A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA HISTORIC A 1, 1080
M i e c z y s ła w Bandurka
PROBLEM ATYKA W A LK N A R O D O W O W Y Z W O L E Ń C Z Y C H W ZA SO B IE A R C H IW U M LÛDZKIEGO
D zieje o k rę g u łó d zk ieg o są o d m ien n e od d z ie jó w in n y c h re g io n ó w Polski. S zczeg ó ln ie o d m ie n n e są d z ie je Łodzi, co z k o le i m iało w p ły w n a d z ie je m ia st o k rę g u . Do X IX w. m a łe ro ln ic z e m ia ste c z k o — n a g le i b ard zo sz y b k o p rz e k s z ta łc iło się w n a jw ię k s z e w K ró le s tw ie P o lskim pod w z g lę d em ilości, sk u p isk o k la s y ro b o tn ic z e j. L ud no ść ja k w ż a d nym in n y m m ieście — ro s n ą c a , z 767 w 1820 r., w 1914 r. o s ią g n ę ła 580 000 m ieszk a ń có w . J a k w ża d n y m też z in n y ch m ia st lu d n o ść b y ła • zró ż n ic o w a n a p o d w z g lęd em n a ro d o w o ś c io w y m i w y z n a n io w y m . To
w sz y stk o w y w a rło p o w a ż n y w p ły w n a lo sy m ia sta i o k rę g u .
D lateg o też, b a d a ją c d z ie je w a lk n a ro d o w o w y z w o le ń c z y c h Łodzi i o k rę g u łó d z k ie g o p rz e d 1918 r., n a le ż y to cz y n ić w a s p e k c ie w ielu cz y n n ik ó w , ja k ie s k ła d a ły się na sp e c y fic z n e w a ru n k i, w ja k ic h te w a lk i p o w sta w a ły i ro z w ija ły się. P rzy ro z p a try w a n iu p o szc zeg ó ln y ch • w y d a rz e ń i e ta p ó w w a lk , a co za ty m idzie, p rz y p o sz u k iw a n iu m a te ria łó w a r c h iw a ln y c h do ty ch z a g a d n ie ń , ich d o b o rz e i in te rp re ta c ji n a leży w ziąć pod u w a g ę sp e c y fik ę w a lk w Łodzi i o k rę g u , a szczeg ó ln ie w d ru g ie j p o ło w ie u b ie g łe g o stu le c ia , k ie d y w a lk i n a ro d o w o w y z w o le ń cze to c z y ły się i s p la ta ły z w a lk ą sp o łecz n ą. B ow iem w Łodzi i o k rę g u w o d ró ż n ie n iu o d in n y c h m iast o b o k u c is k u n a ro d o w e g o , b ard zo d o k u cz liw y b y ł u c is k sp o łe c z n y i ek o n o m ic z n y , g d zie b u rż u a z ję w o d ró ż n ie niu od p ro le ta ria tu sta n o w ili p rz e d s ta w ic ie le in n y c h ' n a ro d o w o śc i w w ię k sz o śc i N ie m c y i Ż ydzi.
N a le ż y też zw ró cić u w a g ę n a sk ła d s o c ja ln y łó d zk ieg o p ro le ta ria tu . W d u ż e j m ierz e re k ru to w a ł się o n z ro b o tn ik ó w p o c h o d z ą c y c h ze w si,
z w ią z a n y c h siln y m i w ięzam i o b y c z a jo w y m i i re lig ijn y m i. To w s z y stk o u tru d n ia ło o d d z ia ły w a n ie n a n ic h ró ż n y c h u g ru p o w a ń i p a rtii p o lity c z n y c h . Z w ró cić n a le ż y u w a g ę n a p o w y ż sz e dla le p sz e g o z ro z u m ie n ia sk o m p lik o w a n e g o c h a ra k te r u i tru d n o ś c i w w a lc e p o lity c z n e j i sp o łe c z n e j łó d zk ieg o p ro le ta ria tu . A s p e k ty te trz e b a ró w n ie ż w ziąć p o d u w a g ę p rz y p o sz u k iw a n ia c h , d o b o rz e i ro z p a try w a n iu o ra z p rz y o c e n ie p o sz c z e g ó ln y c h g ru p a k to w y c h . P o łą c z e n ie .w alk i sp o łe c z n e j z p o lity c z n ą d o strz e g a się w e w sz y s tk ic h w ię k s z y c h o d n o to w a n y c h p rz ez h is to rię w y s tą p ie n ia c h . Z a ró w n o w w y s tą p ie n ia c h cz elad zi la t d w u d z ie s ty c h
(1824— 1828), b u rz e n iu m a sz y n 1861 r., czy „B uncie Ł ódzk im " 1892 r., ja k te ż w w a lk a c h p o w sta ń c z y c h d o s trz e g a się ró ż n e a s p e k ty w a lk i.
T w o rz ą c a s ię k la s a ro b o tn ic z a p o sia d a ła już p o c z u c ie w ła s n e j o d rę b no ści, k tó rą u m a c n ia ły c o ra z c z ęściej p o d e jm o w a n e p ró b y so lid a rn y c h w y s tą p ie ń . W n o siła o n a do w a lk i n a ro d o w o w y z w o le ń c z e j tre ś c i s p o łecz n e, k tó r e n a o b sz a rz e o k rę g u łó d z k ie g o w p ły n ę ły w sp o só b d e c y d u ją c y n a p rz e b ie g w a lk p o w s ta ń n a ro d o w y c h . Z k o lei w w y s tą p ie n ia c h k la s y ro b o tn ic z e j n a le ż y d o sz u k iw a ć się w ięz i k la s o w e j bez w z g lę d u n a n a ro d o w o ść i w y z n a n ie . T a k np. w w y s tą p ie n ia c h sp o łe c z n y c h 1824 r. i 1861 r. ob o k czeladzi i ro b o tn ik ó w P olak ó w , s o lid a rn ie w y s tą p ili ro b o tn ic y n iem iecc y . Ś led ztw o p rz e p ro w a d z o n e w Łodzi w 1861 r. w y k a zało, że ob o k b u rz e n ia m a sz y n w y k ry to „z m o w ę", k tó re j celem m iał by ć n a p a d na ra tu sz , p o d cz as k tó re g o z a m ie rz a n o zrzu cić c a rs k ie go dło p a ń stw o w e z c z a rn y m d w u g ło w y m o rłem , a w je g o m ie js c e za w iesić o rła. b iałeg o , W w y d a rz e n ia c h ty c h u c z e stn ic z y li z a ró w n o P o la cy ja k też i N iem cy . R ów nież do u ro c z y s to ś c i p a trio ty c z n y c h 1861 r. w Łodzi w łąc zy li się w y ro b n ic y , cz e la d n ic y i ro b o tn ic y p o c h o d z e n ia n ie m ie c kieg o . N a p rz y k ła d po u ro c z y sty m n a b o ż e ń stw ie w k o śc ie le k ato lick im , w y sz ła p ro c e s ja z ch o rą g w ia m i, w śró d k tó ry c h je d n a b y ła z o rłem
i p o g o n ią. Do p ro c e s ji p rz y łą c z y ło się 1500 strz e lc ó w k u rk o w y c h ś p ie w a ją c y c h Boże coś P o lskę po n iem ieck u . Ż ydzi ró w n ie ż szli za p ro ce sją . Po d ro d z e w s tą p io n o do „ k irc h y " a p o tem do „ b o ż n ic y ". Ś pie w a n o p ieśn i p a trio ty c z n e , a z o g ro d u s p a c e ro w e g o ro z le g a ły s ię ta k ty m a z u rk a D ą b ro w sk ieg o . Z k o lei w sp o łe c z n y c h w y s tą p ie n ia c h 1892 r. g u b e r n a to r p io trk o w s k i K. M ille r (p rz y c h y ln y p o ls k ie j lu d n o śc i ro b o tn i czej) d o strz e g a ł e le m e n ty w a lk i sp o łe c z n o -p o lity c z n e j — p rz e c iw k o b u rż u a z ji i je j p rz e d sta w ic ie lo m n a ro d o w o śc i n ie m ie c k ie j. T e w sz y s tk ie e le m e n ty w a lk sp o łe c z n y c h i n a ro d o w y c h w Łodzi i o k rę g u n a le ż y w ziąć p o d u w a g ę w czasie ż m u d n y c h i c z a s o c h ło n n y c h p o sz u k iw a ń w za so b ie A rc h iw u m Ł ódzkiego.
N a le ż y też u w z g lę d n ić zm ian y a d m in is tra c y jn e , ja k ie m ia ły m ie j sce w X IX w ., a k tó re w y n ik a ły z w y d a rz e ń p o lity c z n y c h . Bowiem zm ian y a d m in is tra c y jn e m iały w p ły w n a k s z ta łto w a n ie się i lo s y d o
k u m e n ta c ji a k to w e j, s ta n o w ią c e j p o d sta w o w e źró d ło w iad o m o ści do d ziejó w Łodzi, ja k ró w n ie ż do d z ie jó w o k o lic z n y c h m ia st s ta n o w ią c y c h tzw. o k rę g łódzk i. Z m ia n y a d m in is tra c y jn e i te r y to r ia ln e ja k ró w n ie ż o g ó in e lo sy k r a ju sp ra w iły , że d o k u m e n ta c ja a k to w a w p o w a ż n y m sto p n iu z o sta ła ro z p ro sz o n a . P o d sta w o w a je d n a k b aza m a te ria ło w a zn alazła się w m a g a z y n a c h A rc h iw u m Ł ódzkiego, b o ś ć b o g a to za c h o w a n y za só b o m a w ia n e g o A rc h iw u m , p o c h o d z ą c y g łó w n ie z X IX i b ie ż ą c e g o stu lecia, z a w ie ra b o g a te źró d ło w iad o m o ści do w ie lu d zied zin ży c ia , m. in. 3o d z ie jó w w a lk n a ro d o w o w y z w o le ń c z y c h . W cz asie p o sz u k iw a ń a r c h iw a l n y c h n a le ż y też w ziąć pod u w a g ę w sp ó łz a le ż n o ść p o s z c z e g ó ln y c h u r z ę dów a d m in is tra c ji p a ń s tw o w e j .i in s ty tu c ji, co z n a jd u je o d z w ie rc ie d le n ie w d o k u m e n ta c ji p rz e z te u rz ę d y i in s ty tu c je w y tw o rz o n e j. W n in ie jsz y m a r ty k u le ch c ie lib y śm y om ów ić ich z a w a rto ść w tym w z g lę d zie i m o żli w o ści ich w y k o rz y s ta n ia . O g ra n ic z o n e jeg o ro z m ia ry p o z w a la ją je d y n ie za sy g n a liz o w a ć n ie k tó re g ru p y a k to w e , d o ty c z ą c e p o sz c z e g ó ln y c h w y d arzeń .
W te j sy tu a c ji, n a w stę p ie , w y p a d a z a s y g n a liz o w a ć p rz y n a jm n ie j in w e n ta rz e te m a ty c z n e 1, w y d a w n ic tw a in fo rm a c y jn e o z a so b ie 2, w y d a w n ic tw a ź ró d ło w e 3 o ra z o p ra c o w a n ia m o n o g ra fic z n e 1, z a w ie ra ją c e
1 In w en ta rz m ateriałów do h isto rii ruchu ro b o tn iczeg o w Polsce (1867— 1916), red. R. G e r b,e r, t. I—II, W aTszaw a 1951— 1953; In w en ta rz m a teria łó w a rch iw a ln ych do d zie jó w rew o lu cji 1905— 1907 ro ku na ziem iach p o lskich , red. H. R a p p a p o r t , t. I—II, W a rsz a w a 1956— 19G2.
e Szczegółow e d a n e zn ajd z ie czy te ln ik w k a rto te c e zespołów , w a rch iw aln y h b iu le ty n a c h in fo rm a c y jn y c h w y d aw an y ch przez N aczeln ą D y re k c ję A rchiw ów P a ń stw ow ych. P o n ad to w a rty k u ła c h i o p raco w an iach : J. W a r ę ż a k , Źródła do historii p o w sta n ia 1863 ro ku w A rc h iw u m M ie jsk im w Łodzi, „D ziennik Z arządu M iejskiego w Łodzi" 1938, nr !, s. 6— 18; E. A j n e n к i e 1, J. W a r ę ż a k , Łódź w w alce o nie p o d leg ło ść P olski, tam że, o r 11, s. 1085—.1089; R. K a c z m a r e k , W o je w ó d z k ie A rch iw u m P aństw ow e w Łodzi w latach 1952— 1953, „A rch eio n " 1954, t. XXIII, s. 183— — 197; S. R o s i a k , Z esp o ły i ro d za je a k t w W o je w ó d z k im A rc h iw u m P a ń stw o w ym w Łodzi, za w iera ją ce m a teria ły do d zie jó w re w o lu c ji 1905— 1907 roku, tam że, 1956, t. XXVI, s. 23—37; M. B a n d u r k a , C. O h r y z k o - W ł o d a r s k a , A rch iw u m M iasta Łodzi i W o je w ó d z tw a Ł ó dzkiego (M a teria ły d o ty c z ą c e w oj. p oznańskiego). Inlorm aior o m ateriałach a rch iw a ln ych , W arszaw a 1972, s. 725— 791.
s Źródła do h isto rii k la s y ro b o tn iczej o kręg u łó d zkieg o , ópr. G. M i s s a 1 o w a, W arszaw a 1957; Źródła do d zie jó w k la s y ro b o tn iczej na ziem iach p o lskich , t. I, K ró lestw o P o lskie i B iałostocczyzna, 1864— 1900, cz. 2, O kręg Łódzki, W a rsz a w a 1962, s. 9— 444; t. III, 1901— 1914, cz. 2, 1905, G ubernia K aliska, W a rs z a w a 1971, s. 643— 665; t. III, 1906— 1907, cz. 3, G ubernia K aliska, W arszaw a 1972, s. 495— 530; t. III, 1907— — 1914, cz. 4, O kręg Łódzki, W arszaw a 1S69, s. 463—714; N a ra sta n ie rew o lu cji w K ró le s tw ie P olskim 1900— 1904, opr. H. R a p p a p o r t , W arszaw a I960; Carat i k la s y p o siadające w w alce z rew o lu cją 1Î05— 1907 w K ró le stw ie P olskim , opr. S. К a 1 a b i ń- s k i , W a rszaw a 1956; W a lk i c h ło p ó w K ró lestw a P o lskieg o w R ew o lu cji 1905— 1907, opr. S. К a 1 a b i ń s к i, F. T y c h , t. I, W arszaw a 1958, s. 37—66, G ubernia p io trk o w ska , s. 463—530, G ubernia ka liska ; t. II, W a rszaw a 1960, s. 15—54, G ubernia ka liska ,
m a te ria ły do o m a w ia n e g o z a g a d n ie n ia , ja k ró w n ie ż w s k a z u ją c e d ro g ą do ich d a lsz y c h szc zeg ó ło w y c h p o szu k iw a ń , je ż e li teg o w y m ag a ć b ę dzie p o trz e b a .
P o c z ą tk o w y o k re s w a lk n a ro d o w o w y z w o le ń c z y c h w p o c z ą tk a c h X IX stu le c ia m a dość o g ra n ic z o n ą a r c h iw a ln ą b az ę ź ró d ło w ą , ta k sam o z re s z tą ja k w o g ó le o g ra n ic z o n a je s t d o k u m e n ta c ja a k to w a teg o o k re s u . W a k ta c h m ia sta Łodzi, Z g ierza, P ab ian ic czy in n y c h m ia st z n a jd u je m y sk ą p e ślad y , k tó r e św ia d c z ą o z a a n g a ż o w a n iu się m ie sz k a ń c ó w m ia st w w a lk a c h n a ro d o w y c h teg o o k re su . W y m o w a ty c h ź ró d e ł m a z n a c z e n ie dość szczeg ó ln e, zw łaszcza że e p o k ę n a p o le o ń s k ą i o k re s K sięstw a W a rs z a w s k ie g o w P o lsce m o żem y u zn ać za o k re s, k tó ry za p o c z ą tk o w a ł c iąg ło ść w a lk n a ro d o w o w y z w o le ń c z y c h i ich tra d y c ji na ob sza rze o k rę g u łó d zk ieg o .
In te r e s u ją c e w ty m w z g lę d zie są A k ta m. Łodzi d o ty c z ą c e G w a rd ii N a ro d o w e j M ie js k ie j5. W w y k a z a c h g w a rd z istó w z n a jd u je m y n az w isk a, k tó re w p rz y sz ło śc i b ęd ą się p rz e w ija ły w ś ró d n a z w isk b o h a te ró w w a lk n a ro d o w o w y z w o le ń c z y c h . W y s tę p u ją w śró d n ic h n a z w isk a p rz e d s ta w i cieli ró ż n y c h ro d ó w m ieszc zań sk ich , p o c h o d z e n ia d ro b n o m ie sz c z a ń sk ie - go i p le b e js ld e g o — d z ia d k ó w i o jc ó w p ó ź n ie jsz y c h u c z e s tn ik ó w p o w sta ń n a ro d o w y c h 1831 i 1863 r. C y to w a n e w w y k a z a c h n a z w isk a z n a jd ą się p o śró d w a lc z ą c y c h n ie ty lk o o n ie p o d le g ło ść , a le ró w n ie ż o w y z w o le n ie sp o łecz n e, ć w a r a n to w a ł to z re s z tą sk ła d sp o łe c z n y G w a rd ii, b o s. 365— 476, G ubernia p io tr k o w s k a ; t. III, W a rszaw a 1961, s. 27—66, G ubernia ka liska , s. 335—390, G ubernia piotrkow ska-, Źródła do d zie jó w rew o lu cji 1905— 150? w o kręg u łó d zkim , t. I, cz. I, opr. I. I h n a t o w i с z, P. K o r z e c , W a rsz a w a 1957; t. I, cz. II, W arszaw a 1958,- t. II, opr. P. K o r z e c , W a rszaw a 1964. N ależy p o d k reślić, że c y to w ane w y d aw n ictw a źródłow e p o przedzone zo tały szeroką i w nikliw ą k w eren d ą, w e w szy stk ich zespołach d o ty c z ą c y c h o m aw ian eg o z a g a d n ie n ia ; Po k ilk a przekazów źród łow ych z n a jd u je się w n astę p u ją c y c h p u b lik acjach : R. R o s i n, M. B a n d u r k a , Łódź 1423— 1823— 1973. Z arys d zie jó w i w y b ó r d o k u m tn ió w , Łódź 1974; Z gierz — źród ła do d zie jó w m iasta w X IX i X X w., opr. M. B a n d u r k a , Łódź 1976.
4 M. R a w i t a - W i t a n o w s k i , Łódź w czasie re w o lu c ji 1831 roku, „R ocznik Łódzki" 1328, t. I, s. 213— 216. W tym k ró tk im a rty k u le a u to r c y tu je źródła, głow nio do ty czące u zb ro jen ia i zao p atrzen ia w ojsk. B rak p rzypisów u tru d n ia ich id e n ty fik a c ję i b ezp o śred n ie ich w y k o rzy stan ie; A. H o e f i g, P ow stanie listo p a d o w e w św ie tle d o ku m e n tó w łó d zkich , tam że, s. 217— 230. A u to r w y k o rzy stał g łó w n ie A k ta m. Łodzi, c y tu ją c przy ty m w cało ści lub części d o k u m e n ty d o ty czą ce p o w stan ia; J. A n d r u s z e w s к i, G wardia N arodow a M ie jsk a w Łodzi, R o k 1809— 1815, tam że, 1931, t. II, s. 223—242. C y to w an a p ra c a o p a rta jeist głów nie o w y k o rz y sta n e A kta m. Łodzi; E. A j n e n k i e l , P ierw szy bu n t ro b o tn ik ó w łó d zk ic h w r. 1861, tam że, s. 367— 388; A. P r ó c h n i k , Bunt Ł ó d zki w roku 1892, Łódź 1932; A. B a r s z c z e w s k a , N u rty w alki. U dział Łodzi i o kręgu łó d zk ie g o w ruchach n a ro d o w o -w y zw o le ń c zy c h 1795— — 1864, Łódź 1971. A u to rk a c y tu je p o d staw o w e źródła a rc h iw a ln e do d ziejó w w alk n aro d ow ow yzw oleńczych. P o n ad to w y k o rz y sta ła p am iętniki i inne m a te ria ły źródło we z n a jd u ją c e się poza archiw um .
w iem zg o d n ie z z a rz ą d z e n ie m p re fe k ta p o w . z g ie rsk ie g o w s k ła d łó d z k ie j G w a rd ii w eszli p rz e d s ta w ic ie le lu d n o ś c i rz e m ie śln ic z o -w y ro b m c z e j i m ie sz c z a ń stw a . W ś ró d 69 łó d zk ich g w a rd z istó w b y ło 3 szew có w , 2 rz eźn ik ó w , ste lm a c h , g a rn c a rz , u rz ę d n ik a k c y z y , 46 m ieszc zan Rolni ków , a w śró d 14 p rz e d s ta w ic ie li lu d n o śc i ż y d o w sk ie j 4 tru d n iło się k ra m a rstw e m , 5 k ra w ie c tw e m , p o zo stali u trz y m y w a li się z p ie k a rs tw a , rz e z a c tw a i sz y n k a rs tw a . U z u p e łn ie n ie m ty c h m a te ria łó w są K sięgi Lud n ości S ta łe j o ra z A k ta U rz ę d n ik a S ta n u C y w iln e g o z a w ie ra ją c e p o d s ta w o w e (w za sad zie k o m p le tn e ) źró d ło z z a k re s u e w id e n c ji lu d n o ś c i od
1807 r. dla ca łe g o o m a w ia n e g o o k re su .
O b o k d a n y c h e w id e n c y jn y c h - w ty c h a k ta c h z n a jd u ją się n ie k ie d y in te re s u ją c e z a p isk i o ró ż n y c h w y d a rz e n ia c h (w p rz y p a d k u A k t U rz ę d n ik a S ta n u C y w iln eg o ) lu b a d n o ta c je o k a ra ln o ś c i i p o z b a w ie n iu o b y w a te lstw a za ró ż n e g o ro d z a ju p rz e w in ie n ia — w ty m też o c h a ra k te rz e p o lity c z n y m (w K sięg a ch L udności S ta łej). W ś ró d a k t s ta n u c y w iln e g o z n a jd u ją się n ie k ie d y księg i z a w ie ra ją c e z a p isy k ro n ik a r s k ie b ą d ź zb ió r ro z p o rzą d zeń , p o s ta n o w ie ń czy o k ó ln ik ó w u rz ę d o w y c h o g ła sz a n y c h z am bon p rzez k się ż y , ja k to np. m iało m ie jsc e w p rz y p a d k u p a ra fii S o k o ln ik i pow . w ie lu ń s k ie g o (z la t 1832— 1839), g d zie je d n a z k sią g za w ie ra b a rd z o in te re s u ją c e n o rm a ty w y z te g o o k re su .
O m a w ia ją c m a te ria ły w u k ła d z ie c h ro n o lo g ic z n y m k o le jn o n a le ż y w y m ien ić ź ró d ła do w y d a rz e ń la t d w u d z ie sty c h u b ie g łe g o stu lecia. D o ty c z ą o n e w rz e n ia w śró d ro b o tn ik ó w b u d o w la n o -z ie m n y c h w Łodzi o ia z b u n tu czelad zi z g ie rsk ie j. W ia d o m o śc i o ty c h z a jś c ia c h w y s tę p u ją g łó w n ie w A k ta c h m. Łodzi o ra z m ia s ta Z g ierza. J e s t to k o re s p o n d e n cja p o m ięd zy k o m isa rz e m w o je w ó d z k im d e le g o w a n y m a b u rm istrz a m i w y m ie n io n y c h m ia st w s p ra w ie re p re s ji za u d z ia ł w ty c h w y s tą p ie niach ; p o n a d to listy o s k a rż o n y c h s p o rz ą d z o n e p rz e z w ład z e sąd o w o - -p o licy jr.e, w y r o k i są d o w e , te k s t p o c h w a ły dla b u rm is trz ó w m ia s t i m a j stró w o ra z S ta rsz e g o Z g ro m a d z e n ia S u k ie n n ik ó w w Z g ie rz u J. Z a c h o rta za u d z ia ł w tłu m ie n iu w rz e n ia w śró d cz elad zi. Z b ra k u a k t w ład z p o w ia to w y c h i w ład z są d o w o -p o lic y jn y c h , je s t to je d y n y m a te ria ł d la w y m ie n io n y c h w y d a rz e ń .
O w iele b a rd z ie j b o g ato re p re z e n to w a n e są m a te r ia ły do u d z ia łu lu d n o ści o k rę g u łó d zk ieg o w w a lk a c h n a ro d o w o w y z w o le ń c z y c h z o k re su obu p o w sta ń n a ro d o w y c h o ra z o k re s u po w y d a rz e n ia c h re w o lu c y j n y c h W io s n y L udów i p a trio ty c z n y c h d e m o n s tra c ji la t 1861— 1862. P o d o b n ie ja k do o k re s u w o je n n a p o le o ń s k ic h n a jlic z n ie j z a c h o w a ły się m a te ria ły w a k ta c h m ie jsk ic h . N a czoło w ty m w z g lę d zie w y s u w a ją się A k ta m. Łodzi. W ś ró d n ic h n a u w a g ę z a słu g u ją : Raport b u r m istrza m. Łodzi T a n g e r m a n a do K o m ite tu O b y w a t e l s k i e g o o b y/odu ł ę c z y c k i e go — o o g ło s ze n iu p o w s ta n ia w m ie ś c ie (13 X II 1830); D eklaracja z w
la-s n e j ch ę ci p r z y r z e c z o n e j ofia ry p rz e z m i e la-s z k a ń c ó w m. Łodzi na u z b r o j e n ie o śm iu m a z u r ó w r e s k r y p t e m K o m ite tu O b y w a t e l s k i e g o O b w o d u Ł ę c z y c k i e g o z d nia 20 X II 1830 r. n a k a z a n y c h ; Pism o k o m is a r z a o b w o du ł ę c z y c k i e g o d o b u r m istrza m. Łodzi w sp r a w ie p r o d u k c ji broni (29 X II 1830); Pismo K o m i t e t u O b y w a t e l s k i e g o O b w o d u Ł ę c z y c k i e g o do bu rm istr za m. Łodzi w sp r a w ie w c ie le n ia do G w ardii R u c h o m e j te j czę ści cze la d zi k r a j o w e j i za g ra n iczn ej, k tó r a jest s k ło n n a d o niespo- k o jn o ś c i i a w a n tu r (14 II 1831); Pism o w sp r a w ie w y j a z d u t r z e c h ślu sa r z y łó d z k i c h d o W a r s z a w y w celu p r o d u k o w a n i a broni w c e n tr a ln y c h fa b r y k a c h (m a rz e c 1831); Raport b u r m istrza m. Ł odzi T a n g e r m a n a do g e n e r a ł m a jo ra L e s o w s k i e g o w sp r a w ie zd jęcia godła r o s y j s k i e g o z k a s y m i e j s k i e j (16 V I I I 1831) itp. ,
W śró d m a te ria łó w d o ty c z ą c y c h u c isk u p o lic y jn e g o po p o w sta n iu i po re w o lu c ji 1848 r. n a u w a g ę z a s łu g u ją in s tru k c je d o ty c z ą c e ś le d zen ia i re je s tro w a n ia e m ig ra n tó w p o lity c z n y c h o ra z k o n tro li i n a d z o ru p o lic y jn e g o n a d lu d n o ścią, sp o w o d o w a n e sze rze n ie m się re w o lu c y jn e j p ro p a g a n d y . C y to w a n e m a te r ia ły z a c h o w a ły się ró w n ie ż g łó w n ie w a k ta c h m ie jsk ic h (akta p o lic y jn e z tego o k re su nie za c h o w a ły się).
I n te r e s u ją c e są m a te r ia ły d o ty c z ą c e „B u ntu Ł ó d zk ie g o '' z k w ie tn ia 1861 r., ja k ró w n ie ż p rz e d p o w sta n io w y c h m a n ife sta c ji p a trio ty c z n y c h . S zczeg ó ln ie b o g ato z n a la z ły sw e o d b icie w y p a d k i k w ie tn io w e zw ią z a n e z b u rz e n ie m m aszy n . W y p a d k o m tym p o św ię c o n y je s t p o k a ź n y w o lu m en a k t w ze sp o le A k t m. Łodzi®. Z te g o też o k re s u n a u w a g ę za słu g u je s p ra w a o rg a n iz a c ji im. G a rib a ld ie g o w P a b ia n ic a c h — ja k a z n a j d u je o d z w ie rc ie d le n ie w a k ta c h m iejsk ic h .
Dość b o g a to re p re z e n to w a n e s ą m a te ria ły d o ty c z ą c e d z ie jó w p o w sta n ia sty c z n io w e g o o ra z re p re s ji p o p o w sta n io w y c h . N a u w a g ę w ty m w z g lę d zie z a słu g u ją ró w n ie ż a k ta m iast, a w szc zeg ó ln o ści A k ta m. Ło dzi. N ie s te ty n ie z a c h o w a ły się m a te r ia ły łą c z ą c e się b e z p o śre d n io z p o w sta n ie m , czy też je g o lik w id a c ją . N ie tra fiły do. A rc h iw u m a k ta w ład z ro s y js k ic h z w a lc z a ją c y c h i lik w id u ją c y c h a k c ję p o w sta ń c z ą , a w ś ró d k tó ry c h z n a jd o w a ły się dość cz ęsto m a te ria ły p o c h o d z ą c e od w ład z p o w sta ń c z y c h w p o s ta c i z a łą c z n ik ó w do s p ra w (ak ta te ja k też n a c z e ln ik ó w p o w sta ń c z y c h z n a jd u ją się w C e n tra ln y m A rc h iw u m H i sto ry c z n y m w M oskw ie). W y ją te k sta n o w ią zb io ry p ry w a tn e O s tro w sk ic h i P o to c k ich z M alu szy n a , gdzie w ś ró d a k t g o sp o d a rc z y c h i p a p ie ró w p ry w a tn y c h z n a jd u ją się o ry g in a ln e o d ezw y , w e z w a n ia , p u b li k a c je d ru k o w a n e i rę k o p iś m ie n n e d o ty c z ą c e p o w s ta n ia 7.
6 Tam że, sygn. 240 a.
7 W y k az ty c h m ateriałó w , ja k te ż p rzy k ład y c y to w a n e z a k t m ie js k ic h zob. S. R o s i a k , L. W a s z k i e w i c z , M a teria ły do d zie jó w pow sta n ia sty c zn io w e g o w A rc h iw u m P a ń stw o w ym m. Łodzi i W o je w ó d z tw a Ł ó d zkieg o , „A rch eio n " 1964, t. XL, s. 60—61 ( P rzykład zach o w an y ch a k t w arc h iw a c h rad zieck ich stan o w ić m ogą
In te r e s u ją c e d o p e łn ie n ie ty c h m a te ria łó w sta n o w ią c y to w a n e p o w y ż e j A k ta U rz ę d n ik a S ta n u C y w iln eg o . A c z k o lw ie k (w a k ia c h zgonu) nie p o d a w a n o w n ic h p rz y c z y n y śm ierci, to w w ielu p rz y p a d k a c h po b itw ach p o w s ta ń c z y c h u c z y n io n o w y ją te k . I ta k p ro b o sz cz p a ra fii R os soszy ce w a k ta c h USC w k się d z e pod d a tą 17 I 1864 r. zapisał: ,,o g o dzinie je d e n a s te j p rz e d p o łu d n ie m u m a rł w e w si R o zd ziały ... Jó ze f żo łn ierz w P artii W o js k P o lsk ic h , u ro d z o n y w gub. a u g u sto w sk ie j, z ro dziców i m ie jsc a u ro d z e n ia n ie z n a n y ..."8 B o gate n a to m ia st są zap isy w k się g a c h USC z m iejsco w o ści, w k tó ry c h o d b y ły się w ię k sz e b itw y p o w stań c ze. N a p rz y k ła d po n ie s z c z ę śliw e j b itw ie po d D o b rą w d n iu 24 II 1863 r. m ie js c o w y p ro b o szcz w o b ec n o ści ś w ia d k ó w — o rg a n is ty A n to n ie g o K w ie c iń sk ie g o i d z iad k a k o ś c ie ln e g o F lo ria n a M a c ie je w s k ie go sp o rz ą d z ił 52 a k ty zgonu, w tym 38 o só b ro z p o z n a n y c h i 14 b e z im ie n n y ch . J e s t to n ie p e łn y r e je s tr p o le g ły c h w b itw ie p o d D obrą. Z w łoki w ielu z a b ity c h , w te j liczbie i b o h a te rs k i łó d zk iej M arii P io tro w iczo - w ej, z o s ta ły p rz e w ie z io n e do Łodzi. P o sta ć P io tro w iczo w e j, k tó re j śm ierć z o sta ła u w ie ń c z o n a w lite ra tu rz e , o b ra z a c h i o p o w ia d a n ia c h p rz y sło n iła sw ą o so b ą p o sta c ie in n y c h k o b ie t, k tó r e z g in ę ły w w a lc e czy też w b e stia lsk i sp o só b p o m o rd o w a n e po d D obrą. M ięd zy in ny m i b y ły to: A n to n in a W ilc z y ń s k a la t 20, s łu ż ą c a z Łodzi i W e ro n ik a W o j c ie c h o w sk a la t 19 z B yszew a. O in n y c h b e z im ie n n y c h p o le g ły c h w b it w ie pod D ob rą o d n o to w a n o : „ c z te rn a s tu w o jo w n ik ó w p o lsk ich p o le g ły c h w w a lc e z w o jsk ie m c a rs k o -ro sy js k im " . Po b itw ie p od C y ru s o w ą W o lą w d n iu 6 IX w śró d p o n a d c z te rd z ie stu p o le g ły c h , z a p isa n y został „P aw eł G a n ie r (Paul G a n ie r d A b in ) ro d e m z F ra n c ji, d o w ó d c a k o s y n ie ró w , la t o k o ło 36" i „L ud w ik Z a le w sk i z te a tr u w W a rs z a w ie — d o w ó d c a s trz e lc ó w — ro z p o z n a n y p rz ez s ta n g re ta z K o b lin a". Z naczn ie w ięk sza liczb a p o le g ły c h zo sta ła z a p isa n a, w a k ta c h USC, po b itw ie pod D alik o w em w d n iu 10 w rz e śn ia 1863 r. Liczba p o w sta ń c ó w p o g rz e b a n y c h na c m e n ta rz u D a lik o w sk im w y n o si p ra w ie sto osób. A k ta USC n ie z a w ie ra ją p e łn e j e w id e n c ji p o le g ły c h i z a g in io n y c h p o w s ta ń ców . N ie o b e jm u ją o n e u c z e s tn ik ó w p o w s ta n ia , s tra c o n y c h z w y ro k ó w sąd ó w w o je n n y c h . In fo rm acji o ty c h o so b a c h ze sk u tk ie m m o żem y p o szu k iw a ć w K sięg a ch L udno ści S ta łej. W p rz y p a d k a c h sk az an ia, w k s ię g ac h ty c h o d n o to w a n o d a tę i m ie jsc e w y d a n ia w y ro k u o ra z p o d a w a n o n az w ę in s ty tu c ji, k tó ra w y ro k fe ro w a ła , a ta k ż e ro d z a j k a ry .
D o k u m e n ty d o tyczą ce Ignacego B le szczyń skieg o -M a lczew skieg o , d o w ó d c y oddziału p o w sta ń czeg o (1863— 1864) na obszarze p o w iatu p io trk o w sk ie g o , oprać. M. B a n d u r k a , „Rocznik Ł ódzki" 1978, t. X X III/X X V I, s. 311—319. M ikrofilm y a k t d o ty czą cy ch p o w stan ia p rzech o w y w an y ch w arch iw ach rad zieck ich z n a jd u ją się w N aczeln ej Dy rek cji A rchiw ów P aństw ow ych.
8 W A rchiw um Łódzkim z n a jd u je się sp e c ja ln a k a rto te k a (150 kart)' z a w ie ra ją c a w yniki k w e re n d y do dziejów p o w sta n ia 1863 r.
D o p e łn ien ie m ty c h m a te ria łó w są a k ta w ład z a d m in is tra c ji o g ó ln e j i w ła d z p o lic y jn y c h . N a czoło w ty m w z g lę d zie w y s u w a ją się A&ta N a c z e ln ik a Z ie m sk ie j S tra ż y i P o lic m a jstra m. Łodzi o ra z K a n c e la ria G u b e rn a to ró w P io trk o w sk ie g o i K a lisk ieg o . D otyczą o n e g łó w n ie n a d zo ru p o lic y jn e g o n a d u c z e stn ik a m i p o w s ta n ia : lis ty g o ń cz e o zb ieg ły c h p o w sta ń c a c h , s ta ra n ia o p o w ró t z z e sła n ia , .ro ztaczan ie n a d z o ru n ad p o w ra c a ją c y m i z S y b e rii i e m ig ra c ji (przy o k a z ji cz asem z n a jd u ją się In fo rm a c je o sam ym p o w s ta n iu i ro li w nim d a n e g o
osobnika).-Ze sk u tk ie m n a le ż y ró w n ie ż p o sz u k iw a ć m a te ria łó w w a k ta c h a d m i n is tra c ji szc zeb la p o w ia to w e g o . N a p rz y k ła d w A k ta c h N a c z e ln ik a pow . P io trk o w sk ie g o z n a jd u je się m .in. w iad o m o ść o z o rg a n iz o w a n e j w P io tr k o w ie w la ta c h 1863— 1866 s p e c ja ln e j p o lic ji w o jsk o w e j i k o re s p o n d e n c ja o śc ią g a n iu k o n try b u c ji. W A k ta c h N a c z e ln ik a pow . R ado m szc zań sk ieg o z n a jd u je się k o re s p o n d e n c ja o z a b ra n iu p rzez p o w s ta ń có w p ie n ię d z y z m a g a z y n u so ln eg o . W k o re sp o n d e n c ji z n a jd u ją się li s ty g o ń cz e za u c z e stn ik a m i p o w s ta n ia z U k ra in y , P o do la i W o ły n ia . Z a c h o w a ła się też k o re s p o n d e n c ja w s p ra w ie w y z n a c z e n ia zapom óg ro d zin o m szp ieg ó w , s k a z a n y c h na śm ierć p rzez w ła d z e p o w stań c ze. W a k ta c h Ł ódzkiego Z a rz ą d u P o w ia to w e g o m. in. z n a jd u je się. lis t g o ń czy z 1871 r. za J a ro sła w e m D ą b ro w sk im i b raćm i W ilcz ew sk im i, k tó rz y w e d łu g in fo rm ac ji a g e n tó w p o licji za m ie rza li p rz e d o sta ć , się n a te re n K ró le stw a.
M a te ria ły pow y ższe, p o d o b n ie z re sz tą ja k c a ło k s z ta łt z a g a d n ie n ia w a lk n a ro d o w o w y z w o le ń c z y c h , łą c z y s ię z m a te ria ła m i do d ziejó w ru ch u ro b o tn ic z e g o i w o g ó le w a lk s p o łe c z n o -p o lity c z n y c h po p o w sta n iu . C y to w a n e m a te r ia ły z n a jd u ją się w w y m ie n io n y c h p o w y ż e j z e sp o ła ch , a p o n a d to dla o k re s u n ie c o p ó ź n ie jsz e g o (po 1867 r.) w a k ta c h w ło ś cia ń sk ic h , W' A k ta c h In s p e k to ra F a b ry c z n e g o G u b e rn i P io trk o w sk ie j, w A k ta c h Ż a n d a rm e rii, w a k ta c h są d o w y c h , T y m czaso w 'y ch G e n e ra ł G u b e rn a to ró w P io trk o w s k ie g o i K a lisk ie g o d la o k re s u R ew o lu cji 190 5--— 1907 r., w a k ta c h m ia st i gm in o ra z w a k ta c h w ład z a d m in is tra c ji
s z k o ln e j9. , V
9 K an celaria G u b ern ato ra P io trk o w sk ieg o 18S7— 1918^ 3524 ja ; K an celaria G u b er n a to ra K aliskiego 1863—-1918, 2870 ja ; N aczeln ik Ziem skiej S traży m. Ł odji 1884— 1894, 618 ja ; P o licm ajster m. Łodzi 1894— 1914, 2284 j a ; N aczelnik P o w iatu P iotrk o w sk ieg o 1816— 1866, 155 ja ; Z arząd P o w iato w y N ow o-R adom ski 1867— 1913, 166 ja ; Z arząd P o w iato w y Łódzki 1867— 1914, 660 ja ; Z arząd P ow iatow y Łęczycki 1867-—1914, 229 ja; Z arząd y P ow iatow e: K olski 1872— 1915, 7 j a b S ieradzki 1869— 1915, 7 ja ; W ielu ń sk i 1906, 1 ja,- B rzeziński 1Ç74— 1912, 5 ja,- C zęstochow ski 1882, 1 ja ; K utnow ski 1882— — 1895, 1 ja ; S tarszy In s p e k to r F ab ry czn y G ub ern i P io trk o w sk iej 1886— 1914, 2910 ja; Z arząd Ż an d arm erii G uberni P io trk o w sk iej 1903— 1913, 1239 ja ; Z arząd Ż andarm erii Pow iatów : B ędzińskiego, C zęstochow skiego i N cw o rad o m sk ieg o 1905— 1909, 356 ja ; Z arząd Ż an d arm erii P o w iató w Łódzkiego i Ł askiego 1909— 1914, 242 ja ; Z arząd Ż an d a rm e rii P ow iatów P io trk o w sk ieg o , R aw skiego i B rzezińskiego 1907— 1917 140 jai
T ru d n o tu w k ilk u zd a n ia c h om ó w ić z a w a rto ś ć tak p o w a ż n y c h pod w zg lęd em ilo ścio w y m i ja k o śc io w y m zesp o łó w . O c e n ia ją c je je d n y m zdaniem n a le ż y stw ie rd z ić , że w y m ie n io n e ze sp o ły m. in. z a w ie ra ją m a te ria ły do c a ło k sz ta łtu d ziejó w w a lk s p d łe c z n o -p o lity c z n y c h na o b sz a rze Q bjętym d z ia ła ln o śc ią ty c h u rz ęd ó w . Z n a jd u je się w nich o d z w ie r c ie d le n ie w sz y s tk ic h w y d a rz e ń , za ró w n o o c h a ra k te rz e p o lity c z n y m ja k też i sp o łecz n y m . W y d a rz e n ia te ja k już w y ja śn iliś m y na w s tę p ie , ściś le łą c z y ły się ze sobą. Ł ączy je też ściśle c y to w a n a baza źró dło w a. S zczegółow a o c e n a m a te ria łó w ja k ró w n ie ż p rz y k ła d y ich z ró ż n ic o w a nia z n a jd u ją się w c y to w a n y c h w y d a w n ic tw a c h ź ró d ło w y c h pod re d a k cją G. M issalo w ej, PA N , w in w e n ta rz u M a te ria łó w do d z i e j ó w ruchu robotniczego, w y d a n y m p rz ez N D A P o raz pod re d a k c ją S. K alab iń sk ie- 9 0 i p. T y c h a , P. K orca, I. Ih n a to w ic z a i in n y ch . W y p a d k i d ziejo w e sp ra w iły , że d o k u m e n ta c ja ta u ry w a się niem al c a łk o w ic ie na 1914 r.
Dla o k re s u w o jn y ze z ro z u m ia ły c h w z g lęd ó w baza źró d ło w a je s t o g ra n ic zo n a. N ie m n ie j w z a c h o w a n y c h m a te ria ła c h z n a jd u je m y in te re su ją c e p rz e k a z y do d ziejó w w a lk n a ro d o w o w y z w o le ń c ?\ с h b e z p o ś re d nio p o p rz e d z a ją c y c h o d z y sk a n ie n ie p o d le g ło śc i. I tu, jak i w p o p rz e d n ich g ru p a c h , na czoło w y s u w a ją się a k ta m ie jsk ie i ak ta gm in. Bo w iem w ład ze a d m in is tra c ji s a m o rz ą d o w e j n a jw c z e ś n ie js z e j z d o ła ły się z o rg an izo w a ć i działać, co z n a jd u je o d b icie w p o z o sta ły c h po nich a k tach. O b o k ty ch na u w a g ę z a słu g u ją a k ta G łó w n e g o K o m itetu O b y w a te ls k ie g o 10, p r z e jś c io w e j, w iad z y po u ciec zce ^ w ładz ca rsk ich oraz dość k o m p le tn ie z a c h o w a n y c h a k t C e s a rs k o -K ró le w s k ie g o S ądu N ie m ieck ieg o w Ło d zi11, d z ia ła ją c e g o n a o b sz a rz e z a ję ty m przez w ład ze o k u p a c y jn e n iem ieck ie. Z n a jd u je się w n ich o d b icie n ie su b o rd y n a c ji sp o łe c z e ń stw a Łodzi w o b e c o k u p a c y jn y c h w ład z n iem ieck ich .
D o p ełn ien iem ty c h m a te ria łó w są a k ta G łó w n eg o U rzędu Z aciąg u do W o jsk a P o lsk ie g o z la t 1914— 1918, o b ra z u ją c e d zieje p o w stan ia i fo rm o w an ia się o d ra d z a ją c e g o się w o jsk a p o lsk ie g o na O bszarze b y łego w o je w ó d z tw a łód zk ieg o , a szc zeg ó ln ie w jeg o p o łu d n io w e j części już w p ie rw sz y ch m ie sią c a c h po w y b u c h u w o jn y w 1914 r . 12
Z arząd Ż andarm erii G uberni K aliskiej 1880— 1513, 828 ja; Z arząd Ż andarm erii Pow iatów K onińskiego i Słupeckiego 1903— 1914. 248^ja,- Z arząd Ż an d arm erii Pow iatów Ł ęczyc kiego, K olskiego i T u reck ieg o 1894— 1914, 274 ja,- Z arząd Ż andarm erii P ow iatów W ie luńskiego i S ieradzkiego 1892— 1914, 307 ja ; T ym czasow y G en erał G u b ern ato r P io tr kow ski 1905— 1909, 122 ja ; T ym czasow y G en erał G u b e rn a to r K aliski 1905— 1909, 42 ja; Urząd do Spraw W ło ściań sk ich G uberni P io trk o w sk ie j 1064— 1914, 2701 j a f U rząd do Spraw W ło ściań sk ich G uberni K aliskiej 1864— 1914, 7596 ja; ponadto pow iatow e u rzęd y do sp raw w ło ściań sk ich g u b e rn i k a lisk ie j i p io trk o w sk iej.
10 G łów ny K om itet O b y w atelsk i, 1914— 1915, 310 ja.
11 Sąd C esarsk o -N iem ieck ieg o G u b e rn a to rstw a W o jsk o w eg o w L odïl, 1915— 1918. 1908 j a ; C esarsk o -N iem ieck i Sąd O k ręg o w y w Łodzi, 1915— 1918, 2678 ja.
In fo rm a c ja b y ła b y n ie k o m p le tn a , g d y b y śm y p o m in ęli zb io ry d ru k ó w i pism u lo tn y c h , c h ro n o lo g ic z n ie o b e jm u ją c e o k re s od la t o s ie m d z ie sią ty c h u b ie g łe g o s tu le c ia . J e s t to b a rd z o in te re s u ją c e d o p e łn ie n ie m a te ria łó w rę k o p iśm ie n n y c h a r c h iw a ln y c h 13. I b ez p rz e s a d y m o żem y stw ie rd z ić , że bez istn ie n ia ty c h z b io ró w o b ra z d ziejó w w a lk n a ro d o w o w y z w o le ń c z y c h i sp o łe c z n y c h , o p ra c o w a n y ty lk o w o p a rc iu o t r a d y c y jn e a rc h iw a lia b y łb y n ie k o m p le tn y . W y s ta rc z y w sp o m n ieć, że o b o k o d ezw re w o lu c y jn y c h od p o cz ątk ó w n asz eg o stu le c ia p o p rz e z re w o lu c ję 1905— 1907 r. i o k re s p o p rz e d z a ją c y w o jn ę, p ię k n e d o p e łn ie n ie sta n o w ią p a trio ty c z n e o d e z w y z o k re s u I w o jn y , ilu s tr u ją c e a tm o s fe rę i n a s tro je sp o łe c z e ń stw a , afisze o b ra z u ją c e o b c h o d y p a trio ty c z n y c h ro c zn ic n a ro d o w y c h (3 M aja, p o w sta ń n a ro d o w y c h i 100 ro c z n ic y śm ierci T a d e u sza K ościuszki) i inne.
Pod k o n ie c n a le ż y jeszc ze w sp o m n ieć o p ra s ie łó d zk iej, k tó ra n ie m al w k o m p le c ie od la t sz e ść d z ie s ią ty c h u b ie g łe g o s tu le c ia z n a jd u je się w z b io ra ch A rc h iw u m Ł ódzkiego o ra z o zb io ra c h ik o n o g rafic zn y ch , k tó re s ta n o w ią w iz u a ln e -d o p e łn ie n ie sp u śc iz n y rę k o p iśm ie n n e j o ra z p r a sy. W ie le z nich, a szc zeg ó ln ie z o k re s u w o jn y , z a słu g u je n a s p e c ja ln e w y ró ż n ie n ie . O b ra z u ją o n e b ow iem w y d a rz e n ia b e z p o śre d n io p o p rz e d z a ją c e o d z y sk a n ie n ie p o d le g ło śc i, ja k ró w n ie ż w y d a rz e n ia lis to p a d o w e 1918 r.
J a k o o s ta tn ie z te j g ru p y n a le ż y w y m ie n ić z d ję c ie ilu s tr u ją c e p o s ie d z e n ie I R ad y M ie jsk ie j o b ra d u ją c e j w d n iu 14 X I 1918 r. z o k azji o d z y sk a n ia n iep o d leg ło ści. P rz e d sta w ia ono z e b ra n ie , na k tó ry m p rz e w o d n ic z ą c y ra d y w y p o w ie d z ia ł m. in. n a s tę p u ją c e sło w a: „ W y so k à R a d o M iejsk a. P ie rw sz y raz w d n iu d zisiejszy m Ł ódzka R ada M iejsk a o b ra d u je pod o p ie k ą o rła b iałeg o . N ie m a już p rz em o cy , te j p ięści ż e la z n e j, k tó ra od ty lu la t c iąż y ła n ad nam i. O tó ż p o w in n iśm y u m ieć o ce n ić o b e c n ą ch w ilę i zro zu m ieć je j zn a cze n ie w d z ie ja c h n aszeg o k ra ju . J e s te m p e w n y , że w sz y sc y so b ie d o sk o n a le z d a je m y sp ra w ę z ty c h w ie lk ic h w y d a rz e ń , k tó re się o b ec n ie ro z g ry w a ją i k tó re m a ją z n a c z e n ie dla ca łe g o n a sz e g o k ra ju . R ząd w ła sn y , k tó ry o b e c n ie s ię o r g an izu je , b ęd zie m iał o p ie k ę n ad in te re sa m i ca łe g o k ra ju , b ę d z ie się s ta ra ł za d o śću cz y n ić w szy stk im s p ra w ie d liw y m żą d an io m w sz y stk ic h w a rs tw sp o łe c z e ń stw a n a s z e g o 1'. J a k ż e zn a m ie n n e b y ły te sło w a i ja k że ciąg le a k tu a ln e . I to p rz e m ó w ie n ie , ja k w y n ik a z tre śc i, z a c h o w a ło się w śró d p ro to k o łó w p o sie d z e ń Ł ódzkiej R ad y M ie js k ie j14.
W o jew ó d zk ie A rc h iw im P aństw ow e w Łodzi 13 Zbiór D ruków i Piism U lotnych, 1882— 1945, 498 ja.
М ечислав Б ан дурка П РО БЛ ЕМ А ТИ К А Н А Р О Д Н О О С В О Б О Д И ТЕ Л Ь Н О Й ' Б О Р Ь Б Ы В К О Л Л Е К Ц И И Л О Д ЗИ Н С К О Г О АРХИВА История Л одзи и Лодзинского округа отличается от истории других регионов страны. Изучая историю народно-освободительной борьбы лодзинского округа не обходимо принять во внимание многие факторы, которые способствовали специфи ческим условиям, в которых начиналась и развивалась эта борьба. Необходимо такж е принять во внимание эти взгляды при поисках архивных материалов, при их подборе и интерпретации. Архивные поиски необходимо начинать со знакомства с тематическим инвентарём, с информационными издательствами о ресурсах, с исто чниками издательств н с другими монографическими разработками. Основным архив ным источником являю тся акты городов и гмин, акты отдела записи актов граж д ан ского состояния, книги постоянного населения, акты губернаторской канцелярии и ге нерал-губернаторов, ж андармерии, уездовских властей, фабричной инспекции и акты сельских управлений. Д л я периода I войны — акты оккупационных судов, Граждан- ского Комитета в Л одзи и Главного Управления П ризы ва в Польскую Армию. Д о полнением для актов являются сборники печатных изданий, летучих писем, печать, . а также иконографические сборники.
