Własność górnicza, użytkowanie górnicze i inne uprawnienia górnicze według ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze

2/2012

7Û!3./×áõ'ª2.)#:!õ5Ý94+/7!.)%õ'ª2.)#:%õ

)õ)..%õ502!7.)%.)!õ'ª2.)#:%õ7%$Û5'õ534!79õ

:õ$.)!õõ#:%27#!õõ2õõ

02!7/õ'%/,/')#:.%õ)õ'ª2.)#:%

-).).'õ02/0%249õ-).).'õ535&25#4õõ

!.$õ-).).'õ2)'(43õ'/6%2.%$õ"9õõ

4(%õ'%/,/')#!,õ!.$õ-).).'õ,!7õõ

!#4õ/&õõ*5.%õ

342%3:#:%.)%

Własność złóż kopalin w różny sposób kształtowała sie w róż-nych systemach prawróż-nych, ale prawo do wydobywania kopalin oparte

* Doktor nauk prawnych; adiunkt w Katedrze Prawa Cywilnego Europe-jskiej Wyższej Szkoły Prawa i Administracji, Kancelaria Radców Prawnych s.c. dr K. Szuma, H. Zambrowicz-Rybarczyk w Poznaniu.

© Co pyri ght b y

4(%õ'%/,/')#!,õ!.$õ-).).'õ

4(%õ'%/,/')#!,õ!.$õ-).).'õ

Wyda wni ctw o

).).'õ02/0%249õ-).).'õ5

).).'õ02/0%249õ-).).'õ5

!.$õ-).).'õ2)'(4

!.$õ-).).'õ2)'(4

4(%õ'%/,/')#!,õ!.$õ-).).'õ

4(%õ'%/,/')#!,õ!.$õ-).).'õ

Naukow e

2!7/õ'%/,/')#:.%õ)

2!7/õ'%/,/')#:.%õ)

).).'õ02/0%249õ-).).'õ5

).).'õ02/0%249õ-).).'õ5

Uni wers ytet u

502!7.)%.)!õ'ª2.)#:%õ7%$Û5'õ5

502!7.)%.)!õ'ª2.)#:%õ7%$Û5'õ5

$.)!õõ#:%27#!õ

$.)!õõ#:%27#!õ

2!7/õ'%/,/')#:.%õ)

2!7/õ'%/,/')#:.%õ)

Miko

./×áõ'ª2.)#:!õ5Ý94+/7!.)%õ'ª2.)#:%õ

./×áõ'ª2.)#:!õ5Ý94+/7!.)%õ'ª2.)#:%õ

502!7.)%.)!õ'ª2.)#:%õ7%$Û5'õ5

502!7.)%.)!õ'ª2.)#:%õ7%$Û5'õ5

./×áõ'ª2.)#:!õ5Ý94+/7!.)%õ'ª2.)#:%õ

./×áõ'ª2.)#:!õ5Ý94+/7!.)%õ'ª2.)#:%õ

aja

./×áõ'ª2.)#:!õ5Ý94+/7!.)%õ'ª2.)#:%õ

./×áõ'ª2.)#:!õ5Ý94+/7!.)%õ'ª2.)#:%õ

K operni ka w T

2/2012

było zawsze na prawie własności złóż bądź na prawach związanych z własnością.

Artykuł dotyczy własności górniczej, użytkowania górnicze-go oraz uprawnień górniczych regulowanych nową ustawą z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze, która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2012 r.

W dość znacznym zakresie przytoczono też rozwiązania po-przednio obowiązujące. Celem takiego zabiegu było wskazanie jak ustawodawca rozwiązywał dane problemy w poprzednio obowiązu-jących przepisach. W pierwszej kolejności omówiono węzłowe zagad-nienia dotyczące własności górniczej, następnie opracowano użytko-wanie górnicze, wreszcie przytoczono kilka uwag odnośnie innych uprawnień górniczych. Pozytywnie oceniono nowe rozwiązania wpro-wadzone przez ustawodawcę, m. in. te merytoryczne dotyczące okre-ślenia zamkniętej listy złóż podlegających tzw. własności górniczej czy ułatwienia podejmowania i wykonywania prac geologicznych. Popar-to także zmiany formalne mające charakter precyzujący i porządkują-cy przepisy.

Słowa kluczowe

Własność górnicza, użytkowanie górnicze, uprawnienia górni-cze

!"342!#4

Real property of deposits is differ between legal systems, but rights to an extraction of deposits descended from the deposits law of property or rights derived from it.

This article concerns mining property, mining usufruct and min-ing rights governed by the new Geological and Minmin-ing Law Act of 9 June 2011 which entered into force on 1 January 2012.

Previous repealed regulations were also quoted in a quite large range. The purpose of this approach was to indicate how the arisen problems were solved according to previous provisions. In this article vital issues of mining property were described at first, then mining usufruct were analysed, and finally a few comments on mining rights were quoted. Some of new solutions introduced by new Act were as-sessed positively, inter alia: regulations concern closed list of deposits

©

property or rights derived from it. property or rights derived from it.

This Co

pyri ght

Real property of deposits is differ between legal systems, but Real property of deposits is differ between legal systems, but rights to an extraction

rights to an extraction

property or rights derived from it. property or rights derived from it.

by

Real property of deposits is differ between legal systems, but Wyda wni ctw o N aukow e U niw ersyt etu owanie owanie Miko charakter precyzujący i charakter precyzujący iá prac geologicznych. precyzujący i precyzujący iaja prac geologicznych. prac geologicznych. precyzujący i precyzujący i Kop erni ka

Pozytywnie oceniono nowe rozwiązania Pozytywnie oceniono nowe rozwiązania wpro-in. te merytoryczne dotyczące in. te merytoryczne dotyczące okre-. własności górniczej czy . własności górniczej czy

geologicznych. geologicznych.

w

wreszcie przytoczono kilka uwag odnośnie innych wreszcie przytoczono kilka uwag odnośnie innych Pozytywnie oceniono nowe rozwiązania wpro-Pozytywnie oceniono nowe rozwiązania wpro-Toruni

u kolejności omówiono węzłowe kolejności omówiono węzłowe zagad-opracowano użytk opracowano użytk wreszcie przytoczono kilka uwag odnośnie innych wreszcie przytoczono kilka uwag odnośnie innych

2/2012

recognized as mining property or facilitations of undertaking and car-rying out geological work. Other formal amendments were also ap-proved.

Keywords

Mining property, mining usufruct, mining rights, Geological and Mining Law

õ702/7!$:%.)%

Rozważania dotyczące problematyki nakreślonej w tytule opracowania zostaną rozpoczęte od analizy założeń koncep-cji własności górniczej opartej na rozporządzeniu Prezydenta z dnia 29 listopada 1930 r. – Prawo górnicze1 _{stanowiącej jeden}

z głównych elementów polskiego prawa górniczego.

Następnie rozważania zostaną oparte na dekrecie Rady Państwa z dnia 6 maja 1953 r.2_{, potem ustawy z dnia 4 lutego}

1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze 3_{, tak by pokazać efekt}

ewolucji przepisów i skupić się na przepisach obowiązujących, z uwzględnieniem nowej koncepcji zawartej w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze4 _(powoływana

dalej: ustawa), która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2012 r. Rozporządzenie Prezydenta z 1930 r. było pierwszym pol-skim prawem górniczym. Przepisy te weszły w życie z dniem 1 stycznia 1932 r., a wcześniej obowiązywały przepisy państw

1 _{Dz. U. z 1930 r. Nr 85, poz. 654 ze zm.}

2 _{Dz. U. z 1953 r. Nr 29, poz. 113 ze zm. Nadto problematykę górnictwa}

regulowały też dekret z dnia 21 października 1954 r. o urzędach górniczych, Dz. U. z 1961 r. Nr 23, poz. 114 ze zm. oraz ustawa z dnia 16 listopada 1960 r. o prawie geologicznym, Dz. U. z 1974 r. Nr 52, poz. 303 ze zm.

3 _{Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 ze zm. Regulacja obejmowała również}

szereg przepisów wykonawczych, których zbiór zawarł w swoim opracowaniu A. Lipiński, Prawo geologiczne i górnicze. zbiór przepisów wykonawczych, Dom Wydawniczy ABC 1995. 4 _{Dz. U. z 2011 r. Nr 163, poz. 981.} © Co pyri ght stycznia 1932 stycznia 1932by prawem stycznia 1932 stycznia 1932W yda wni ctw o . Prawo geologiczne i . Prawo geologiczne i dalej: ustawa), która weszła w

dalej: ustawa), która weszła w Rozporządzenie Prezydenta z Rozporządzenie Prezydenta z prawem górniczym. prawem górniczym. 1932 Naukow e geologiczne i upić się upić się

nowej koncepcji zawartej w nowej koncepcji zawartej w . Prawo geologiczne i . Prawo geologiczne i Uni wers ytet u

głównych elementów polskiego prawa górniczego głównych elementów polskiego prawa górniczego

rozważania zostaną oparte na dekrecie Rady rozważania zostaną oparte na dekrecie Rady

, potem ustawy z , potem ustawy z geologiczne i

geologiczne i górnicze górnicze się

Miko

górnicze górnicze

głównych elementów polskiego prawa górniczego głównych elementów polskiego prawa górniczego

á rozporządzeniu Prezydenta górnicze górniczeaja rozporządzeniu Prezydenta rozporządzeniu Prezydenta górnicze

górnicze11 _{stanowiącej jeden stanowiącej jeden}

Kop erni

ka

Rozważania dotyczące problematyki nakreślonej w Rozważania dotyczące problematyki nakreślonej w

rozpoczęte od analizy założeń rozpoczęte od analizy założeń koncep-rozporządzeniu Prezydenta rozporządzeniu Prezydenta

w T oruni

2/2012

zaborczych5_{. Zaznaczyć trzeba, że rozporządzenie z 1930 r.}

nie obowiązywało na terenie wszystkich województw Państwa Polskiego. Wyjątkiem, gdzie przepisy z 1930 r. zaczęły obowią-zywać dopiero z dniem 1 stycznia 1933 r. było Województwo Śląskie6_.

Prawo górnicze z 1930 r. nawiązywało do koncepcji usta-wodawstwa państw zaborczych i podstawową zasadą było poj-mowanie własności górniczej w związku z zasadą opierającą się na założeniu, że własność nieruchomości obejmuje również przestrzeń nad i pod jej powierzchnią. Ustawodawca dzielił ko-paliny na te, które stanowią przynależność własności grunto-wej, w związku z czym przynależą do właściciela gruntu oraz te które nie są przynależne do gruntu, a więc nie przynależą do właściciela gruntu, a stanowią własność górniczą7_{. Kopaliny}

przynależne do właściciela gruntu, które nie mogły być przed-miotem odrębnej własności górniczej były własnością właści-ciela nieruchomości, który mógł w granicach określonych przez ustawy korzystać ze złóż z wyłączeniem innych osób, rozporzą-dzać przysługującym mu prawem własności do złóż w sposób zgodny z przepisami.

Na podstawie rozporządzenia z 1930 r. własność górnicza powstawała w drodze nadania górniczego oraz w drodze innych czynności określonych w art. 15 rozporządzenia z 1930 r. Usta-wodawca wskazywał, że „Własność górnicza powstaje przez nadanie, albo przez zatwierdzenie scalenia pól górniczych, podziału pola górniczego lub wymiany części pól górniczych” (art. 15 rozporządzenia).

Co ważne, zgodnie z art. 16 ust. 1 rozporządzenia z 1930 r., własność górniczą co do minerałów, podlegających woli górni-czej, mógł nabyć w drodze nadania każdy, kto w myśl obowią-5 _{Na terenie zaboru rosyjskiego obowiązywała: rosyjska ustawa górnicza}

z 1912 r., w zaborze austriackim – austriacka powszechna ustawa górnicza z 1854 r., a na terenie zaboru pruskiego – pruska powszechna ustawa górnicza z 1865 r.

6 _{Zob. szerzej referat wygłoszony przez P. Gisman na I Konferencji pt.:} Dziedzictwo i historia górnictwa oraz możliwości wykorzystania pozostałości dawnych robót górniczych, Lądek Zdrój 21–23 kwietnia 2005 r.

7 _{Zob. art. 1 ust. 1–6 rozporządzenia z 1930 r.}

© własność własność czej, mógł czej, Co pyri ght 15 rozporządzenia). 15 rozporządzenia). Co ważne, Co ważne, własność własność by pola górniczego pola ozporządzenia). ozporządzenia). Wyda wni ctw o odze nadania eślonych w eślonych w wskazywał, wskazywał, albo przez albo przez pola górniczego pola górniczego Naukow e rozporządzenia z rozporządzenia z odze nadania odze nadania Uni wers ytet u granicach granicach wyłączeniem wyłączeniem prawem własności prawem własności Miko

które nie mogły być przed-e nie mogły być przed-górniczej były

górniczej były granicach granicach

á

e nie mogły być przed-e niprzed-e mogły być przprzed-ed-aja

własność górniczą

e nie mogły być przed-e niprzed-e mogły być przprzed-ed-K

operni ka

przynależą do właściciela gruntu oraz przynależą do właściciela gruntu oraz

nie przynależ nie

własność górniczą własność górniczą

e nie mogły być

przed-w

przynależność własności przynależność własności grunto-przynależą do właściciela gruntu oraz przynależą do właściciela gruntu oraz Toruni

u

obejmuje również obejmuje również dzielił dzielił ko-przynależność własności przynależność własności

grunto-2/2012

zujących wtedy przepisów był zdolny do nabywania własności

nieruchomej. Ściśle określone w art. 1 ust. 1 rozporządzenia minerały, znajdujące się w swych naturalnych złożach nie były związane z prawem własności gruntu i podlegały woli górni-czej, tj. mogły być przedmiotem własności górnigórni-czej, nadawanej każdemu pod określonymi warunkami8_.

W praktyce zasady te funkcjonowały w ten sposób, że od-krycie złoża wiązało się z możliwością wykorzystywania upraw-nień eksploatacyjnych i było warunkiem nadania własności górniczej9_{. Wskazać trzeba, że zgodnie z art. 22 rozporządzenia}

z 1930 r. warunkiem nadania własności górniczej było odkrycie minerału w jego naturalnym złożu i zgłoszenie odkrycia wraz z prośbą o nadanie pola górniczego, które było przedmiotem własności górniczej. Była to przestrzeń, w której granicach po-wstała na podstawie oddzielnego aktu własność górnicza10_.

Właściciel pola górniczego miał, zgodnie z art. 70 rozpo-rządzenia z 1930 r. wyłączne prawo poszukiwania i wydobywa-nia minerału w granicach swego pola. Prawo to rozciągało się również na zwały, pozostałe w obrębie pola po dawniejszych robotach górniczych, a nie eksploatowanych przez właściciela gruntu przed powstaniem na danym polu własności górniczej. Z kolei prawo to nie rozciągało się natomiast na żużle i inne wy-twory uboczne przeróbki hutniczej. Wydobyty z pola górniczego minerał był własnością uprawnionego do jego wydobywania – bez względu na to, kto go wydobył.

Własność górnicza była własnością sui generis i „nie two-rzyła faktycznego stanu posiadania danego minerału, znajdują-cego się w złożach nietkniętych w głębi ziemi, lecz tylko wyłącz-ne prawo poszukiwania, wydobycia i zawłaszczenia miwyłącz-nerału w jego postaci rzeczy ruchomej, uzyskanej dopiero drogą odłą-czenia od ziemi jako rzeczy nieruchomej. Uprawnionemu (wła-8 _{M. in. rad, złoto, platyna, rtęć, cyna, arsen, antymon, mangan, glin,}

chrom.

9 _{Por. P. Gisman, Rozwój prawodawstwa górniczego w Polsce, Prace}

Nau-kowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej 2005, nr 111, s. 73.

10 _{Art. 17 rozporządzenia z 1930 r. stanowił: „Przestrzeń, w której}

grani-cach powstała na podstawie oddzielnego aktu własność górnicza, nazywa się polem górniczym”. © ne prawo ne prawo jego jego Co pyri ght faktycznego faktycznego cego się w

cego się w złożach ne prawo ne prawo by Własność Własność faktycznego faktycznego Wyda wni ctw o

nie rozciągało się natomiast na żużle i y uboczne przeróbki hutniczej. Wydobyty z

y uboczne przeróbki hutniczej. Wydobyty z własnością

własnością bez względu na to

bez względu na to, kto go wydobył. Własność górnicza

Własność górnicza

Naukow e

eksploatowanych przez właściciela eksploatowanych przez właściciela powstaniem na

powstaniem na

rozciągało się natomiast na żużle i rozciągało się natomiast na żużle i

Uni wers

ytet u

. wyłączne prawo poszukiwania i . wyłączne prawo poszukiwania i

swego pola. swego pola. również na zwały, pozostałe w

również na zwały, pozostałe w obrobr

eksploatowanych przez właściciela eksploatowanych przez właściciela

Miko

wstała na podstawie oddzielnego aktu własność górnicz wstała na podstawie oddzielnego aktu własność górnicz

miał, zgodnie miał, zgodnie . wyłączne prawo poszukiwania i . wyłączne prawo poszukiwania i

á

wstała na podstawie oddzielnego aktu własność górnicz wstała na podstawie oddzielnego aktu własność górniczaja

wstała na podstawie oddzielnego aktu własność górnicz wstała na podstawie oddzielnego aktu własność górniczK

operni ka

odkr odkr

, które było przedmiotem , które było przedmiotem

któr której ej wstała na podstawie oddzielnego aktu własność górnicz

w

. warunkiem nadania własności górniczej było odkrycie . warunkiem nadania własności górniczej było odkrycie

odkrycia odkrycia Toruni u własności własności rozporządzenia rozporządzenia . warunkiem nadania własności górniczej było odkrycie . warunkiem nadania własności górniczej było odkrycie

2/2012

ściciel pola górniczego, dzierżawca, przemysłowiec górniczy) prawo powszechne dawało ochronę prawa własności wydobyte-go minerału. Zabór wydobytewydobyte-go minerału z posiadania zarów-no uprawnionego jak i nieuprawnionego, który minerał sobie przywłaszczył, mogło skutkować odpowiedzialność sprawcy z art. 257 k. k”11_.

Właściciel pola górniczego miał prawo zużytkowywać dla potrzeb swego zakładu górniczego bez płacenia odszkodowania właścicielowi gruntu przynależne do gruntu minerały (art. 1 ust. 5 rozporządzenia z 1930 r.), wydobywane przy robotach górniczych, związanych z prowadzeniem kopalni, i przy wzno-szeniu budowli oraz określonych urządzeń. Natomiast w razie niezużytkowania wymienionych minerałów na potrzeby za-kładu, właściciel pola górniczego był obowiązany na żądanie właściciela gruntu pozostawić je temu bezpłatnie do dyspozycji. Jeżeli właściciel gruntu w ciągu miesiąca od dnia pozostawienia mu tych minerałów do dyspozycji nie zagospodarował ich, prze-chodziły one na własność właściciela pola12_.

Ustawodawca określił też minerały, znajdujące się w swych naturalnych złożach, które nie były związane z prawem własno-ści gruntu i były zastrzeżone na rzecz Państwa13_{, tj. mogły być}

przedmiotem własności górniczej nadawanej jedynie Państwu14_.

Rozporządzenie z 1930 r. wprowadzało ciekawe rozwiąza-nie odnoszące się do możliwości nabywania własności górniczej przez cudzoziemców. Otóż, cudzoziemcy, zarówno osoby fizycz-ne, jak i prawfizycz-ne, mogli nabywać w Polsce w drodze nadania własność górniczą co do minerałów podlegających woli górni-czej, po uprzednim uzyskaniu zezwolenia Ministra Przemysłu i Handlu, wydanego w porozumieniu z Ministrami Spraw We-wnętrznych, Spraw Wojskowych i Spraw Zagranicznych na pod-stawie swobodnej oceny danych stosunków (art. 16 ust. 3 rozpo-rządzenia z 1930 r.). Zezwolenie powyższe nie było wymagane w wypadkach nabycia własności górniczej przez spadkobiercę,

11 _{Zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 1935 r., I K 469/35.} 12 _{Zob. art. 73 rozporządzenia z 1930 r.}

13 _{M. in. węgiel kamienny, antracyt i uran, srebro, ołów, cynk.} 14 _{Zob. art. 1 ust. 2 rozporządzenia z 1930 r.}

© Handlu, Handlu, wnętrznych, wnętrznych, Co pyri ght własność górniczą własność górniczą czej, po uprzednim czej, po uprzednim Handlu, Handlu, by prawne, prawne, górniczą górniczą Wyda wni ctw o własności Rozporządzenie z Rozporządzenie z 19301930 się do możliwości się do możliwości cudzoziemców cudzoziemców prawne, prawne, Naukow e

e nie były związane z e nie były związane z zastrzeżone na zastrzeżone na własności górniczej własności górniczej Uni wers ytet u nie zagospodar nie zagospodar chodziły one na własność właściciela pola chodziły one na własność właściciela pola

też minerały też minerały e nie były związane z e nie były związane z

Miko bezpłatnie bezpłatnie miesiąca od miesiąca od zagospodar zagospodar á bezpłatnie bezpłatnie aja obowiązany bezpłatnie bezpłatnie K operni ka . Natomiast w . Natomiast w minerałów na potrzeby na potrzeby

obowiązany obowiązany bezpłatnie w przy przy . Natomiast w . Natomiast wToruni u (art. (art. przy robotach robotach

przy przy

2/2012

jeżeli spadkobierca był zarazem powołany do spadku z ustawy

a spadkodawca posiadał już zezwolenie lub był zwolniony od jego uzyskania. Natomiast w razie uzyskania przez cudzoziem-ca, czy to osobę fizyczną, czy prawną, zezwolenia na poszuki-wanie górnicze w danej miejscowości, udzielonego przez Mini-stra Przemysłu i Handlu w porozumieniu z MiniMini-strami Spraw Wewnętrznych, Spraw Wojskowych i Spraw Zagranicznych, nie było wymagane dodatkowe zezwolenie na uzyskanie nadania własności górniczej na podstawie odkrycia, dokonanego w toku wyżej wymienionego poszukiwania (art. 16 ust. 4 rozporządze-nia z 1930 r.).

Z kolei w dniu 2 grudnia 1953 r. wszedł w życie dekret z dnia 6 maja 1953 r. – Prawo górnicze. Zrezygnowano wtedy z koncepcji przyjętej w rozporządzeniu z 1930 r., tzn. odrzu-cono kryterium przynależności minerału do gruntu i kryterium podległości minerału „woli górniczej”. Co do zasady, zgodnie z art. 4 dekretu prawo wydobywania kopalin służyło wyłącznie Państwu, jeżeli prawo górnicze nie stanowiło inaczej. Przyję-to zasadę, że Państwo planowało, organizowało i prowadziło poszukiwania złóż kopalin (art. 13 dekretu). Przepisy dekretu stanowiły, że uległy wykreśleniu z ksiąg wieczystych wszelkie wpisy dotyczące nadań górniczych i prawa wydobywania kopa-lin15_{. Z kolei nieruchomość niezbędna do wykonania planowych}

zadań przedsiębiorstwa górniczego w zakresie poszukiwań złóż kopalin, pomiarów górniczych oraz wydobywania kopaliny spo-sobem otworów wiertniczych a także spospo-sobem odkrywkowym, nie powodującym istotnego trwałego przekształcenia terenu, mogła być zajęta przez przedsiębiorstwo górnicze na czas ogra-niczony, nie dłuższy niż jeden rok (czasowe zajęcie nierucho-mości)16_.

Zaznaczyć należy, że Prawo górnicze z 1953 r. nie regulo-wało kwestii kto jest właścicielem złóż kopalin. Nie istniał wte-dy przepis przewidujący, że złoża kopalin stanowią własność

15 _{Zob. art. 141 dekretu.}

16 _{Zob. szerzej, E. Nych, Własność złóż kopalin, s. 263 – materiały z}

warsz-tatów z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie 17–19 czerwca 2009 r., Kato-wice 2009. © niczony niczony mości) mości)Co pyri ght powodującym powodującym mogła być zajęta mogła być

niczony, nie dłuższy niż jeden niczony, nie dłuższy niż jeden

by otworów otworów powodującym powodującym Wyda wni ctw o nadań nieruchomość nieruchomość przedsiębiorstwa przedsiębiorstwa

kopalin, pomiarów górniczych oraz wydobywania kopaliny kopalin, pomiarów górniczych oraz wydobywania kopaliny

spo-otworów otworów Naukow e kopalin (art. kopalin (art. , że uległy wykreśleniu z , że uległy wykreśleniu z nadań górniczych nadań górniczych Uni wers ytet u

wydobywania kopalin służyło wyłącznie wydobywania kopalin służyło wyłącznie Państwu, jeżeli prawo górnicze nie stanowiło inaczej. Państwu, jeżeli prawo górnicze nie stanowiło inaczej.

Przyję-Państwo planowało, organizowało i Państwo planowało, organizowało i

kopalin (art. kopalin (art.

Miko

kryterium przynależności minerału do gruntu i kryterium przynależności minerału do gruntu i

„woli górniczej”. Co do zasady, zgodnie „woli górniczej”. Co do zasady, zgodnie wydobywania kopalin służyło wyłącznie kopalin służyło wyłącznie

á

kryterium przynależności minerału do gruntu i kryterium przynależności minerału do gruntu iaja

1930 kryterium przynależności minerału do gruntu i kryterium przynależności minerału do gruntu iK

operni ka

. wszedł w . wszedł w życie życie

Zrezygnowano wtedy Zrezygnowano wtedy

1930 1930 kryterium przynależności minerału do gruntu i

w

życie życie Toruni

u

onanego w onanego w toktok

rozporządze-2/2012

Skarbu Państwa. Prawo górnicze z 1953 r. przewidywało zasa-dę, że „prawo wydobywania kopalin służy wyłącznie Państwu, o ile prawo górnicze nie stanowi inaczej”17_{. Takie postanowienie}

nie określało jednak statusu złóż znajdujących się w granicach nieruchomości gruntowych.

Z kolei z art. 7 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze wynikało, że uprawnienia do wykonywa-nia działalności regulowanej przepisami prawa geologicznego i górniczego wywodziły się z prawa własności, w granicach któ-rej mogły być wykonywane18_{. Wspomniany przepis dzielił złoża}

kopalin na te, które znajdowały się w granicach przestrzennych nieruchomości gruntowych, oraz na te, które znajdowały się poza jej granicami. Złoża znajdujące się w granicach przestrzen-nych wspomniaprzestrzen-nych nieruchomości traktowane były jak ich czę-ści składowe. Z kolei część składowa rzeczy nie może być odręb-nym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych (art. 47 § 1 Kodeksu cywilnego19_{). Dzieli ona zatem los rzeczy głównej}

(w tym przypadku złoże dzieliło los nieruchomości gruntowej). Takie rozwiązanie odnosiło się zarówno do wszystkich właści-cieli nieruchomości gruntowych20_{, jak i do wszystkich rodzajów}

kopalin21_{. Wskazać trzeba, że do wydobytych już kopalin}

stoso-wać należało przepisy prawa, które dotyczyły rzeczy, natomiast

17 _{Art. 4 dekretu – Prawo górnicze z dnia 6 maja 1953 r.}

18 _{Art. 7 ustawy z 1994 r. brzmiał: „1. Złoża kopalin niestanowiące}

czę-ści składowych nieruchomoczę-ści gruntowej są własnoczę-ścią Skarbu Państwa. 2. W granicach określonych przez ustawy Skarb Państwa może, z wyłącze-niem innych osób, korzystać ze złóż kopalin oraz rozporządzać prawem do nich przez ustanowienie użytkowania górniczego”. Ustawodawca postanowił, że wyłączną własnością Skarbu Państwa są te złoża kopalin, które znajdują się poza granicami przestrzennymi nieruchomości gruntowej, czyli we wnę-trzu skorupy ziemskiej. W ten sposób zob. także A. Lipiński, Wprowadzenie do

prawa geologicznego i górniczego, Bytom 2003, s. 17 i n.; A. Lipiński, Prawne podstawy ochrony środowiska, Kraków 2004, s. 156.

19 _{Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16,}

poz. 93, ze zm.; powoływany dalej: k.c.

20 _{Również wtedy, gdy takim właścicielem jest Skarb Państwa.} 21 _{Ustawodawca dzielił wtedy kopaliny na podstawowe i pospolite.}

© W W granicach granicach niem Copyri ght Art. 4 dekr Art. 4 dekr Art. 7 7 ustawy ustawy składowych składowych granicach granicach by Art. 4 dekr Art. 4 dekr Wyda wni ctw o przepisy prawa, przepisy prawa, Naukow e

Takie rozwiązanie odnosiło się zarówno do wszystkich właści-gruntowych

gruntowych

Wskazać trzeba, że do wydobytych już kopalin Wskazać trzeba, że do wydobytych już kopalin

stoso-przepisy prawa, przepisy prawa, Uni wers ytet u praw praw Dzieli ona zatem ona zatem

u złoże dzieliło los nieruchomości gruntowej). u złoże dzieliło los nieruchomości gruntowej). Takie rozwiązanie odnosiło się zarówno do wszystkich Takie rozwiązanie odnosiło się zarówno do wszystkich

właści-gruntowych20 Miko rzeczy nie rzeczy nie praw praw á rzeczy nie rzeczy nie aja traktowane traktowane rzeczy nie rzeczy nie Kop erni ka przestrzennych e znajdowały się e znajdowały się granicach granicach traktowane były traktowane były w przestrzennych przestrzennych Toruni u granicach granicach któ- któ-dzielił złoża dzielił złoża przestrzennych przestrzennych

2/2012

do złóż kopalin – przepisy szczególne, czyli prawo geologiczne

i górnicze22_.

Jednakże wątpliwości budziło określenie kryteriów po-zwalających na ustalenie granic przestrzennych nieruchomo-ści gruntowej. Należało posiłkować się przepisami k.c., który w sposób dość elastyczny formułuje te granice. W związku z czym powstawały liczne wątpliwości interpretacyjne i w prak-tyce często dochodziło do sporów dotyczących zaliczania bądź nie zaliczania złóż kopalin do części składowych nieruchomości gruntowych23_.

22 _{B. Ziemianin, K. A. Dadańska, Prawo rzeczowe, Warszawa 2008 –}

aktu-alizowane również w roku 2012, s. 31.

23 _{Zob. szerzej M. Nieć, Dylematy prawa własności złóż, Gospodarka}

Surow-cami Mineralnymi 2005, tom 21, z. 1 (specjalny), s. 53–60. Autor twierdzi, że „Złoże kopaliny jest definiowane jako naturalne nagromadzenie kopaliny, które może być przedmiotem technicznie i ekonomicznie uzasadnionej eksploatacji. Jest zatem ciałem trójwymiarowym o określonym położeniu w przestrzeni (górotworze) i posiadającym zawsze zdefiniowane granice określone przez kryteria bilansowości. Rozmiary złóż są zwykle większe niż nieruchomości gruntowych. Określenie przeznaczenia nieruchomości jako przeznaczonej do prowadzenia działalności górniczej wynika z faktu stwierdzenia złoża i jego okonturowania. Z tych dwóch powodów nieruchomości gruntowe powinny być rozpatrywane jako części składowe złóż. Odwrotne twierdzenie, że złoża stanowią części składowe nieruchomości gruntowych jest merytorycznie nie-poprawne i nielogiczne”. Zob. również. R. Sałaciński, Prawo własności złóż

kopalin – problem nierozwiązywalny?, Górnictwo Odkrywkowe 2004, vol. 46,

nr 3–4, s. 5–8; J.A. Stefanowicz, A. Jędrzejewska, Własność złóż i użytkowanie

górnicze kopalin, Miesięcznik Wyższego Urzędu Górniczego 2004, nr 1, s. 22–

–26. W artykule tym zostało przedstawione zagadnienie własności złóż kopal-in i użytkowania górniczego jako elementu ekonomiczno-prawnego w prawie geologicznym i górniczym oraz stosowania tych instytucji w praktyce. Autorzy przedstawili interpretację artykułu 7 Prawa geologicznego i górniczego i prob-lemy związane z jego stosowaniem. Zob. też B. Burnat, O prawie własności

kopalin w złożach, Kopaliny podstawowe i pospolite górnictwa skalnego

2008, nr 5, s. 3–4. Autor pisze, że „Art. 7 Prawa geologicznego i górniczego wprawdzie wiąże złoża kopalin z nieruchomością gruntową ale tylko, pod wa-runkiem, że są one częścią składową tej nieruchomości, nie wypowiadając się jednak jasno, że wtedy stanowią własność właściciela tej nieruchomości. Jeśli nie stanowią one części składowej nieruchomości to stanowią własność Skarbu Państwa. Przez wiele lat, do chwili obecnej, nie wiadomo na jakiej głębokości pod powierzchnią nieruchomości gruntowej przebiega granica

© in i użytkużytk geologicznym Copyri ght 5–8; 5–8; górnicze kopalin, górnicze kopalin, –26. W –26. W artykartyk użytk użytk by problem nierozwiązywalny?, problem nierozwiązywalny?, J.A J.A Wyda wni ctw o

prowadzenia działalności górniczej wynika z dwóch

dwóch

rozpatrywane jako części składowe złóż. Odwrotne twierdzenie, że złoża rozpatrywane jako części składowe złóż. Odwrotne twierdzenie, że złoża

składowe składowe nielogiczne”. nielogiczne”. problem nierozwiązywalny?, problem nierozwiązywalny?, Naukow e zawsze

kryteria bilansowości. Rozmiary złóż są zwykle większe niż nieruchomości kryteria bilansowości. Rozmiary złóż są zwykle większe niż nieruchomości

przeznaczenia przeznaczenia prowadzenia działalności górniczej wynika z prowadzenia działalności górniczej wynika z

Uni wers

ytet u 1 (specjalny), s.

kopaliny jest definiowane jako naturalne nagromadzenie kopaliny, które kopaliny jest definiowane jako naturalne nagromadzenie kopaliny, które

onomicznie onomicznie trójwymiarowym o

trójwymiarowym o okrokreślonym zawsze zdefiniowane zawsze zdefiniowane

kryteria bilansowości. Rozmiary złóż są zwykle większe niż nieruchomości Miko własności złóż, własności złóż, 1 (specjalny), s. 1 (specjalny), s. á własności złóż, własności złóż, aj a własności złóż, własności złóż, Kop erni ka Warszawa 2008 Warszawa 2008 w T oruni u

kopalin do części składowych nieruchomości kopalin do części składowych nieruchomości

2/2012

Zaznaczyć należy, że ustawodawca w art. 3 ustawy z 1994 r. objął regulacją prawa geologicznego i górniczego rów-nież działalność, która nie była wymieniona w art. 1 i 2 tej usta-wy. Chodziło o przypadki, w których wnętrze skorupy ziemskiej było wykorzystywane w innych celach (np. doświadczalnych) przy wykorzystaniu metod, jakie stosowane były przy wydoby-waniu kopalin. W takich okolicznościach pojawiał się np. pro-blem ochrony zasobów środowiska24_{. W art. 3 ustawy z 1994 r.}

ustawodawca stanowił, że jeżeli wymagała tego potrzeba za-pewnienia bezpieczeństwa powszechnego, bezpieczeństwa i hi-gieny pracy oraz ochrony środowiska mogło nastąpić objęcie w określonym zakresie przepisami ustawy, w całości lub w czę-ści, prowadzenie określonych robót podziemnych z zastosowa-niem techniki górniczej. Z kolei objęcie określonej działalności w górotworze przepisami ustawy z 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze na podstawie jej art. 3 powodowało, iż podmiot wy-konujący tam roboty podziemne posiadał ex lege tytuł prawny do przestrzeni, w której były prowadzone. Odmienny wniosek uniemożliwiałby prowadzenie tej działalności, co przeczyło-by zasadności wprowadzenia art. 3 do ustawy. Podobna teza została wyrażona w doktrynie na gruncie przepisów ustawy z 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze w odniesieniu do dzia-łalności objętej przepisami wydanymi na podstawie art. 3 tej ustawy, rozpoczętej przed dniem jej wejścia w życie: Podmioty,

do których odnosi się art. 3 pr.g.g. korzystają z przestrzeni

obję-dzieląca złoże na tą stanowiącą część składową nieruchomości od tej, która już tej części nie stanowi i dlatego jest własnością Skarbu Państwa”.

24 _{Zob. również A. Lipiński, R. Mikosz; Komentarz do art. 3 ustawy –} Pra-wo geologiczne i górnicze, wydanie internetowe LEX, stan prawny na 2003 r.;

szerzej na temat ochrony środowiska w przepisach Prawa geologicznego i górniczego, zob. B. Wierzbowski, B. Rakoczy, Prawo ochrony środowiska.

Zagadnienia podstawowe, Warszawa 2010 – pozycja aktualizowana również

w 2012 r., s. 184 i n. Problematykę tę podejmowali również W. Radecki,

Ochrona środowiska w prawie geologicznym i górniczym, Zielona Góra 1994,

s. 34. Autor ten podejmuje m. in. rozważania o doniosłości koncesji w prawie geologicznym i górniczym jako instrumentu mającego znaczenie dla ochro-ny środowiska. E. Iwanek-Chachaj, J. Jerzmański, i in. J. Stelmasiak (red.),

Prawo ochrony środowiska, rozdział VI Prawo geologiczne i górnicze a ochrona środowiska, Warszawa 2010, s. 299. © 24 24 wo geologiczne Copyri ght dzieląca złoże dzieląca złoże

już tej części nie stanowi i już tej części nie stanowi i

Zob. Zob. by W yda wni ctw o geologiczne przepisami przepisami

, rozpoczętej przed dniem jej wejścia w , rozpoczętej przed dniem jej wejścia w

odnosi się odnosi się Naukow e doktr doktr Naukow e owadzenia art. owadzenia art. ynie ynie geologiczne geologiczne Uni wers ytet u

konujący tam roboty podziemne posiadał konujący tam roboty podziemne posiadał

prowadzone. Odmienny wniosek prowadzone. Odmienny wniosek prowadzenie tej działalności, co prowadzenie tej działalności, co

przeczyło-owadzenia art. owadzenia art.

Miko

r. Prawo geologiczne . Prawo geologiczne powodowało

powodowało konujący tam roboty podziemne posiadał konujący tam roboty podziemne posiadał

á

rr. Prawo geologiczne . Prawo geologiczne aja

kolei objęcie określonej działalności . Prawo geologiczne . Prawo geologiczne K

operni ka

całości całości lub lub prowadzenie określonych robót podziemnych z prowadzenie określonych robót podziemnych z

kolei objęcie określonej działalności kolei objęcie określonej działalności . Prawo geologiczne

w

środowiska mogło nastąpić objęcie środowiska mogło nastąpić objęcie

lub lub Toruni u potrzeba potrzeba za-, bezpieczeństwa i , bezpieczeństwa i środowiska mogło nastąpić objęcie środowiska mogło nastąpić objęcie

2/2012

tej wyłączną własnością Skarbu Państwa(…). Warto jednocześnie

zwrócić uwagę, że w toku wykonywania działalności (np. nauko-wo-badawczej, doświadczalnej) niekiedy wydobywają one kopali-nę. Ustalenie, charakteru oraz treści uprawnień przysługujących im do tej przestrzeni, w tym ustalenie, czy w ogóle mogą one na-bywać własność tak wydobytej kopaliny, staje się jednak dość zło-żone. (…) Nie sposób bowiem zakładać, że podmioty prowadzące działalność określoną w art. 3 pr.g.g. prowadzą ją bez dostatecz-nego tytułu prawdostatecz-nego25_.

õ534!7!õ:õõ2õ02!7/õ'%/,/')#:.%õ)õ'ª2.)#:%

W związku z licznymi wątpliwościami interpretacyjnymi istniejącymi pod rządami przepisów z 1994 r., zrodziła się kon-cepcja uchwalenia nowej ustawy, której celem było uporząd-kowanie kwestii związanych z podstawowymi zagadnieniami prowadzenia działalności górniczej, tj. pojęciem własności gór-niczej czy też usunięciem barier utrudniających podejmowanie i wykonywanie działalności w zakresie geologii i górnictwa26_.

Przyjęte rozwiązania mają również zapewnić m. in. racjonalną gospodarkę złożami kopalin. Przedmiotem rozważań tej części opracowania będą przepisy ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze regulujące problematykę własno-ści górniczej, użytkowania górniczego i innych uprawnień gór-niczych.

õ7Û!3./×áõ'ª2.)#:!

W pierwszej kolejności wskazać należy, że w ustawie z 2011 r. nastąpiło wdrożenie przepisów dyrektywy 94/22/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 maja 1994 r. w

spra-25 _{A. Lipiński, Użytkowanie górnicze, Kraków 1996, s. 161–163.}

26 _{W ten sposób również K. Wojtczak, Nowe prawo geologiczne i górnicze,}

Przegląd geologiczny 2011, nr 7, s. 485. © Co pyri ght niczych. by górniczej, użytk górniczej, Wyda wni ctw o

rozwiązania mają również zapewnić m. in. racjonalną rozwiązania mają również zapewnić m. in. racjonalną ę złożami kopalin. Przedmiotem rozważań tej części ę złożami kopalin. Przedmiotem rozważań tej części

będą przepisy będą przepisy geologiczne geologiczne górniczej, użytk górniczej, użytk Naukow e usunięciem barier usunięciem barier działalności w działalności

rozwiązania mają również zapewnić m. in. racjonalną rozwiązania mają również zapewnić m. in. racjonalną

Uni wers

ytet u

, której celem było , której celem było uporząd-podstawowymi

podstawowymi

prowadzenia działalności górniczej, tj. pojęciem własności prowadzenia działalności górniczej, tj. pojęciem własności

gór-barier barier Miko wątpliwościami wątpliwościami 1994 1994

, której celem było , której celem było uporząd-wątpliwościami wątpliwościami aja wątpliwościami interpr wątpliwościami interprK operni ka

2!7/õ'%/,/')#:.%õ)

2!7/õ'%/,/')#:.%õ)

'ª2.)#:%

'ª2.)#:%

w Toruni u

2/2012

wie warunków udzielania i korzystania z zezwoleń na poszu-kiwanie, badanie i produkcję węglowodorów27_{. Nowa ustawa}

wraca do pojęcia własności górniczej określonej przepisami roz-porządzenia Prezydenta z dnia 29 listopada 1930 r. – Prawo górnicze, której istotą jest rozdzielenie pojęcia własności grun-towej od złoża kopalin oraz przyjęcie, że niektóre złoża nie są częścią nieruchomości i nie stanowią własności gruntowej.

Ustawodawca stanowi, że złoża węglowodorów, węgla

ka-miennego, metanu występującego jako kopalina towarzysząca, węgla brunatnego, rud metali z wyjątkiem darniowych rud żelaza, metali w stanie rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych, siarki rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli potasowo-ma-gnezowej, gipsu i anhydrytu, kamieni szlachetnych, bez względu na miejsce ich występowania, są objęte własnością górniczą –

art. 10 ust. 1 ustawy. Zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy własnością

górniczą są objęte także złoża wód leczniczych, wód termalnych i solanek. W ust. 4 art. 10 ustawy ustawodawca stanowi, że wła-snością górniczą są objęte także części górotworu położone poza granicami przestrzennymi nieruchomości gruntowej, w szczegól-ności znajdujące się w granicach obszarów morskich Rzeczypospo-litej Polskiej.

Z przytoczonych przepisów wynika, że ustawodawca okre-ślił listę złóż podlegających tzw. własności górniczej. Katalog tych złóż jest katalogiem zamkniętym. W stosunku do wymie-nionych w nim złóż prawo własności zawsze przysługuje Skar-bowi Państwa. W związku z powyższym własnością górniczą objęte są m. in.: złoża węgla kamiennego i brunatnego, rud me-tali, soli i kamieni szlachetnych. Skonstruowanie zamkniętego katalogu, który precyzyjnie wylicza złoża w stosunku, do któ-rych prawo własności przysługuje Skarbowi Państwa powinno zlikwidować wątpliwości odnoszące się do mogącego powstać w praktyce problemu określenia, które ze złóż objęte są własno-ścią gruntową, czyli przysługują właścicielowi gruntu, a które są przedmiotem odrębnego prawa majątkowego, które przysługuje Skarbowi Państwa.

27 _{Dz. Urz. UE L 164 z 30.06.1994, s. 3–8.}

©

katalogu, katalogu,

rych prawo własności przysługuje Skarbowi Państwa powinno rych prawo własności przysługuje Skarbowi Państwa powinno Co

pyri ght

są m. in.: złoża węgla kamiennego i są m.

tali, soli isoli i kamieni kamieni katalogu,

katalogu,

by

Państwa. W Państwa. W

m. in.: złoża węgla kamiennego i m. in.: złoża węgla kamiennego i

Wyda wni

ctw o

Z przytoczonych przepisów wynika, że ustawodawca okre-podlegających podlegających katalogiem katalogiem nim nim złóż złóż Państwa. W Państwa. W Naukow e granicach granicach

Z przytoczonych przepisów wynika, że ustawodawca Z przytoczonych przepisów wynika, że ustawodawca

okre-Uni wers ytet u ustawodawca ustawodawca

także części górczęści nieruchomości nieruchomości granicach

granicach obszarobszar Miko ust. leczniczych, leczniczych, ustawodawca ustawodawca á 2 2 aja własnością 2 2 ustawy ustawy K operni ka

rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli potasowo-ma-kamieni szlachetnych, bez względu kamieni szlachetnych, bez względu

własnością własnością

w

rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych, rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych, rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli

potasowo-ma-Toruni u o kopalina towarzysząca, o kopalina towarzysząca, rud żelaza, rud żelaza, rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych, rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych,

2/2012

Ustawodawca odszedł od konstrukcji przyjętej w

poprzed-nio obowiązujących przepisach, kiedy to w stosunku do własno-ści złóż kopalin stosowano regulacje art. 46 § 1 oraz art. 143 k.c.28_{. Z przepisów tych wynika, że nieruchomość gruntowa jest}

odgrodzona od innych nieruchomości granicami na powierzchni ziemi, jak i tymi przebiegającymi pod i nad powierzchnia ziemi. W związku z tym złoże będące częścią składową nieruchomo-ści gruntowej29 _{stanowiło na podstawie uchylonych przepisów}

własność jej właściciela. W przypadku, gdy złoże znajdowało się poza jej granicami stanowiło własność Skarbu Państwa.

W obecnie obowiązujących przepisach ustawodawca przyjął, że niektóre ze złóż wymienionych enumeratywnie nie są częściami składowymi nieruchomości, a tym samym nie są one objęte własnością gruntową, a są przedmiotem odrębnego prawa majątkowego, przysługującego wyłącznie Skarbowi Pań-stwa.

Dodać należy, że złoża niewymienione w art. 10 ust. 1 i ust. 2 ustawy podlegają własności gruntowej, czyli obowiązują w takich przypadkach zasady takie, jak w poprzednim stanie prawnym. W odniesieniu do tych przypadków mogą powstać wątpliwości odnoszące się do zagadnienia jak wyznaczyć gra-nicę nieruchomości gruntowej oraz jak kształtuje się własność złóż, gdy znajdują się one w części w granicach nieruchomości gruntowej, a w części poza tymi granicami. Między innymi z tego powodu ustawodawca postanowił tak ukształtować brzmienie art. 10 ust. 1, 2 i 4, by móc uniknąć sporów tego rodzaju. Takie zresztą było uzasadnienie projektu ustawy30_{. Jednak z drugiej}

strony art. 10 ust. 3 ustawy powraca do poprzedniego stanu prawnego, a więc tylko w niewielkim zakresie, tj. tylko w kon-tekście wskazanych w ust. 1, 2 i 4 art. 10 złóż znikną wątpliwo-ści i ewentualne spory co do granic nieruchomowątpliwo-ści i związanego z tym zagadnieniem prawa własności. Ustawodawca wychodzi naprzeciw tym problemom i w art. 11 wskazuje, że w sprawach 28 _{Zob. rozważania dotyczące pojęcia własności górniczej odnoszące się}

do ustawy z 1994 r.

29 _{Zob. art. 47 § 2 k.c.}

30 _{Zob. http://www.sejm.gov.pl, druk nr 1696.}

© prawnego prawnego tekście tekście Co pyri ght

zresztą było uzasadnienie projektu ustawy zresztą było uzasadnienie projektu ustawy

ony art. ony art. prawnego prawnego by 1, 1,

zresztą było uzasadnienie projektu ustawy zresztą było uzasadnienie projektu ustawy

Wyda wni

ctw o

nieruchomości gruntowej znajdują się one znajdują się one części poza części ustawodawca ustawodawca 1, 1, 2 i2 i Naukow e do tych do tych odnoszące się do odnoszące się do gruntowej gruntowej Uni wers ytet u

, że złoża niewymienione w , że złoża niewymienione w własności gruntowej, własności gruntowej, zasady takie, zasady takie, do tych do tych Miko

, przysługującego wyłącznie Skarbowi , przysługującego wyłącznie Skarbowi Pań-, że złoża niewymienione w

, że złoża niewymienione w

á

, przysługującego wyłącznie Skarbowi Pań-, przysługującego wyłącznie Skarbowi Pań-aja

przedmiotem

, przysługującego wyłącznie Skarbowi Pań-, przysługującego wyłącznie Skarbowi Pań-K

operni ka

e ze złóż wymienionych enumeratywnie nie e ze złóż wymienionych enumeratywnie nie

tym

tym samym samym przedmiotem przedmiotem

, przysługującego wyłącznie Skarbowi

Pań-w

W obecnie obowiązujących przepisach ustawodawca W obecnie obowiązujących przepisach ustawodawca e ze złóż wymienionych enumeratywnie nie e ze złóż wymienionych enumeratywnie nie Toruni

u

znajdowało znajdowało aństwa.

W obecnie obowiązujących przepisach ustawodawca W obecnie obowiązujących przepisach ustawodawca

2/2012

nieuregulowanych w ustawie, do własności górniczej, a także do rozstrzygania sporów między Skarbem Państwa a właścicielem gruntu, stosuje się odpowiednio przepisy k.c., a także ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne31

do-tyczące nieruchomości gruntowych, w tym ich rozgraniczania32_.

Zauważyć trzeba, że konsekwencją wyodrębnienia kopalin niestanowiących przedmiotu własności górniczej jest możliwość ich poszukiwania (rozpoznawania) w oparciu o projekt robót geologicznych, a nie koncesję33_{. Wynika stąd ułatwienie}

podej-mowania i wykonywania prac geologicznych w celu ustalenia i wstępnego udokumentowania złoża kopaliny albo wód pod-ziemnych oraz wykonywania prac geologicznych na obszarze wstępnie udokumentowanego złoża kopaliny albo wód pod-ziemnych.

W art. 12 ustawy ustawodawca wymienia uprawnienia Skarbu Państwa związane z własnością górniczą. Pierwszym z uprawnień jest prawo korzystania z przedmiotu własności górniczej. Są dwa warunki zgodnego z przepisami prawa korzy-stania z przedmiotu własności górniczej. Po pierwsze, ustawo-dawca określa granice korzystania. Granica ta jest wyznaczona ustawami. Oczywiście należy mieć na uwadze również akty wy-konawcze do ustaw wydane w celu ich wykonania. Po drugie, Skarb Państwa może korzystać z przedmiotu własności górni-czej z wyłączeniem innych osób. To znaczy, że korzystanie nie powinno być w żaden sposób zakłócone przez osoby nie mające uprawnień tego rodzaju.

Zaznaczyć należy, że wskazane dwa warunki korzystania z przedmiotu własności górniczej powinny być spełnione łącz-nie. Prawidłowe, tzn. zgodne z przepisami prawa korzystanie ma miejsce wtedy, gdy oba warunki są spełnione łącznie. Nie-spełnienie któregokolwiek z nich skutkuje możliwością uznania korzystania za niezgodne z prawem.

31 _{T.j. Dz. U. 2010 r. Nr 193, poz. 1287, ze zm.}

32 _{Zob. art. 29 i n. ustawy z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne}

i kartograficzne oraz art. 152–154 k.c.

33 _{Art. 21 w zw. z art. 80 ustawy.}

© nie. Prawidłowe, nie. Prawidłowe, ma miejsce ma miejsce Co pyri ght Zaznaczyć Zaznaczyć przedmiotu przedmiotu nie. Prawidłowe, nie. Prawidłowe, by uprawnień tego r uprawnień tego r Zaznaczyć Zaznaczyć Wyda wni ctw o

konawcze do ustaw wydane w Państwa może korzystać z Państwa może korzystać z wyłączeniem

wyłączeniem innych innych być w

być w żaden żaden uprawnień tego r uprawnień tego r

Naukow e

korzystania. Granica ta jest wyznaczona korzystania. Granica ta jest wyznaczona należy mieć

należy mieć konawcze do ustaw wydane w konawcze do ustaw wydane w

Uni wers ytet u korzystania z korzystania z zgodnego z zgodnego z własności górniczej. własności górniczej.

korzystania. Granica ta jest wyznaczona korzystania. Granica ta jest wyznaczona

Miko

wymienia wymienia własnością

własnością górniczą. górniczą. á wymienia wymienia aja wymienia wymienia K operni ka geologicznych na geologicznych na

kopaliny albo wód kopaliny albo wód

pod-wymienia

w

kopaliny albo wód kopaliny albo wód pod-na obszarze na Toruni

u

. Wynika stąd ułatwienie . Wynika stąd ułatwienie podej-ustalenia ustalenia kopaliny albo wód kopaliny albo wód

pod-2/2012

Drugie uprawnienie właściciela polega na możliwości

roz-porządzenia prawem własności górniczej. Przy czym ustawo-dawca zastrzega, że to rozporządzenie może polegać wyłącznie na ustanowieniu użytkowania górniczego, które jest jedyną do-puszczalną formą rozporządzania własnością górniczą.

Ustawodawca wskazuje również, jakie podmioty wykonu-ją uprawnienia Skarbu Państwa w zakresie wynikawykonu-jącym z wła-sności górniczej. I tak, w odniesieniu do działalności, która wymaga koncesji, uprawnienia te wykonują właściwe organy koncesyjne, a w odniesieniu do:

1) budowy, rozbudowy oraz utrzymywania systemów od-wadniania zlikwidowanych zakładów górniczych; 2) robót prowadzonych w wyrobiskach zlikwidowanych

podziemnych zakładów górniczych, wymienionych w przepisach wydanych na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2011 r. w spra-wie określenia zlikwidowanych podziemnych zakładów górniczych34 _{w celach innych niż określone ustawą,}

w szczególności turystycznych, leczniczych i rekreacyj-nych;

3) robót podziemnych prowadzonych w celach nauko-wych, badawczych, doświadczalnych i szkoleniowych na potrzeby geologii i górnictwa;

4) drążenia tuneli z zastosowaniem techniki górniczej; 5) likwidacji obiektów, urządzeń oraz instalacji, o których

mowa w pkt 1–4

uprawnienia Skarbu Państwa wykonują zarządy woje-wództw.

Ustawodawca zastrzega, że jeżeli przedmiot własności górniczej znajduje się w granicach obszarów morskich Rzeczy-pospolitej Polskiej, wykonywanie uprawnień właścicielskich wymaga porozumienia z ministrem właściwym do spraw gospo-darki morskiej.

Zaznaczyć należy, że ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze w art. 18 stanowi, że jeżeli cu-dza nieruchomość lub jej część jest niezbędna do

wykonywa-34 _{Dz. U. z 2011 r. Nr 286, poz. 1686.} © górniczej górniczej Co pyri ght uprawnienia uprawnienia wództw. wództw. Ustawodawca Ustawodawca by mowa w mowa w uprawnienia uprawnienia Wyda wni ctw o badawczych, na potrzeby geologii i na potrzeby geologii i drążenia tuneli z drążenia tuneli z likwidacji likwidacji obiektów mowa w mowa w Naukow e podziemnych podziemnych badawczych, badawczych, Uni wers ytet u zlikwidowanych podziemnych zlikwidowanych innych innych ystycznych, ystycznych, Miko podstawie podstawie 16 grudnia 16 grudnia zlikwidowanych podziemnych zlikwidowanych podziemnych á podstawie podstawie aja górniczych, podstawie podstawie K operni ka

wadniania zlikwidowanych zakładów górniczych; wadniania zlikwidowanych zakładów górniczych;

obiskach zlikwido obiskach zlikwido górniczych, wymienionych górniczych, wymienionych podstawie w

, rozbudowy oraz utrzymywania systemów , rozbudowy oraz utrzymywania systemów od-wadniania zlikwidowanych zakładów górniczych; wadniania zlikwidowanych zakładów górniczych;Toruni

u

koncesji, uprawnienia te wykonują właściwe organy koncesji, uprawnienia te wykonują właściwe organy , rozbudowy oraz utrzymywania systemów , rozbudowy oraz utrzymywania systemów

od-2/2012

nia działalności regulowanej ustawą, przedsiębiorca może żą-dać umożliwienia korzystania z tej nieruchomości lub jej części przez czas oznaczony, za wynagrodzeniem ustanawianym na zasadach rynkowych, jednakże bez prawa pobierania pożytków z takiej nieruchomości35_{. Przedsiębiorca, który uzyskał koncesję}

na wydobywanie niektórych kopalin stanowiących przedmiot własności górniczej może żądać wykupu nieruchomości lub jej części położonej w obszarze górniczym, w zakresie niezbędnym do wykonywania zamierzonej działalności (art. 19 ust. 1 ustawy z 2011 r.).

Rozwiązania proponowane ustawą z 2011 r. są zbieżne z tymi z rozporządzenia z dnia 30 listopada 1930 r. Prawo gór-nicze (art. 7, art. 79, art. 81 i n.)

Wskazane wyżej rozwiązania nie stoją w sprzeczności z konstytucyjnymi gwarancjami prawa własności. Zapewniają właścicielowi nieruchomości odszkodowanie ustalane według kryteriów rynkowych. Truizmem jest stwierdzenie, że własność jest najpełniejszym prawem podmiotowym, jednak, wydaje się, że nie może być postrzegana jako prawo o charakterze nieogra-niczonym36_.

õ5Ý94+/7!.)%õ'ª2.)#:%

Ustawodawca, przede wszystkim, w art. 13 i 14 ustawy zawarł postanowienia dotyczące użytkowania górniczego.

Jak wspomniano wcześniej rozporządzenie prawem wła-sności górniczej może polegać wyłącznie na ustanowieniu użyt-kowania górniczego, które jest jedyną dopuszczalną formą roz-porządzania własnością górniczą.

Dodatkowo, w art. 12 ust. 4 ustawy postanowiono, że przepisów dotyczących użytkowania górniczego nie stosuje się do robót geologicznych, których wykonywanie nie wymaga uzy-skania koncesji.

35 _{Por. np. J. Górski, Nowe prawo geologiczne i górnicze a sytuacja prawna} nieruchomości, Nieruchomości C.H. Beck 2012, nr 7, s. 10 i n.

36 _{Zob. art. 64 Konstytucji w zw. z art. 140 k.c.}

©

porządzania własnością górniczą. porządzania własnością górniczą. Co

pyri ght Jak wspomniano Jak wspomniano sności górniczej sności górniczej

kowania górniczego, które jest jedyną dopuszczalną formą kowania górniczego, które jest jedyną dopuszczalną formą roz-porządzania własnością górniczą.

porządzania własnością górniczą.

by

zawarł postanowienia dotyczące użytk wspomniano wspomniano W yda wni ctw o 5 5Ý94+/7!.)%õ'ª2.)#:%Ý94+/7!.)%õ'ª2.)#:% Ustawodawca, przede Ustawodawca,

zawarł postanowienia dotyczące użytk zawarł postanowienia dotyczące użytk

wspomniano Naukow e Ý94+/7!.)%õ'ª2.)#:% Ý94+/7!.)%õ'ª2.)#:% Uni wers ytet u

kryteriów rynkowych. Truizmem jest stwierdzenie, że własność kryteriów rynkowych. Truizmem jest stwierdzenie, że własność

podmiotowym, podmiotowym, postrzegana jako prawo o postrzegana jako prawo o

Miko

prawa własności. własności. odowanie odowanie

kryteriów rynkowych. Truizmem jest stwierdzenie, że własność kryteriów rynkowych. Truizmem jest stwierdzenie, że własność

á

własności. własności. aja

Wskazane wyżej rozwiązania nie stoją w własności. własności. K

operni ka

rr. Prawo gór-. Prawo gór-Wskazane wyżej rozwiązania nie stoją w

Wskazane wyżej rozwiązania nie stoją w własności. w . są zbieżne . są zbieżne . Prawo gór-. Prawo gór-Toruni u ustawy ustawy . są zbieżne . są zbieżne

2/2012

W ustawie zrezygnowano z powiązania wygaśnięcia

użyt-kowania wieczystego z cofnięciem lub wygaśnięciem koncesji37_.

Ustawodawca uznał takie rozwiązanie za zbyt daleką ingerencję w stosunki cywilnoprawne. Użytkowanie górnicze ustanawia się w drodze umowy zawartej na piśmie pod rygorem nieważ-ności na czas określony, nie dłuższy niż 50 lat (art. 13 ust. 1 i 2). Określa się w niej wynagrodzenie, stanowiące dochód budżetu państwa oraz sposób zapłaty (art. 13 ust. 3). Ustawodawca za-strzega, że wynagrodzenie z tytułu ustanowienia użytkowania górniczego stanowi dochód budżetu państwa (art. 13 ust. 4).

W art. 14 ust. 1 ustawy ustawodawca wskazuje, że usta-nowienie użytkowania górniczego może być poprzedzone prze-targiem, w szczególności, gdy o jego ustanowienie ubiega się więcej niż jeden podmiot. Wyjątek stanowią sytuacje określone w dziale III w rozdziale 2 ustawy dotyczące koncesji na poszuki-wanie lub rozpoznaposzuki-wanie złóż węglowodorów oraz wydobywa-nie węglowodorów ze złóż.

O zamiarze ustanowienia użytkowania górniczego w dro-dze przetargu organ koncesyjny każdorazowo powiadamia w drodze obwieszczenia. Warunki przetargu powinny mieć cha-rakter niedyskryminujący i opierać się na następujących kryte-riach:

1) technicznych i finansowych możliwościach oferenta; 2) proponowanej technologii prowadzenia prac;

3) proponowanej wysokości wynagrodzenia z tytułu usta-nowienia użytkowania górniczego.

W rozporządzeniu z dnia 10 stycznia 2012 r. w sprawie przetargu na ustanowienie użytkowania górniczego38 _Rada

Ministrów określiła m. in. sposób zamieszczania obwieszczeń o przetargu na ustanowienie użytkowania górniczego, infor-macje zamieszczane w obwieszczeniu, wymagania dotyczące oferty, termin składania ofert oraz zakończenia przetargu, tryb organizowania i przeprowadzania przetargu, w tym powoływa-nia i pracy komisji przetargowej, przy uwzględnieniu potrze-37 _{Por. A. Kowalczyk, A. Szymańska, Zamówienia sektorowe, Warszawa}

2011, s. 71. 38 _{Dz. U. z 2012 r. poz. 101.} © Ministr Ministr przetar przetarCo pyri ght W rozporządzeniu z W rozporządzeniu z przetar przetargu gu Ministrów Ministrów by nowienia użytk nowienia użytk W rozporządzeniu z W rozporządzeniu z Wyda wni ctw o technicznych i

technicznych i finansowych możliwościach oferfinansowych możliwościach ofer proponowanej technologii prowadzenia prac; proponowanej technologii prowadzenia prac;

oponowanej oponowanej nowienia użytk nowienia użytk Naukow e

Warunki przetargu powinny mieć Warunki przetargu powinny mieć cha-yminujący i

yminujący i opierać opierać

Uni wers

ytet u

O zamiarze ustanowienia użytkowania górniczego w O zamiarze ustanowienia użytkowania górniczego w

organ koncesyjny każdorazowo powiadamia organ koncesyjny każdorazowo powiadamia Warunki przetargu powinny mieć Warunki przetargu powinny mieć

cha-Miko

2 ustawy dotyczące koncesji na 2 ustawy dotyczące koncesji na poszuki-rozpoznawanie złóż węglowodorów oraz wydobywa-rozpoznawanie złóż węglowodorów oraz wydobywa-á 2 ustawy dotyczące koncesji na poszuki-2 ustawy dotyczące koncesji na poszuki-aja

Wyjątek stanowią sytuacje określone 2 ustawy dotyczące koncesji na poszuki-2 ustawy dotyczące koncesji na poszuki-K

operni ka poprzedzone poprzedzone ustanowienie ustanowienie

Wyjątek stanowią sytuacje określone Wyjątek stanowią sytuacje określone 2 ustawy dotyczące koncesji na

poszuki-w wskazuje, wskazuje, poprzedzone poprzedzone Toruni u owania owania 13 ust. 13 ust. 4). 4). je, że je, że

2/2012

by przedstawienia w obwieszczeniu wyczerpujących informacji o przetargu, a także zapewnieniu przejrzystych i niedyskrymi-nujących warunków postępowania oraz ochrony konkurencji, w tym sprawiedliwej oceny złożonych ofert.

W ustawie przyjęto, że przedsiębiorca może żądać umoż-liwienia mu korzystania za wynagrodzeniem z nieruchomości lub jej części niezbędnej do prowadzenia wskazanej w usta-wie działalności. Art. 16 ust. 1 ustawy stanowi, że w granicach określonych przez ustawy oraz przez umowę o ustanowienie użytkowania górniczego użytkownik górniczy, w celu wykony-wania działalności regulowanej ustawą, może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z przestrzeni objętej tym użytkowaniem. W szczególności może on odpowiednio wykonywać roboty geo-logiczne, wydobywać kopalinę ze złoża, wykonywać działal-ność w zakresie podziemnego bezzbiornikowego magazynowa-nia substancji lub podziemnego składowamagazynowa-nia odpadów, a także wykonywać działalność określoną w art. 2 ust. 139_{. Korzystanie}

z przestrzeni objętej użytkowaniem przez użytkownika górni-czego obwarowane jest kilkoma warunkami:

– granice korzystania określone są przez ustawy oraz przez umowę o ustanowienie użytkowania górniczego; – korzystanie musi odbywać się w celu wykonywania

działalności regulowanej ustawą;

– korzystanie musi odbywać się z wyłączeniem innych osób.

Katalog czynności, które może wykonywać użytkownik górniczy w związku z korzystaniem z przestrzeni objętej użyt-kowaniem jest otwarty, o czym świadczy zwrot „w szczególno-ści”. Ustawodawca zastrzega też, że obiekty, urządzenia oraz

39 _{Chodzi o działalność: 1) budowy, rozbudowy oraz utrzymywania}

syste-mów odwadniania zlikwidowanych zakładów górniczych; 2) robót prowadzo-nych w wyrobiskach zlikwidowaprowadzo-nych podziemprowadzo-nych zakładów górniczych, wy-mienionych w przepisach wydanych na podstawie ust. 2, w celach innych niż określone ustawą, w szczególności turystycznych, leczniczych i rekreacyjnych; 3) robót podziemnych prowadzonych w celach naukowych, badawczych, do-świadczalnych i szkoleniowych na potrzeby geologii i górnictwa; 4) drążenia tuneli z zastosowaniem techniki górniczej; 5) likwidacji obiektów, urządzeń oraz instalacji, o których mowa w pkt 1–4.

©

ści”. Ustawodawca ści”. Ustawodawca _Copyri

ght

górniczy w

górniczy w związkzwiązk kowaniem jest otwarty, o kowaniem jest otwarty, o ści”. Ustawodawca ści”. Ustawodawca by Katalog czynności, Katalog czynności, związk związk Wyda wni ctw o musi

działalności regulowanej ustawą; działalności regulowanej ustawą;

orzystanie musi orzystanie musi Katalog czynności, Katalog czynności, Naukow e

korzystania określone są przez ustawy oraz korzystania określone są przez ustawy oraz

ustanowienie użytk ustanowienie użytk musi odbywać musi odbywać Uni wers ytet u art. art. owaniem przez owaniem przez oma warunkami: oma warunkami:

korzystania określone są przez ustawy oraz korzystania określone są przez ustawy oraz

Miko bezzbiornikowego bezzbiornikowego składowania składowania á bezzbiornikowego bezzbiornikowego aja

kopalinę ze złoża, wykonywać działal-bezzbiornikowego owego K

operni ka

użytkowaniem. użytkowaniem. onywać roboty onywać roboty geo-kopalinę ze złoża, wykonywać kopalinę ze złoża, wykonywać

działal-owego w wyłączeniem wyłączeniem użytkowaniem. użytkowaniem. Toruni u ustanowienie ustanowienie wykony-wyłączeniem wyłączeniem

2/2012

instalacje wzniesione w przestrzeni objętej użytkowaniem

gór-niczym stanowią własność użytkownika górniczego. Własność ta jest prawem związanym z użytkowaniem górniczym. Nato-miast jeżeli umowa o ustanowienie użytkowania górniczego nie stanowi inaczej, przed wygaśnięciem tego prawa użytkow-nik górniczy jest obowiązany zabezpieczyć lub usunąć obiekty, urządzenia oraz instalacje.

Ustawodawca zastrzega, że w sprawach nieuregulowa-nych w ustawie do użytkowania górniczego stosuje się odpo-wiednio przepisy k.c. dotyczące dzierżawy.

Nowa ustawa z 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze roku wychodzi naprzeciw postulatom większej swobody w dyspono-waniu użytkowaniem górniczym w celu realizacji wspólnych przedsięwzięć z inwestorami, choć jak się wydaje zabrakło w niej wyraźnego uregulowania występującej w obrocie prakty-ki przenoszenia udziałów w użytkowaniu górniczym. Jednakże argumentem za ostateczną dopuszczalnością rozporządzenia użytkowaniem górniczym jest rezygnacja przez ustawodawcę z przepisu w myśl którego użytkowanie górnicze ustanawiane jest pod warunkiem wydania koncesji40_.

W ustawie z 1994 r. użytkowanie górnicze było prawem podmiotowym o charakterze bezwzględnym. Pojawiło się w nowelizacji z dnia 9 marca 1991 r. do prawa górniczego. W art. 9 ustawy z 1994 r. określono normatywną treść użyt-kowania górniczego. Jego treścią była „wyłączność” w zakresie poszukiwania, rozpoznawania lub wydobywania kopaliny oraz możliwość rozporządzania wspomnianym prawem. W przy-padkach nieuregulowanych prawem geologicznym i górniczym ustawodawca nakazywał stosować odpowiednio przepisy k.c. dotyczące użytkowania41_{. Wskazać należy, że instytucję z art. 9}

ustawy wzorowano nie na rozwiązaniach dotyczących użyt-kowania w rozumieniu k.c., a na użytkowaniu wieczystym. „Świadczy o tym możliwość rozporządzania użytkowaniem

gór-40 _{Zob. szerzej, M. Żurek, Zbywalność użytkowania górniczego – uwagi na} gruncie ustawy z 9 czerwca 2011 roku Prawo geologiczne i górnicze, Centrum

Informacji o Rynku Energii 2011.

41 _{Zob. art. 252 i n. k.c.} © ustawodawca dotyczące dotyczące Co pyri ght

możliwość rozporządzania wspomnianym prawem. W możliwość rozporządzania wspomnianym prawem. W padkach nieur padkach nieur ustawodawca ustawodawca by poszukiwania, poszukiwania,

możliwość rozporządzania wspomnianym prawem. W możliwość rozporządzania wspomnianym prawem. W

Wyda wni

ctw o

dnia

dnia 9 marca 19919 marca 1991 ustawy z

ustawy z 19941994

kowania górniczego. Jego treścią była „wyłączność” w kowania górniczego. Jego treścią była „wyłączność” w

poszukiwania, rozpoznawania lub wydobywania kopaliny oraz poszukiwania, rozpoznawania lub wydobywania kopaliny oraz

Naukow e

jest pod warunkiem wydania k jest pod warunkiem wydania k

r. użytkowanie górnicze było prawem . użytkowanie górnicze było prawem charakter charakter Uni wers ytet u

argumentem za ostateczną dopuszczalnością rozporządzenia argumentem za ostateczną dopuszczalnością rozporządzenia jest rezygnacja przez ustawodawcę rezygnacja przez ustawodawcę

użytkowanie użytkowanie jest pod warunkiem wydania koncesji jest pod warunkiem wydania koncesji

Miko

uregulowania występującej w uregulowania występującej w

owaniu górniczym. owaniu górniczym.

argumentem za ostateczną dopuszczalnością rozporządzenia argumentem za ostateczną dopuszczalnością rozporządzenia

á uregulowania występującej w uregulowania występującej waja się uregulowania występującej w uregulowania występującej wK operni ka swobody w swobody w realizacji wspólnych realizacji wspólnych się wydaje się wydaje uregulowania występującej w w górnicze górnicze swobody w swobody w Toruni u się się odpo-górnicze górnicze