Ew a Wo j t o ń
Workshops in Małopolska District
(Poland) and in Norway
Study tours combined with workshops represented an integral, perhaps
the most important part of the M anagement o f u n e s c o World Heritage
Sites in Poland and N orway Project. Two seminars of this type were or ganised: one in Poland (in the region of Małopolska District, Poland) and the other in Norway. The programme of the seminars included visits to specific sites inscribed on the World Heritage List and an overview of the methods used in the protection, management and promotion ofthese sites. For a broader look at these issues, the project participants were given a tour at each ofthe sites by its owner or manager, who presented the place to them. At the end of each meeting, a short discussion followed, and the seminar was wound up by a joint Polish-Norwegian recapitulation.
S e m i n a r in M a ł opo l sk a District, Poland O c t o b e r 2 0 - 2 4 , 2 0 0 9
The programme of field workshops covered all the World Heritage Sites that participated in the Project on the Polish side.
The first case studied by the Norwegian group was the city of Krakow. Three papers surveying the issues of financing the listed area and the hur dles that the people responsible for it face ushered the visitors into the com plicated matter of city management. The first speaker was Prof. Bogusław Krasnowolski, who detailed out the activities ofthe Citizens’ Committee
for the Restoration of Historical Monuments of Krakow (s k o z k). Next,
the Voivodeship Conservation Officer Jan Janczykowski demonstrated, from a broader, regional perspective, the methods of financing and
Ew a Wo j t o ń
Warsztaty w Małopolsce
i w Norwegii
Integralną, prawdopodobnie najważniejszą częścią projektu Zarządzanie
miejscami wpisanymi na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce i w Norwegii były sem inaria objazdowe połączone z warsztatami.
Zorganizowane zostały dwa tego typu spotkania - w Polsce (Małopolska) oraz w Norwegii. Program sem inariów przewidywał zapoznanie grupy uczestników projektu z konkretnymi miejscami wpisanym na Listę u n e s c o,
ze sposobami ich ochrony, promocji oraz zarządzania. W celu możliwie naj szerszego naświetlenia tych kwestii w każdym z kolejnych miejsc dziedzictwa światowego grupę oprowadzał i zapoznawał z obiektem jego właściciel bądź zarządca. Na zakończenie każdego spotkania odbywała się krótka dyskusja, a na koniec sem inarium - wspólne polsko-norweskie podsumowanie.
S e m i n a r iu m w M a ł o p o l s c e 2 0 - 2 4 października 2 0 0 9
Program warsztatów terenowych obejmował wszystkie miejsca znajdują ce się na Liście u n e s c o, a biorące udział w projekcie ze strony polskiej.
Pierw szym przypadkiem , który studiow ała grupa norweska, było miasto Kraków. W prowadzeniem do skomplikowanej m aterii zarządza nia m iastem były trzy referaty obrazujące tematykę finansowania obsza ru w pisu tudzież problemy, z jakim i borykają się osoby odpowiedzialne za strefę u n e s c o. Jako pierw szy w ystąpił Bogusław Krasnowolski, który
szczegółowo scharakteryzow ał problem atykę zw iązaną z funkcjono w aniem Społecznego Kom itetu Odnowy Zabytków Krakowa (s k o z k).
m a n a g e m e n t o f the listed area and all the related p rob lem s. He also e n u m erated the key conservation con cerns related to the properties inscribed on the World H eritage List and located in the V oivod eship o f M ałopolska District, Poland (W o jew ództw o Małopolskie).
Kraków: Th ere are se c tio n s o f the inscribed area that are not listed m o n u m e n ts; this can be ch an ged by inscribing the urban plan o f t h e town within th e b o u n d a r ie s o f th e co re o f F o rtress Krakow ( b o u n d a rie s o f the buffer z on e o f the w h inscription) on the list o f m o n u m e n ts .
Wieliczka: Technical a s p e c t s o f securin g the Wieliczka Salt Mine for the n eeds o f visitors as well as current m ain tenan ce are the key p ro b lem s. A lso m aintaining the authenticity o f the mine is q u estio n a b le in th e c o n text o f gro w ing tourism .
Kalwaria Z e b r z y d o w s k a : T h e main concern is that the site m ay be “ tr a m p le d ” by the increasing n u m b er o f pilgrims. Also, the lan d s ca p e and m o n u m e n ts need to be preserved. There is a conflict b etw een the pilgrim age route and the need to build driveways to private properties, as well as b etw een authenticity o f the place and the n ew road su rfaces.
z perspektyw y całego regionu, sposoby finansowania i zarządzania ob szarem w pisu oraz wszelkie problemy z tym związane. W ym ienił rów nież główne problemy konserwatorskie obiektów w pisanych na Listę u n e s c o, a znajdujących się n a terenie województwa małopolskiego.
Kraków: w obszarze w pisu znajdują się tereny niebędące w rejestrze zabytków, m ożna to zm ienić, um ieszczając w rejestrze układ urbani styczny m iasta w granicach rdzenia Twierdzy Kraków (są to granice strefy buforowej w pisu u n e s c o).
W ieliczka: największe problemy w iążą się z kwestiam i technicznymi zabezpieczania obiektu na potrzeby zarówno ruchu turystycznego, jak i bieżącego utrzym ania. Sprawą problematyczną jest też zachowanie au tentyzm u kopalni w perspektywie zwiększonego ruchu turystycznego.
Kalw aria Zebrzydowska: zagrożeniem jest znaczny wzrost ruchu pielgrzym kow ego (zagrożenie „zadeptaniem ”), jak również potrzeba zachowania krajobrazu i zabytków. Powstaje konflikt m iędzy zachowa niem szlaku pątniczego a tworzeniem dróg dojazdowych do posesji pry watnych oraz zachowaniem autentyzmu m iejsca a rodzajem kładzionej na tych drogach nawierzchni.
Kościoły drewniane: problem zachowania autentyzmu m iejsca a po trzeba m odernizacji otoczenia każdego z obiektów (parkingi, drogi do jazdowe, centra obsługi ruchu turystycznego).
Jako ostatni wystąpił ówczesny zastępca prezydenta Miasta Krakowa Kazim ierz Bujakowski, naświetlając kwestie ochrony i zarządzania świa towym dziedzictwem z punktu widzenia Urzędu Miasta.
Pierw szy dzień warsztatów podsum owała ożywiona dyskusja na te maty, które zainteresowały norweskich uczestników projektu, zwłasz cza dotyczące strefy buforowej, rozgraniczenia kom petencji różnych urzędów w ram ach jednego organizm u m iejskiego, wreszcie kontroli i m onitoringu ruchu turystycznego oraz braku w m ieście jednego, kon kretnego organu, który zajmowałby się wyłącznie sprawami dotyczącymi strefy w pisu.
D nia następnego norw escy uczestnicy projektu kontynuowali za poznaw anie się zarówno z problem atyką w p isu Krakowa na Listę Światowego Dziedzictwa u n e s c o, jak też z zagadnieniam i związanym i z jego ochroną, konserwacją, strukturą własnościową obszaru objętego w pisem oraz w ynikającym i stąd trudnościam i w egzekwowaniu niektó rych wym ogów U N E S C O .
Kolejne dni upłynęły już pod znakiem poznawania specyfiki obsza rów usytuow anych na terenie województwa m ałopolskiego, również znajdujących się na Liście Światowego Dziedzictwa.
T h e w o o d e n ch u rch es: Authenticity r>s u p gra d in g the sites (car parks, driveways, tourist services).
The last s p ea k er w a s Dr Kazim ierz Bujakowski, the Deputy M ayor o f Krakow, w h o talked a bou t World H eritage protection and m a n a g e m e n t issu es from the pe rsp ec tive o f the Municipality.
T h e first day o f t h e w o rk s h o p s w a s s u m m a ris e d in a lively discu ssio n on s u b je c ts the N o rw e g ia n participants found m o s t interesting, e s p e cially the buffer z o n e s , division o f authority b etw een go v e rn m e n t a g e n cies, the m onitoring and control o f tourism , and the fac t that no single authority has been design a ted in the city to handle only matters relating to the inscription.
The next day, the N o rw eg ian project participants continued studying the intricacies o f the inscription o f Krakow on the World Heritage List, the preservation, co nservation and o w n ersh ip o f t h e inscribed area (and more), as well as the en su in g difficulties in enforcing s o m e o f t h e u n e s c o
requirem ents. On the rem aining days o f the w o rk s h o p the participants w ere able to have a c lo ser look at the World H eritage area s in M ałopolska District, Poland.
First, the N orw egian g u e sts visited Kalwaria Ze b rz y d o w sk a . They were particularly interested in m a n a g e m e n t issu es, o w n e rsh ip and free d o m o f land d e v elo p m e n t. They also asked if the fact that the plan o f t h e m o n astery w a s inscribed on the World H eritage List constituted a threat for the original reason why the Calvary w a s created (pilgrim ages, h o u s e o f prayer and meditation). T h ey a lso w a n ted to know w h e th e r there w a s a p e rm a n en t platform o f co-operatio n with the con servation service and w h ere m ain tenance and renovation m o n ey c a m e from.
Subsequently, the g u e sts went to Lanckorona, where they were received by Zofia O sza cka , the C h ie f B orough Officer. While visiting the m arket squ are and the nearby streets, they d isc u ss e d with her the role o f self-gov ern m en t in the preservation o f cultural heritage, including non-tangible properties, the m e th o d s o f ob taining fu n d s for cultural and co nservation activities, and, eventually, the variou s initiatives taken in Lanckorona, as well as the grow in g e n g a g e m e n t o f the local co m m u n ity in cultural and p rom otional projects.
The next area to study w a s the salt mine in Wieliczka. This time, d is c u s sions fo cu sed on m a n a g e m e n t m ethod s, division o f authority, the n u m b er o f tourists visiting the site annually as well as their place o f origin. A q u e s tion w a s also asked a bou t the m in ers' work and the daily life in the past.
The last days o f t h e w o rk s h o p fo c u s e d on w o o d e n m o n u m e n ts, which in the c a s e o f our project were the ch u rch es in Lipnica M u ro w ana and
417 U c z e s t n i c y p r o j e k t u w L a n c k o r o n i e . Fo t. Ew a Klimala P r o j e c t p a r t i c i p a n t s in L a n c k o r o n a . P h o t o by Ew a Kli mal a 2 W i e l i c z k a , p r z e d k o ś c i o ł e m ś w. K l e m e n s a . Fot. Ew a W o jt o ń W i e l i c z k a , in fr o n t o f t h e S t C l e m e n t C h u r c h . P h o t o by Ew a W o jt o ń
Na początek odwiedzono Kalwarię Zebrzydowską. Norwegów naj bardziej zainteresowały problemy związane z zarządem , z kwestiam i dotyczącym i własności oraz swobody zabudowy. Pytano również o to,
3
N a d r ó ż k a c h w o k ó ł s a n k t u a r i u m w Kalwarii Z e b r z y d o w s k i e j . Fo t. E w a Wo jto ń
O n t h e D e v o t i o n a l P a t h s o f t h e s a n c t u a r y o f Ka lw a ri a Z e b r z y d o w s k a . P h o t o by E w a W o j to ń
Sękowa. The parish priests, who are also building managers at the same time, talked about the daily maintenance of the sites, current costs, hir ing guides, the intensity of tourism and the impact of the inclusion of
the W H Sites in the Trail of Wooden Architecture. The most vivid discus
sion was sparked off by the issues of financial investments, conservation and security of the sites, as well as employment and remuneration of church guides.
At the end of the study tour in M ałopolska District, Poland, after the team returned to Krakow, a seminar sum m ing up the programme was held. The Norwegian side shared their comments, sources of wonder and other impressions from the trip.
W or ks h o ps in Ma ło p o ls ka O c t o b e r 2 0 - 2 4 2 0 0 9
O cto b e r 2 0 th , Tuesday
Kraków: meeting in the icc premises with representatives of Krakow: Kazim ierz Bujakowski (Deputy Mayor of Krakow) · Jan Janczykowski
4
W e w n ę t r z u k o ś c i o ł a d r e w n i a n e g o Św . A p o s t o ł ó w Filipa i J a k u b a w S ę k o w e j . Fot. B e a t a Nykiel In t h e in te r io r o f w o o d e n c h u r c h o f S S P h il ip 'a n d J a m e s t h e A p o s t l e s . P h o t o by B e a t a Nykiel
czy samo um ieszczenie założenia klasztornego na Liście u n e s c o nie
stało się zagrożeniem dla faktycznego celu jego powstania (miejsce pielgrzym kowe, dom modlitwy, skupienia), czy istnieje stała platforma w spółpracy z konserwatoram i, skąd pochodzą pieniądze na utrzym a nie, na prace restauratorskie. Następnie goście udali się do Lanckorony, gdzie przyjęci zostali przez wójta gm iny Zofię Oszacką. Zwiedzając rynek i pobliskie uliczki, dyskutowali wspólnie na temat roli samorządu lokalnego w ochronie dziedzictwa kulturowego, także tego niem aterial nego, o sposobach pozyskiwania funduszy na działalność kulturalną i konserwatorską, a w reszcie o podejmowanych w Lanckoronie inicja tywach i rosnącym zaangażowaniu lokalnej społeczności w działalność kulturalną i prom ocyjną.
W dalszej kolejności zapoznano się z problem atyką Kopalni Soli w Wieliczce. Podczas spotkania omawiano następujące kwestie: sposo by zarządzania instytucją, podział kompetencyjny, ilu turystów rocznie przybywa i skąd, padło również pytanie, jak wyglądały życie codzienne i praca górników w dawnych czasach.
W ostatnich dniach warsztatów poruszono problematykę obiektów drewnianych. W w ypadku naszego projektu były to kościoły w Lipnicy
(Małopolska Voivodeship Monuments Conservator) Bogusław Krasno polski (Citizens’ Committee for the Restoration of Historical Monuments of Krakow) · a short walk through the Krakow’s historical city center and Kazimierz district - Kanonicza Street, Stradom Street, Wawrzyńca Street, Wolnica Squere, Szeroka Street (lead by Halina Rojkowska-Tasak)
O cto b er 2 is t, W ed n esd a y
Kraków: the Royal Castle of Wawel as a case of separate ways o f financing and protection: Piotr Stępień, presentation about recent conservation works · a short walk through royal chambers · a short tour in the Royal Cathedral (lead by Fr. jacek Urban)
Nowa Huta: Centralny Square, Światowid (former cinema), Mogiła (Cis tercian monastery), Pleszów, Mogiła and Krzesławice Forts, the Ludowy Theatre (lead by Halina Rojkowska-Tasak)
O cto rber 2 2 n d , Thursday
Kalwaria Zebrzydowska: sightseeing ofthe Kalwaria Zebrzydowska Mona stery (guided by representatives ofthe Bernardine Monastery, Fr Melchior Cichy and Fr Damian Muskus, as well as Aleksander Böhm and Magdalena Swaryczewska)
Lanckorona: short sightseeing of the city (guided by Zofia Oszacka, chief borough officer in Lanckorona)
Wieliczka: Salt Mine sightseeing tour (on a ground tour guided by Zbig niew Beiersdorf) · underground tour ofthe Salt Mine (guided by Marzena Chwast)
O cto b er 23rd, Friday
Wooden churches
Lipnica Murowana: sightseeing ofthe wooden church of St Leonard Binarowa: sightseeing of the church of St Michael the Archangel
Biecz: sightseeing of the medieval and Renaissance town of Biecz and the visit in the 15th century church of Corpus Christi
Siary: stay at a historical palace - presentation of the history of the region by Fr Stanisław Dziedzic
O cto b e r 2 4th , Satu rday
Wooden churches
O wczary: sightseeing of a former Greek Catholic wooden church (on idea of Wooden Architecture Route in Małopolska, problems with manage ment)
Murowanej i Sękowej. Podczas dyskusji prowadzonych z proboszczami, będącym i jednocześnie zarządcam i budynków, omawiano bardzo różne tematy związane z codziennym utrzym aniem obiektów. Rozmawiano m iędzy innym i o bieżących kosztach utrzym ania, zatrudnieniu prze wodnika, natężeniu ruchu turystycznego, a także o korzyściach w ynika jących z faktu umieszczenia obiektów światowego dziedzictwa na Szlaku Architektury Drewnianej. Tematem w yw ołującym ożywioną dyskusję były nakłady finansowe na ochronę, zabezpieczenie oraz konserwację obiektów, jak również zatrudnianie i wynagrodzenie osób pełniących rolę przewodników po kościołach.
Na zakończenie warsztatów w Małopolsce, po powrocie do Krakowa, odbyło się sem in ariu m podsum ow ujące całość program u, podczas którego strona norweska dzieliła się sw oim i uw agam i i w rażen iam i z pobytu.
Wa rs zta ty w M a ł o p o l s c e 2 0 - 2 4 pa ździernika 2 0 0 9
2 0 października, wtorek
Kraków: spotkanie na terenie m c k, wystąpienia przedstawicieli Krakowa: K azim ierza Bujakow skiego - wiceprezydenta M iasta Krakowa, Jana Janczykowskiego - wojewódzkiego konserwatora zabytków, Bogusława Krasnopolskiego - członka Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa · spacer po Starym M ieście i Kazim ierzu, ulice: Kanonicza, Stradom , W awrzyńca, plac W olnica, Szeroka (oprowadzanie: H alina Rojkowska-Tasak)
21 października, środa
Kraków: Wawel jako przykład odrębnego sposobu finansowania i opieki nad zabytkiem: Piotr Stępień - prezentacja na temat odnowy Wawelu, w spółpracy z m iastem , sposobów finansowania zabytku · zwiedzanie kom nat królewskich · zwiedzanie katedry (oprowadzanie: ks. kanonik Jacek Urban).
Nowa Huta: plac Centralny, kino Światowid, opactwo 00. Cystersów w Mogile, Pleszów, kopiec Wandy, fort Mogiła, fort Krzesławice, Teatr Ludowy (oprowadzanie: H alina Rojkowska-Tasak)
Sękowa: sightseeing ofthe church of St Philip and St James the Apostles Magura Małastowska: short sightseeing of the ww i military cemetery, project design by Slovak architect Duśan Jurkovic
S e m i n a r in N orwa y June 1 6 - 2 2 , 2 0 1 0
Following in the footsteps ofthe seminar in Małopolska District, Poland, the Polish guests visited sites and learnt about the challenges present
at all the Norwegian w h Sites participating in the project.
The programme took ofifin Bergen, whose harbour district of Bryggen was presented by Per Morten Ekerhovd and Lasse Bjorkhaug. In their speeches, they discussed a unique character of the place and the man agement methods applied and the role of the authorities at each level. They also gave a general presentation of Norway’s system of listed site
preservation.
What bothers the district in the fist place is the development of tourism, especially sea tourism, contributing crowds of visitors arriving on huge cruisers. In 2009, about 230 cruisers with more than 200,000 passengers on board arrived in the area.
During their tour, the Polish visitors could learn more about the roles and responsibilities of the Bryggen Foundation, the main owner of the properties located in the World Heritage area. The Bryggen Foundation is a private organisation operating pursuant to the Act on monument preservation. The board ofthe Foundation works entirely on a voluntary basis. The Government covers about 90 % ofthe total site costs provided the purpose of each subsidy is specified in detail beforehand.
What attracted the attention ofthe Polish delegation was the complete lack of advertisements on the listed properties. If there were any ads, they were designed in such a way that they did not distort the character ofthe site. The Polish delegation were intrigued by the practical side of this solution. They found out that placing advertisements on listed sites is absolutely banned in Norway.
Next, the participants travelled on to the borough of Luster, which is home to another World Heritage Site, the stave church in Urnes. Their host was Bjorg Alme johannessen, representative of a Society that man ages the site1 and additionally takes care of three other properties of this type. In her speech, Ms johannessen outlined the operating rules of the organisation and the methods of obtaining funds for its activity. She noted that in the case of the church in Urnes ticket proceeds cover all
2 2 października, czwartek
Kalwaria Zebrzydowska: zwiedzanie założenia klasztornego oo. Bernar dynów (oprowadzanie: o. Melchior Cichy, o. Damian Muskus, Aleksander Böhm , M agdalena Swaryczewska)
Lanckorona: krótki spacer po rynku miasta (oprowadzanie: Zofia Oszacka, wójt gm iny Lanckorona)
W ieliczka: spacer po obiektach naziem nych kopalni (oprowadzenie: Z b ign iew Beiersdorf) · zw iedzanie kopalni (oprowadzanie: M arzena Chwast)
2 3 października, piątek Kościoły drewniane
Lipnica Murowana: zwiedzanie drewnianego kościoła pw. św. Leonarda Binarowa: zwiedzanie drewnianego kościoła pw. św. Michała Archanioła Biecz: zwiedzanie miasta, zwiedzanie piętnastowiecznej kolegiaty pw. Bożego Ciała
Siary: pobyt w zabytkowym pałacu; historię regionu przedstawił ks. pra łat Stanisław Dziedzic
2 4 października, sobota Kościoły drewniane
Ow czary: spotkanie w dawnej cerkwi greckokatolickiej (idea szlaku ar chitektury drewnianej, problemy z zarządzaniem)
Sękowa: spotkanie w kościele św.św. Jakuba i Filipa Apostołów
M agura M ałastowska: krótkie zwiedzanie cmentarza z czasu 1 wojny światowej zaprojektowanego przez słowackiego architekta Duśana Jur- kovica
S e m i n a r iu m w Norwegii 1 6 - 2 2 c z e r w c a 2 0 1 0
Podobnie jak w wypadku M ałopolski, w ram ach program u sem inarium przewidziano odwiedzenie i zapoznanie się z problematyką norweskich m iejsc wpisanych na Listę u n e s c o biorących udział w projekcie.
Program rozpoczął się w Bergen, gdzie obszar dzielnicy portowej - Bryggen, opisywali Per Morten Ekerhovd oraz Lasse Bj^rkhaug. Podczas sw oich w ystąpień om ówili specyfikę m iejsca, jego historię, sposoby zarządzania, rolę władz różnego szczebla, dokonali również ogólnego wprowadzenia w norweski system ochrony zabytków.
4 2 4
the maintenance costs, while the guides in the church in Urnes as well as in the other churches receive salary paid by the society (Urnes hires six people from May to September). Admission fees are assessed so as to restrict the number of entries to the property. It was important to note that an underlying principle in Norway is that it is a 100% government responsibility to bring a listed property to a healthy condition, and its maintenance thereafter is the responsibility of the owner. Additionally, Svein Arne Skuggen H off presented a paper outlining the responsibilities of the authorities at the regional level with respect to listed sites in areas under their control. It is the obligation of the region to subsidize the site, prepare management plans and long-term plans, as well as to negotiate local planning schemes.
At present, a management plan is being prepared for the Urnes area (the church itself already has a plan in place), as a follow-up of a pro fessional periodic report (2009), which served as a springboard for a management plan. The reports highlighted all the sensitive elements
Największym problemem dzielnicy jest rozwój turystyki, szczególnie turystyki m orskiej, gdyż na dużych statkach - cruiserach - przypływają rzesze zw iedzających, w 2 0 0 9 roku było około 230 statków z ponad 2 0 0 0 0 0 pasażerów na pokładzie.
W trakcie pobytu goście z Polski m ieli okazję dowiedzieć się szcze gółów na temat ról i zadań głównego właściciela obiektów położonych na obszarze dziedzictwa światowego - fundacji „Bryggen”. Jest to or ganizacja prywatna, działająca zgodnie z ustawą o ochronie zabytków. Zarząd fundacji oparty jest w całości na pracy wolontariuszy. Państwo przekazuje około 9 0 procent środków finansowych całości kosztów, jed nak najpierw trzeba precyzyjnie określić cele kolejnych dotacji.
W ażną kwestią, na którą zwróciła uwagę strona polska, był brak re klam na obiektach zabytkowych lub takie ich projektowanie, żeby nie kłóciły się z charakterem obszaru. Jak się okazało, w Norwegii zabro nione jest um ieszczanie reklam na obiektach zabytkowych.
W dalszej kolejności uczestnicy sem inarium udali się na teren gm iny Luster, gdzie znajduje się obiekt będący dziedzictw em św iatow ym - kościółek słupow y w Urnes. Rolę gospodarza pełniła tutaj Bj0rg Alm ę
Johannessen, przedstawicielka zarządzającego kościołem Stowarzyszenia na rzecz Ochrony Norweskich Zabytków Starożytności, które pod swoją opieką m a również trzy inne obiekty tego typu. W swoim wystąpieniu przedstawiła zasady działania organizacji, sposoby pozyskiwania środ ków na działalność. Zaznaczyła, iż w wypadku kościoła w Urnes przy chody z biletów wstępu pokrywają całkowicie koszty utrzymania obiektu, zaś przewodnicy zarówno w tym, jak i w pozostałych kościołach mają przez Stowarzyszenie wypłacane pensje (w Urnes zatrudnionych jest sześć osób w okresie od maja do września). Ustalenie opłat za wstęp ma na celu głównie ograniczenie liczby wejść do obiektu. Istotna okazała się inform acja, iż podstawową zasadą jest w Norwegii doprowadzenie obiek tu do stanu „zdrowego” w 10 0 procentach przez państwo, a następnie o jego utrzym anie dba już właściciel. Uzupełnieniem tego wystąpienia był referat Sveina Arnego Skuggen Hoffa, który przedstawił zadania województwa w stosunku do obiektów zabytkowych na podległym mu terenie. Województwo odpowiada za dopłaty do zabytków, przygotowa nie planów zarządzania oraz planów długoterm inowych, jak również za uzgadnianie planów lokalnych.
Obecnie jest opracowywany plan zarządzania dla obszaru Urnes (ko ściół już posiada własny plan), poprzedzony raportem fachowym (2009), będącym niejako punktem w yjścia do planu zarządzania. W raporcie w skazan o tak zwane elem enty w rażliw e krajobrazu, przedstawiono
4 2 6
5
W n ę t r z e k o ś c i o ł a s ł u p o w e g o w U r n e s . Fot. H a li n a R o jk o w s k a - T a s a k T h e in te ri o r o f th e U r n e s s t a v e c h u r c h . P h o t o by H a li n a R o jk o w s k a - T a s a k
o f t h e lan d s ca p e and presented gu idelines for th e future. It is anticipated that the p ro c e s s will have been finalised by the en d o f 2 0 11.
The last issue d isc u sse d in relation to the church con cerned the b o u n d aries o f t h e b uffer z o n e a ro u n d th e p ro p e rty a n d the n ee d to have th e b o u n d a r ie s a c c e p t e d by the local d w ellers, w h ich fo s te rs a lot o f pro b lem s b e c a u s e social r e s p o n s e is m eagre.
Another World Heritage Site studied in the cou rse o f th e tour in Norway w a s the mining town o f Roros, w h ere an extension o f the original inscrip tion (at that tim e it still awaited approval from th e u n e s c o Com m ittee)
w a s th rash ed out in m uch detail.2 T h e people and institutions e n g a g e d in the extension o f the inscription on the World H eritage List desired to show the heritage o f that area m ore fully.3 Problems with site m an ag em e n t, the d e v e lo p m e n t o f tourism , and financing the restoration and c o n s e r v a tion w o rk s were d isc u ss e d at length as well. W hat is essential in th e c a s e o f Roros is the local c o m m u n ity ’s s u p p o rt for tw o things: maintaining the h o u s e h o ld s so as to retain their historical valu e and d e v e lo p in g and keeping up traditional crafts.
Th e last visited area w a s the Vega Archipelago, w h ere 6 ,5 0 0 isles and islands are inhabited by s o m e 1 , 3 0 0 people. T h e majority o f the islands are located within the area inscribed on the World H eritage List; a m ajor section o f the largest o f th em , Vega Island, is lo cated in the buffer zone. T h e population o f the A rch ipelago is located in th e buffer z o n e except for
4 2 7
6 ___
N a u l i ca ch R a r o s . Fot. H a li n a R o jk o w s k a - T a s a k
O n t h e s t r e e t s o f R o r o s . P h o t o by H a li n a R o jk o w s k a - T a s a k
w ytyczne na przyszłość. Zakończenie całego procesu przewidziano na 2011 rok.
O statnią kw estią om aw ianą w odniesieniu do kościoła było w yty czanie strefy buforowej wokół obiektu i konieczność uzyskania dla niej akceptacji ze strony m ieszkańców, co nastręcza licznych problemów, gdyż odzew społeczny jest niewielki.
Kolejnym obszarem uznanym za dziedzictwo światowe, a studiowa nym w ram ach sem inarium było górnicze miasteczko R0ros, gdzie oma
wiano - wówczas jeszcze oczekującą na akceptację Komitetu u n e s c o -
kwestię poszerzenia w pisu 1. Celem osób i instytucji zaangażowanych w działania na rzecz rozszerzenia obszaru objętego w pisem na Listę
u n e s c o była chęć pełniejszego pokazania dziedzictwa tego terenu2.
Szeroko dyskutowano na temat problemów związanych z zarządzaniem obszarem, rozwojem turystyki oraz finansow aniem prac konserwator- sko-restauratorskich. Ważną kwestią w przypadku R0ros jest wspom a
ganie jego m ieszkańców w utrzym aniu domostw, aby zachować ich wartość zabytkową i rozwijać tradycje rzem ieślnicze.
O statnim obszarem był archipelag Vega, gdzie na liczącym 6500 w ysp i w ysepek skupisku m ieszka około 1300 osób. Zdecydowana więk szość w ysp znajduje się na obszarze objętym w pisem na Listę u n e s c o,
natom iast n ajw iększa w yspa - Vega, w znacznej części znajduje się na terenie strefy buforowej zam ieszkiwanej przez ludzi - na sam ym
7
P o l s c y u c z e s t n i c y pr o j e k t u w tr a k ci e p r z e p r a w y p r z e z N ae ra yf jo r d . Fot. E w a W oj toń Po lis h p a r t i c i p a n t s c r u i s i n g N a e r a y fj o r d . P h o t o by Ew a Wojt oń
o n e man w h o lives in the listed area. Only two ou t o f the total o f 6 ,5 0 0 islands are inhabited all year round.
T h e A rch ipelago w a s reco gnised as world heritage for b eing a visible sign o f m a n ’s centuries-long struggle with nature’s inhospitality by working out a s y m b io sis with the anim als and vegetation around, particularly with the e n d e m ic eider duck. T h e listed area is headed by a foundation that se e k s to co-ordinate all the work on the world heritage area. The board o f t h e foundation co n s is ts o f represen tatives o f central, regional and lo cal authorities. T h e foundation has its P ro g ra m m e Council m a d e up o f eighteen representatives o f local and regional orga n isatio ns; its r e s p o n sibilities include co-ordination o f all the activities related to world herit a g e at the local level, and periodic reporting to the u n e s c o C om m ittee.
Th e Foundation is o w n ed entirely by the Vega Borough.
While staying on the Archipelago, the project participants delved e s pecially into the pro b lem s ge n era ted by expandin g tou rism , the m e th o d s o f financing action aim ed at pre servin g the area as well as all the future threats and challen ges.
g
N a t e r e n i e B r y g g e n w B e r g e n . Fot. H a li n a R o jk o w s k a - T a s a k B r y g g e n in B e r g e n a re a . P h o t o by H a li n a R o jk o w s k a - T a s a k
obszarze w pisu m ieszka jeden człowiek. Tylko dwie wyspy z w ym ienio nych wyżej 6500 są zam ieszkane cały rok.
A rchipelag został uznany za światowe dziedzictwo jako widoczny dowód wielowiekowego zm agania się człowieka z niegościnną przyrodą, opartego na sym biozie z otaczającą go fauną i florą, ze szczególnym uw zględnieniem endem icznego gatunku ptaka - kaczki edredonowej. Na straży obszaru objętego w pisem stoi fundacja mająca za zadanie koordynować w szelkie prace. W skład jej zarządu wchodzą przedsta w iciele w ładz państwowych, regionalnych i lokalnych. Fundacja m a również swoją Radę Programową, w której skład wchodzi 18 przedstawi cieli lokalnych i regionalnych organizacji. Fundacja jest odpowiedzialna za koordynację prac w zakresie dziedzictwa światowego na poziomie lo kalnym oraz okresowe sprawozdania do Komitetu u n e s c o. Właścicielem
fundacji jest gm ina Vega.
Podczas pobytu na terenie archipelagu omówiono problemy związane z rozwojem turystyki, sposobam i finansowania działań zm ierzających do ochrony obszaru, w reszcie zagrożenia i w yzw ania na przyszłość.
Sim ilarly to the Polish w o r k s h o p s , th e visit to N o rw a y w a s w o u n d up by a sem in ar. T h e s e m in a r in N o rw a y w a s slightly lo n ger b e c a u s e the project grou p already had a m o re c o m p re h e n s iv e picture o f t h e p ro b lem s involved, both in Poland and in Norw ay. T h e Polish sid e mainly c o m m e n t e d on the m e t h o d s o f fin an c in g th e sites, th e co -o p e ra tio n b etw een private and g o v e r n m e n t s ta k e h o ld e rs , the re m arka b le e n g a g e m ent on the part o f local authorities and co m m u n ities in the prom otio ns and p re serva tio n o f heritage, the h a rm o n y o f m an and nature and, last but not least, the s tro n g position o f t h e co n s e rv a tio n serv ice . O n g o in g e n g a g e m e n t o f t h e g o v e r n m e n t in the pro m o tio n and p re serva tio n o f the N o rw eg ian h eritage w a s also noted, and so w ere the o n g o in g efforts on creating and u p d a tin g m a n a g e m e n t plans and plan nin g s c h e m e s , in which the N o rw e g ia n auth orities are e n g a g e d at ev ery level.
430
W or ks ho ps in N or wa y
June
16
—
22
, 2010
June i6 th , W ed n esd ay
Bryggen: Per M orten Ekerhovd (Hordaland C ounty Council) - The m a n a g em en t system o f Bryggen · visit at the Bryggen M u se u m · Helene M o e - private pro perties in B ryggen · L a s s e B jorkhaug (Bryggen Foundation) - the Bryggen restoration and co n servatiop n
June 17th , Th u rsday
On t he w a y to U rnes: a cru ise a c r o s s th e N æ ro y fjo rd , with m a y o r o f Aurland Olav Ellingsen · Aurland, visit at the church · Bell M ountain
Farm in Aurland - an e x a m p le o f using local heritage traditions for tour ism p u rp o s e s
U rnes: B jorg A lm e Jo h a n n e s s e n (The S o cie ty for the P rese rva tio n o f N orw eg ian A ncient M o n u m en ts) - the past, the p resent and the future o f Urnes stave church · Svein Arne S kug gen H o ff (County o f S o g n and Fjordane) - the m a n a g e m e n t plan in Urnes and the role o f county a d m in istration in m a n a g e m e n t o f cultural heritage · a m e etin g with the m ayor o f Luster Torodd Urnes
June 18th , Friday
Urnes: s ig h ts e e in g o f t h e stave church in Urnes (guided by Marit Boen and Bjorg A lm e Jo h an n es s e n )
Tak jak to miało miejsce w wypadku warsztatów na terenie Małopolski, również na zakończenie pobytu w Norwegii zorganizowano sem in a riu m podsum owujące. Było ono nieco dłuższe, aby grupa uczestników projektu m ogła kom pleksowo spojrzeć na całość poruszanej proble m atyki, zarówno w Polsce, jak i w Norwegii. Polska strona głównie ustosunkow ała się do sposobów finansow ania obiektów, w spółpracy kapitału prywatnego i państwowego, dużego zaangażowania lokalnych w ładz i społeczności w promocję i ochronę dziedzictwa, harm onii czło w ieka i przyrody, w reszcie silnej pozycji konserwatora. Podkreślono rów nież stałe uczestnictwo państw a w promocji i ochronie dziedzic twa w Norwegii, tworzenie planów zarządzania i zagospodarowania oraz dbałość o ich stałą aktualizację, w którą angażowane są wszystkie szczeble władzy.
W a r szt aty w Norwegii 1 6 —2 2 c z e r w c a 2 0 1 0
1 6 cze rw ca , środa
Bryggen: Per Morten Ekerhovd (przedstawiciel władz okręgu Hordaland) - system zarządzania w dzielnicy Bryggen · zwiedzanie Muzeum Bryggen • Helene Мое - własność prywatna na terenie Bryggen · Lasse Bjyirkhaug
(fundacja „Bryggen”) - restauracja i konserwacja dzielnicy Bryggen 17 cze rw ca , czw artek
W drodze do Urnes: przeprawa przez Nær^fjord w towarzystwie Olava Ellingsena - burm istrza gm iny Aurland · Aurland - zwiedzanie m iej scowego kościoła · farm a Bell M ountain w Aurland jako przykład w y korzystania dziedzictwa regionu dla potrzeb turystyki
Urnes: Bj0rg A lm e Johannessen (Stowarzyszenie na rzecz Ochrony
Norweskich Zabytków Przeszłości) - przeszłość, teraźniejszość i przy szłość kościoła w Urnes · Svein A rne Skuggen H o ff (przedstawiciel regionu Sogn og Fjordane) - plany zarządzania w Urnes oraz rola władz okręgow ych w zarządzaniu dziedzictw em kulturow ym · spotkanie z burm istrzem gm iny Luster Toroddem Urnesem
1 8 cze rw ca , piątek
U rnes: zwiedzanie drew nianego kościoła słupow ego w Urnes (opro wadzanie: Bj^rg A lm e Johannessen i Marit B0en) · Lom · zwiedzanie
June 19 th , Satu rday
Roros: a m eetin g with represen tatives o f Roros M u se u m , presen tin g the film “A Taste o fW o rld H e rita g e”, visit at the exhibition · Erlend C jelsvik - the extension o f Roros Mining Town and the C ircu m feren ce · Torbjorn Eggen - th e m a n a g e m e n t o f R o ro s · a m e e tin g with the c a rp e n te rs · sig h tsee in g o f the town and the church · s ig h ts e e in g o f O la v’s Mine
June 2 0 tH ,S u n d a y
V ega Archipelago: Hildurs Urterarium - a guid ed tour in the historical herb garden · presentation o f Vega World H eritage site - a m e e tin g with the mayor o f t h e Vega Municipality Andre Molier and Rita Jo h an sen (Vega A rchipelago Foundation)
June 2 1s t, M onday
V eg a A rch ipelago: N e s - visit at th e Eider M u s e u m and “ V eg a World H e rita ge” Exhibition · a boat trip a cro ss Vega Archipelago World H eritage Site · sig h tsee in g o f the Vega town - visit at Roroy agrofarm and Vega Church
June 2 2 n d , Tuesday
Bronnoysund: visit at the medieval church · a trip to Torghatten Mountain Trondheim: s ig h ts e e in g o f t h e city center and a m e etin g with H o no rary
Consul General o f t h e Republic o f Poland Harald J. Lydersen
T r a n s la te d f r o m th e Po lish by Mo n i k a My s z k i e w i c z
Endnotes
1. S o c i e t y fo r th e P r e s e r v a t i o n o f A n c i e n t N o r w e g i a n M o n u m e n t s .
2 . T h e ex t e n s io n w a s finally a c c e p t e d at th e 3 4 t h S e s s i o n o f t h e u n e s c oWorld H e r it a g e C o m m i t t e e in Brazil (July 2 5 - A u g . 3 , 2 0 1 0 ) .
3. T h e o ri gi nal 1 9 8 0 in sc ri pt io n c o v e r e d o n ly t h e to w n plan; fo l lo w i n g th e e x t e n s i o n , th e indus tri al cu ltura l l a n d s c a p e is n o w i n c l u d e d a s well ( m i n e s , s te e l w o r k s ) .
1 9 czerw ca , sobota
R0ros: spotkanie z przedstawicielam i M uzeum w R0ros - prezentacja
film u „Sm ak Światowego Dziedzictwa”, zwiedzanie wystawy · Erland Gjelsvik - rozszerzenie wpisu górniczego miasteczka R0ros i jego otocze
nia · Torbj0rn Eggen - zarządzanie R0ros · zwiedzanie jednej z pracowni
lokalnych rzem ieślników · zwiedzanie m iasta i kościoła · zwiedzanie kopalni Olafa
2 0 czerw ca, niedziela
Archipelag Vega: zwiedzanie historycznego ogrodu H ildrus Uterarium • prezentacja archipelagu Vega jako m iejsca w pisu - spotkanie z bur m istrzem gm iny Vega Andre M ellerem oraz Ritą Johansen (Fundacja Archipelagu Vega)
21 czerw ca, poniedziałek
Archipelag Vega: Nes - zwiedzanie Muzeum Eider (kaczki edredonowej) oraz wystawy „Vega - światowe dziedzictwo” · zwiedzanie łodzią obsza ru wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa · wizyta w gospodarstwie agroturystycznym R0r0y oraz zwiedzanie miejscowego kościoła
2 2 czerw ca, wtorek
Br0nn0ysund: zwiedzanie średniowiecznego kościoła w Br0n n0ysund,
wyjazd na górę Torghetten, sym bol regionu
Trondheim: zwiedzanie centrum miasta, spotkanie z konsulem gene ralnym Rp Fłaraldem J. Lydersenem
Przypisy
t. O statecznie poszerzenie uzyskało akceptację podczas 34. sesji Kom itetu Światowego Dziedzictwa u n e s c o wB rasilii (25 lipca - 3 sierpnia 2010).
2. Pierwotny w pis z 1980 roku obejm ował tylko układ m iejski, a po poszerzeniu również prze m ysłowy krajobraz kulturow y (kopalnie, huty).
