Zarys japońsko-chińskich stosunków gospodarczych w latach 1972-1978

Pełen tekst

(1)2002. Robert Jakimowicz K.t.dra Hauk PeUtycsnych. Zarys jaJlOńsko-chińskich stosunkow gospodarczych W latach 1972-1978 W latach 1949- 1972 rozwój japoń s ko~c hiń s ki c h stosunków gospodarczych wiqzal s i ę coraz w yra ź n iej ze wznowi eniem stosunków dyplomatycznych mi ę dzy J apo nią j C hRL. Oznacza ł o to k o ni ecz n ość prlc wart ości owa nia ja po ń s ki ej polit yki zag rani cznej. kt óre mog ło dok o na ć s i ę tylk o w k o ntek ści e wydarzcli , do j akich d osz ło na p oczątku lat 70 . Po pi erwsze . po o k. dwudziestu d wu latach. 25 pa źd zi e rnika 197 1 L . Organi zacja Narodów Zj edn oczonyc h w rezolucji nr 2758 uznala prawo rzą du Chiń s ki ej Re publiki Ludowej do reprezent owania Chin w lej o rgani zacji , co oz na czał o u s uni ęc i e z ni ej przed staw icieli Taj wanu . ChRL stala s i ę rów n ocześ nie jedny m z pięc iu s tał yc h cz ł o nkó w Rad y Bezpi eczenstwa l . Po drugie. Waszyngton, odc h odząc od polit yki izol acji ChRL , nawi ą za ł stosun ki polit yczne z Pekinem , czego wyrazem byla wi zyla prezydenta Slanów Zjednoczonych Richarda Nixona w Pekinie (2 1- 28 lutego 1972 r.) i wydany w j ej trakcie Komunikat Szanghaj ski. Rząd japoń s ki Eisaku Sato wy ra ził sprzeciw wobec uznania pra wa rZlldu C hRL do re prezent owania Chin w ONZ. Po li tyka premi era Sato w n as tępn ych mi es iąc ac h po tych wydarl.eniach c harakteryzo wała siC wahaniami . co do zakresu i tempa normali zacji stosunków z ChRL , co z ra z ił o Pekin do nawillzaniajakichk olwiek kontaktów z Japonią . W tej sytu acji. o ba wiając s ię. że interesy Japonii ZaS Ian ą nara żon e na szwank . liderzy rzą d zącej Partii Liberalno- Demokratycznej (PLD) zmusili premi era Eisaku Sato do z ł ożenia rezyg nacji z przewodnictwa PLD . co b y ł o równoczesne z podaniem s i ę do dymi sji. Po rezygnacji nowym prze wodni czący m PLD. a Iym samym no wym pre mi erem zo stal 7 lipca 1972 r. Kakuei Tanaka . Nowy premier Japonii , który ni e był z aan g a żowan y aktywnie w po lit y k ę izolacji ChRL . zos lał zaproszony do Pekinu na rozmo wy. które dopro wad z ił y do wznowienia stosunków d yplom aI W g łosow aniu 76. g ł osów było. za, 35 prlcciw przy 17 nicobecnych ..

(2) Robert Jakim olVic::. tycznych mi ędzy obu krajami 29 wrzesnia 1972 r. 2 R ozpoczą ł się nowy e tap w stosu nkac h gospod arczyc h Japonii z Chi nami i trwał do 1978 r. , kiedy w C hRL zostal zainicj owany kurs liberali zacji systemu , wielkie rerormy gospodarcze i przechodzenie do gospodarki rynkowej oraz znaczne rozszerzenie poli tyki "otwartych drzwi" - szerokiej w spółpracy gospodarczej z Zachodem i prl.ej mowaniem jego wzorców 3 • Etap obej muj ący lata 1972- 1978 j est szczególny, gdyż z jednej strony nastąp ił o ricja1ny rozwój stosu nków gospodarczych mi ędz y Chinami i Japonią. a z drugiej strony był on odm ienny od najnowszego etapu stosunków gospodarczyc h mi ędzy obu krajami po 1978 r., kiedy wraz z up ł ywe m czasu mechani zmy rynkowe nabieraJ y znaczenia w gospodarce c hiń s ki ej. lata 1972- 1978 były lata mi dynamicznego rozwoju wzajemnyc h stosunków gospoda rczych . Obroty handlowe w tym czasie wzros ły kilkakrotnie, a potencjalni e m og ł y wzrosnąć w jeszcze więk szy m zakresie , czemu p rzeszkod z i ł przede wszystkim brak infrastruktury. Jednq z pierwszych decyzji gabinetu K. Tanaki by ł o zaprzestanie ograniczania japOIlskiego udzia lu w handlu z Chi nam i oraz zgod zenie s i ę na udzie lani e gwarancji przez bank eskportowo- importowy Japo nii na finan sowanie eksportu do ChRL statków i urządzeń o d ług im cyklu produkcyjnym, co s tan owi ł o wczesni ej isto tn ą przesz k odę w handlu j apońsko-c h ińskim. Z kol ei strona chill ska zrezygnowa ła z bojkotu konccrnów japońskic h , m.in. " Mitsubishi ", prowadzą cych ha ndel z Taj wa ne m. tym sa mym wy r ażaj,!c milc zącą zgodę na utrzymywanie przez J a poni ę stosu nków handlowych z Tajpel. Równolegle z tymi decyzjam i. w lipc u tego roku. naw i ązane zos tał y pierwsze kont ak ty międ zy obu rządami. któ re n astępnie pozwoli ł y na rozpoczęc i e o fi cj a lnych rokowań na szczeb lu rządowym w sprawi e normali zacj i wzajem nyc h stosunków. Istotne z naczenie d la ob u stro n mi alo porozumie nie podpisane 24 sierpnia 1972 r. w Pek inie mi ę d zy Banki em Japonii (na cze le de legacji japońsk i ej st a ł prezydent banku Su mio Hara) i Banki em Ch in . Porozumienie to, kt óre weszło w życic po normalizacji stos unków dyplomat ycznych. pn~ew i dywa l o: I ) japotlski jen i c h iński yuan (renm inbi) będ ą u żywane jako waluty roz licze niowe \V handlu pomiędzy Japon i ą i Chi nam i; 2) eksport z Japonii do Chin będzie regulowany \V yuanac h: 3) zarówno jen. j ak i yuan będą u żyw an e w regulowani u transakcji dotyczących eksportu z Chi n do Japonii : 4) n adwyż ki handlowe Japonii z Chi nami będą rozliczane w walucie trzeciej. wzajemnie uzgod ni onej. ! JOIl1I SllIIeme/!/ O[ t/li! GOI'ef/l/lle/!/ ollhe Pl!ople ·.1· RePllhlic ol Chi/w WiliI/W GOI'I!f/ll/1el1l ol J(lplU/ . .. Peking Revicw·· 1972. vol. IS. nr 40 . s. 12- t 3. rUIn takżc : .. Kccsing·s Contcmporary Arc hi vcs'·. Octobcr 12-2 1, 1972 . s. 2S5 17- 255 J 8 .. .10 najnowszym okresie stosunków gospodarczych mi~dzy obu krajami zob.: R. Jakimowicz. "h/ryJ j(lp(//j.l"k(} .chili~·l.:ich sf{)slIIrkdw gospodar czych po 1978 r., .. Azja - Pacyfik. Spoleczerislwo _ Polityka - Gospodarka·' 1999. Towarl.ystwo Azji i Pacyfiku. Toruri 1999. Rocznik. I. tl. s.33-48 . 4 M. Sładkov skij. Chilly i Japon ia. tłum . z ros .. Warszawa 1975, s. 44S-446..

(3) sTosunków. prlez J apo ni ę i Chin ys. W Iym czas ie powo ł a n e zoslalo do życ ia Japo ń s k o Biuro Wykazu Handlowego. mające swe Biuro Łącz n ikowe w Pek inie. którego przedstaw ic iele wnieś li swój w kład do procesu norma lizacj i slOsunków po między obu krajami 6 • t8 w r ześ nia 1972 r . od w i edził a C hin y pie rwsza oficja lna delegacja rządzącej Partii liberal no- Dem ok ratycznej . na czele której s tał cz ł o n e k Izby Reprezentantów i Przewod n i czący Rady do Spraw Normali zacji. Zen taro Kosaka 7 • Ostatecznie. od 25 do 30 w rześnia tego roku . miała miejsce wizyta premiera K. Tanaki w Chinach. Po za końc ze niu rokowań zoslalo opublik owane Wspó lne Oś wiadczenie, które by ło punktem zwrotnym w SIOs unka c hjapońs ko-c hillsk i c h. RZ'ldy obu krajów pos tan owi ł y m.in . nawiązać od 29 września 1972 r. stosu nki dyplomatyczne. R ząd Ch RL zrezygnował z wojennych roszczeli reparacyjnych w stosunku do Japonii R• W punkc ie 9 ośw i adcze nia stwi erd zono: "Po to, żeby dalej rozwijać stosunki pomięd zy obu krajami i rozszerzyć wymianę wizyt, Rząd C hiń s k i ej Republiki Ludowej i R ząd Japo nii zgodzi ly się prowadzić negocjacje z mi erzające do zawarc ia porozumień na lemat handlu. na wigacj i. lotni ctwa, rybołów s t wa itd. zgodn ie z pot rzebami i branie m pod uwagę istniejących porozumie ń rządowych' '''. Zgodnie z duchem Wspó lnego O ś w i ad cze nia do szł o w li stopadzi e 1972 r. do pierwszej, za krojoną na du ż ą s kalę. wizyty w Pek ini e japoń s ki ej delegacji gos podarczej. kierowanej przez z a s tępcę mini stra spraw zagra nicznych Togo Fumi hiko , której celem by ł o rozpoczęcie negocj'lcj i na te mat porozu mie ni a handlowegolu. W grudniu 1972 r. sześc iu g ł ów n ych producentów st ali Ja ponii za warł o kontrakty eksportowe z. C hiń s ką Narodową K orporacją Ek sportowo- Importowil Metali i Minerałów . które obejmow ał y oko ł o l A mln ton towarów sta lowyc h warto śc i ok. 67 000 minjenów II . -C h ińs k ie. , .. KcesIIlS·s Contcmporary Archivcs" . Septcmbcr 23-30. 1972. s. 25491 oraz R. Jakimowicz. Ewolucja JI(!.~u"kriw j(l{J(}/i.~ko-chiliskicll '" II/wch /949-1978. Zeszyty Naukowe AE w Kra kowie. Kraków 1988. nr 274. 5. 157. " Stronę japoTiską reprezentowali: Kaheita Okazaki. Shunichl Matsumoto. Tomoharu Okubo. Yoshizo Yasuda. Kimi o Fujida i Ei ic hi Himeno. zob.: Prim!' Mil/i.fur KoklI ci TmwkCl Arrj]'es iI/ " l·killg . .. Pe kin g Rcvicw", Scptcmbcr 29. 1972. nr 39, s. 6. 7 Premier Zho ll E-Iw' mi Sillo -)0l'c/IIese Re/miolu·. .. Pck ins Rcvicw·'. Scptcmbcr 22. 1972 . nr38,s.3. 'Stmty pomesionc pr.lez Chiny. wedlug niektórych obliczeTi . wy niosły 50 mld USD. a straty w ludzlIlc h - 7.a bilych i ranny ch - 40 mln osób. Zob.: Hi.I·/orio {JolilyC:'1II1 Dalekieg o IVJdwdll 1945-1976, Warszawa 19S6. s. 389. Q Ze strony japońs k iej wspólne oSwiadezenie podpisali premier Kakuei Tanaka i ministe r spraw zagranicznych Masayoshi Ohira. Ze strony chińskiej premie r Zhou Enlai i IllInister spraw lugrHntCznych Chi Peng-fei. Zob.: )oi/1/ S/atl!mem oJ/ile Gm'erllllU'1II ol/Ile Pcoplc 's Repllblic oJ CIWIII lIlId fhe G O\'cnulle lll oJ JlIf!Wł • •.Peking Re vicw" Oetober 6.1972. nr 40. s. \3; takj.e .. Kecsing· s Contemporary Archives", Oc!obcr J 4-2 1, 1972. s. 255 18 . In Lec Chac-Jin. Chbm mul )alJlm: New ECo/lQlllic Diplol/lacy, Stanford University. Stanford. Califomia 19114, S. 138. I I R.K. Jain. Chilla lIIld )ap(1II 1949-1876, Radiant Publi shers. New Delhi 1977. s. liS..

(4) Robert j akimowicz. Kol ejna de legacja pojawiła s i ę z wi zy tą w C hinach w dn iach 17- 2 1 styczni a 1973 r. i s kład a ła s i ę z waż n yc h bi znesmenów japońskich. W ś ród nich był p rzewodn iczący Japoń s ki ej Korporacji Stalowej (Nippon Slee l) łnayarn a Yoshihiro. Delegacj i pr zewod ni czy ł ówczesny mini ster międzynarodowego handlu i przemysłu (MITI) Yasuhiro Nakasone. JapOIlska delegacja odby ł a rozmowy z premierem Zhou Enlajem, wicepremierem Li Xian nianem , mini slre m spraw zagrani cznych C hi Pen g-feie m , pe łniący m o b ow iązki mini stra handlu zagranicznego Li Chiangiem i przewodnicz'lcym Chirisko-Japońsk i ego Stowarzyszenia Przyja ź n i U ao C heng-c hih '2 . Przedslawiciele obu stron doszli do wniosku. że porozumienie hand lowe powi nno być zawarte pod koniec 1973 r., kiedy będz i e traci ć waż n ość pólrządowe porozumienie handl owe. Zgodzono s ię. że do tego czasu przedstaw icie le rz"dów japOllskicgo i c h ińs ki ego powinni od bywać regu larne konsultacje ll . W międ zyczas i e, w marc u 1973 r., realizuj ą c postanow ienia Wspólnego Oświadczenia. oba kraje wymienił y ambasadorów. W kwietniu zaś zgodzi ł y s i ę od bywać regularne konsultacje na szczeblu mini strów spraw zagrani cznyc h '4 . 29 kwietnia pr zy była do Pekinu 14-osobowa delegacja na cze le z Chuji KUllo, j apollski m mini stre m poczty i te lekom uni kacji. Rezu ltatem kilkudniowej wizyty było podp isanie 4 maja 1973 r. w Pekinie pierwszego od czasu normalizacji ich stosunków porozumienia między Chinami i Japon ią , dot yczącego polo że nia kabla na dnie morsk im po mi ędzy obu krajami 15. 19 czerwca 1973 r. do sz ł o do otwarcia w Pekińskim Cent rum Wyslawienniczy m J apońskiej Wystawy Automatycznych Narzędzi Elektrycznych. Wypos a że nia i Aparatu ry Medycznej. Wystawa zosta ła zorgani zowana wspóln ie przez Japollsk ie Stowarzysze ni e do Spraw Rozwoj u Handlu Mi ędzy narodo wego i oddział Stowarzyszenia Kansai. Przyw i ązując du że znaczenie do japollski ej wystawy, 30 czerwca odw iedzi li j ą liderzy chińscy: premier Zhou Enlai, wicepremier Li Hsien-nien, minister pallstwowej komisji plan owania Yu Chiuli i wicepremier spraw zagranicznyc h Han Nicn~L un g. W trakcie zw iedzania wystawy roz mawiali m.i n. z liderem japOllskiej grupy wystawowej Toshinori Mat sui i japońsk i m ambasadorem w C hinach Hei shiro O ga w ą l 6.. l~. )'(I.whim Nt/kl/SOlle MissiOlI To China . .. Pekillg Review". Janu3ry 26.1973. vol. 16.llr 4. s. 3. Lec Ch3e~J in. China mu! }a{Jml. .. , s. 14. I ~ R.K . J3in. Chi/w wul }aj)llll . • • s. 108 . I' o..::legacjajaponsb prleprowadziła rozmowy z prcmiercm 2hou En/aiem. ministrem spr~w zagranicznych Chi Peng-feiem i dyrektorem Administracji Telekomunikacji Chung Fushiangcm . Zob.: Silw-Japallc.\·e Agrecmelll 011 Sea-Bcll C"ble Sig/led . .. Pcking Revicw". May 11. 1973, vo1. 16. nr 19. s. 23 . I ~ WcześnieJ. 22 czcrwca doszło do spotkania premiera Zhou Enlaia. honorowego prlcwodnic7.ącego Chil\sko-lapońskicgo Stowarzyszcnia Przyjaźni Kuo Mojo i jego prlewodniczącego Lino Ching -chih z Aiichiro Fujiyam'l, przewodniczącym JapOliskiego Stowtll7.)'szenia do Spraw PromOCJi Handlu Międ zynarodowego Toshinori Matsui i innymi osobami . Zob.: Chi/lese u(ulc/'s Visit }al'allese E.1·hibitioll, .. Pcking Review" Jul)' 6,1973. voJ. J6. nr 27. s. 5.10. 11.

(5) slOSIIlIków. ,. ,.. Kolejnym symbolicznym elementem w rozszerzaniu wzajemnych stosunków gos podarczych było przypłynięcie 17 wrze ś ni a dużego chi ń skiego tankowca "Jinhu" z ł adunki em surowej ropy naftowej do Ka shim y w Prefekturze Ibaraki . B y ła 10 pierwsza podróż lankowca z ChRL do Japon ii l1 . Ogółem doslarczono do Japonii w 1973 r. ok. ł mln lon surowej ropy naftowejl8 (1974 r . - 4 mln l, 1975 r. - ponad 8 młn I). W 1973 r. dosz ło do innych wydarzeń w stosunkach gospodarczyc h. Chemi czna Kompania Przemysłowa Asahi sprze d a ła Chinom w marcu zak ład akrylanitrytu z wydajnośc ią 50 000 t roczn ie. Za plata miala być ui szcza na w dziesięciu raI ach przez pię ć lat , z odsetkami 6% od kredytu poc hodząc ego z Banku Eksportowo-Importowego Japonii . W maju zos l ało podpi sane porozum ie ni e na eksport do Chin 11900 t stali wa rt ośc i 1.5 mld jenów . We wrześ niu Kompania Chemiczna Sumitomo prowadziła negocjacje na lemat budowy w Chinach naj w i ększego w ś wiecie z akładu prze m ys ł owego. Wydajność jego produkcj i zosta ła zaplanowana na 180000 t wysokoci ś nieniowego polietylenu rocznic. W li stopadzie zos tało podpisane kolejne porozumienie na dos taw ę dla Chin 40 000 I specjalnej stali w pierwszej połowie 1974 r. 19 Obu stro nom przygotowanie i wymiana projektów porozumienia zaj ę ł y sześć mi es ięcy . Na podstawie chińsk i ego projektu ogólnego i japońskiego bardzo szczegó ł o we go przedstawi c ie le C hin i Japonii zaczęl i prowad z i ć już rzeczyw iste negocjacje w Toki o (od sie rpnia 1973 r.) . JapOllsk im negocjatorom przewodzi ł dyrektor Biura Spraw Azjatyckic h Mini sterstwa Spraw Zagranicznyc h Takashima Ma suo. natomiast chin skim d yrektor Czwartego Departamentu Mini sterstwa Handlu Zagranicznego Xi Yesheng 20 . Zasadniczy m ce lem porozumienia handlowego miało być ułatwi e ni e i promocja stosunków gospodarczych i handlowych . Głó wnym punktem negocjacji była klauzula najwięk szego uprzywilejowania. wcześn i ej nieobecna w prywat nych i tzw. p ó łori cja lnych porozumieniach handlowych zawartyc h w latach 50. i 60 . S praw ą s pom'ł , która pojawi ła s ię w trakcie negocj acji. by ła kwestia regulacji COCOM dot yczącyc h japOllski ego eksportu towarów strategicznyc h do Chin. Odkąd jednak Japonia obiecała stroni e chil1 skiej d" że nie do stopni owego ła god ze nia regulacj i COCOM w handlu z Chi nami i odkąd klau zula najwięk szego uprzywil ejo wania zos tała rozszerzona na dzi edziny opłat celnych. wew n ę tr z ny c h podatków. z ałatwiania ronna i n ośc i i sposobów postępowania oraz dostosowania s i ę Japonczyków do chin ski ego życzenia utrzy mywania przez Chiny specjalnych , granicznych stosu nków handlowych ze swoimi s ą s ia darni. negocjacje n abrały tempa!l . Po o s iąg nię c iu kol ej nyc h kompromi sów 17 ChilJe~'e Oil TaIJker's First VOJllge 10 lapaIJ . .. Pcking Rcvicw··. Scptembcr 28, 1973. vol. t6. nr 39 . s. 21. J Ą M. Sladkowskij. China i Japonia ... • s. 455 . 19 R.K . Jain. Chi/Ul (II/d Japa /! ...• s . I t 8 . 2{1 Lee Chac-J in. Chi/ta Qlld Japan ...• s. 14 . ~1 Ibidem. Należy w tym miejscu wspomnieć. że funkcjonowały dwa komitcty. Pierwszy - Kom iIct Koordynacyjny dla Handlu ze Wschodem (Coordination Commiucc for East Trade - COCOM).

(6) Robert Jakimowicz. chińs ko-japoń s ki e. porozumienie handlowe ( 10 artyku lów) zosta lo ostatecznie podpisane w Pekinie 4 stycznia 1974 r., podczas czterodniowej wizyty japoń skiego mini stra spraw zagranicznych Masayoshi Ohiry. Porozumienie han dlowe opiewa ł o na trzy lata i zawierał o klauzulę najw i ększego uprzywilejowania . Podkre ś lało ono m.in . za lety rozszerzani a stosunków gospodarczyc h pomiędzy obu krajami na podstawie .,wzajemnej równo śc i" i .,przyjacielskiej konsultacji" i prlewidywalo założenie obustronnego Komitetu Mieszanego zajmują cego s ię sprawami gospodarczymi 22 . O ile sprawa porozumienia handlowego nie wzbudzała więk szyc h konlrowersji, o tyl e inaczej by ł o z zawarciem porozumienia lotniczego . RZ1ld ChRL odmówił jego podpisania. argumentują c, że Japonia utrzymuje w dal szym c iąg u komunika cję lotni czą z Tajwanem 2J . Zgoda pomiędzy obu stronami zostala os ią g ni ęta dopiero po siedemnastu mi es i ącach ż mudn yc h negocjacji . 20 kwietnia 1974 r . zostało podpisane w Pekini e c hiń s ko -japoń s ki e porozumienie o lotnictwi e cyw ilnym. Sygnowali je chiński minister spraw zagrani cznych Chi Peng- fei i japoń s ki ambasador Heishi ro Ogawa. Zgodnie z tym porozumien ie m JapOll skie Linie Lotnicze (JAL - Japan Ai r Lines) uzy s kały pra wo do ląd o wania w Pekinie i Szanghaju , podczas gdy Admini stracja Lotni ctwa Cyw ilnego Chin (CAAC - The Ci vii Avialion Adrnini strati on of Chi na) uzys kała prawo do lądowania w Tokio i OsaceN . Ponadto japOllski mini ster spraw zagrani cznyc h Masayoshi Ohira oznajmił. że transportowe porozumienie lotnicze międ zy Japonią i Chińs ką Re publik:1 Ludową jest .. rządowym porozu mieniem". a loty międ zy Japo nią i Tajwanem s;1 " ni eoCicjalnym" regionalnym po .....sta! w 19..9 r. l. sied/jbq w Paryżu . W sklad tej or1;aniwcji ..... csl.ly państwa cztonkowskie NATO (7 w yj~tkiem Islandii) oraz Japonia i Australia. Z Komitete m wspólpraco ..... alo tcż ok. 40 krujów . Z lda niem COCOM było stworzenie trLCch list towarów i .....ysoko zaawansowanych tcchnolo1;ii. które objCle by ł y kontrolą orn cał kow itym lub częściowym zukazcm eksportu do państw Europy Wschodnicj. Poc z~tkowo l.abl.tcn dotyczył taHc eks portu do Chin. lecz w trakcie wojny koreań skiej utworLOno Komitct Koordynacyjny dla Handlu z Chinami - CHI NCOM (China Trac.k: Coordlnaung Commillce) z siedzibą w Londynie. kontrolujący handel z Chinami i KRL-D. Listy ustalane prlez COCOM obejmowały : t) artykuły i technołogie podlegaj:lcc calkowitemu zakazowi eksportu. 2) artyku ł y i technołogic eksponowane w ograniczoncj itości. 3) artykuły i technologie, o ktÓrych el\sporcie palistwo eksportujące zawia damia ło cl.ło nków COCOM. Listy COCOM były ..... cryfikOw:me co tny lata. ] I marca 1994 r. l.adccydowano o rozwiązaniu tej organizacji. Zob.: Slownik (JOIiIyk l. pod red. M. IJankowicza, Warszawa 19%. s. I 15- 116. Do COCOM i CHINCOM Japonia prlyst:1pita w 1951 r. ~~ Tf(/(Ie (//ul Air Agrt'emeJ/lJ . .. Kcesing·s COnlemporary Archives", May 20-26. 1974, s. 265]2. Porozumicnic miało byc wznawiane automatycznic. jeżeli jedna re stron nie ..... ypowie 1;0. n M. Sladkowskij. Clrilly i l uf/oni(I .... s. 452. N JAL uzyskal prawo lotu z Chin do Londynu prLCz New Dclhi , Bombaj lub Ka rachi, a także do Teheranu i do Bcjrutu, do Rzymu lub innc1;o miasta Europy i do Paryża. CAAC ze swej strony ul.ysk3/a pra ..... o do obslugi poza wYl.nacwnymi miastami w Japonii: Vancouvcr, Oll awe lub mile mIasto w Kanadzie: jedno miasto ..... Amcryce Północnej po7.a Kan ad'l oraz cztery miasta w Amerycc taciriskiej. Zob.: Trlu/e mul Air Agrecl/lcnts, .,Kecsing's COrrlcmporary Archives". May 20-26. 1974, s. 26532. Zob. tahe: Gene T. Hsiao. Prospeclsjor (/ N/'w Sillo·Joflllllese ReJa/IO/J .~hip . ..C hina Quarterly··. Octohcr/Dcccmbcr 1974. nr 60. s. 72 1-722..

(7) stosunków. ruchem lotni czy m. Stwierdzi ł t akże, że Japonia nie uznaje fla g i i god la na sa mo locie na l eżący m do Chiński c h Linii Lotni czych Tajwanu (CA L - C hina Air Lines) za god ło firmy reprezentującej pańs t wo25. Ostatecznie fla ga i god ł o posiadane przez Ch iń s ki e Linie Lotnicze Tajwanu zos tał y uznane przez st ro n ę japońs k ą jako " prywatne znaki identyfikacji"26. Z tą inte rp retacją mu s iał pogod z i ć s i ę Pe kin , ponieważ zdawał on sob ie sp rawę, że jej odrzuceni e oznaczał oby brak możliwości zawarc ia porozumienia lotniczego w sytuacj i, gdy japoń sko-taj wa ll ska trasa lotnicza b y ła jedną z najbard ziej lukratywnych tras obs łu giwanyc h przez J a po ń s k i e Lini e Lotni cze. W 1973 r. p r zynios ła ona wart ość s przeda ży w wy so ko śc i 45 młn US D. C hoć Tajwan zaw ies il wszystkie ł aty obsłu g iwa ne przez JAC i CAL na japoń s ko- t ajwallskiej linii lotni czej, zdawa ł sobie s prawę, że również na tym traci. Wspó lne korzy ści prze sąd ziły ostatecznie o podpisaniu 9 lipca 1975 r. prywatnego porozumienia mi ęd zy J apo ni ą i Tajwanem, na którego pod stawie zos t a ł y wznow ione loty mi ędzy Tokio i Tajpcj21. Protesty ze strony ChRL były sła be i nie mia ly w łaściwie żad nego negatywnego wpływu na dalszy rozwój stosunków japOll s ko -c hiń s ki c h . Takie podej śc i e ChRL oz n aczał o Caktyc z n ą reali zacj ę tzw. Cormu ly japo ń skiej . powsta lej z chw il ą ustanow ien ia stosunków dyplomatycznych pomiędzy obu krajami . Strona chiriska od ni os ł a s ię wówczas "ze zrozum ienie m" do kon tynuacj i "tradycyjnych więzi" łączących Japonię z Tajwanem pod warunkie m, że nic bę d " one m iał y charakteru oficj alnego , o kreś lająceg o stosun ki mi ędzy patlstwowe. Tym samym Pekin po raz pierwszy wyraził publicznie zgod ę na to , aby kraj Ulrzymuj i)cy oficj a lne stosunki z ChRL móg ł t akże rozwijać stosunki z Tajwancm 2B • Należy wspomni eć, że wartość obrotów handl owych Japon ii z Tajwanem by ł a większa ni ż z ChRL i w 1972 r. wyno s iła I mld 5 14 mln US D, a w 1973 r . - 2 mld 537 mln USD, nato miast z C hRL w 1972 r. - 1 mld 101 mln USD. w 1973 r. - 2 mld 16 mln U S D2'ł . Ko lej nym proble me m , przed którymi stan ę ł y obie stron y - byla sprawa zawarc ia porozumie ll o żeg lud ze i rybolówstwie. Co się tyczy porozum ienia o żeg lud ze, 10 do jego zawarcia p os łu ży I wzór zastosowany w rozw i ąza n iac h lotni czyc h. Zaw i erające 12 art yk uł ów porozu mie ni e o żeg lud ze handl owej zosta lo podp isa ne między C hina mi i Ja po nią 13 li stopada 1974 r. w Tok io. ts R-K . Jain. China and Ja(JlIII .... s. 109-110.. Ibidem . Za .. Far Eastern Economic Revicw". 25 February. 1974: "Japan Times"'. 8 Ma rc i!. 1974. n R .K. Japan. China Wid j(/pan .... s. 110. Zgodnie 7. porozumieniem loty miały być obs łu gi · wane przez Japan Asian Airways. które były atrapą 1 AL. 28 A. Halimarski. Spdr o TajwlII1. Warszawa 1986, s. 129; przy omawianiu formuł y japońskiej autor wS]Xlmina. że faktycznie milcząca zgoda Pekinu na takie kontakty miała miejsce od chwili normalizacji stosunków z Francją, tj. od stycznia 1964 r. 2'ł IlIIemlllional Monewry Foul/d. Direction ofTrade Statistics Yearbook Washington. Annual 1969- 1975, s . 149, 162 . J cdnakj u ż w 1974 r. i t 975 r. tendencja ta odwróciła się . Wart ośt obro· :ów handlowych laponii z ChRL wyniosła: 1974 r. - 3 mld 287 mln USD, 1975 - 3 mld 787 mln USD. natomiast 7. Tajwanem: 1974 - 2 mld 962 mln US D , 1975 - 2 mld 631 mln USD, 26.

(8) Robert Jakim owic::.. Bylo ono początkowo wa ż ne trzy lata i gwarantowa ło m.in . k l au z ulę najwięk szego uprzywil ejowanja dla statków zawijają cych do portów obu krajów, aprobatę świadec tw prz y nale żno śc i paristwowej statków, w s pó l pra cę w operacjach ratownic zych na morzu, umacnianie transportu handlowego itd. Co s i ę tyczy innych kwestii. np . obustronnego zwoln ie nia od opodatkowan ia na handlowe prze wozy morski e. taryf przewoże nia itd ., miały być na ich temat prowadzone dalsze konsultacje rząd oweJO. W wypadku zawarc ia porozumien ia o rybołów s tw i e, które było ostatnim z czterec h porozumi en admin istracyjn ych wspomnianym wart. 9 Wspólnego O ś wiad cze ni a , poj a wił y s i ę prob lemy , które trzeba by ł o ro zwią za ć. Z jedn ej strony Japo ń czycy d ąży li do korzystania z du żej swobody po łow ów na obszernych. prz ybrzeżn yc h wodach morskich, bogatych w zasoby rybne _z drugiej zaś ChiTi czycy nakreś lili jednostronnie ograni czone strefy na morzach Zó łt y m i Wschodni ochiTiskim i og ł os ili 2 0Q - m il ową s tre fę t e rytorialn ą dla ochrony ży w yc h zasobów morski ch J1 • Negocjacje _ które rozp oczę ł y s ię w czerwc u 1973 r. i by ł y dwukrotni e zawieszane , ostatec znie d oprowad z ił y do zawarc ia w Toki o 15 sierpnia 1975 r. porozumienia o rybołów s lwi e przez c hiń s kie g o ambasadora w Japonii C hen Chu i japoń s ki eg o ministra spraw zagrani cznych Kiic hi Mi ya za węJ2 . Oba rząd y w oś m ioart y kuło w y m porozumi eni u (do ł "czo n e do niego zostal y tak że dwa aneksy) zgod z ił y s ię na po łowy na obu wspomnianych morzach pewnej liczby statków rybacki ch o okreś lon ej ł ad o wno śc i należącyc h do k ażd ej ze SlIon, którym odnawia s i ę pozwolenie coroczni e, okreś la ni e obszarów , na których zasoby s ą wzaj emn ie c hronione i procedury d la komunikacji i udzie lania pomocy)J . Ponadto strona chill ska wyszczegó ln ila w trakc ie wymiany not "ostrzegawczij s trefę militarną" i "s trefę wolną od tralowania" na Morzu Zólt ym oraz "mil i tarną s t refę ope racyjn;:( na Morz u W sc h odni oc hiń s kim . Wiijzalo s ię to z ograni czeniem d z iałań rybackich Japonii we wszystkich trzech wymien ionyc h stre fac h 3~ . W dniu podpi sania porozumie nia o ry boł ów s twi e c hiń s ki mini ster spraw zagranicz nyc h Chiao Kuan ~ hua i japoń s ki ambasador w Chi nach He ishiro Ogawa wymi e nili w Pekin ie noty d o t y c z ąc e powstania konsulat ów gene ral nych . Slrona c hiń s ka wyrazi la zg odę na zal oże ni ejapoń s ki ego konsulatu generaln ego w Szanghaju , nat omiast japoń s ka na zal o żeni e c hiń s ki ego konsulatu generalnego w OsaceH . W mi ę d zyc z as i e oba kraj e z awierały ko lejne kontrak ty. 3 czerwca 1974 r. d osz ł o do podpi sania najwięk szego od ustanowienia stosunków dypl omatycznych pojedynczego kontraktu. zgodnie z którym Japollska Korporacja Stal owa R. K. Jain, Chimllll1dJapall .... s. 111 . .) apan Timcs", Novc mbcr 3 i 14. 1974. Lee Chae-Jin. Chi/w lIl/d Japa/I .... s. 16. 12 Chil/il-Jf/pall Re/aliol/s . .. Peking Review". Augusl22. 1975. vot. 18. nr 34 . s. 5. B Lee Chae-Jin. Chill a (llld JapaII ...• s. 16. J.I /bidem. s. 16--17 . .15 Chilla-Japlu/ Re/wio/u, "Peking Rcvicw". August 22. 1975. voL 18. nr 34. s. 5. j(\. JI.

(9) s/oslIn ków. zgodzi la się na e ksport do Chin huty stali o wartości 2 15.6 mln US D i wydajności 3 mln I produkcj i wyrobów walcowanych i 70 000 t g rubych blach ze stali krzemowej rocznie. W lipcu 1974 r. zos t ało os ią g ni ęte porozumienie pomięd zy chillskimi władzami handl owy mi i sześc iu g łównymi kompaniami stalowy mi w Japonii dot yczące sprzeda ży I ,15 mln t produktów żel a zn yc h i stalowych dla Chin w okres ie li piec-grudzień 1974 r. W sierpniu 1974 r. oba kraje zawa rł y porozumienie. zgodni e z którym Japoni a zgodzi la się na import dodatkowyc h 350 000 t ropy naftowej w ceni e 12 .58 USD za ba r y lk ę. We wrześniu 1974 r. Japońs ki Bank Eksportowo- Importowy zgodz ił s i ę rozsze r zyć o 8 065 mln jenów po życz kę dla Korporacj i ln zyni eryjnej Toyo mającej wyek s portować zak ł ad produk ujący etylen do Chin. W sierpniu Japonia zgodzi la s i ę d os tarczyć 220000 t siarczanu amo nowego i 500000 t mocznika. Ponadto Japonia dostarczy ła do Chin jednostki mocy cieplnej o wart ośc i ponad 80 mln USD)(>. W paidzierniku 1975 r. japonskie sta lownie podp i s ały ko lejny kontrakt na eks port 1.9 mln t produktów stalow yc h do Chin w okresie od pażdzi e rnika 1975 r. do marca 1976 r. W śród produktów stalowych znalaz ł y s i ę rury bez szwów. pł y t y (grube blachy) i ark usze (blachy cienkie)n . Niemniej jednak w stosunkach mi ę d zy obu krajami pojaw ialy s ię draż l iwe kwestie. Jedml z nich by ł probl e m rea li zacji przez Japon ię na tere ni e ówczesnego Zw i ązk u Radzieck iego projektu tjumellskiego. który zosta ł skrytykowany przez ChRL. Strona japOIlska dąży ła wówczas do rozw i ąza nia swojego u za [ eż nienia od dostaw ropy naftowej z Bli skiego Wschod u. Pi erwotnie Zw i ąze k Radzi ec ki zak ład a I dostarczani e ropy nafto wej do Japo nii Iicz1lcym 4500 mil ruroci ągiem prowad zący m do Nachodki. radziecki ego portu po jozonego nad Oceanem S pokojnym w pobli zu Władywos toku . J ed nakże w marcu [974 r. Zw ią ze k Radziecki zaproponowa l Japonii powi::jzanie rea li zacj i tego projektu z budową drugiej transsyberyjskiej linii kolejowej mającej s łu żyć do prze woże nia ropy naftowej na wybrzeie 38 . Zaniepokojenie strony chinskiej b y ło tak duze . ie w trakcie trw ającej mi es iąc wizyty w Japoni i przewo dniczący Ch in skoJaporlskiego Towarzystwa Przyjazni Li o Cheng-ch ih doradzał Japonczykom zminimali zowani e mil itarnego znaczeni a lego projektu. gdyż w przeciwnym razie, Chiny będ ą pod ej m ować ..odpowiednie kroki". Dodał t eż. że zrea [i zowanie tego projektu o strateg icznym charakterl.e może być sprzeczne z japonskimi interesam jl9. Japo ni a ostatecznie zrezyg n owa ła z reali zacji tej propozycji z dwóch powodów. Po pierwsze, budowa tej linii m iała aspekt nie tylko gospodarczy . a le tak że mili tarny (dogod niejsze warunki dla woj sk radzieckich w tym regionie) . po drugie, Japonia nic chc iała pogorszeni a stosunków z ChR L40 • R ,K . lain, Chi/!(I (lIU/ Jap(//I. ... s. 119 . Ibidem . JW.,Kcesmg' s Contemporary Archivcs··. Octobcr 13-19. 1975. s . 27383. 39 R.K . 1ain. Cllil/lI (//1(1 JIIP(II1 .... s. 122- 123. 4(1 BlizCJ na temat projektu Ijumcriskiego: L. Cunls. Tll e T)'IIII/ell Oil Projec r lIIul JII/)(llles/' Po/ky Decisiol1 MlIki/!g (w:] R . Sealapino, Tile Forcigl1 Polic)' o[ Mm/em Japo/! , Berkeley 1977 . y,. 17.

(10) Robert Jakimowicz. Inn ą kwes tią wzbu d zającą ni c mniej sz ą kontrow e rsj ę w stosunkach ja po ń sko-c hillskich by ła sprawa porozu mi enia japoń s ko - poludniowokore aTl s kie go do t yczącego e ksploatacj i sze lfu kontynentalnego. Japoń s k o- poludniowo kore :1I1skie porozumi eni e zostalo podpisane 30 stycznia 1974 r. przez rząd japO/iski i władze poludniowok orea ń s ki e. Rzeczni k mini sterstwa spraw zagrani cznych C hin ju ż 4 lutego s kry t y kował to porozu mi enie. W ośw iadc z eniu pisano, że .japoń s ki rząd i władze południowokoreańs ki e odmierzyły tak zwaną japońs k o poludniowokoreaTlski.! s trefę Wspólnej Eksploatacji" na szelfi e kontynentalnym na MorLu Wsc hodniochirl skim .,poza plecami" Chin . Ponadto stwi erdzono, że akt ten jest naruszeniem s uwc ren n ości Chin, w związ ku z czy m chiń ski rLąd nie m oże go zaakce ptowa ć~l, Pomimo c hiTlski ej krytyk i w ład ze japO/ls kie próbowa ł y rat y fik ować w trybie przys pieszonym porozum ienie w pa rl amencie , co jednak nic po wiodł o s ię wskutek sprzec iwu więk szośc i partii opozycyjnych i niektórych członków rządzącej Partii Liberalno-Demokratycznej. KorLystaj'1c jednak z ni eo bec n ości cz ł onków parlamentu z par1ii opozycyj nyc h - JapoTlskiej Partii Socjali stycznej, Partii Komeito i Nowego Kl ubu Libe ralnego - rząd z ą ca PLO pr zeforsowa ł a zaakcept owa nie tego porozu mien ia w Komitecie Spraw Zagranic znych Izby Reprezentantów na pl enarnej sesji 10 maja i natychmia st prLes łala je do Izby Radców (izby wyższej parlament u ja poń sk i ego)42. Zgodnie z zapisami j apoński ej konstytucji trakt at lub porozumienie zatwierdzone przez I z bę I~ e preze nt an t ów automat ycznie wchodzi w życ i e, jeś l i Izba Radców nie odrzuci go w terminie 30 dni podczas sesji parlamentarnej H. W tej sytuacji strona ehirlska ponow nie zareagowala. 27 maja do sz ł o do spotkania c hirlskiego wiccmini stra spra w zag ranicznych Ho Yinga z japoriskim ambasadorcm w Chinach He ishiro O gawą, w trakcie którego Ho Ying potw ierdził dotychczasowe stanow isko ChRL. M .in . stwi erdzi ł. że porozumienie to jest na ruszeni e m s u we re nn ośc i Chin i rZ:ld chirlski w ża dn y m wypadku ni c zaakceptuje go. Pod kreś l i I także , że kwestia . jak podzielić szel f kontyne ntalny na Morzu W sc h od n i oc hiń s kirn, pow inn a być rozstrzyg n ię t a przez C hiny i inne kraje zainteresowane kon sultacjami. W k o ń cu wice mini ster Ho Ying stwierdzi I, że jeś l i rz.,d japoń s ki ignoruje pogląd chirlski ego rz;,du i upi era s i ę przy ratyfi kacji prl.ez parl ament "porozumienia", będz i e to szkodli we dla rozwoj u stosun ków po mi ędzy Chinami i Japo ni ą4-ł. Stanowi sko ChRL przez dłu ższy czas uni em oż liwia l o raty fikację tego poroz umi enia. Dop iero gdy T akeo Fukuda zosla l w grudniu 1976 r. premierem , ośw iad czy ł. że rat yfikacja tego porozum ie nia. 41 lO(J(III-SOlllh KorCiI CO/llilll'lIwl Slteif Agrl'ell/el1f Opl'osed . ..Pcking Re vicw". June 3. t977, vol 20, nr 23, s. 28. ~111}/{lem ,s . 28-29. 4' A rtyku ł y 60 i 61. patrz: KO/łJI)'wcj(1 Japonii. Polska Akademia Nau k Instytut Pań stwa i Prawa. Ossolineum 1990. s. 44-45. 44 Rei/emling Chilłll 's Stand On "japall·Sm/lh Korea Agrecllle/ll for loint DI!I'e10PII/<'111 of Ihe Continl'ntal SI/e(f, "Peking Rc vicw". June 3, t977. vol. 20 . nr 23. s. 7..

(11) stoslU1ków będ z i e jednym z priorytetów jego rl<,du 4s • W międzyczasie miał y miejsce naci ski ze strony Korei Po łudni owej. 25 kwietn ia 1977 r. rzecznik południ owoko remlski stwierdz ił , i ż jego r ząd powiad o mił Jap o n ię, że jeś l i parlament UapOll sk i - przyp. RJ .) nie dokona ratyfi kacji w lrakcie jego obecnej sesji. Korea Połu dn i owa podejmie jed nostronne kroki . Miał y one sp rowad zać się do ekspl o.lI acji zasobów ropy naftowej w stre fi e dna morskiego pomi ęd zy obu krajami, zniesienia poł u dniowokoreańsko-japotl ski ego porozumien ia o rybołóws t wie, proklamowania granicy 2oo-milowej strefy po ł owowej ryb i podjęc ia środ k ów gospodarczych związa n yc h z pogarszaj'lcy m s i ę deficytem Korei Po ł udn i owej w jej handl u z Japo n i ą4 6. Chiny p r zes ł ały formaln y protest. Niemniej jednak 9 czerwca 1977 r. porozumi enie to, zgodnie z art. 61 konstytucji japorls kiej. wesz ł o w życ i e. Ch iTlskie ministerstwo spraw zagranicznyc h (w Iym rów n ież tajwatlskie) s twie rdziło 13 czerwca. że uważa to porozumienie za nieważne 4 7 • W ś ród kwestii. które miały pośredni wplyw na stosunk i gospodarcze międ zy obu krajami. by la sprawa tzw . tezy anty hege moni stycznej. przy której obs taw ał a ChRL w trakcie roz mów negocjacyjnyc h z Japonią na temat zawarc ia Układu o pokoj u i przyjaźn i między obu krajami 48 . Przed łu żenie s ię tych negocjacji powodowało odda lanie w czasie całkowitej normalizacji stos unków między J a ponią i Ch RL , a Iym samym og ran i cza ł o m ożl iw ość dynami cznego rozwoju stosunków gospodarczych. Ponadto w omaw ianym okresie s komplikowa ł a s i ę wewnętrzna sytuacja polityczna w obu krajach. \V Japonii wybuch ł s k anda ł zw i ąza n y z tzw, aferą Lockheeda , w k t órą był zamieszany t akże by ly premier Kakuei Tanaka ł9 , Natomiast w ChRL zma rł w styczniu 1976 r. premier Zho u En lai. a 9 wrześ nia tego roku Mao Zedong. R ozgo rzał a wówczas wa lk a o w ł a dzę. klóra zakoriczyla się pod koniec ł 978 r. zwycięstwem Deng Xiaopinga 5Cl • Te i inne wydarzeni a doprowadzi ł y wówczas do deslabil izacji politycznej i gos podarczego zamieszania w Chinach. Szczegól nie negatywny wp ł yw na wewnętrz n ą sy tuację gos pod a rczą miał y rządy Izw . Bandy Czworga, trwające. H RelnliflllS wilh iapf/II·AsreellJclH Ol! ioiM DCl'elopllJc/JI oj emllillclltlll Shelf raft/iI-d by illfum, .. Kecsins·s Conremporary Archives". Muy 12. t 878. vol. 24. s . 28972 . .;,<; Ibidcm . ·n Ihid,ml . 4g Zob.: .. Kcesins·s Contemporary Archives". February 27.1976, s. 27599. 4'1 W lutym 1976 r. w wyniku śledztw a dmycz:,cego dzialalności amcrykariskiego koncernu prlcmyslu lotniczego .. Lockheed··. prowadzonego w Stanach Zjcdnoczonych, wyjaśniło się. że koncern wydawał ogromne sumy n,. pnckupstwa wybitnych działaczy administracyjnych i umych. w wiciu krajach. także i Japonii . Na przekupstwa japoriskich dzialaczy kierowniczych lak 1 krę gOW rządowych. jak i biznesu, wydano ok. t3 mln USD. Okazalo SU;. że w afe rę .. Lockheeda" 7,anllcszanyeh było kilkaset osób, grono urlędników i prledslawiclcli kro.gów przymy s ł owo-han dlowych. Aresztowanych zostało ok . 20 osób, w ICJ liczbic wspomni:my były premlcr Kakuci Tanaka. Wcdlug prasy Japorisldcj łapówk i od " Lockhceda" otnymało także wielu parlamentarzy~IÓw Zob .: ISIOI"Ija ifl/Hm;; (/9-ł5-J975). Akadcmija Nauk SSSR InSlilul Vostokovcdcnija. Moskvu 1978.s . 477 . Yf J.K . F:lIrbank, His/oria Chili. Nowe spojr:'l!lIic. Gd:uisk 1996. s. 376 ..

(12) Robert Jakilllowic;:.. do końca wrze ś nia 1976 r. ~ 1 Wznowiony zosta ł wtedy nacisk na realizowani e zasad maoi stowsk iej s am owys tarcz aln ości (zili gellgshellg) i ni ez al eż n ości (duli :.iz/w ), a tak że zaczę to s ię po nowni e s k ł ania ć ku autarkicznej i antyza ~ grani cznej polityce gospodarczej. W róż n yc h publikacjach chillskich krytykowa rlO p o li t y k ę po legania na najbardziej zaawan sowanych, zagran iczn yc h z akładac h prze m ys ł owych oraz atakowano eksport ropy na nowej52, C hirl scy negocjatorzy gospodarczy obaw i ający s i ę o s karżeń o .. rewizjo~ ni zm" , " k o ntrrew o lu cyj ną" poli t y kę kł ad,! c ą nac isk na bodż ce mate ria lne, zarobk i motywacyjne i ..odbudowę kapita l i s tyczną" wyrazili poparc ie dla powstrzymania ja ki chko lw iek d yskusj i doty czącyc h propozycji przedstawi onych przez w ice prezydenta Ke idanren (Japorl skiej Fede racj i O rga nizacji Gospodarczych) Yoshihiro ln ayamę j eszcze w trakcie j ego styczniowej wizyty w 1976 r. Stal on wówczas na czele 2 l-osobowej delegacj i bi z neso wo- rządo wej. JapOIlskie propozycje związa n e by ł y z pięcio l etnim planem importu s uro ~ wej ropy naftowej z Daq ing. Japon ia zgod z iła się za k upi ć 10 mln t ropy naftowej w 1977 r, a w kolejnych latach zw i ęk szać wolumen j ej zakupu s3 . Dopiero po erze Bandy Czworga , kied y Hua Guofeng s i ęgną l po od ł ożo n y wc ze ś ni ej na półkę szki c .. D z i es i ęc i o l e tni ego Planu na rzecz Rozwoju Gospodarki Na rodowej" ( 1976- 1985), po trze bował zagranicznej pomocy. Sprowad z ać s ię o na mi a ł a do masowego napł yw u kapita lu zag ranicznego i techno logii prze m ys ł o wych. W zw i ąz k u z tym c hiń s ka stro na zap ro s ił a po nownie li derów ja p o ń skiego biznesu do Pe kinu . W nowej sytuacji Yoshiro Inayama móg l jeszcze raz przed s taw i ć s woją propozycją doty czącą d łu go t er m inowyc h stosu nków han d lowyc h wicep remierowi Gu Mu i mini strow i handl u Li Qiangow i54 • N al eży podkreś li ć, że Ina ya ma Yoshih iro, któ ry w 1972 r. zostal przewodni czący m nowo sformowa nego Jap ońs k o-Chi ll s kieg o Stowarzyszen ia G os podarczego. wytrwa le pracowa l od tego czasu nad ustanow ieniem Dłu gotermin owego Porozumie nia Handl owego, opartego na idei bezposredniego zw i.}za ni a p o mi ęd zy poziomem chirl skich zapasów sta li z Japonii a pozio mem japoń s ki ej ropy naftowej. Inayama stal s ię tak że pierwszy m przewodni czący m J apori s ko ~C hill ski ego Ko mitetu Długofa l owego Handlu 55 • SI 6 pażd7iemika 1976 r. zostala aresztowana Banda Czworga. do której naldeli czlonkowie Biura Politycznego: żona Mao Zcdonga - Jiang Qing (Ciang Cing) . Chang Chunqiao (Czang Czun· c iao), Yao Wenyuan (Jao Wen-juan) i Wang Hongwen (Wangliung-wen) . Po raz pierwszy ok rcśle nic Banda C7 ..... orga zo s tało uzytc prawdopodobnie przez Mao Zcdonga na posicdl.cniu Biura Pol ityczncgo 17 lipca 1974 r. pod adrescm własnej żony Qiang Jin oraz Irzech jej najbliższych wspólprllcownik()w . Zob.: Li Zhi su. Pr)"lI"u/IIc życie Mao . Warszawa t996, s. 685, zob . lakze: W. Rodwiski . łlisloria CI,;'I. O ssol ineum, Wroc ł aw t 992. s. 718. 52 Lec Chae-Jin. Chi/wlInd }ap(//L. .. s. 19. H Delegacja japońska odwiedziła Chiny cztery dni po pogrl.cbie państwowym premiera ZllOu En -Iaja.lhidem. s. 18.. SoI /lJidem ,s . 20 . ss L. Newby, Si/JO-J(lpallcsc Re/mio/u. Chinll 's Pel"sl,ecliI'es. The Roya! [nsititute of Intcrn atlonal Affairs, ROUlledge, London- New York 1988.5 . 7..

(13) Zarys japolisko-chiliskic/1 stosulIków. .. ,.. 30 marca 1977 r. przyby ła do Peki nu delegacja Japoński ej Federacj i Orga ni zacji Gospodarczyc h z jej przewodni czący m Toshi wo Ooko na cze le. W s kład delegacji wchodzili: wicep r zewodni czący Yoshiro Inayama oraz Yoshizan e lwasa, Katsuj i Kawamata, Ki zo Yasui, Isam u Saheki, Bumpei Olsuki , Naorishi ga Hasegawa i Nihachiro Hanamura . Delegacji towarzyszy li Heishi ro Ogawa,japoński ambasador w Chinach i Takuo Sakai, przedstaw iciel Biura Łq cz nikowego w Pekinie, J a pOll s k o-C h ińskiego Stowarzyszen ia do Spraw Gospodarki i Handlu. Delegacja zosta ła przyjęta przez przewod ni czą cego Hua Guofenga i wicepremiera Li Hsienni ena s6 . Wi zyta ta okaza ł a się ważn ym punktem zwrotnym w j aporisko-chińskic h stosunkach gospodarczyc h. Zost ał y ustalone podstawowe zasady doty czące załadunków chińs kiej ropy naftowej i węgla na statki wysyłanych do japońs ki c h zak ładów prz e my s łowy c h prlez dłuż szy ok res. Zasady te miały zostać w trakcie negocjacji przełożone na konkretne porozumienie przez Yoshihiro I nayamę i Liu Xiwena, który został wyznaczony na szefa negocjatorów po stroni e chillsk iej57. Yoshihiro Inayama zo rga nizował Japo ń skie Stowarzyszenie do Spraw Promocji Japoll s ko-Chiń s ki ego Dłu goterm in owego Porozumieni a Handlowego i zos t ał przewodniczącym, a Toshio Doki i Aiichiro Fujiyama zosta li jego doradcami. Po negocjacjaC h z Ina yamą w Tok io, we wrześniu 1977 r. , Li u Xiwen zo r ga nizował Chiriskie Stowarzyszen ie do Spraw Promocji ChillskoJupoń skicgo. Dlugoterminowego Porozumienia Hand lowego.. Wy si łki. obu tych. do wy negocjowa nia Długoterminowego Porozumi enia Hand [owego58 • Ostatecznie 16 lutego 1978 r. Liu Xiwen i Yoshihiro łnayama podp isa li w Pekini e Dług o t e rminowe Porozumienie Handł owe na osie m ła t ( 1978- 1985). Obie strony dostrzegały wyraźną zbieżno ść pomiędzy podpisanym Porozumien iem a D zies i ęc i oletnim Planem na Rzecz Rozwoju Gospodarki Narodowej Ch in. Z jed nej strony porozumienie przynosiło realną pomoc ambitnym planom modernizacj i gospodarczej Chin. Szczegól nie sprowadzać s ię ona miała do szy bszej ind ustria li zacj i, importu zaawansowanych japoriskich tech nologii współczesnych oraz korzystan ia z j a pońskiego kapita łu w sfi nan sowaniu niektóryc h projektów e kspl oatacji bogactw natura lnych . Z drugiej strony postrzegane by ł o ono w Japonii jako ele men t s t y mu l uj ący hamowa nie spadku koniunktu ry gospodarczej Japoni i i pozwalający japOllskiej gospodarce na utrzyman ie 7-procentowego realnego tempa wzrostu 59 • Zawarcie Dłu gotermin owego Porozumienia Handl owego stworzy ł o przyjazny klimat do zakończe ni a procesu normal izacji. 12 sierpnia [978 r. zostal podpisany w Pekini e Traktat o pokoju i przyjaźni pomiędzy Chirisk'ł Republiką stow ar zyszeń doprowadził y. S6. Clwi/"ll1l1ll. HIW. Muts De/ega/iol1 oj Jupllllese FedemtiOlJ oj ECOl1omic Orga/JJZllliol1s .. .. Pcking Review··. April 8. 1977. nr 15. s. 4--6 . !7 Lec Chae-Jin, Chilla lIIld }apwJ ... , s. 20-21. $1. Ibidem . W międloyclollsie. w styczniu 1978 r. japońskie slOwarlysloenie zostalo 7_reorganil.OwOlne w Japońsko-Chiń ski Komitet Handlu Dł ugote rminowego . Podobnie zostal utworlony jego odpowiednik po drugiej stronic: Chińsko -Ja poński Komitet Handlu Dlugotcrminowcgo. }9 Ibidem. s. 26..

(14) Robert Jakimowicz Ludową a Japoni ą 60. Sprzyjały one tak że dy nami zacj i stos unków gospodarczyc h międz y obu krajami. laponia mogla zaangażowa ć s i ę. z korzy śc ią d la obu stron. w proces realizacj i szerokiej moderni zacj i gos podarki c hiń s ki ej, który z apoc zątk o wała polityka czterec h moderni zacj i.. Tabela I. Handel j apOTl s ko -c hiń s ki w latach 1972-1978 (w mln USD) J apoński. Rok 1972 1973 1974 1975 1976 1971 1978. eksport. J apoński. 619 1042 1983 2258. import. 499 973 1304. 1666. 1529 1373. 1955 3074. 1560 2045. Obroty wzajemne 1118 2015 3287 3787. 3039 3515 51 19. Bil ans 120. 69 679 729 293 359 1029. Źród lo: opracowanie wlasnc na podstawic: IlI/erl/wiOlwl MOlle/m )' FOlII/ d. Dircction of Trade SWIlslics Ycarbook. Washington, Annual 1979, s. 294.. Tym samym został zamknięty o mawiany etap lat 1972- 1978. Przy ni ós ł on rozwój wc wzajemnych stosunkach gospodarczych, zwłaszcza han-. niewąlp liw y. dl owych . Jedynie lata 1976 i 1977 by ly okrese m spadku wc wzajemnych obro-. tac h handlowyc h ze względu na w s p o mnianą wcześ ni ej Sy tU'1 Cję polity c zną w Ch inach . Nie mni ej j ednak wzrost wzajemnych obrotÓW międ zy początkiem a końcem tego okresu by ł wy ra ż n y. W 1972 r. obrot y wyn os ił y I mld I 18 mln US D. natomia st w 1978 r.ju i 5 mld 119 mln US D. Cec hą c harakterystyczn:} wym iany chillsko-japotlskiej tych lal. co wynika z tabeli l. była nad wyżka handl owa strony japoń s kiej. która ni e poko ił a partnera c hiń s kiego . O czy wi śc i e. zarówno możliwo ści gospodarcze obu partnerów. jak i ich ustrój gospodarczy nic by ł y oboj ~tn e dla wspó łpracy obu pań st w. Prz y kładem może b yć udział w hand lu drugiej strony. W 1975 r. udział Japonii w handlu c hiń s kim wy ni ós l 25,7%. natOmiast udzial C hin w handlu japoń s kim zal edwie 3,6%1'>1. W omawianym o kre sie rozwój wspó łpra cy gospodarczej i technol og icznej ni e obej mowal wszystk ic h pła szczyzn. Co s ię tyczy kontraktów na fa bryki i technologie. by ł y o ne zawie ra ne w ka żd y m roku . Warto ść ich przedstawiaiiI s i ~ n as t ęp uj ąco: 1972 r. - 80 mln USD. 197 3 r. - 380 mln USD, 1974 r. - 300 mln US D. 1975 r. - 30 mln USD. 1976 r. - 140 mln US D. 1977 r. - 50 mln USD 1978 r. - 1 mld 200 mln USD. Nato mi ast jeś li c hodz i o ofi cjalną wspó lpracę r..1 A TreMy oJ Pet/L·c (/11(1 r"elldsllip belweell IlIe People 's Re1'l/blic oJ Chi/w (l/ul lapIlli, Pcking . 12 AugUSt 1978 I w: l UN Trcalies Series. \lal. 1225.5. 257: T/"(//,:wl (/ pokojll I pr;.yjll:ll i 11OlIIifd:.y Chi,is/':q Republikq Lm/oll"l! li Ja,JOIUI!, Pck in. dllla 12 slcrpnia 1976 r.1 w:1 Zbiór Doku "tell/(lw Polskiego IIISI)'IIIIII 51'/"(/11' Mird:y"arolloll')'cll. Warszawa 1978. nr. 7-8, s. 1125- 1127. 61 c. n owc. ClilI/a. Japan (//Id ECtlll(Jmic III/erdepel1dellct' il/ Iile A~i(l Po ciJic Regioll Iw: 1 CllI/w. (llldJ(ljJ(JlI .. fliJ/ory , Trellt/s. (l1It1. Pro~1)l'cls.ed .. by C. Howc,Oxford 1996. s. 113..

(15) ,.. stosllllków. tec hni cz n ą , m i a ł a wy n ios ł a. ona faktycznie miejsce j edy nie w 1978 r. , a jej warlOSC tylko 100 Iys . USD. W pozos tałych p łaszczyz n ac h współp racy , takich. jak: udzielanie kredytów jenowych przez rząd japoń s k i , pożyc zk i z J apońskiego Banku. Eks p o rt o w o~ l mporlowego. na rzecz eksploatacji bogactw natu ra lnych. (r ejO/Irce deve/opmcm ) i u d zia ł bezpośrednich inwestycj i japOIlskich przed s ię. biorstw, nie. by ł o. jakiegokolwiek rozwoj u6!, Fak tyczni e rozwój. współpracy. w Iych płaszczyznach rozpoczął s ię od 1979 L , tj . od pi erwszego roku wd r aża. nia chiJl sk ic h re fonn gospodarczych, noszących na zwę czterech moderni zacji 6J , Tym samym lata 1972- 1978 potwie rdzi ł y praw i dłowo ść,j a k a występowa ł a wc współp racy pom i ędzy krajami o gospodarce planowej i rynkowej , w tym wypadk u mi ędz y c h illską i japońs k ą. Przede wszystkim współpraca ta sprowadza ł a się g ł ów ni e do wymiany h a n d ł owej . Struktura tej wymiany była taka, że stro na chillska s t a nowiła zaplecze surowcowe dla Japonii . Wy sy łała do niej w zasadni czej częśc i pa li wa i surowce energetyczne ~ su rową ropę naft ową, węg i el e nergetyczny i węgiel kok s ują cy. Natomiast strona japonska sprzedawała Chinom produ kty częśc iowo przetworzone - wy roby walcowane (że lazo) i metale ko lorowe oraz maszyny, wypo s a że ni e i środ ki transportu b4 . Przedsta wiany etap stal się solidmj pod s tawą japOllsko-chinskiej w s półpracy gospodarczej w kol ej nych latac h. An Oufline o, Sino-Japanese Economic Relations, 1972-78 Thc prcscnl an ic ie attemplS 10 bring a shon but significa11l period in economic relations bclwcen Japan and the Chinese Peoplc's Repubtic lnto rocus . Thc period is dis tinguishcd on 6l Yoichi Yokoi. Plonlll/ul Teclll1uJogy Controcts (III(/ tlre C/ulllł;ing Pultem uf f e(J/lumie hllerdel,el!(lellee Belwecn Clrillu (111(/ jU}JoI] l w:I Chi/UI and ju"u/!. HislOl)'. Trem/s ..• s. 140. 6' Ibidem . f.I Slruklura obrOlów c hiń sko-japońskic h w 1972 r. byla nastt;puj'lca: eksport ChR L do Japo· nii : zywnosc - 24.9%. wyroby i surowce włókiennicze - 27.06%, w tym jedwab surowy - 23,39%, metale I rudy metali - 0.32%. surowce rolnicze - 17 .57%. w tym nasiona soi - 9.30%. p:lliwa mUleralne - 0.99%. towary chemiczne !ącznie z kalafonią - 5.33%. maszyny. SPrzl;t i narLt;dzia 0.08% . i inne towary: import ChR L z Japonii: wyroby włókiennicze - 7 .54 %, lIrtykuły c hcmiczne - 32.67%. w tym nawozy - 19.63%. metale ł ącznic z kolorowymi - 43,47%. w tym wyroby wal · cowane i rury - 40.II %. masz)'ny i spm;T- 12,98%. w tym obrabiarki do metali - 1.64 %,ś rodki transportu - I .8%, kauczuk, syntetyczne i inne wyroby -! .16%. NatomiaST w 1978 r. strukt ura obrotów chińsko·japońs ki ch prze d s t awiała siC ll:lslępująco : eksport Ch RL do Japon ii: produkty pochod1..tllia I.wierll;:ec1;o - 10.44%, produkty pochodzenia roslinne1;o - 12.06%. produkty mine· ralne - 42.75%, w tym wC1;ic! - 1.82% j ropa naftowa - 37,33%. wyroby włókiennicze (tekstylia) - 24.18%. i inne towary - 10.54%: import ChRL z Japonii: c hemikala - 14.56%. mClal i wyroby metalowe - 55.36%, maszyny i wyposażenie - 20,92% (w tym maszyny ogólnego prlcw:lczcnia - 7.8%. maszyny clcktryczne - 2.06%. maszyny transportowe - 9,7 %. wyposażenie naukowe , optyczne i precyzyjne - 1.34%). Ickstylia i wyroby włókiennicze - 6.49%, i inne wyroby - 2.65%. SlruklUrę obrotów w procentach aUlor obliczy! na podsta wie : M. Sladkovskij. Chin)' i japonia .... s. 454 za : "Mo!lth ly Statistics of Japan" . lipiec 1973 (Bureau of Stalistics of Prime Minister. Tokio) oraz L. Newby. Sillo·ja{Jallese Re/ations..., s. 17-20 za: Japan Externa! Trade Org3nization (JETRO). ChinIl Nell'sleller (March.April issues) ..

(16) Robert Jakimowicz the one hand by the more turnultuous growth in economic relations compared to the preceding period, made possible by the restoration of normaI diplomatic relations in 1972, and on the olher by its distinctiveness from what folI owed after 1978. The post- 1978 slage was only possible thanks 10 the concl usion of a peaee treaty bclween Ihe IWO counlries in Augusl 1978 and the commencemen! ofeconomic reform in China , which began in eamest only in 1979. From 1972 10 1978, economie cooperation mean! firsl of alItrade re lations. Cooperalion in areas sueh as inter-govemmenlal teehn ieal projects (i n facl. these had already begun in 1978, but thei r tolal value was onły USD 100,000), the extension by the Japanese govemmenl of Yeti eredits, loans from the Japanese Import -Export Bank fo r the ex ploitation or nalura l resources, and dircel inveslments made by Japanese firms, began only in 1979. Between t972 and 1978, economic relations belween [he IWO countries would have dcveloped more ra pidly bul for Ihe fa el thal China slill did not have a markeI eeonomy, This, however. does nOI diminish the signific:mce or these economic relations, as the period in queslion formed a sound platform for Sino-Japanese economic eooperation in subsequenl ycars..

(17)