzeciej, rzeczy, na którą strony się zgodziły. Konieczne jest bowiem rzeczywiste wydanie rzeczy wierzycielowi, którą zastawnik po wyga-śnięciu stawu powinien zwrócić zastawcy;
d) ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym dla zabezpieczenia wierzytelności. Jest ono ustanowione kodeksem cywilnym tylko dla zastawu na rzeczach ruchomych (art. 306–326) oraz zastawu na prawach zbywalnych, które są przypisane do akcji i obligacji5 (art. 327–335).
e) wyrazem temporalnego współistnienia wierzytelności i zastawu, co oznacza, iŜ zastaw moŜe powstać na istniejącej wierzytelności i zakończyć swo-je istnienie z chwilą zaspokoswo-jenia wierzytelności. Dotyczy tylko wierzytelności
4
I. H e r o p o l i t a ń s k a, Prawne zabezpieczenie wierzytelności, [w:] K. K r e c z m a ń s k a -- G i g o l (red.), Aktywne zarządzanie płynnością finansową przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2010, s. 198.
5
Kodeks cywilny reguluje dwa rodzaje zastawu: zastaw na rzeczach ruchomych (art. 306 –326) oraz zastaw na prawach (art. 327–335). MoŜliwość ustanowienia zastawu na udziałach przewiduje art. 180 kodeksu spółek handlowych. Stanowi on, iŜ zastawienie udziału powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.
Natasza Duraj
14
zabezpieczonych finansowo na aktywach zastawnika na rzecz zastawcy, który jest właścicielem rzeczy na której ustanawia się zastaw.
Sformułowane pojęcie zastawu oraz wyszczególnione jego cechy pozwalają określić zastaw jako określony rodzaj wierzytelności zabezpieczonej w formie określonej rzeczy lub papieru wartościowego przez wierzyciela, który udzielił zastawcy kredytowego wsparcia finansowego. Przedsiębiorcy mogą obciąŜać akcje, a w zasadzie prawa w nich inkorporowane będące ich własnością, zasta-wem kodeksowym, zastazasta-wem rejestrowym i zastazasta-wem finansowym.
Zdefiniowanie zastawu jako określonego rodzaju ograniczonego prawa rze-czowego wymaga wskazania, Ŝe prawa rzeczowe naleŜą do majątkowych i bez-względnych praw podmiotowych oraz Ŝe ograniczone prawa rzeczowe są usta-nawiane na rzeczy cudzej i powstają drogą umów. MoŜna powiedzieć, Ŝe zastaw to wierzytelność zabezpieczona przez zastawnika, który udzielił zastawcy po-Ŝyczki, a jej spłatę zabezpiecza określona rzecz, bądź dany papier wartościowy. Wraz z chwilą zaistnienia zastawu dłuŜnik – zastawca – staje się dłuŜnikiem rzeczowym lub finansowym.
Praktyka zastawu na akcjach dowodzi istnienia sytuacji, w których posiada-czem dokumentu akcji jest zastawnik, bądź zastawca lub osoba trzecia. KaŜda ze stron posiada określone prawa i obowiązki, które legitymizuje Ustawa z dnia
6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (DzU 1996,
nr 149, poz. 703, z późn. zm.).
Zastaw jest jednym z rodzajów zabezpieczeń rzeczowych wierzytelności, w którym odpowiedzialność dłuŜnika odnosi się tylko do ściśle określonych składników majątku6 i rozciąga się tylko na określony czas. Byt zastawu zaleŜy od istnienia wierzytelności oraz zabezpieczonych rzeczy i praw. Ma on charakter temporalny. Zastaw jest skuteczny wobec wierzycieli zastawcy, jeŜeli umowa zawarta jest na piśmie z datą pewną. Jego czas jest wyznaczony datą wpisu do rejestru zastawów oraz zaspokojeniem wierzytelności przywracającej właścicie-lowi przedmiot zastawu. Wraz z zaspokojeniem wierzyciela zastaw wygasa.
ZaleŜność zastawu od wierzytelności wynika z zasady akcesoryjności za-stawu7. Konsekwencją realizacji zasady akcesoryjności zastawu jest wymóg istnienia zabezpieczanej wierzytelności w chwili ustanowienia prawa. W prakty-ce stosuje się wyjątek od tej zasady. Istnieje bowiem moŜliwość zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub wierzytelności warunkowej, a zatem takiej wierzy-telności, która nie istnieje jeszcze w chwili zawarcia umowy zastawniczej8. Tego
6 M. L e ś n i a k, Zastaw bez przeniesienia posiadania przedmiotu zastawu, Kantor
Wydawni-czy Zakamycze, Kraków 2004, s. 15–16, [za:] S. G r z y b o w s k i, System prawa cywilnego. Prawo
zobowiązań – część ogólna, t. III, cz. 1, Wrocław–Warszawa 1981, s. 66.
7
J. G o ł a c z y ń s k i, Zastaw na rzeczach ruchomych, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2002, s. 139.
8
G. S i k o r s k i, Sytuacja prawna zastawnika w prawie polskim, Doktoraty Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2010, s. 94. Por. Ustawa
Zastaw na papierach wartościowych a bezpieczeństwo… 15
rodzaju rozwiązanie uelastycznia i wzbogaca rozwiązania zabezpieczeń rzeczo-wych i moŜe być przypisane zarówno do zastawu zwykłego, jak i do zastawu specjalnego, w tym teŜ zatem do zastawu rejestrowego i finansowego9.
W zastawie zwykłym przedmiot zastawu jest wydawany zastawnikowi i przez to wzrasta skuteczność tego zastawu. W zastawie specjalnym zastawca nie wydaje przedmiotu zastawu zastawnikowi. W przypadku zaś zastawu reje-strowego nie ma konieczności przeniesienia posiadania ani wydania przedmiotu zastawu zastawnikowi. Przedmiot ten moŜe – zgodnie z wolą stron wyraŜoną w umowie zastawniczej – pozostać w posiadaniu zastawcy oraz osoby trzeciej za jej zgodą. Od zastawu zwykłego zastaw rejestrowy róŜni się przede wszystkim tym, Ŝe przedmiot zastawu rejestrowego moŜe pozostać w posiadaniu i faktycz-nym władaniu zastawcy, podczas gdy przedmiot zastawu zwykłego musi by co do zasady wydany zastawnikowi lub osobie trzeciej. Takie rozwiązanie leŜy w interesie obu stron umowy. Zastawca zachowuje bowiem moŜliwość dalszego korzystania z przedmiotu zastawu. W razie pozostawienia przedmiotu zastawu w rękach osoby trzeciej moŜe ona ponosić ewentualną odpowiedzialność wobec wierzyciela za stan przedmiotu zabezpieczenia.
G. Sikorski wskazuje, Ŝe zastaw nie stanowi klarownej konstrukcji ze względu na istnienie wielu rodzajów zastawu, jak równieŜ z uwagi na przyjęte przez ustawodawcę róŜne rozwiązania praktyczne10. Tym nie mniej w literatu-rze pliteratu-rzedmiotu dominuje pogląd, Ŝe celem zastawu zwykłego oraz wszystkich typów zastawu bez przeniesienia posiadania przedmiotu zastawu jest przede wszystkim zabezpieczenie wierzytelności. Taki pogląd reprezentuje m. in. M. Leśniak11, przywołując w tym zakresie opinie J. Skąpskiego12 i E. Gniewka13. W polskim systemie prawnym wyróŜnia się trzy następujące rodzaje zasta-wów, a mianowicie:
a) zastaw,
b) zastaw rejestrowy, c) zastaw skarbowy oraz
d) zastaw finansowy (zob. tab. 1).
Podstawę prawną ustanawiania zastawu, zastawu rejestrowego i zastawu skarbowego tworzą róŜnorodne przepisy prawa, które w sposób jednoznaczny wskazują na złoŜoność problemów zabezpieczenia wykonania zobowiązań oraz ich egzekucji.
poz. 703 z późn. zm., art. 3 ust. 2 pkt 4 i art. 6; Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywil-ny, DzU 1964, nr 16, poz. 93 z późn. zm., art. 306 § 2; Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o
niektó-rych zabezpieczeniach finansowych, DzU 2004, nr 91, poz. 871, z późn. zm., art. 1.
9 G. S i k o r s k i, op. cit., s. 94. 10 Ibidem, s. 20. 11 M. L e ś n i a k, op. cit., s. 61. 12
J. S k ą p s k i, Zastaw na rzeczach ruchomych według kodeksu cywilnego. Zagadnienia
wy-brane, „Studia Cywilistyczne” 1966, t. VIII, s. 152.
13
T a b e la 1 R o d za je z as ta w ó w i i ch r eg u la cj a w p o ls k im s y st em ie p ra w n y m Z as ta w Z as ta w r ej es tr o w y Z as ta w s k ar b o w y Z as ta w f in an so w y 1 2 3 4 R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a F in a n só w z d n ia 2 2 g ru d -n ia 2 0 1 1 r . zm ie n ia ją ce ro zp o rz ą d ze n ie w s p ra w ie re je st ru z a st a w ó w s ka rb o -w yc h o ra z C en tr a ln eg o R e-je st ru Z a st a w ó w S ka rb o -w yc h , D zU 2 0 1 1 , n r 2 9 3 , p o z. 1 7 3 0 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a F in a n só w z d n ia 2 g ru d n ia 2 0 1 1 r . w s p ra w ie w zo ru o św ia d cz en ia o n ie ru ch o m o śc ia ch o ra z p ra w a ch m a ją tk o w yc h , kt ó -re m o g ą b y ć p rz ed m io te m h ip o te ki p rz ym u so w ej , i rz ec za ch r u ch o m yc h o ra z zb yw a ln yc h p ra w a ch m a -ją tk o w yc h , kt ó re m o g ą b y ć p rz ed m io te m z a st a w u s ka r-b o w eg o , D zU 2 0 1 1 , n r 2 7 4 , p o z. 1 6 1 8 . O b w ie sz cz en ie M in is tr a T ra n sp o rt u i G o sp o d a rk i M o rs ki ej z d n ia 1 2 g ru d n ia 1 9 9 7 r . w s p ra w ie o g ło sz e-n ia j ed n o li te g o t ek st u u st a -w y – K o d ek s m o rs ki , D zU 1 9 9 8 , n r 1 0 , p o z. 3 6 . U st a w a z d n ia 2 0 l is to p a d a 2 0 0 9 r . o z m ia n ie u st a w y o z a st a w ie r ej es tr o w ym i r ej es tr ze z a st a w ó w , D zU 2 0 0 9 , n r 2 1 5 , p o z. 1 6 6 3 . O b w ie sz cz en ie M a rs za łk a S ej m u R ze cz yp o sp o li te j P o ls ki ej z d n ia 2 3 k w ie tn ia 2 0 0 9 r . w s p ra w ie o g ło sz en ia j ed n o li te g o te ks tu u st a w y o z a st a w ie r ej es tr o w ym i r ej es tr ze z a st a w ó w , D zU 2 0 0 9 , n r 6 7 , p o z. 5 6 9 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a S p ra w ie d li w o śc i z d n ia 1 0 m a rc a 2 0 0 9 r . w s p ra w ie p rz ep ro w a d ze n ia s p rz ed a Ŝy p rz ed m io tu za st a w u r ej es tr o w eg o w d ro d ze p rz et a rg u p u b li cz n eg o , D zU 2 0 0 9 , n r 4 5 , p o z. 3 7 1 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a S p ra w ie d li w o śc i z d n ia 1 1 g ru d n ia 2 0 0 8 r . w s p ra w ie w a ru n kó w o rg a n iz a cy jn o -t ec h n ic zn yc h d o ty cz ą cy ch f o rm y w n io sk ó w i d o ku m en tó w o ra z ic h s kł a -d a n ia d o s ą d ó w p ro w a d zą cy ch r ej es tr z a st a w ó w i d o c en -tr a ln ej i n fo rm a cj i o z a st a w a ch r ej es tr o w yc h d ro g ą e le kt ro -n ic zn ą , a t a k Ŝe o rz ec ze ń , o d p is ó w , za św ia d cz e ń i i n fo rm a cj i d o rę cz a n yc h w n io sk o d a w co m t ą d ro g ą p rz ez s ą d y o ra z ce n -tr a ln ą i n fo rm a cj ę, D zU 2 0 0 8 , n r 2 2 9 , p o z. 1 5 3 5 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a S p ra w ie d li w o śc i z d n ia 1 1 g ru d n ia 2 0 0 8 r . zm ie n ia ją ce r o zp o rz ą d ze n ie w s p ra w ie u st ro ju i o rg a n iz a cj i ce n tr a ln ej i n fo rm a cj i o z a st a w a ch r ej es tr o -w yc h o ra z sz cz eg ó ło w yc h z a sa d u d zi el a n ia i n fo rm a cj i, w yd a w a n ia o d p is ó w i z a św ia d cz e ń , D zU 2 0 0 8 , n r 2 2 9 , p o z. 1 5 3 4 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a S p ra w ie d li w o śc i z d n ia 1 1 g ru d n ia 2 0 0 8 r . zm ie n ia ją ce r o zp o rz ą d ze n ie w s p ra w ie s zc ze g ó ło w ej o rg a n iz a cj i i sp o so b u p ro w a d ze n ia r ej es tr u z a st a w ó w , D zU 2 0 0 8 , n r 2 2 9 , p o z. 1 5 3 3 . O b w ie sz cz en ie M in is tr a F in a n só w z d n ia 2 4 g ru d n ia 2 0 1 2 r . w s p ra w ie o g ło sz en ia j ed n o li -te g o t ek st u r o zp o rz ą d ze n ia M in is tr a F in a n só w w s p ra w ie re je st ru z a st a w ó w s ka rb o -w yc h o ra z C en tr a ln eg o R ej e-st ru Z a st a w ó w S ka rb o w yc h , D zU 2 0 1 3 , n r 0 , p o z. 1 5 2 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a F in a n -só w z d n ia 2 2 g ru d n ia 2 0 1 1 r . zm ie n ia ją ce r o zp o rz ą d ze n ie w s p ra w ie r ej es tr u z a st a w ó w sk a rb o w yc h o ra z C en tr a ln eg o R ej es tr u Z a st a w ó w S ka rb o -w yc h , D zU 2 0 1 1 , n r 2 9 3 , p o z. 1 7 3 0 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a F in a n -só w z d n ia 2 g ru d n ia 2 0 1 1 r . w s p ra w ie w zo ru o św ia d cz e-n ia o n ie ru ch o m o śc ia ch o ra z p ra w a ch m a ją tk o w yc h , kt ó re m o g ą b y ć p rz ed m io te m z a -st a w u s ka rb o w eg o , D zU 2 0 1 1 , n r 2 7 4 , p o z. 1 6 1 8 . O b w ie sz cz en ie M in is tr a F in a n -só w z d n ia 6 s ie rp n ia 2 0 1 0 r . w s p ra w ie w ys o ko śc i kw o ty w ym ie n io n ej w a rt . 4 1 p a r. 1 u st a w y – O rd yn a cj a p o d a tk o -w a , M .P . 2 0 1 0 , n r 5 9 , p o z. 7 8 1 U st a w a z d n ia 2 k w ie tn ia 2 0 0 4 r . o n ie kt ó ry ch z a b ez p ie cz en ia ch fi n a n so w yc h , D zU 2 0 0 4 , n r 9 1 , p o z. 8 7 1 – i m p le m en tu -ją ca d o p ra w a p o ls k ie g o D y-re kt yw ę N r 2 0 0 2 /4 7 /W E P a r-la m en tu i K o m is ji E u ro p ej -sk ie j z 0 6 .0 6 .2 0 0 2 r . w s p ra -w ie u zg o d n ie ń d o ty cz ą cy ch za b ez p ie cz e ń f in a n so w yc h . U st a w a z d n ia 2 9 c ze rw ca 1 9 9 5 r . o o b li g a cj a ch , D zU 2 0 0 1 , n r 1 2 0 , p o z. 1 3 0 0 z p ó źn . zm . o ra z U st a w a z d n ia 4 w rz e-śn ia 2 0 0 8 r . o z m ia n ie u st a w y o o b ro ci e in st ru m en ta m i fi -n a n so w ym i o ra z n ie kt ó ry ch in n yc h u st a w , D zU 2 0 0 9 , n r 1 6 5 , p o z. 1 3 1 6 . U st a w a z d n ia 2 9 s ie rp n ia 1 9 9 7 r . P ra w o b a n ko w e, D zU 2 0 1 2 , n r 0 , p o z. 1 3 7 6 , z p ó źn . zm . 16 Natasza Duraj
T ab el a 1 ( cd .) 1 2 3 4 U st a w a z d n ia 2 3 k w ie tn ia 1 9 6 4 r . – K o d ek s cy w il n y, D zU 1 9 6 4 , n r 1 6 , p o z. 9 3 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a S p ra w ie d li w o śc i z d n ia 1 1 g ru d n ia 2 0 0 8 r . w s p ra w ie o kr e śl en ia w zo ró w u rz ęd o w yc h f o rm u la -rz y w n io sk ó w o w p is d o r ej es tr u z a st a w ó w , D zU 2 0 0 8 , n r 2 2 9 , p o z. 1 5 3 2 . U st a w a z d n ia 1 5 m a rc a 2 0 0 7 r . o z m ia n ie u st a w y – K o d ek s p o st ęp o w a n ia c yw il n eg o , u st a w y – K o d ek s p o st ęp o w a n ia ka rn eg o o ra z o z m ia n ie n ie kt ó ry ch i n n yc h u st a w , D zU 2 0 0 7 , n r 1 1 2 , p o z. 7 6 6 . U st a w a z d n ia 2 9 l ip ca 2 0 0 5 r . o o b ro ci e in st ru m en ta m i fi n a n so w ym i, D zU 2 0 0 5 , n r 1 8 3 , p o z. 1 5 3 8 . W yr o k T ry b u n a łu K o n st yt u cy jn eg o z d n ia 1 l u te g o 2 0 0 5 r . sy g n . a kt S K 6 2 /0 3 , D zU 2 0 0 5 , n r 2 5 , p o z. 2 1 5 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a S p ra w ie d li w o śc i z d n ia 2 3 g ru d n ia 2 0 0 4 r . zm ie n ia ją ce r o zp o rz ą d ze n ie w s p ra w ie u st ro ju i o r-g a n iz a cj i ce n tr a ln ej i n fo rm a cj i o z a st a w a ch r ej es tr o w yc h o ra z sz cz eg ó ło w yc h z a sa d u d zi el a n ia i n fo rm a cj i, w yd a w a -n ia o d p is ó w i z a św ia d cz e ń , D zU 2 0 0 4 , n r 2 8 5 , p o z. 2 8 6 7 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a I n fr a st ru kt u ry z d n ia 1 4 c ze rw ca 2 0 0 4 r . w s p ra w ie t ry b u d o ko n yw a n ia w d o w o d a ch r ej e-st ra cy jn yc h p o ja zd ó w m ec h a n ic zn yc h a d n o ta cj i o u st a n o -w ie n iu z a st a w u r ej es tr o w eg o , D zU 2 0 0 4 , n r 1 4 5 , p o z. 1 5 4 2 . U st a w a z d n ia 2 8 l is to p a d a 2 0 0 3 r . o z m ia n ie u st a w y – P ra w o o u st ro ju s ą d ó w p o w sz ec h n yc h , u st a w y o p ro ku ra tu rz e, u st a w y – P ra w o o u st ro ju s ą d ó w w o js ko w yc h o ra z n ie kt ó -ry ch i n n yc h u st a w , D zU 2 0 0 3 , n r 2 2 8 , p o z. 2 2 5 6 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a T ra n sp o rt u i G o sp o d a rk i M o rs ki ej z d n ia 2 2 w rz e śn ia 2 0 0 0 r . w s p ra w ie t ry b u d o ko n yw a n ia w d o w o d a ch r ej es tr a cy jn yc h p o ja zd ó w m ec h a n ic zn yc h a d -n o ta cj i o u st a n o w ie n iu z a st a w u r ej es tr o w eg o , D zU 2 0 0 0 , n r 8 2 , p o z. 9 3 4 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a F in a n -só w z d n ia 1 9 g ru d n ia 2 0 0 8 r . w s p ra w ie w zo ru o św ia d cz e-n ia o n ie ru ch o m o śc ia ch o ra z p ra w a ch m a ją tk o w yc h , kt ó re m o g ą b y ć p rz ed m io te m h ip o -te ki p rz ym u so w ej , i rz ec za ch ru ch o m yc h o ra z zb yw a ln yc h p ra w a ch m a ją tk o w yc h , kt ó re m o g ą b y ć p rz ed m io te m z a -st a w u s ka rb o w eg o , D zU 2 0 0 8 , n r 2 3 7 , p o z. 1 6 6 0 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a F in a n -só w z d n ia 2 5 s ie rp n ia 2 0 0 5 r . w s p ra w ie w zo ru o św ia d cz e-n ia o r ze cz a ch r u ch o m yc h o ra z zb yw a ln yc h p ra w a ch m a ją tk o w yc h , kt ó re m o g ą b y ć p rz ed m io te m z a st a w u s ka r-b o w eg o , D zU 2 0 0 5 , n r 1 6 6 , p o z. 1 3 9 0 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a F in a n -só w z d n ia 2 4 g ru d n ia 2 0 0 2 r . w s p ra w ie r ej es tr u z a st a w ó w sk a rb o w yc h o ra z C en tr a ln eg o R ej es tr u Z a st a w ó w S ka rb o -w yc h , D zU 2 0 0 2 , n r 2 4 0 , p o z. 2 0 6 8 .
T ab el a 1 ( cd .) 1 2 3 4 U st a w a z d n ia 2 4 m a ja 2 0 0 0 r . o z m ia n ie u st a w y – K o d ek s p o st ęp o w a n ia c yw il n eg o , u st a w y o z a st a w ie r ej es tr o w ym i re je st rz e za st a w ó w , u st a w y o k o sz ta ch s ą d o w yc h w s p ra -w a ch c yw il n yc h o ra z u st a w y o k o m o rn ik a ch s ą d o w yc h i eg ze ku cj i, D zU 2 0 0 0 , n r 4 8 , p o z. 5 5 4 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a S p ra w ie d li w o śc i z d n ia 3 0 g ru d n ia 1 9 9 7 r . w s p ra w ie w ys o ko śc i o p ła t za i n fo rm a cj e, o d p is y i za św ia d cz en ia w yd a w a n e p rz ez C en tr a ln ą I n fo rm a cj ę o Z a st a w a ch R ej es tr o w yc h , D zU 1 9 9 8 , n r 2 , p o z. 4 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a S p ra w ie d li w o śc i z d n ia 1 5 p a źd zi er -n ik a 1 9 9 7 r . w s p ra w ie o kr e śl en ia w zo ró w u rz ęd o w yc h f o r-m u la rz y, D zU 1 9 9 7 , n r 1 5 5 , p o z. 1 0 1 8 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a S p ra w ie d li w o śc i z d n ia 1 5 p a źd zi er -n ik a 1 9 9 7 r . w s p ra w ie u st ro ju i o rg a n iz a cj i ce n tr a ln ej i n -fo rm a cj i o z a st a w a ch r ej es tr o w yc h o ra z sz cz eg ó ło w yc h z a -sa d u d zi el a n ia i n fo rm a cj i, w yd a w a n ia o d p is ó w i z a św ia d -cz e ń , D zU 1 9 9 7 , n r 1 3 4 , p o z. 8 9 3 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a S p ra w ie d li w o śc i z d n ia 1 5 p a źd zi er -n ik a 1 9 9 7 r . w s p ra w ie s zc ze g ó ło w ej o rg a n iz a cj i i sp o so b u p ro w a d ze n ia r ej es tr u z a st a w ó w , D zU 1 9 9 7 , n r 1 3 4 , p o z. 8 9 2 . Z a rz ą d ze n ie M in is tr a T ra n sp o rt u i G o sp o d a rk i M o rs ki ej z d n ia 2 p a źd zi er n ik a 1 9 9 7 r . w s p ra w ie t ry b u d o ko n yw a n ia w d o w o d a ch r ej es tr a cy jn yc h p o ja zd ó w m ec h a n ic zn yc h a d -n o ta cj i o u st a n o w ie n iu z a st a w u r ej es tr o w eg o , M .P . 1 9 9 7 , n r 7 3 , p o z. 6 9 6 . U st a w a z d n ia 6 g ru d n ia 1 9 9 6 r . o z a st a w ie r ej es tr o w ym i re je st rz e za st a w ó w , D zU 1 9 9 6 , n r 1 4 9 , p o z. 7 0 3 . R o zp o rz ą d ze n ie M in is tr a F in a n -só w z d n ia 3 1 g ru d n ia 1 9 9 7 r . w s p ra w ie w yk o n a n ia n ie kt ó -ry ch p rz ep is ó w u st a w y – O rd yn a cj a p o d a tk o w a , D zU 1 9 9 7 , n r 1 6 2 , p o z. 1 1 2 4 . Ź r ó d ł o : o p ra co w an ie w ła sn e n a p o d st aw ie : In te rn et o w y S y st em A k tó w P ra w n y ch – I S A P , h tt p :/ /i sa p .s ej m .g o v .p l. 18 Natasza Duraj
Zastaw na papierach wartościowych a bezpieczeństwo… 19
Czwartym wyróŜnionym rodzajem zastawu jest zastaw finansowy, który jest szczególnym rodzajem zastawu obciąŜającego akcje. Zastaw ten ukształto-wany został regulacjami zasad ustanawiania i wykonywania zabezpieczeń na środkach pienięŜnych lub instrumentach finansowych wierzytelności pienięŜ-nych lub wierzytelności, w których świadczenie polega na dostarczeniu wierzy-cielowi określonych instrumentów finansowych. NaleŜą do nich na przykład akcje i obligacje na świadczenia pienięŜne, bankowe papiery wartościowe.
3. RELACJE ZASTAWCA – ZASTAWNIK A BEZPIECZEŃSTWO FINANSOWE PRZEDSIĘBIORSTWA
Za szczególny rodzaj zastawu uznać naleŜy zastaw rejestrowy. Został on wprowadzony do praktyki gospodarczej na mocy przepisów Ustawy z dnia
19 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów14. Zastaw reje-strowy zastąpił bankowy zastaw rejereje-strowy. Ustawa o zastawie rejereje-strowym i rejestrze zastawów wprowadziła nowe rozwiązania w systemie prawa material-nego i procesowego, dając zastawnikowi moŜliwość obciąŜenia zastawem rze-czy lub praw.
Zastaw rejestrowy powstaje dopiero z chwilą dokonania odpowiedniego wpisu do rejestru zastawów. Do ustanowienia zastawu rejestrowego jest wyma-gane zawarcie umowy o ustanowienie zastawu (tzw. umowa zastawnicza), w formie pisemnej pod rygorem niewaŜności oraz wpis do rejestru zastawów. Stronami umowy zastawniczej są: osoba uprawniona do rozporządzania przed-miotem zastawu oraz wierzyciel.
Zastawnik w zastawie rejestrowym jest przedsiębiorcą i na jego rzecz usta-nawia się zastaw dla zabezpieczenia wierzytelności.
Zastaw rejestrowy wygasa w przypadku:
− zaspokojenia zabezpieczonej nim wierzytelności,
− rozwiązania umowy zastawniczej przez jej strony oraz
− wykreślenie zastawu rejestrowego z rejestru zastawów.
W przypadku zastawu rejestrowego nie jest konieczne przeniesienie posia-dania ani wydanie dokumentu akcji zastawnikowi. Akcja moŜe pozostać w po-siadaniu zastawcy lub osoby trzeciej. O wyborze rozwiązania decyduje wola stron wyraŜona w umowie zastawniczej. Jeśli wierzytelność zabezpieczona za-stawem jest wierzytelnością przyszłą lub warunkową, wówczas w umowie tej naleŜy podać najwyŜszą sumę zabezpieczenia.
Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o niektórych zabezpieczeniach wych wprowadziła nową kategorię zabezpieczeń, tzw. zabezpieczenia
finanso-we. Zabezpieczenia finansowe są ustanawiane w drodze umowy i ich
14
Natasza Duraj
20
wienie odnotowuje się na rachunku papierów wartościowych. Podstawowymi rodzajami zabezpieczeń finansowych są: zastaw finansowy, blokada finansowa (blokada ustanawiana na rachunku papierów wartościowych) oraz przeniesienie akcji, takŜe z zastrzeŜeniem odkupu, przez ustanawiającego zabezpieczenie na przyjmującego zabezpieczenie.
Jeśli zastaw został ustanowiony na akcji, która ma formę dokumentu, wów-czas istnieje obowiązek wydania zastawnikowi dokumentu tejŜe akcji. Nato-miast w sytuacji, gdy zastaw ustanowiony jest na akcjach zdematerializowanych, wówczas informacja o ustanowieniu zastawu odnotowywana jest na rachunku papierów wartościowych.
Wydaje się, Ŝe w rozwaŜaniach nad zastawem na akcjach naleŜałoby pod-kreślić potrzebę pełniejszego spojrzenia na formę akcji, będących przedmiotem zastawu. WyróŜniając bowiem akcje mające formę dokumentu oraz formę zde-materializowaną i tym samym będące zapisanymi na właściwym rachunku, na-leŜałoby podkreślić, Ŝe forma akcji posiada znaczenie dla egzekucji uprawnień majątkowych zastawnika zastawu na akcjach. Dostrzec moŜna występowanie zróŜnicowanych warunków skutecznego ustanawiania zastawu na akcje w for-mie dokumentu i w forfor-mie zdematerializowanej. W tym ostatnim przypadku zmniejszenie ryzyka zastawnika moŜe mieć miejsce, gdy nastąpi blokada obcią-Ŝonych akcji przez jednostkę prowadzącą rachunek papierów wartościowych. Blokada ta jest utrzymywana przez cały okres trwania zastawu i w tym okresie obciąŜone akcje nie mogą być przedmiotem sprzedaŜy, ani nie mogą być teŜ umorzone15.
W przypadku akcji posiadających formę dokumentu, egzekucja moŜe odbyć się przez sprzedaŜ akcji lub teŜ z dochodów dywidendowych. Natomiast w przypadku akcji zdematerializowanych, egzekucja w pierwszej kolejności dotyczy środków pienięŜnych, które zgromadzone zostały na rachunku pienięŜ-nym i który związany jest z rachunkiem papierów wartościowych.
Ustanowienie zastawu rejestrowego odnotowywane jest takŜe na rachunku danych akcji. Zastawem rejestrowym moŜe zostać obciąŜony cały określony zbiór akcji, obejmujący na przykład wszystkie akcje danej lub danych serii.
Za jedną z zasadniczych zalet zastawu rejestrowego naleŜy uznać moŜli-wość wskazania przez zastawnika i zastawcę w umowie zastawu innych alterna-tywnych sposobów zaspokojenia wierzytelności zastawnika przez zastawcę. Tymi sposobami moŜe być: przejęcie zastawionych akcji na własność czy teŜ sprzedaŜ zastawionych akcji w drodze przetargu publicznego, zleconego do przeprowadzenia przez notariusza lub komornika. W przypadku zaspokojenia w drodze przejęcia akcji posiadających formę dokumentu, przejęcie tych
15
Szerzej zob. A. P i e l o c h, Restrukturyzacja kapitałowa przedsiębiorstw z wykorzystaniem
operacji buy-back, [w:] J. D u r a j (red.), Instrumenty kształtowania dochodowości i rentowności przedsiębiorstwa, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Oeconomica 278, Wydawnictwo
Zastaw na papierach wartościowych a bezpieczeństwo… 21
rów wartościowych następuje z chwilą złoŜenia przez zastawcę zawiadomienia o przejęciu. Natomiast w przypadku akcji zdematerializowanych, ich przejęcie realizuje się, gdy dom maklerski na Ŝądanie zastawnika przeniesie zastawione akcje na jego rachunek.
Dwustronny charakter umowy o zastawie skutkuje określonymi prawami i obowiązkami zastawcy i zastawnika. Zawarte w tab. 2 prawa i obowiązki za-stawcy i zastawnika akcji wskazują na podstawowe regulacje prawne pomiędzy równoprawnymi podmiotami prawa, które wykonują względem siebie oraz osób trzecich określone obowiązki.
Są to podstawowe prawa i obowiązki podmiotów zaangaŜowanych w udzie-lanie wsparcia finansowego (wierzycieli) jednostkom wspieranym przez zastaw-nika, który w rachunku ekonomicznej efektywności uwzględnia wiele zmien-nych decydujących o udzieleniu wsparcia finansowego z jednoczesnym wyko-rzystaniem zastawu na określonych papierach wartościowych.
Zawarty w tab. 2 zbiór praw zastawnika zastawu na akcjach wskazuje na je-go uprawnienia majątkowe. Zasada przyznawania poŜytków zastawnikowi obo-wiązuje w przypadku zastawu kodeksowego i zastawu finansowego. Jeśli poŜyt-kiem tym jest wypłacana dywidenda z akcji, wówczas zastawnikowi przysługuje roszczenie do spółki o wypłatę dywidend, co do których dzień wypłaty przypada na okres trwania zastawu, bez względu na to, czy zastaw nadal trwa. Natomiast w przypadku zastawu rejestrowego wszystkie poŜytki przypadają zastawcy.
Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o niektórych zabezpieczeniach wych wprowadziła nową kategorię zabezpieczeń, tzw. zabezpieczenia
finanso-we. Zabezpieczenia finansowe są ustanawiane w drodze umowy. Fakt ich usta-nowienia odnotowuje się na rachunku papierów wartościowych. Zabezpieczenia finansowe mogą być ustanawiane, gdy stroną umowy nie jest osoba fizyczna oraz gdy przynajmniej jedna ze stron umowy jest podmiotem prowadzącym działalność na rynku finansowym. Rodzajami zabezpieczeń finansowych są: zastaw finansowy, blokada finansowa (blokada ustanawiana na rachunku papie-rów wartościowych) oraz przeniesienie akcji, takŜe z zastrzeŜeniem odkupu, przez ustanawiającego zabezpieczenie na przyjmującego zabezpieczenie.
Jeśli zastaw został ustanowiony na akcji, która ma formę dokumentu, wów-czas istnieje obowiązek wydania zastawnikowi dokumentu tejŜe akcji. Nato-miast w sytuacji, gdy zastaw ustanowiony jest na akcjach zdematerializowanych, wówczas informacja o ustanowieniu zastawu odnotowywana jest na tym ra-chunku.
I tak, w przypadku akcji posiadających formę dokumentu, egzekucja moŜe odbyć się przez sprzedaŜ lub teŜ z dochodów, jakie przynosi dana akcja, takich jak np. dochody z dywidendy. Natomiast w przypadku akcji zdematerializowa-nych, egzekucja w pierwszej kolejności dotyczyć będzie środków pienięŜzdematerializowa-nych, jakie zgromadzone zostały na rachunku pienięŜnym, który związany jest z ra-chunkiem papierów wartościowych.
