Marianna Greta, Teresa
Kostrzewa-Zielińska, Jacek Otto
Przedsiębiorczość w założeniach i
realizacji Strategii Lizbońskiej oraz w
założeniach Strategii Europa 2020
Ekonomiczne Problemy Usług nr 63, 65-74
2011
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO
NR 638 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 63 2011
MARIANNA GRETA, TERESA KOSTRZEWA-ZIELIŃSKA, JACEK OTTO
Politechnika Łódzka
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W ZAŁOŻENIACH I REALIZACJI STRATEGII LIZBOŃSKIEJ ORAZ W ZAŁOŻENIACH STRATEGII EUROPA 2020
Wprowadzenie
Pojęcie strategia pochodzi od greckiego słowa strategos, oznaczającego przy-wódcę lub dowodzącego, i tak dosłownie pojmowane miało zastosowanie głównie w sztuce wojennej – w zręcznym planowaniu bitew. Z czasem zaczęto wykorzy-stywać to pojęcie także w wielu innych dziedzinach, w tym w ekonomii. Stąd jego miejsce w zręcznym planowaniu działań rozwojowych, „bitew” o konkurencyjność, innowacyjność oraz znaczące miejsce w gospodarce światowej, Unii Europejskiej (UE). W takim też kontekście należy interpretować Strategię Lizbońską i będącą jej kontynuacją i rozwinięciem – Strategię Europa 2020.
Strategia Lizbońska jest „planowaniem bitew” o miejsce Unii Europejskiej na konkurencyjnej mapie świata, przyjętym w trzech głównych obszarach działania: gospodarczym, społecznym i ekologicznym. Plan ten przyjęto na dziesięć lat, wy-znaczając cele. Cele te syntetycznie ujęto w tabeli 1.
Strategia Europa 2020, koncentrując się na gospodarce nowoczesnej i proeko-logicznej, spowodowała, że priorytetem stała się wiedza i innowacje oraz poziom zatrudnienia, które mają ograniczyć wykluczenie społeczne oraz ubóstwo.
Głównym instrumentem, za pomocą którego mogą się urzeczywistnić priory-tety tych strategii, jest szeroko pojęta przedsiębiorczość ze szczególnym jej obsza-rem – sektoobsza-rem MŚP, traktowanym jako motor napędowy rozwoju innowacyjności, wzrostu zatrudnienia i realizacji wyzwań ekologicznych. Wyrazem tego są zreali-zowane lub realizreali-zowane działania w kończącej się (grudzień 2010) Strategii Li-zbońskiej oraz planowane w rozpoczynającej się Strategii Europa 2020.
Tabela 1 Cele Strategii Lizbońskiej
Lp. Rodzaj celu Treść celu
1 gospodarczy
budowa rynku wewnętrznego
nowoczesne technologie informacyjne i konkurencyjne
integracja rynków finansowych
rozwój sfery B + R oraz utworzenie Europejskiego Obszaru Badawczego
rozwój przedsiębiorczości, w tym priorytety dla sektora MŚP będącego kręgosłupem gospodarczym ugrupowania
2 społeczny
poprawa sytuacji na rynku pracy w aspekcie wspólnoto-wym, narodowym i lokalnym
zwalczanie marginalizacji społecznej i wykluczenia
budowanie gospodarki opartej na wiedzy, człowiek jako kreator i „nośnik” tej wiedzy, podniesienie rangi i znaczenia edukacji dla gospodarki
3
ekologiczny – ochrona środowiska
realizacja założeń z Göteborga (przyjętych w czerwcu 2001)
zsynchronizowanie celów gospodarczych i społecznych z ochroną środowiska naturalnego i zapobieganie procesom degradacyjnym
włączenie się do realizacji priorytetów międzynarodowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie Wspólne działania na rzecz wzrostu i zatrudnie-nia. Nowy Porządek Strategii Lizbońskiej, Komisja Europejska, COM 2005, s. 1–10; www.ec.europa.eu.
Przedstawione opracowanie poświęcone jest wymienionym zagadnieniom, tj. małym i średnim przedsiębiorstwom w tych strategiach, działaniach skierowa-nych na ten sektor przez Radę Europejską i Komisję Europejską oraz raportowa-nych w sprawozdawczości unijnej. Właśnie w kontekście lizbońskich priorytetów dla przedsiębiorczości powstała m.in. Karta Małych Przedsiębiorstw i Wieloletni Program Rozwoju Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości 2001–2005. MŚP znalazły się w celach obydwu strategii, w ocenie lizbońskiej i we wnioskach na przyszłość, w unijnych programach pomocowych, raportach i pakietach Komisji Europejskiej, a także są zbieżne z realizowanymi celami polityki regionalnej UE.
1. Mała i średnia przedsiębiorczość w założeniach i realizacji Strategii Lizbońskiej
Już w samym opracowaniu, a następnie w priorytetach i celach wdrożenio-wych Strategii Lizbońskiej za nadrzędne uznano tworzenie środowiska sprzyjające-go rozwojowi innowacyjnych przedsiębiorstw, w szczególności mikro, małych i średnich. Znalazło to wyraz w Europejskiej Karcie Małych Przedsiębiorstw, którą przyjęto podczas szczytu Rady Europejskiej w Feira (czerwiec 2000). Określono
Przedsiębiorczość w założeniach i realizacji Strategii Lizbońskiej… 67 w niej główne zasady polityki unijnej wobec małych przedsiębiorstw na najbliższe lata, opierając się na wykorzystaniu i usprawnieniu istniejących już instrumentów oraz na poprawie stymulacji przedsiębiorczości. Ważnym krokiem było także przy-jęcie Wieloletniego Programu Rozwoju Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości 2001– 2005.
Główne kierunki i cele działań określone w Karcie oraz w Wieloletnim Pro-gramie zostały przedstawione w tabeli 2.
Tabela 2 Kierunki i cele działań dla przedsiębiorczości określone w Europejskiej Karcie Małych
Przedsiębiorstw oraz w Wieloletnim Programie Rozwoju 2001–2005
Rodzaj dokumentu dla przedsiębiorczości jako
efekt założeń Strategii Lizbońskiej
Cele i kierunki działania
Europejska Karta Małych Przedsiębiorstw
edukacja i szkolenia z zakresu przedsiębiorczości
ułatwienia w procesie rejestracji przedsiębiorstw, ułatwienia prawne
poprawa dostępu do usług elektronicznych
kształcenie zawodowe i ustawiczne
polepszenie funkcjonowania przedsiębiorstw na Jednolitym Rynku
uproszczenia podatkowe i ułatwienie dostępu do źródeł finansowania
poprawa dostępu do nowych technologii
zastosowanie e-biznesu i wysokiej jakości systemów wspie-rania przedsiębiorstw
lepsza reprezentacja przedsiębiorców na poziomie krajo-wym i wspólnotokrajo-wym
Wieloletni Program Roz-woju Przedsiębiorstw
i Przedsiębiorczości 2001–2005
promowanie przedsiębiorczości jako wartościowej i efek-tywnej umiejętności życiowej zorientowanej na konsumenta i opartej na kulturze świadczenia usług
tworzenie otoczenia biznesu oraz ram prawnych umożliwia-jących rozwój badań, innowacji i przedsiębiorczości
poprawa dostępu do źródeł finansowania dla MŚP
zwiększenie konkurencyjności MŚP w gospodarce opartej na wiedzy
Źródło: opracowanie własne na podstawie: M. Strużycki, Małe i średnie przedsiębiorstwa w świetle Strategii Lizbońskiej, SGH, Warszawa 2006, s. 45–47; Implementing the renewed Lisbon strategy for growth and jobs: a year of delivary: annex, European Commission, Luxembourg, OOPEC 2007, s. 19–24.
Przyjęte przedsięwzięcia mają na celu zarówno ułatwienia techniczne, usprawniające funkcjonowanie przedsiębiorczości, jak i merytoryczne, dotyczące dynamizacji sektora MŚP jako siły napędowej rozwoju regionów, krajów i
gospo-darki opartej na wiedzy. Tak więc wsparcie to ma nie tylko charakter pasywny, ale zwraca się w nim szczególną uwagę zwłaszcza na aspekt aktywny. Ten element aktywny narasta w toku realizacji Strategii Lizbońskiej, jej kolejnych ocen, wycią-gania wniosków i reformowania. Można to zaobserwować, zestawiając cele dla przedsiębiorczości określone w założeniach Strategii Lizbońskiej oraz cele przyjęte po ocenie realizacji strategii wykonanej na półmetku. Informacje z powyższego zakresu zestawiono w poniższej tabeli 3.
Tabela 3 Cele dla przedsiębiorczości przyjęte w Strategii Lizbońskiej i po jej półmetkowej ocenie
Cele dla przedsiębiorczości przyjęte w Strategii Lizbońskiej
Cele dla przedsiębiorczości po półmetkowej ocenie
Strategii Lizbońskiej obniżanie kosztów prowadzenia działalności
go-spodarczej i eliminowanie zbędnej biurokracji promowanie nowo powstałych przedsiębiorstw pobudzanie świadomości społecznej w zakresie
przedsiębiorczości
poprawa dostępu do źródeł finansowania
dostęp do nowych technologii, promowanie in-nowacyjności i badań
reforma systemu edukacji i szkoleń zawodowych stymulacja elektronicznych form prowadzenia
działalności gospodarczej wspieranie przedsię-biorczości i umiejętności polepszanie dostępu MŚP do rynków ograniczanie biurokra-cji poprawa potencjału rozwojowego MŚP
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów UKIE, http://www.ukie.gov.pl. Głównym zadaniem zreformowania celów było wspieranie przedsiębiorczości poprzez ułatwienia dla biznesu i eliminowanie negatywnych skutków w tym wzglę-dzie oraz wspieranie umiejętności przedsiębiorczych kobiet, młowzglę-dzieży i osób star-szych. Ważnym elementem wsparcia stało się zwiększenie świadomości i możliwo-ści w wykorzystaniu rynku wewnętrznego, w lepszym dostępie do zamówień pu-blicznych, w wykorzystaniu praw własności intelektualnej oraz w budowaniu part-nerstwa transgranicznego. Konkretnym działaniem, które zapewnia wsparcie finan-sowe MŚP, jest Program Ramowy na rzecz Konkurencyjności i Innowacyjności (CIP) oraz 7 Program Ramowy na rzecz Badań i Rozwoju Technologicznego1.
1
M. Greta, Konkurencyjność regionów UE jako wyzwanie Strategii Lizbońskiej i polityki
regionalnej na lata 2007–2013, w: Uwarunkowania realizacji celów Strategii Lizbońskiej w polskiej gospodarce, red. J. Bieliński, M. Czerwińska, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia
Przedsiębiorczość w założeniach i realizacji Strategii Lizbońskiej… 69 Gdy analizuje się powyższe przedsięwzięcia, nasuwa się pytanie, w jaki spo-sób działania wspierające przekładają się na praktykę. Weryfikacji można dokonać za pomocą bezpośrednich badań podmiotów. Z uwagi na fakt, iż opracowanie doty-czy działań i stanowiska UE w zakresie wspierania przedsiębiorczości i nie odnosi się do konkretnych beneficjentów i aspektu praktycznego, zostanie przytoczona sprawozdawczość unijna, która informuje o realizacji Strategii Lizbońskiej. Reali-zacja przyjętych zadań i celów jest weryfikowana na podstawie rocznych raportów Komisji Europejskiej. Dwa pierwsze dotyczyły:
implementacji planu działań w celu promocji przedsiębiorczości i konku-rencyjności,
rezultatów działań z zakresu najlepszych praktyk odnoszących się do poli-tyki wobec przedsiębiorstw.
Wnioski płynące z ich lektury są następujące: stwierdza się dobry postęp w kwestiach technicznych i niewystarczający w kwestiach merytorycznych realiza-cji Strategii Lizbońskiej w odniesieniu do przedsiębiorczości, tj.:
postęp w zakresie regulacji prawnoorganizacyjnych,
postęp w zakresie rozwoju edukacji i szkoleń dotyczących przedsiębiorczo-ści,
niewielki postęp w sprawie uproszczenia systemu podatkowego,
wciąż niewystarczający postęp w dostępie do instrumentów finansowych (zwłaszcza funduszy strukturalnych) oraz nowych technologii.
Powyższe wnioski stały się podstawą do określenia strategii wobec przedsię-biorczości po 2005 roku (tabela 3) oraz przyjęcia kolejnych pakietów Komisji Eu-ropejskiej dotyczących wymienionych zagadnień. W 2006 roku przyjęto pakiet określający politykę UE wobec sektora MŚP. Wskazuje się w nim wyraźnie, że do osiągnięcia rozwoju i zwiększenia zatrudnienia w zjednoczonej Europie koniecznie są między innymi:
przyspieszenie rozwoju poprzez inwestycje kapitału ryzyka tak, aby do 2013 roku potroić inwestycje za pomocą funduszy typu venture capital w przedsiębiorstwa w fazie zalążkowej i rozruchu,
zwiększenie finansowania innowacji przez banki, ulepszenie ładu administracyjno-regulacyjnego2
.
Z kolei w „Akcie dodanej przedsiębiorczości w Europie” (grudzień 2008) kolejne kraje członkowskie UE, zgodnie z maksymą „Najpierw myśl na małą ska-lę”, umieściły sektor MŚP na pierwszym planie przy kształtowaniu polityk wspól-notowych i narodowych. Dokument ten zawiera zasady o równorzędnych warun-kach rozwojowych dla małej i średniej przedsiębiorczości oraz o poprawie jej oto-czenia prawno-administracyjnego w UE. Wskazuje się wciąż na rozszerzenia i
2
J. Bizet, Stratégie de Lisbonne : l’Europe peut-elle passer à la vitesse superieure ?, Paris, L’Espace Librairie du Sénat, 2006, s. 15.
twienia finansowe zwłaszcza na badania i rozwój, które stały się nadrzędnym prio-rytetem wśród innych. Tak więc wsparcie to ewoluuje od kwestii organizacyjnych, instytucjonalnych, administracyjnych ku aspektom technologicznym.
Ważnym zagadnieniem jest fakt, iż w krajach beneficjentach funduszy struk-turalnych UE znaczny odsetek funduszy przewidziane na poszczególne cele polityki regionalnej przeznacza się na realizację przedsiębiorczości zgodnie z założeniami lizbońskimi. Informacje o tym zawarto w tabeli 4.
Tabela 4 Zbieżności celów interwencji funduszy strukturalnych z realizacją przedsiębiorczości
w Strategii Lizbońskiej w latach 2000–2006 (wybrane przykłady)
Kraj/region Cel
Szacunkowy [%] udział prioryte-tów przedsiębiorczości Strategii Lizbońskiej w realizacji fundu-szy w celach polityki regionalnej
Programy krajowe
Portugalia cel 1 21
Grecja cel 1 39
Irlandia cel 1 42
Programy regionalne
Niemcy – nowe landy cel 2 i 3 56
Grecja – Attica cel 1 18
Włochy – Campania cel 2 i 3 26
Portugalia – Norte cel 1 28
Hiszpania – Extremadura cel 1 32 Niemcy – Sachsen Anhalt cel 2 i 3 67 Szwecja – Norra Norrland cel 2 i 3 78 Wielka Brytania – Western Scotland cel 2 68
Dania – Bornholm cel 2 80
Finlandia – Satakunta cel 2 85
Francja – Aguitaine cel 2 83
Cel 1 – konwergencja. Cel 2 – restrukturyzacja ekonomiczna i społeczna regionów opóźnio-nych i obszarów z nimi sąsiadujących, w tym z tzw. cofającym się przemysłem. Cel 3 – walka z bezrobociem.
Źródło: Danish Technological Institute Thematic Evaluation of the Structural Funds Con-tribution to the Lisbon Strategy, February 2007, s. 117–120.
Zestawienie kilku wybranych przykładów ze starej UE świadczy o tym, że znacząca cześć funduszy strukturalnych przeznaczona jest na przedsiębiorczość w regionach konwergencyjnych, a także w regionach pozostałych celów, osiągając czasem 80% przeznaczenia. Kierunek popierania przedsiębiorczości dominuje w celach z lat 2007–2013, również Strategia Europa 2020 daje priorytet
przedsię-Przedsiębiorczość w założeniach i realizacji Strategii Lizbońskiej… 71 biorczości w swoich założeniach, w tym zakresie jest ona kompatybilna z celami polityki regionalnej UE.
2. Mała i średnia przedsiębiorczość w założeniach Strategii Europa 2020 Strategia Europa 2020 jest uzupełnieniem i przedłużeniem działań Strategii Lizbońskiej, mającym na celu wyjście z kryzysu, zapobieganie kryzysom w przy-szłości oraz przygotowanie europejskiej gospodarki na wyzwania globalne. Uwzględniono w niej wnioski z działań określonych w Strategii Lizbońskiej przy-spieszających postęp i hamujących go oraz dokonano selekcji i umocnienia priory-tetów w celu uzyskania lepszych efektów praktycznych w warunkach spowolnienia gospodarczego, niepewności wśród inwestorów oraz starzenia się społeczeństwa europejskiego. Nowa strategia opiera się na trzech filarach współzależnych i wza-jemnie się uzupełniających oraz konkretnych celach w ramach tych filarów. Prezen-tację powyższego zagadnienia zawarto w tabeli 5.
Tabela 5 Filary i cele Strategii Europa 2020
Filar
Europy 2020 Treść filara
Cele poszczególnych filarów I. Wzrost
inteligentny
zwiększenie roli edukacji, wiedzy, innowacji i społe-czeństwa cyfrowego
wzrost do 40% liczby osób kończących studia, a ograniczenie do 10% liczby osób przed-wcześnie kończących naukę
poprawa jakości kształcenia w kierunku społeczeństwa cyfrowego
II. Wzrost zrównoważony
efektywne wykorzystanie zasobów przy jednocze-snym zwiększeniu konku-rencyjności
przeznaczenie 3% PKB na badania i rozwój
20-proc. redukcja emisji CO2
oszczędność energii oraz zwiększenie o 20% udziału energii odnawialnej w ogólnym zuży-ciu
III. Wzrost sprzy-jający integracji społecznej
zwiększenie aktywności zawodowej, podnoszenie kwalifikacji i walka z ubó-stwem
osiągnięcie w UE wskaźnika zatrudnienia na poziomie 75%
skuteczniejsza integracja legalnych imigran-tów
zmniejszenie w skali UE o 20 mln osób zagrożonych ubóstwem
propagowanie włączenia społecznego
Źródło: opracowanie własne na podstawie Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społeczeństwa (tekst w języku angielskim), Komisja Europejska, Bruksela 3.03.2010, s. 6.
Przyjęte cele wyraźnie wskazują na podnoszenie jakości kapitału ludzkiego i jego zabezpieczenie poprzez tworzenie nowych miejsc pracy lub utrzymanie do-tychczasowych. W przedsięwzięciach tych wskazuje się na małą i średnią
przedsię-biorczość jako możliwość urzeczywistnienia wymienionych celów. Dlatego też kraje członkowskie zostały zobowiązane (do końca 2010 roku) do przedstawienia narodowych celów nowej strategii, co wzmocni spójność między Strategią Europa 2020 a ich programami (w Polsce przygotowano Pakt Stabilności i Wzrostu). Nową strategię celów ujęto w wielu inicjatywach, opisano je w tabeli 6.
Wśród tych inicjatyw jest wyraźne wskazanie na rozwój małej i mikroprzedsiębiorczości, która pośrednio wpisana jest również we wszystkich pozostałych inicjatywach. Świadczy to o wadze problemu określonego w polityce unijnej.
Podsumowanie
Celem zaprezentowanego opracowania było przedstawienie ogólnych założeń dotyczących przedsiębiorczości w strategiach: Lizbońskiej i Europa 2020. Wpraw-dzie Strategia Lizbońska w świetle przyjętych zapisów i terminów dobiega końca, ale jej misję przejmuje Europa 2020.
Gdy powzięte przedsięwzięcia dobiegają końca, zwykle dokonuje się podsu-mowań i ocen. Nie ominęły one także Strategii Lizbońskiej, ale ocena ta nie jest intencją piszących. Niemniej trudno oprzeć się pewnym refleksjom. Strategia Li-zbońska miała swoje cienie, ale i blaski. Miała być remedium na:
postępującą globalizację,
niekorzystne zmiany demograficzne w krajach członkowskich UE, marginalizację niektórych grup społecznych,
bezrobocia,
rozwój nowych technologii.
Oczywiście działania lizbońskie nie rozwiązały wszystkich problemów, ale rozpoczęto ich rozwiązywanie, a mikro, mała i średnia przedsiębiorczość stała się kluczem do pozytywnych ocen. Umieszczenie sektora MŚP w priorytetowych ini-cjatywach Strategii Europa 2020 świadczy o wiązaniu z nim przyszłości krajów członkowskich UE. Świadczy o tym też spójność z programem prac Komisji Euro-pejskiej. Przyjęte w programie działania (w 2010 roku) dotyczą czterech następują-cych kwestii:
walka z kryzysem,
stworzenie programu działań na rzecz obywateli,
opracowanie spójnego planu działań zewnętrznych o zasięgu globalnym, unowocześnienie instrumentów i metod działania UE.
Bliższa ich analiza świadczy o tym, że dochodzenie do celu w poszczególnych działaniach angażuje szczególnie sektor MŚP.
Przedsiębiorczość w założeniach i realizacji Strategii Lizbońskiej… 73 Tabela 6 Inicjatywy umożliwiające realizację Strategii Europa 2020
Lp. Rodzaj
inicjatywy Założenia organizacyjne 1
Unia innowacji
wykorzystanie działalności badawczo-rozwojowej i innowacyjnej w rozwoju przedsiębiorczości
likwidacja przepaści między światem nauki a ryn-kiem, aby wynalazki stawały się produktami
dokończenie procesu tworzenia Europejskiej Prze-strzeni Badawczej i swobodny przepływ kadry na-ukowej w Europie
2
Młodzież w dro-dze
poprawa jakości i atrakcyjności europejskiego szkol-nictwa wyższego na arenie międzynarodowej
wspieranie mobilności studentów i młodych specjali-stów
dostępność stanowisk w krajach członkowskich uznawanie dyplomów i kwalifikacji
3
Europejska Agenda Cyfrowa
osiągnięcie szybkich i wymiernych korzyści gospo-darczo-społecznych z jednolitego rynku cyfrowego opartego na szybkim Internecie
4
Europa efektyw-nie korzystająca
z zasobów
wsparcie zmian w kierunku gospodarki niskoemisyj-nej i efektywniskoemisyj-nej korzystającej z zasobów
dotrzymanie założeń strategii odnośnie do produkcji i konsumpcji energii, co do roku 2020 obniżyłoby wartość importu ropy naftowej i gazu
5 Polityka przemysłowa na rzecz ekologicznego rozwoju
zwiększenie konkurencyjności unijnego sektora prze-mysłu w warunkach pokryzysowych
wsparcie zwłaszcza mikro i małej przedsiębiorczości oraz rozwój nowych umiejętności
dbałość o własny interes w przedsiębiorczości unijnej, realizacja polityki protekcjonizmu przedsiębiorczości z uwzględnieniem proekologicznego podejścia
6
Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia
stworzenie warunków do unowocześnienia rynków pracy
zwiększenie zatrudniania
zapewnienie trwałości modeli społecznych w obliczu odchodzenia na emeryturę wyżu demograficznego 7
Europejski Program Walki
z Ubóstwem
zapewnienie spójności społeczno-gospodarczej i tery-torialnej
pomoc osobom biednym i wykluczonym społecznie aktywizacja uczestnictwa w życiu gospodarczym
i społecznym
ENTERPRISE IN THE PRESUMPTIONS AND IMPLEMENTATION OF LISBON STRATEGY
AND IN THE PRESUMPTIONS OF STRATEGY EUROPE 2020
Summary
The elaboration concerned about the place of micro, small and medium enterprises in strategies: Lisbon’s and Europe 2020. It presents directions of implementation main actions that have been taken as a part of Lisbon Strategy and actions that are already planned in Strategy Europa 2020. It is necessary to say that the success of fulfilling economic and social presumptions depends on developmental, helpfulness and innova-tive potential of small and medium enterprises sector.
